«Η φωνή της» (κριτική) – Πενήντα τρεις γυναίκες γράφουν για την έμφυλη βία

Για το συλλογικό έργο «Η φωνή της» (εκδ. Καστανιώτη). Κεντρική εικόνα: © Oscar Keys (Unsplash). 

Γράφει η Ιωάννα Σπηλιοπούλου

Πενήντα τρεις γράφουσες, μέλη του Δικτύου γυναικών συγγραφέων κατά της έμφυλης βίας και των γυναικοκτονιών «η φωνή της», εξερευνούν πτυχές κακοποίησης σε ισάριθμα διηγήματα (επιμέλεια: Σίσσυ Δουτσίου, Μαρία Κουρουτσίδου, Αλεξάνδρα Μητσιάλη, Όλγα Μπακοπούλου, Χίλντα Παπαδημητρίου, Κατερίνα Παπαντωνίου, Ελένη Πριοβόλου). Η ιδιαίτερα σημαντική πρωτοβουλία για τη λογοτεχνική αποτύπωση της ρητορικής και του εγκλήματος μίσους [1] συνδέεται με το κίνημα #MeToo: η υφολογική ποικιλία των κειμένων τους συνθέτει από μύχιους ψιθύρους μια φωνή που ταξιδεύει διεκδικώντας έκφραση στον δημόσιο χώρο – αντίδοτο στο δηλητήριο, στη διαγενεακή αναπαραγωγή σεξιστικών στερεοτύπων. «Δηλητήριο» είχε τιτλοφορήσει ένα ποίημά της η Αφγανή Nadia Anjuman, η οποία στα 26 της, το 2006, πέθανε ύστερα από ξυλοδαρμό που υπέστη από το σύζυγό της:

«Έχω κληρονομήσει
ένα αρχαίο βάζο με
φαρμάκι θανατηφόρο απ’ τους προγόνους μου
Τώρα είμαι εγώ ο γενναιόδωρος εκείνος που
θα το κληροδοτήσει σε άλλους…» [2].

Εστιάζοντας στη συσκότιση της θηλυκής εμπειρίας, την αορατότητα, αλλά και στη συμβολή των Σπουδών Φύλου προς την κατεύθυνση της αυτοσυνειδησίας και της χειραφέτησης, η Μαρία Γκασούκα, ομότιμη καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Αιγαίου, υπογραμμίζει στον πρόλογο τους φραγμούς με τους οποίους αναμετρήθηκαν γυναίκες συγγραφείς στο πλαίσιο της πατριαρχίας, ωθούμενες στην περιθωριοποίηση, στη «χώρα της σιωπής». Εξόριστη σε αυτήν τη χώρα κατά τον σύντομο βίο της (1801-1832), η Ελισάβετ Μουτζάν-Μαρτινέγκου διεκδίκησε μέσω της γραφής την «αυτεξουσιότητα», το δικαίωμα αυτοπροσδιορισμού. Με μονάχη έγνοια την τύχη του έργου της, η έγκλειστη ανυπότακτη, σε μια εσωτερική διαδρομή, συγκροτεί μια ποιητική του πένθους, όπως γράφει στην πρόσφατη σχετική μελέτη της η Χ. Μ. Νιφτανίδου [3].

elisavet moutzan martinegkou

Νίκος Εγγονόπουλος, Η ευγενεστάτη κυρία Ελισάβετ Μουτζάν Μαρτινέγκου (1956)

Σε δύο διηγήματα της συλλογής Η φωνή της (εκδ. Καστανιώτη) πρωταγωνιστεί η μυθοπλαστική εκδοχή της Ζακυνθινής λογίας. Πυρήνα του κειμένου της Αργυρώς Μαντόγλου αποτελεί η λογοκρισία που επέβαλε στην αυθιστόρησή της (τα «παραλειφθέντα») ο γιος της, Ελισαβέτιος, στην έκδοση του 1881 και η αδικία λόγω των συγκυριών (καταστροφή του χειρογράφου εξαιτίας της πυρκαγιάς που ακολούθησε το σεισμό του 1953): τα γυναικεία χειρόγραφα, όπως και τα εργόχειρα, γίνονται σκόνη στα χέρια των ασεβών. Η Κατερίνα Ι. Παπαντωνίου εστιάζει στην πρόσληψη του έργου της από το γιο της («Μια στοίβα χαρτιά ήταν η μητέρα») και στο όνειρό της να ταξιδέψει μόνη στη Βενετία.

Οι ηρωίδες έχουν διαφορετικές φυλετικές, εθνικές, ταξικές, πολιτισμικές ταυτότητες.

Τα υπόλοιπα διηγήματα εκτυλίσσονται σε ποικίλες γωνιές του πλανήτη, κυρίως όμως στον ελληνικό αστικό χώρο και την ύπαιθρο (με ηθογραφικά στοιχεία, για παράδειγμα το θεσμό της σύγκριας στη Μάνη), στα νεότερα χρόνια – ή σε αόριστο πλαίσιο. Οι ηρωίδες έχουν διαφορετικές φυλετικές, εθνικές, ταξικές, πολιτισμικές ταυτότητες. Τα βιώματά τους καλύπτουν ευρύ πεδίο εστιών βίας (οικογενειακό περιβάλλον, ερωτική σχέση, σχολείο, εργασία, γυναικολογικό ιατρείο, κομμωτήριο…) και μορφών της (λεκτική, φυσική/σωματική, σεξουαλική, ψυχολογική, οικονομική, ακρωτηριασμός γεννητικών οργάνων…). «Η καθημερινότητα σαν σ’ απόκρημνο χείλος. Η ζωή στην κόψη» (Λίλα Κονομάρα): τα αιμάτινα ίχνη στο σώμα-αποθετήριο μνήμης, εκμηδενίζοντας, τραυματίζοντας, καθιστούν τη γυναίκα, θύμα ή επιζήσασα, μια «πάνινη κούκλα (…) [π]έρα απ’ τον εαυτό της, έξω από το σώμα της» (Δέσποινα Καϊτατζή-Χουλιούμη). Συχνά νιώθει ένοχη, όντας αιχμάλωτη των αναπαραστάσεων, του εσωτερικευμένου μισογυνισμού (Εύα Στάμου «Το παλιοκόριτσο»), της συγκάλυψης από τον κοινωνικό περίγυρο και της διάχυτης κουλτούρας βιασμού.

Η φωνή τηςΚαταφύγιο τα παιδιά της ή κάποια συμβολικά αντικείμενα, οι σχέσεις αλληλεγγύης (όπως το λέει το σύνθημα: «Καμία μόνη») και εμπιστοσύνης («Εγώ, αδελφή μου, σε πιστεύω») – «ένα μέρος του θυμού μου είναι πάντα μια σπονδή για τις αδερφές μου που έπεσαν στη μάχη» γράφει η Audre Lorde στο πολύτιμο Sister Outsider [4]. Και η κραυγή: «Την επόμενη φορά ελπίζω να βγουν όλες αυτές οι μελανιασμένες που πασαλείβονται με πηχτό μέικ απ, οι χτισμένες στη σιωπή, οι θαμμένες με ψεύτικα πιστοποιητικά καρδιακής προσβολής και να φωνάξουν μαζί μου» (Δήμητρα Κουβάτα). Θεραπευτική για τις ψυχικές ουλές η αξιοπρέπεια, η φυγή προς τα πέρα μέρη (Χίλντα Παπαδημητρίου), η ονειροπόληση, τα αποθέματα εικόνων και αναμνήσεων, η μεταμόρφωση σε εσωτερική θάλασσα (Ιφιγένεια Τέκου). Είναι ο συναγερμός που ηχεί: κάλεσμα ζωής, υπέρβαση του διχασμού και της παθητικότητας. Είναι η δραστηριοποίηση σε κοινότητες συντροφικότητας και αντίστασης, που διαρρηγνύει το κουκούλι του φόβου: το αναλφάβητο κορίτσι από χωριό της Λακωνίας, θύμα ενδοοικογενειακής βίας, γίνεται αντάρτισσα στον Ταΰγετο (Μάγδα Παπαδημητρίου-Σαμοθράκη).

Συμμετέχοντας στον απελευθερωτικό αγώνα απελευθερώνεται, όπως το έδειξε, για παράδειγμα, η Μέλπω Αξιώτη τόσο στα λογοτεχνικά κείμενά της (Εικοστός αιώνας) όσο και στο χρονικό Οι Ελληνίδες φρουροί της Ελλάδας (1945). Κάποτε η γυναίκα αμύνεται εκδικούμενη θανατηφόρα ή με τεχνάσματα σαν αυτό της Σεχραζάντ στις Χίλιες και μία νύχτες (ξεκινά να αφηγείται κάθε βράδυ στο βασιλιά σύζυγό της ένα παραμύθι, το οποίο αφήνει ανολοκλήρωτο, για να αναβάλει την εκτέλεσή της από εκείνον). Τέλος, στο διήγημα της Ελένης Πριοβόλου («Είμαι φύλλο») αναδεικνύεται το φύλο ως κοινωνική κατασκευή, αναδύεται μια «γυναίκα παγιδευμένη σε ξένο εκμαγείο», διεκδικείται η έκφραση της θηλυκότητας μέσω της παρενδυσίας αρχικά και της φυλομετάβασης στη συνέχεια: «Δεν αντέχω να ζω χωρίς να είμαι».


 * Η ΙΩΑΝΝΑ ΣΠΗΛΙΟΠΟΥΛΟΥ είναι φιλόλογος.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1] Τιτίκα Δημητρούλια, «Γυναικοκτονίας το ανάγνωσμα» https://bookpress.gr/stiles/eponimos/13865-gynaikoktonias-to-anagnosma
[2] Σιωπές. Ποιήτριες από το Μπανγκλαντές, την Ινδία, το Πακιστάν, το Αφγανιστάν, το Ιράν, ανθολόγηση-επιμέλεια: Γιώργος Μπουρλής, Opportuna, Πάτρα 2023.
[3] Περί άλγους. Ελισάβετ Μουτζάν-Μαρτινέγκου Αυτοβιογραφία και Διδώ Σωτηρίου Οι Επισκέπτες, University Studio Press, Θεσσαλονίκη 2023.
[4] μτφρ. Ισμήνη Θεοδωροπούλου, Κείμενα, Αθήνα 2023.

politeia link more

 

 

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Το τυφλό γουρούνι στη δεύτερη οδό» της Σώτης Τριανταφύλλου (κριτική) – Έλληνες στου Μέμφις τα στενά

«Το τυφλό γουρούνι στη δεύτερη οδό» της Σώτης Τριανταφύλλου (κριτική) – Έλληνες στου Μέμφις τα στενά

Για το μυθιστόρημα της Σώτης Τριανταφύλλου «Το τυφλό γουρούνι στη δεύτερη οδό - Χρονικό σε πόλεις με ποτάμι» (εκδ. Πατάκη). Η κεντρική φωτογραφία, που κοσμεί το εξώφυλλο, είναι του Στάνλεϊ Κιούμπρικ.

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

...
«Σφερδούκλια στο κεφάλι» του Βρασίδα Καραλή & «Σταυρός στο ακροθαλάσσι» του Θωμά Κοροβίνη (κριτική) – Γιαγιά, η πιο βαθιά πατρίδα

«Σφερδούκλια στο κεφάλι» του Βρασίδα Καραλή & «Σταυρός στο ακροθαλάσσι» του Θωμά Κοροβίνη (κριτική) – Γιαγιά, η πιο βαθιά πατρίδα

Για τα αφηγήματα «Σφερδούκλια στο κεφάλι» (εκδ. Δώμα) του Βρασίδα Καραλή και «Σταυρός στο ακροθαλάσσι» (εκδ. Άγρα) του Θωμά Κοροβίνη. 

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

Δύο συγγραφείς-αφηγητές μιλάνε με τη γιαγιά τους. ...

«Αμαλία, μία πόρνη στα αζήτητα» του Βασίλη Τζανακάρη (κριτική) – Τόσα δίνω, πόσα θες;

«Αμαλία, μία πόρνη στα αζήτητα» του Βασίλη Τζανακάρη (κριτική) – Τόσα δίνω, πόσα θες;

Για το μυθιστόρημα του Βασίλη Τζανακάρη «Αμαλία, μια πόρνη στα αζήτητα» (Ελληνοεκδοτική). Κεντρική εικόνα: Η συνοικία «Μπάρα» στη Θεσσαλονίκη την περίοδο 1916-1918. 

Γράφει η Φανή Κεχαγιά

...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Δεν έχω ανάσα» του Λουίζ Σβαρτς (κριτική) – Αντιμέτωπος με το θεριό της κατάθλιψης

«Δεν έχω ανάσα» του Λουίζ Σβαρτς (κριτική) – Αντιμέτωπος με το θεριό της κατάθλιψης

Για το αυτοβιογραφικό βιβλίο του Λουίζ Σβαρτς (Luiz Schwarcz) «Δεν έχω ανάσα» (μτφρ. Μαρία Παπαδήμα, εκδ. Ίκαρος).

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Ο Λουίζ Σβαρτζ είναι ένας από τους σημαντικότερους εκδότες της Βρ...

Παρουσίαση του μυθιστορήματος «Όνομα πατρός: Δούναβης» του Κώστα Ακρίβου

Παρουσίαση του μυθιστορήματος «Όνομα πατρός: Δούναβης» του Κώστα Ακρίβου

Παρουσίαση του μυθιστορήματος του Κώστα Ακρίβου «Όνομα πατρός: Δούναβης» την Τρίτη 20 Μαΐου, στις 19:30, στον ΙΑΝΟ της Αθήνας.

Επιμέλεια: Book Press

Την Τρίτη 20 Μαΐου, στις 19:30, η Αλυσίδα Πολιτισμού IANOS και ο...

Φώτης Τερζάκης: «Ως συμπεριληπτικό όνομα, η

Φώτης Τερζάκης: «Ως συμπεριληπτικό όνομα, η "Ανατολή" είναι ήδη μια ρατσιστική και αποικιοκρατική κατηγορία, ένας τόπος της φαντασίας μας»

Μιλήσαμε με τον Φώτη Τερζάκη με αφορμή την πρόσφατη επανακυκλοφορία της μετάφρασής του της περίφημης μελέτης του Έντουαρντ Σαΐντ (Edward Said) «Οριενταλισμός», από τις εκδόσεις Σάλτο.

Στον Κ.Β. Κατσουλάρη 

Λίγα εί...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Η σιωπή του κελιού» του Μεχμέτ Ατές (προδημοσίευση)

«Η σιωπή του κελιού» του Μεχμέτ Ατές (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αυτοβιογραφικό βιβλίο του Μεχμέτ Ατές «Η σιωπή του κελιού», το οποίο θα κυκλοφορήσει το επόμενο διάστημα από τις εκδόσεις Επίμετρο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Πάντα έλεγαν: «Συνήθως έρχονται γύρω στις έξι, έξι κα...

«Ο σπορέας» του Ζαν Νταρό (προδημοσίευση)

«Ο σπορέας» του Ζαν Νταρό (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Ζαν Νταρό [Jean Darot] «Ο σπορέας» (μτφρ. Ελένη Γ. Γύζη), το οποίο θα κυκλοφορήσει το επόμενο διάστημα από τις εκδόσεις Στίξις.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Δεν γνωρίζαμε τίποτα. Δεν γνωρίζαμε αν οι εξόριστοι...

«Μια τρίχα που γίνεται άλογο» της Λίλας Κονομάρα (προδημοσίευση)

«Μια τρίχα που γίνεται άλογο» της Λίλας Κονομάρα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη νουβέλα της Λίλας Κονομάρα «Μια τρίχα που γίνεται άλογο», η οποία κυκλοφορεί τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Καστανιώτη.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Κι όμως κάποτε ήμασταν εμείς, ψιθυρίζει κι αμέσως σκέψεις κα...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Μικρός οδηγός στο ελληνικό διήγημα 1974-2024: 50 αντιπροσωπευτικά διηγήματα όλων των κατηγοριών

Μικρός οδηγός στο ελληνικό διήγημα 1974-2024: 50 αντιπροσωπευτικά διηγήματα όλων των κατηγοριών

Μια ανασκόπηση της ελληνικής διηγηματογραφίας των τελευταίων πενήντα ετών σε 50 αντιπροσωπευτικά κείμενα. Σε πόσες κατηγορίες μπορούν να ταξινομηθούν τα διηγήματα (της μνήμης, πολιτικά, ερωτικά, αστυνομικά κ.ά.) και ποιοι οι σημαντικοί εκπρόσωποι της κάθε μιας; Στην κεντρική εικόνα, ο Ηλίας Χ. Παπαδημητρακόπουλος (1...

Τι διαβάζουμε τώρα; Δέκα πρόσφατα βιβλία γόνιμου στοχασμού

Τι διαβάζουμε τώρα; Δέκα πρόσφατα βιβλία γόνιμου στοχασμού

Η εξέλιξη της τεχνολογίας, η δίκη του Γαλιλαίου, η αποδοχή του θανάτου, αλλά και οι προκαταλήψεις μας για τους τσιγγάνους. Δέκα βιβλία που θα μας γεννήσουν πολλά ερωτήματα και θα μας δώσουν απαντήσεις.

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

...
Τι διαβάζουμε τώρα; 10 φεμινιστικά βιβλία ξένης πεζογραφίας

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 φεμινιστικά βιβλία ξένης πεζογραφίας

Δέκα πρόσφατα βιβλία πεζογραφίας από όλον τον κόσμο, γραμμένα από γυναίκες, με πρωταγωνίστριες θηλυκότητες, που απευθύνονται σε όλους. Ιστορίες για τις ηχηρές ή σιωπηρές επαναστάσεις των γυναικών εντός και εκτός των έμφυλων ρόλων τους, τις εκφάνσεις της αυτενέργειας και χειραφέτησής τους. Μυθιστορήματα και διηγήματα...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

12 Δεκεμβρίου 2024 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2024

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα: Εκατό καλά λογοτεχνικά βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2024 από τα πολλά περισσότερα που έπεσαν στα χέρια μας, με τη μεταφρασμένη πεζογρα

ΦΑΚΕΛΟΙ