«Η σφαγή των αθώων» του Στέφανου Παπαδημητρίου (κριτική) – Θύμα εκφοβισμού φτάνει στα έσχατα όρια

Με μια σκηνή απόκοσμη, βουτηγμένη μέσα στα παγωμένα νερά του ομαδικού θανάτου, εκκινεί το βραχύ μυθιστόρημα του Στέφανου Παπαδημητρίου. Στο πάτωμα ενός ξενοδοχείου, στο μέρος που προσφέρεται καθημερινά το πρωινό, κείτονται άψυχα κορμιά μαθητών γυμνασίου και κάποιων συνοδών καθηγητών.

Η χαρούμενη εκδρομή κατέληξε σε εκατόμβη. Ποιος μπορεί να ευθύνεται γι’ αυτό το μακελειό; Να έχουμε να κάνουμε με ομαδική δηλητηρίαση, απότοκη της αβλεψίας του προσωπικού του ξενοδοχείου;

Πολύ νωρίς ξεδιαλύνονται όλα: ο μοναδικός μαθητής που διασώθηκε, βρίσκεται σε πλήρη ηρεμία στο δωμάτιό του και δίχως καμία πίεση ενημερώνει τους αστυνομικούς πως ήταν εκείνος που δηλητηρίασε τους συμμαθητές του και τους καθηγητές. Ο φονιάς έχει όνομα: λέγεται Ερμής.

Το όνομα

Το όνομα δεν πρέπει να είναι τυχαίο, καθώς όπως θα αποδειχθεί στη συνέχεια, ο Ερμής δεν είναι ένας παράφρων, όπως θέλουν οι δημοσιογράφοι να τον σκιαγραφήσουν, αλλά ένα παιδί που υπέστη για πολύ καιρό κακοποίηση από τους συμμαθητές του. Ως εκ τούτου, η πράξη του μπορεί να νοηθεί ως μια ακραία μορφή αντίδρασης. Άλλως πώς: εκδίκηση μέχρις εσχάτων.

Ο Ερμής, για να συνδεθεί η πράξη με το όνομά του, έγινε ο ψυχοπομπός όλων αυτών που έχασαν τη ζωή τους. Σαν να τους οδήγησε στον άλλο κόσμο, ώστε να σιγουρευτεί πως δεν θα τον χτυπήσουν ή λοιδορήσουν ξανά.

Πέραν του Ερμή, άλλος ένας από τους συμμαθητές του δεν βρήκε τραγικό θάνατο. 

Πέραν του Ερμή, άλλος ένας από τους συμμαθητές του δεν βρήκε τραγικό θάνατο. Είναι ο κολλητός του Ερμή (ο μοναδικός που κατάφερε να αποκτήσει ποτέ) και αφηγητής της ιστορίας. Κατόπιν προτροπής του δράστη, επικαλέστηκε ασθένεια και έμεινε στο σπίτι του.

Η εικαστική πλευρά

Όλα αυτά τοποθετούνται σε ένα ανοιξιάτικο πρωινό του 1996 στο Πήλιο. Πολλά χρόνια μετά, ο φίλος του Ερμή, μεγάλος πλέον σε ηλικία, ζει εκτός της χώρας και σπουδάζει ιστορίας της τέχνης.

Οι σπουδές του δεν είναι άσχετες με τη διαμόρφωση του χαρακτήρα του Ερμή, αλλά και με την ανάπτυξη της πλοκής. Παράλληλα με τον ζόφο, τη βία και την αγριότητα, αναπτύσσεται και μια εικαστική εξήγηση του φαινομένου της σφαγής των αθώων.

Ο Ερμής, ένα παιδί μοναχικό και ιδιαίτερο, στο μοναδικό που του αρέσει να καταγίνεται είναι να ζωγραφίζει. Όχι απαραίτητα καλαίσθητες ζωγραφιές, αλλά εικόνες της φθοράς που τον περιβάλλει και τον ενέχει. Κάπως έτσι δεν διστάζει να ζωγραφίσει τα σκατά ενός σκύλου, σκανδαλίζοντας τους πάντες.

Ο μοναδικός που του στέκεται είναι ο κολλητός, αλλά κι αυτός είναι ένα παιδί φοβικό και αντιδημοφιλές. Σαν να λέμε: αυτό το δίδυμο δεν γίνεται παρά να έχει το ρόλο του θύματος.

Ένα τέτοιο παιδί, φευ, δεν γίνεται να μην αποτελέσει αντικείμενο χλεύης, bullying και απάρνησης. Ο μοναδικός που του στέκεται είναι ο κολλητός, αλλά κι αυτός είναι ένα παιδί φοβικό και αντιδημοφιλές. Σαν να λέμε: αυτό το δίδυμο δεν γίνεται παρά να έχει το ρόλο του θύματος. Μόνο που από τους δύο, ο μοναδικός που σωματοποιεί τη θυματοποίηση και τραντάζεται απ’ αυτήν είναι ο Ερμής.

Ενδιάμεσα ο Παπαδημητρίου αποφασίζει να ενθέσει κάμποσα κεφάλαια-ιντερλούδια, για το πώς η ζωγραφική έχει αποτυπώσει τη σφαγή των αθώων. Ήτοι: τα αθώα παιδιά που διέταξε ο Ηρώδης να θανατωθούν, κατά τας γραφάς, έτσι ώστε να γλιτώσει νωρίς νωρίς από τον νεογέννητο Μεσσία.

Μη αναμενόμενη εξέλιξη

Έχει, άραγε, εικαστική εκδοχή το bullying; Η αλήθεια είναι ότι έχουν γραφτεί κάμποσα βιβλία ενηλίκων, αλλά και για παιδιά με το ίδιο θέμα. Αν και ανεξάντλητο, καθώς εξακολουθεί να αποτελεί μείζον θέμα στη σχολική κοινότητα, τα περισσότερα βιβλία ακολουθούν την πεπατημένη, με το αποτέλεσμα να είναι –τρόπον τινά– αναμενόμενο.

Στην περίπτωση του παρόντος βιβλίου υπάρχει κάτι μη αναμενόμενο και έχει να κάνει με την εικαστική πλευρά του θέματος. Σαφώς, έχει ενδιαφέρον πώς ο Τιντορέτο, ο Μπρέχελ ο Πρεσβύτερος ή ο Τζότο (για να φέρουμε κάποια παραδείγματα ζωγράφων που αναφέρονται στο βιβλίο) αποτυπώνουν την ίδια σκηνή. Ωστόσο, μεγαλύτερο ενδιαφέρον έχουν οι ζωγραφικές απεικονίσεις που προέρχονται από το χέρι του Ερμή και πώς, χρόνια μετά, ο φίλος του προσπαθεί να ενώσει όλες τις ψηφίδες επιστρέφοντας στην Ελλάδα.

Ο Παπαδημητρίου, επίσης, δεν πέφτει στην παγίδα του αγαθού αμνού που δέχεται επίθεση από μια αγέλη λύκων.

Ο Παπαδημητρίου, επίσης, δεν πέφτει στην παγίδα του αγαθού αμνού που δέχεται επίθεση από μια αγέλη λύκων. Σαφώς, δεν γίνεται να είναι θετικός πόλος στο μυθιστόρημα τα παιδιά που περικυκλώνουν επικίνδυνα τον Ερμή, ωστόσο πρόθεση του συγγραφέα είναι να αναδειχθεί η ψυχοσύνθεση ενός παιδιού που δεν κατάφερε ποτέ να διαμορφώσει μια άμυνα για να προστατεύσει τον εαυτό του.

Άοπλο παιδί

Αυτός ακριβώς ήταν ο Ερμής: ένα παιδί άοπλο που βρέθηκε τη λάθος στιγμή στο λάθος μέρος. Από εκεί και πέρα, δεν είναι αναπόδραστο να έφτανε στο φονικό, αλλά, σίγουρα, σε μια μορφή αντίδρασης που μπορεί να περιλάμβανε τον εαυτό του ως τελικό θύμα.

Εντέλει, επέλεξε να σκοτώσει... Φαίνεται πως ήταν καταδικασμένος εξαρχής να σβηστούν από πάνω του όλα τα χρώματα.

Αυτός ο αποχρωματισμός, αποτέλεσμα της βίας που συνάντησε και βίωσε, είναι ο λόγος που πολλά παιδιά στις μέρες μας (μέρες άγριες) χάνουν την επαφή με τον εαυτό τους, χάνονται, γκρεμίζονται και δεν καταφέρνουν πολλές φορές να σηκωθούν πραγματικά. Μήπως κι εδώ δεν έχουμε μια άλλη μορφή σφαγής των αθώων;

^＊Ο ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΜΑΡΙΝΟΣ είναι δημοσιογράφος και συγγραφέας.

Απόσπασμα από το βιβλίο

«Αρχίζουν να του κολλούν χαρτιά στην πλάτη και στην τσάντα που γράφουν ΣΚΑΤΟ, ενώ, όπου τον συναντούν εκτός σχολείου, του φωνάζουν από μακριά: ‘’Γεια σου, Σκατό’’. Μαζεύουν ακόμη και κόπρανα σκύλων και γατιών και την ώρα του διαλείμματος του τα βάζουν στην τσάντα ή κάτω από το θρανίο. Σταδιακά και με γεωμετρική πρόοδο αρχίζει να τον συνοδεύει μια μυρωδιά που δεν μπορεί να την αποφύγει και όσο περισσότερο προσπαθεί να βυθιστεί στην αποστασιοποίησή του από το ‘’αστείο’’, τόσο περισσότερο βουλιάζει στη φάρσα που πλέον όλο το σχολείο σκηνοθετεί εις βάρος του» (σελ. 114)

Δυο λόγια για τον συγγραφέα

Ο Στέφανος Παπαδημητρίου γεννήθηκε το 1983 στην Αθήνα. Σπούδασε Αρχιτεκτονική Εσωτερικών Χώρων στο Μιλάνο και, το 2015, απέσπασε το Μάστερ του στην Ιστορία της Τέχνης από το Πανεπιστήμιο του Λέιντεν.

Έχει εργαστεί στην Ελλάδα και στο εξωτερικό ως designer αλλά και ως συντάκτης αρχιτεκτονικής, ενώ διδάσκει ιστορία και θεωρία της τέχνης. Η σφαγή των αθώων είναι το τρίτο του βιβλίο. Έχει επίσης εκδώσει τα βιβλία Η Μαϊμού και Δυσλεκτικό Στόμα Δίγλωσσων Τεράτων, για το οποίο, το 2011, ήταν υποψήφιος για το Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας Πρωτοεμφανιζόμενου Συγγραφέα.