
Για τη νουβέλα του Διονύση Χαριτόπουλου Πρόβες πολέμου (εκδ. Τόπος).
Του Γιώργου Ν. Περαντωνάκη
Ο στρατός, παρά τον χαμένο χρόνο από τη ζωή σου, παρά το παράλογο των τακτικών του, παρά τον εξευτελισμό της ανθρώπινης ύπαρξης, αφήνει χρόνο στους ανθρώπους του πνεύματος για το χαρτί και το στυλό. Άλλοι ξεκοκαλίζουν βιβλία και εφημερίδες, άλλοι γράφουν ατελείωτα γράμματα-εξομολογήσεις κι άλλοι καταγράφουν τις εμπειρίες τους κι έπειτα τις εκδίδουν.
Τα κείμενα για τη θητεία και τα καψόνια της θα ήταν όλα ίδια, αφού περιλαμβάνουν δυο βασικές συνιστώσες: από τη μία, την εξομολόγηση που αυτοστοχάζεται πάνω στην ατομική συνθήκη, που παρουσιάζει φάσεις και σκηνικά, που σκιαγραφεί κλίμα και ανθρώπινους τύπους, που τοποθετεί το “εγώ” σε ένα δύσκολο κατώφλι και άλλοτε σατιρικά άλλοτε τραγικά το αποτυπώνει. Από την άλλη, η συμπλοκή ατομικού βίου και μικρόκοσμου, όπως είναι το στρατόπεδο, γεννά συχνά οξείες κοινωνικές παρατηρήσεις, για την εξουσία, τη διαστρωμάτωση, την εντόπια πολυπολιτισμικότητα, τον συγχρωτισμό νοοτροπιών και χνώτων κ.λπ.
Η γλώσσα μετατρέπει τις άψυχες αναμνήσεις σε σπαρταριστά λεκτικά επεισόδια, σε λογοτεχνικά ενσταντανέ, που δημιουργούν αισθητικό αποτέλεσμα ταχείας πήξεως.
Ο Διονύσης Χαριτόπουλος αξιοποιεί όλες αυτές τις σταθερές -το έχει ξανακάνει άλλωστε τουλάχιστον μία φορά στο «525 τάγμα πεζικού» (1981)-, αλλά τα πασπαλίζει με δύο βασικά στοιχεία που εκτοξεύουν το μίγμα. Αφενός, οριοθετεί τη δράση στον Έβρο, μια κρίσιμη στρατιωτικά περιοχή, και στο 1967, μια φορτισμένη δικτατορικού στίγματος περίοδο. Ο χρονότοπος αυτός συν-καθορίζει το βλέμμα του αναγνώστη, που δεν μπορεί να δει το βιβλίο σαν άλλο ένα δείγμα στρατιωτικών απομνημονευμάτων, αλλά κυρίως ως ένα χρονικό προσωπικής και ιστορικής αυτογνωσίας. Αφετέρου, μπολιάζει το όλο αφήγημα με το ατομικό του ύφος, ένα ιδιαίτερο στιλ που συνδυάζει πειραιώτικη μαγκιά και αργκό περιθωρίου, στρατιωτική ιδιόλεκτο και προσωπικούς ιδιωματισμούς. Αυτή η γλώσσα μετατρέπει τις άψυχες αναμνήσεις σε σπαρταριστά λεκτικά επεισόδια, σε λογοτεχνικά ενσταντανέ, που δημιουργούν αισθητικό αποτέλεσμα ταχείας πήξεως.
![]() Ο Διονύσης Χαριτόπουλος
|
O Διονύσης Χαριτόπουλος αφηγείται τη ζωή του ως δόκιμος στην Θράκη (Γκατζολία φανταριστί), στην πινέζα του χάρτη, ανάμεσα σε Διδυμότειχο και Αλεξανδρούπολη. Εκεί χρωματίζει με την πέννα του ανθρώπους και περιστατικά, κωμικά και τραγικά, συγκινητικά και αστεία, μιλά για το στρατό αλλά μιλά και τη δικτατορία, τους δικτατορικούς και τους κρυφά αντιδικτατορικούς κ.λπ. Το βιβλίο είναι μια συρραφή στιγμιότυπων που συμπαρατίθενται και δημιουργούν ενότητα πάνω στον άξονα του αφηγητή-ήρωα και του στρατιωτικού-δικτατορικού χωροχρόνου. Ο καιροσκοπισμός του φαντάρου συνδέεται με την ηγετική ανεπάρκεια της εξουσίας και οι εφήμεροι ελιγμοί μιας θητείας-αγγαρείας με την αρχομανία μερικών στρατόκαυλων ή ο παλιοπαιδισμός μερικών ανώριμων με τον ευδαιμονιστικό ατομικισμό κάποιων άλλων.
Το τέλος του βιβλίου ανατρέπει τη νοοτροπία του ασυμβίβαστου που είχε εξεργαστεί ο συγγραφέας ως τότε. Ο ίδιος ο αφηγητής-δόκιμος αλλά και όλοι οι στρατιώτες είναι πρόθυμοι να δώσουν τον υπέρ πάντων αγώνα εν όψει του πιθανού πολέμου με την Τουρκία (θυμίζω ότι είμαστε στο 1967, όταν η δικτατορία είχε τα συνηθισμένα ντράβαλα με τους γείτονες, αλλά τελικά συμβιβάστηκε αν-ηρωικώς). Το κείμενο κορυφώνεται σε μια εύστοχη συγκίνηση, σε μια έξαρση συναισθημάτων που δείχνουν ελληνικό τσαγανό και φιλότιμο – κι ίσως θα έπρεπε να κλείσει μ’ αυτό. Συνεχίζει όμως για να δείξει μια ενδοστρατιωτική προσπάθεια αντίδρασης στη χούντα, στοιχείο που εξασθενίζει το κρεσέντο που είχε ήδη δημιουργήσει.
Ένα βιβλιαράκι μικρών σκηνών με μεγάλο βάθος σε κάθε επεισόδιο και με βαρύ οπλισμό πίσω από τα τετριμμένα.
* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ Ν. ΠΕΡΑΝΤΩΝΑΚΗΣ είναι Διδάκτορας Νεοελληνικής Φιλολογίας και κριτικός βιβλίου.
Πρόβες πολέμου
Διονύσης Χαριτόπουλος
Τόπος 2014
Σελ. 144, τιμή € 14,00