«Η φωνή της» (κριτική) – Πενήντα τρεις γυναίκες γράφουν για την έμφυλη βία

Για το συλλογικό έργο «Η φωνή της» (εκδ. Καστανιώτη). Κεντρική εικόνα: © Oscar Keys (Unsplash). 

Γράφει η Ιωάννα Σπηλιοπούλου

Πενήντα τρεις γράφουσες, μέλη του Δικτύου γυναικών συγγραφέων κατά της έμφυλης βίας και των γυναικοκτονιών «η φωνή της», εξερευνούν πτυχές κακοποίησης σε ισάριθμα διηγήματα (επιμέλεια: Σίσσυ Δουτσίου, Μαρία Κουρουτσίδου, Αλεξάνδρα Μητσιάλη, Όλγα Μπακοπούλου, Χίλντα Παπαδημητρίου, Κατερίνα Παπαντωνίου, Ελένη Πριοβόλου). Η ιδιαίτερα σημαντική πρωτοβουλία για τη λογοτεχνική αποτύπωση της ρητορικής και του εγκλήματος μίσους [1] συνδέεται με το κίνημα #MeToo: η υφολογική ποικιλία των κειμένων τους συνθέτει από μύχιους ψιθύρους μια φωνή που ταξιδεύει διεκδικώντας έκφραση στον δημόσιο χώρο – αντίδοτο στο δηλητήριο, στη διαγενεακή αναπαραγωγή σεξιστικών στερεοτύπων. «Δηλητήριο» είχε τιτλοφορήσει ένα ποίημά της η Αφγανή Nadia Anjuman, η οποία στα 26 της, το 2006, πέθανε ύστερα από ξυλοδαρμό που υπέστη από το σύζυγό της:

«Έχω κληρονομήσει
ένα αρχαίο βάζο με
φαρμάκι θανατηφόρο απ’ τους προγόνους μου
Τώρα είμαι εγώ ο γενναιόδωρος εκείνος που
θα το κληροδοτήσει σε άλλους…» [2].

Εστιάζοντας στη συσκότιση της θηλυκής εμπειρίας, την αορατότητα, αλλά και στη συμβολή των Σπουδών Φύλου προς την κατεύθυνση της αυτοσυνειδησίας και της χειραφέτησης, η Μαρία Γκασούκα, ομότιμη καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Αιγαίου, υπογραμμίζει στον πρόλογο τους φραγμούς με τους οποίους αναμετρήθηκαν γυναίκες συγγραφείς στο πλαίσιο της πατριαρχίας, ωθούμενες στην περιθωριοποίηση, στη «χώρα της σιωπής». Εξόριστη σε αυτήν τη χώρα κατά τον σύντομο βίο της (1801-1832), η Ελισάβετ Μουτζάν-Μαρτινέγκου διεκδίκησε μέσω της γραφής την «αυτεξουσιότητα», το δικαίωμα αυτοπροσδιορισμού. Με μονάχη έγνοια την τύχη του έργου της, η έγκλειστη ανυπότακτη, σε μια εσωτερική διαδρομή, συγκροτεί μια ποιητική του πένθους, όπως γράφει στην πρόσφατη σχετική μελέτη της η Χ. Μ. Νιφτανίδου [3].

elisavet moutzan martinegkou

Νίκος Εγγονόπουλος, Η ευγενεστάτη κυρία Ελισάβετ Μουτζάν Μαρτινέγκου (1956)

Σε δύο διηγήματα της συλλογής Η φωνή της (εκδ. Καστανιώτη) πρωταγωνιστεί η μυθοπλαστική εκδοχή της Ζακυνθινής λογίας. Πυρήνα του κειμένου της Αργυρώς Μαντόγλου αποτελεί η λογοκρισία που επέβαλε στην αυθιστόρησή της (τα «παραλειφθέντα») ο γιος της, Ελισαβέτιος, στην έκδοση του 1881 και η αδικία λόγω των συγκυριών (καταστροφή του χειρογράφου εξαιτίας της πυρκαγιάς που ακολούθησε το σεισμό του 1953): τα γυναικεία χειρόγραφα, όπως και τα εργόχειρα, γίνονται σκόνη στα χέρια των ασεβών. Η Κατερίνα Ι. Παπαντωνίου εστιάζει στην πρόσληψη του έργου της από το γιο της («Μια στοίβα χαρτιά ήταν η μητέρα») και στο όνειρό της να ταξιδέψει μόνη στη Βενετία.

Οι ηρωίδες έχουν διαφορετικές φυλετικές, εθνικές, ταξικές, πολιτισμικές ταυτότητες.

Τα υπόλοιπα διηγήματα εκτυλίσσονται σε ποικίλες γωνιές του πλανήτη, κυρίως όμως στον ελληνικό αστικό χώρο και την ύπαιθρο (με ηθογραφικά στοιχεία, για παράδειγμα το θεσμό της σύγκριας στη Μάνη), στα νεότερα χρόνια – ή σε αόριστο πλαίσιο. Οι ηρωίδες έχουν διαφορετικές φυλετικές, εθνικές, ταξικές, πολιτισμικές ταυτότητες. Τα βιώματά τους καλύπτουν ευρύ πεδίο εστιών βίας (οικογενειακό περιβάλλον, ερωτική σχέση, σχολείο, εργασία, γυναικολογικό ιατρείο, κομμωτήριο…) και μορφών της (λεκτική, φυσική/σωματική, σεξουαλική, ψυχολογική, οικονομική, ακρωτηριασμός γεννητικών οργάνων…). «Η καθημερινότητα σαν σ’ απόκρημνο χείλος. Η ζωή στην κόψη» (Λίλα Κονομάρα): τα αιμάτινα ίχνη στο σώμα-αποθετήριο μνήμης, εκμηδενίζοντας, τραυματίζοντας, καθιστούν τη γυναίκα, θύμα ή επιζήσασα, μια «πάνινη κούκλα (…) [π]έρα απ’ τον εαυτό της, έξω από το σώμα της» (Δέσποινα Καϊτατζή-Χουλιούμη). Συχνά νιώθει ένοχη, όντας αιχμάλωτη των αναπαραστάσεων, του εσωτερικευμένου μισογυνισμού (Εύα Στάμου «Το παλιοκόριτσο»), της συγκάλυψης από τον κοινωνικό περίγυρο και της διάχυτης κουλτούρας βιασμού.

Η φωνή τηςΚαταφύγιο τα παιδιά της ή κάποια συμβολικά αντικείμενα, οι σχέσεις αλληλεγγύης (όπως το λέει το σύνθημα: «Καμία μόνη») και εμπιστοσύνης («Εγώ, αδελφή μου, σε πιστεύω») – «ένα μέρος του θυμού μου είναι πάντα μια σπονδή για τις αδερφές μου που έπεσαν στη μάχη» γράφει η Audre Lorde στο πολύτιμο Sister Outsider [4]. Και η κραυγή: «Την επόμενη φορά ελπίζω να βγουν όλες αυτές οι μελανιασμένες που πασαλείβονται με πηχτό μέικ απ, οι χτισμένες στη σιωπή, οι θαμμένες με ψεύτικα πιστοποιητικά καρδιακής προσβολής και να φωνάξουν μαζί μου» (Δήμητρα Κουβάτα). Θεραπευτική για τις ψυχικές ουλές η αξιοπρέπεια, η φυγή προς τα πέρα μέρη (Χίλντα Παπαδημητρίου), η ονειροπόληση, τα αποθέματα εικόνων και αναμνήσεων, η μεταμόρφωση σε εσωτερική θάλασσα (Ιφιγένεια Τέκου). Είναι ο συναγερμός που ηχεί: κάλεσμα ζωής, υπέρβαση του διχασμού και της παθητικότητας. Είναι η δραστηριοποίηση σε κοινότητες συντροφικότητας και αντίστασης, που διαρρηγνύει το κουκούλι του φόβου: το αναλφάβητο κορίτσι από χωριό της Λακωνίας, θύμα ενδοοικογενειακής βίας, γίνεται αντάρτισσα στον Ταΰγετο (Μάγδα Παπαδημητρίου-Σαμοθράκη).

Συμμετέχοντας στον απελευθερωτικό αγώνα απελευθερώνεται, όπως το έδειξε, για παράδειγμα, η Μέλπω Αξιώτη τόσο στα λογοτεχνικά κείμενά της (Εικοστός αιώνας) όσο και στο χρονικό Οι Ελληνίδες φρουροί της Ελλάδας (1945). Κάποτε η γυναίκα αμύνεται εκδικούμενη θανατηφόρα ή με τεχνάσματα σαν αυτό της Σεχραζάντ στις Χίλιες και μία νύχτες (ξεκινά να αφηγείται κάθε βράδυ στο βασιλιά σύζυγό της ένα παραμύθι, το οποίο αφήνει ανολοκλήρωτο, για να αναβάλει την εκτέλεσή της από εκείνον). Τέλος, στο διήγημα της Ελένης Πριοβόλου («Είμαι φύλλο») αναδεικνύεται το φύλο ως κοινωνική κατασκευή, αναδύεται μια «γυναίκα παγιδευμένη σε ξένο εκμαγείο», διεκδικείται η έκφραση της θηλυκότητας μέσω της παρενδυσίας αρχικά και της φυλομετάβασης στη συνέχεια: «Δεν αντέχω να ζω χωρίς να είμαι».


 * Η ΙΩΑΝΝΑ ΣΠΗΛΙΟΠΟΥΛΟΥ είναι φιλόλογος.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1] Τιτίκα Δημητρούλια, «Γυναικοκτονίας το ανάγνωσμα» https://bookpress.gr/stiles/eponimos/13865-gynaikoktonias-to-anagnosma
[2] Σιωπές. Ποιήτριες από το Μπανγκλαντές, την Ινδία, το Πακιστάν, το Αφγανιστάν, το Ιράν, ανθολόγηση-επιμέλεια: Γιώργος Μπουρλής, Opportuna, Πάτρα 2023.
[3] Περί άλγους. Ελισάβετ Μουτζάν-Μαρτινέγκου Αυτοβιογραφία και Διδώ Σωτηρίου Οι Επισκέπτες, University Studio Press, Θεσσαλονίκη 2023.
[4] μτφρ. Ισμήνη Θεοδωροπούλου, Κείμενα, Αθήνα 2023.

politeia link more

 

 

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Χορός στα ποτήρια» της Γεωργίας Τάτση (κριτική) – Δύο καλογραμμένες νουβέλες με ιστορικές και πολιτικές ρίζες

«Χορός στα ποτήρια» της Γεωργίας Τάτση (κριτική) – Δύο καλογραμμένες νουβέλες με ιστορικές και πολιτικές ρίζες

Για την επανακυκλοφορία του βιβλίου της Γεωργίας Τάτση «Χορός στα ποτήρια» (εκδ. Βακχικόν, δύο νουβέλες). Κεντρική εικόνα: Φωτογραφία από την ταινία του Θόδωρου Αγγελόπουλου «Θίασος» (1974-’75) 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Iεροτελεστικός από τη...

«Η λίμπιντο των αγγέλων» του Νίκου Μάντζιου (κριτική) – Όταν η τέχνη ευαισθητοποιεί

«Η λίμπιντο των αγγέλων» του Νίκου Μάντζιου (κριτική) – Όταν η τέχνη ευαισθητοποιεί

Για το μυθιστόρημα του Νίκου Μάντζιου «Η λίμπιντο των αγγέλων» (εκδ. Γραφή).

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

Για μας τους κριτικούς δεν πρέπει να παίζει ρόλο το όνομα του συγγραφέα: αν είναι γνωστός με περγαμηνές στο ενεργητικό του, δεν σημαίνει ...

«Ένα κομμάτι χαρτί» του Δημήτρη (Τάκη) Φραγκούλη (κριτική) – Ένα διαφορετικό μυθιστόρημα για τη μαυρίλα του Εμφυλίου

«Ένα κομμάτι χαρτί» του Δημήτρη (Τάκη) Φραγκούλη (κριτική) – Ένα διαφορετικό μυθιστόρημα για τη μαυρίλα του Εμφυλίου

Για το μυθιστόρημα του Δημήτρη (Τάκη) Φραγκούλη «Ένα κομμάτι χαρτί» (εκδ. Αλεξάνδρεια). Κεντρική εικόνα: © Roman Kraft (Unsplash). 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Το μόνο που αλλάζει είναι το παρελθόν, όλες οι άλλ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Το ζοφερό «Σπίτι» του Δημήτρη Καραντζά, στη Στέγη (κριτική)

Το ζοφερό «Σπίτι» του Δημήτρη Καραντζά, στη Στέγη (κριτική)

Την ώρα που το ευρύ τηλεοπτικό κοινό παρακολουθεί με ενδιαφέρον κάποιες εξαιρετικές σειρές του Netflix και της HBO, όμως δεν ενοχλείται καθόλου από τα νέα ελληνικά σήριαλ, που σταθερά θέματά τους έχουν «τη βεντέτα, την τιμή της αδερφής και την κατσίκα του γείτονα» -όπως εύγλωττα είπε σε συνέντευξή του-, ο Δημήτρης Κ...

«Ο Πολωνός» του Τζ.Μ. Κουτσί (προδημοσίευση)

«Ο Πολωνός» του Τζ.Μ. Κουτσί (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Τζ.Μ. Κουτσί [J.M. Coetzee] «Ο Πολωνός» (μτφρ. Χριστίνα Σωτηροπούλου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 4 Οκτωβρίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

Βίος και Πολιτεία #11: Η Σώτη Τριανταφύλλου, ζωντανά από το «υπόγειο» της Πολιτείας

Βίος και Πολιτεία #11: Η Σώτη Τριανταφύλλου, ζωντανά από το «υπόγειο» της Πολιτείας

Στο 11ο επεισόδιο της σειράς συζητήσεων με ανθρώπους από το χώρο του βιβλίου, με τον Κώστα Κατσουλάρη θα συνομιλήσει η συγγραφέας και ιστορικός Σώτη Τριανταφύλλου, σε μια κουβέντα εφ' όλης της ύλης, από τα παιδικά της χρόνια στην Κυψέλη μέχρι τα νεανικά της χρόνια στη Νέα Υόρκη, τη ζωή της στο Παρίσι, τα ταξίδια της...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Ο μάγος» του Κολμ Τόιμπιν (προδημοσίευση)

«Ο μάγος» του Κολμ Τόιμπιν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευσητο από το μυθιστόρημα του Κολμ Τόιμπιν [Colm Tóibín] «Ο μάγος» (μτφρ. Αθηνά Δημητριάδου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 9 Οκτωβρίου από τις εκδόσεις Ίκαρος.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Λίμπεκ, 1892

Η ορχήστρα έπαιζε το Πρ...

«Όσα σκέφτεται ο βιβλιοπώλης σου για σένα» του Σον Μπίθελ (προδημοσίευση)

«Όσα σκέφτεται ο βιβλιοπώλης σου για σένα» του Σον Μπίθελ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Σον Μπίθελ [Shaun Bythell] «Όσα σκέφτεται ο βιβλιοπώλης σου για σένα» (μτφρ. Μαριάννα Καλέμη) το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 18 Οκτωβρίου από τις εκδόσεις Key Books.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Τύπος τρία

ΕΙΔΟΣ: PARENTE...

«Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα» του Βαγγέλη Μαργιωρή (προδημοσίευση)

«Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα» του Βαγγέλη Μαργιωρή (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αστυνομικό μυθιστόρημα του Βαγγέλη Μαργιωρή «Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα», το οποίο κυκλοφορεί στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Ήρωες, μίξερ, μανταλάκια, σερβιέτες…» Μέσα στο ...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Μεσογειακό νουάρ, δικαστικό θρίλερ, whodunnit κι ένα ασήμαντο περιστατικό: 4 δυνατά ευρωπαϊκά αστυνομικά μυθιστορήματα

Μεσογειακό νουάρ, δικαστικό θρίλερ, whodunnit κι ένα ασήμαντο περιστατικό: 4 δυνατά ευρωπαϊκά αστυνομικά μυθιστορήματα

Τέσσερα πρόσφατα αστυνομικά μυθιστορήματα ανανεώνουν τις γνωστές υποκατηγορίες της αστυνομικής λογοτεχνίας. «Η σκοτεινή μούσα» του Άρμιν Έρι, «Ο κώδικας του θησαυρού» της Τζάνις Χάλετ, «Θάνατος ενός ταξιδιώτη» του Ντιντιέ Φασέν και «Η στρατηγική του πεκινουά» του Αλέξις Ραβέλο.

Γράφει η Χίλ...

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Επιλογές από τις προσεχείς εκδόσεις ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας, ποίησης, βιογραφιών, θεάτρου, δοκιμίων, μελετών και γκράφικ νόβελ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Επιλέξαμε και φέτος όχι την εξαντλητική παρουσίαση των νέων εκδόσεων αλλά την στ...

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

Τι κοινό θα μπορούσε να έχει η Έμιλι Μπροντέ [Emily Brontë] με τον Χουάν Ρούλφο [Juan Rulfo] και τον εικονιζόμενο Άρη Αλεξάνδρου; Και οι τρεις τους, όπως και πολλοί ακόμα σημαντικοί συγγραφείς, έγραψαν και εξέδωσαν ένα μόνο μυθιστόρημα στη διάρκεια της ζωής τους, που ωστόσο αρκούσε για να τους καθιερώσει στο λογοτεχ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

22 Σεπτεμβρίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Επιλογές από τις προσεχείς εκδόσεις ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας, ποίησης, βιογραφιών, θεάτρου, δοκιμίων, μελετών και γκράφικ νόβελ. Επιμέλεια: Κώστας Αγορα

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

ΦΑΚΕΛΟΙ