teleytaios alypos

Για το αστυνομικό μυθιστόρημα της Ελένης Γκίκα «Ο τελευταίος Άλυπος» (εκδ. Αρμός). Στην κεντρική εικόνα, στιγμιότυπο από τη σειρά  «Klim» (2015).

Γράφει ο Γιώργος Ρούσκας

Δεν έχω πεισθεί ότι «Ο τελευταίος Άλυπος» της Ελένης Γκίκα είναι μόνο ένα «αστυνομικό μυθιστόρημα», αλλά σε ένα εξώφυλλο έτσι κι αλλιώς δεν χωράνε πολλά. Γιατί πρόκειται για ένα κατ’ εξοχήν πολιτικό μυθιστόρημα όσο και ένα θαυμάσιο κοινωνικό δοκίμιο. Σε πολλά αστυνομικά μυθιστορήματα συναντάμε συχνά πολιτικά, πραγματολογικά, ιστορικά και κοινωνικά στοιχεία, σε τούτο εδώ όμως παρά την αφθονία τους, οι διαχωριστικές γραμμές είναι μη διακριτές. Του αξίζουν ακόμα ανεξάρτητα ή εν συνδυασμώ οι υπότιτλοι: ψυχολογικό θρίλερ, δοκίμιο για τη φαυλότητα των τελευταίων δεκαετιών, η άλλη όψη της πρόσφατης Ιστορίας, ωδή στο μεγαλείο της παγκόσμιας γραφής, διακειμενικότητας έπος, ποιητικές ανιχνεύσεις στην πεζογραφία, και χωρίς καμία διάθεση υπερβολής: επιδράσεις του μαγικού ρεαλισμού στη διαμόρφωση του ρεαλισμού.

[...] το βιβλίο είναι και ένα δοκίμιο για τις προδομένες επαναστάσεις, μέσα στο οποίο περιέχεται και μία μελέτη για την αυτοκτονία.

Ο Άλυπος, σε αντίθεση με το όνομά του είναι σκοτεινός, λυπημένος εσωτερικά όσο κι αν εξωτερικά είναι ψυχρός και δεν το δείχνει. Το βιβλίο θα μπορούσε να έχει εσωτερικό υπότιτλο: «το παιδί μιας προδομένης Επανάστασης» (βλ. τελ. σελ. 373). Γιατί το βιβλίο είναι και ένα δοκίμιο για τις προδομένες επαναστάσεις, μέσα στο οποίο περιέχεται και μία μελέτη για την αυτοκτονία.

Λαμπρό μανιφέστο διακειμενικότητας

Έπειτα από δεκαεπτά μυθιστορήματα, τέσσερις συλλογές με διηγήματα, έναν τόμο με συνεντεύξεις, έξι παραμύθια και δώδεκα ποιητικές συλλογές, ήτοι σαράντα βιβλία συνολικά, χώρια τα άρθρα, οι κριτικές και οι συνεντεύξεις, η Ελένη Γκίκα ανατρέπει τη συγκαταβατικότητα τού «και τι άλλο έχει να μας πει;», λέγοντάς τα όλα, λέγοντας τα αλλιώς, συνδέοντας τα πάντα μεταξύ τους σε ένα λαμπρό μανιφέστο διακειμενικότητας, μέσα στην αγκαλιά της μυθιστορίας, αποδεικνύοντας –χωρίς η ίδια λόγω της σεμνής και γήινης φύσης της ως άτομο ούτε στο ελάχιστο να το επιδιώκει– ότι διανύει μία περίοδο εξαιρετικής συγγραφικής γονιμότητας.

Το θαυμαστό είναι ότι οι εκατοντάδες χιλιάδες σελίδες που έχουν παρελάσει κάτω από τον αναγνωστικό της φακό, έχουν αφήσει πίσω ολοζώντανα ψήγματα της ουσίας τους σχηματίζοντας ένα άυλο, ψηφιδωτό σύστημα συντεταγμένων, μέσα στο οποίο το συγγραφικό υποκείμενο όχι μόνο κινείται, αλλά (ανα)πλάθεται διαρκώς.

Αυτούσια κείμενα μειζόνων συγγραφέων, ποιητών, στοχαστών, επαναστατών, ανθρώπων που έχουν κάτι ουσιαστικό να πουν, ακόμα και πατερικά κείμενα –και μάλιστα με μεγάλη συχνότητα εμφάνισης αλλά και επανάληψής τους–, δένουν αρμονικότατα με τη μυθιστορία σε ένα φαύλο μεν αλλά συμπαγές κοινωνικο-πολιτικό-ψυχολογικό-πραγματολογικό-ιστορικό γίγνεσθαι και ταυτόχρονα αυτό δένεται τόσο καλά με εκείνα, ώστε να μην ξέρεις αν η πηγή είναι το ίδιο το κείμενο ή το «γεγονός» –έστω και το φαινόμενο– στο οποίο αναφέρεται, ή και τα δυο.

Το βιβλίο καταδεικνύει έτσι την άμεση όσο και ισχυρή σύνδεση μεταξύ Λογοτεχνίας και Κοινωνίας.

Οι επιλεκτικές, ουκ ολίγες επαναλήψεις (μεταφορές) πρωτότυπων κειμένων, ξενίζουν στην αρχή αλλά καθώς καλπάζεις προς το άγνωστο (κυριολεκτικά δεν ξέρεις τι θα συναντήσεις παρακάτω), καταλαβαίνεις ότι έχουν τη σκοπιμότητά τους και η συγγραφέας σκόπιμα τα χρησιμοποιεί ως μάντρα για να συντονιστεί βαθιά ο αναγνώστης. Παίζουν τον ρόλο των «ομ!» που επαναλαμβάνουμε όσοι από εμάς κάνουμε γιόγκα, των ολόιδιων «ομ!» που ακούμε όταν οι παρά τον Πρωτοψάλτη ή τον Λαμπαδάριο κρατάνε το ίσο στο ψαλτήρι, στη μεγαλειώδη βυζαντινή μας μουσική. Σκοπός; Ο συντονισμός. Η σύνδεση. Γιατί όλα συνδέονται. Όπως και τα σπουδαία (γιατί είναι αυθεντικά, αληθινά, από ψυχής, άρα διαχρονικά) κείμενα που μας άφησαν παρακαταθήκη οι Μεγάλες Μορφές της Λογοτεχνίας. Αυτά συνδέονται με το τότε, και αυτό, μέσω της συμβολής της Λογοτεχνίας στη διαμόρφωση της Ατομικής και Συλλογικής Μνήμης, συνδέεται απευθείας με το τώρα αλλά και με το αύριο. Το βιβλίο καταδεικνύει έτσι την άμεση όσο και ισχυρή σύνδεση μεταξύ Λογοτεχνίας και Κοινωνίας.

Αστυνομικό μυθιστόρημα και δοκίμιο

Υπάρχουν όλα τα στοιχεία ενός μυθιστορήματος και μάλιστα αστυνομικού: η πλοκή, η συναρπαστική μετάβαση, η έκπληξη, ο μύθος, τα σκηνικά, ο προϊδεασμός, η ανατροπή, η σύμπλεξη. Υπάρχουν όμως και τα αίτια, οι αναλύσεις, οι εξηγήσεις, οι στάσεις ζωής, οι «αμαρτίες γονέων που παιδεύουν τέκνα», οι επιλογές μιας γενιάς και το πώς αυτές επηρεάζουν –ως καθορίζουν– την επόμενη, τα άφθονα πραγματολογικά και βιβλιογραφικά στοιχεία, οι φιλοσοφικές διασυνδέσεις, οι λογικές συνεπαγωγές, οι επισημάνσεις, και όλα τα απαιτούμενα συστατικά ενός δοκιμίου.

Από την Αποκάλυψη ως τον Ραφαηλίδη, από τον Μαρξ ως τον Καμί, από τον Σαίξπηρ ως τον Ποτιέ, από την Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων ως τον Καββαδία, από τον Ελυάρ ως τη Μαίρη Πόπινς, από τους Ψαλμούς του Δαυίδ ως τον Ντοστογιέφσκι, από το βιβλίο ως την εφημερίδα, από το χαρτί ως το διαδίκτυο, διανύονται λογοτεχνικές αποστάσεις οι οποίες μικραίνουν τα διανύσματα μεταξύ των ανθρώπων, μειώνουν την απόσταση μεταξύ Λόγου και Πράξης, μεταξύ Γραφής και Ζωής.

armos o teleutaios aluposΗ διάρθρωση γίνεται σε κεφάλαια, αποτελούμενα από μικρά έντιτλα κείμενα, με τίτλο (ευθέως ή πλαγίως) το όνομα του εκάστοτε συμπρωταγωνιστή. Ακολουθείται δηλαδή η δομή των επιμέρους συμπληρούμενων μικρότερων παζλ, τα οποία στη συνέχεια συνθέτουν το όλον. Αξιοσημείωτα: (α) Μια εκ των «ηρωίδων», «Η γυναίκα της βορινής κουζίνας», επανέρχεται εδώ από προηγούμενο βιβλίο της συγγραφέως με τον ίδιο τίτλο (Εκδόσεις Καλέντη, 2011), με τη διαφορά ότι εκεί «ζούσαν» τρεις γυναίκες, έστω και φαινομενικά. (β) Στο βιβλίο κυριαρχεί ο αριθμός επτά. (γ) Η αφήγηση γίνεται βασικά από μηδενική εστίαση, με παραλλαγές-ενθέσεις και των υπολοίπων. (δ) Αρκετοί οι εγκιβωτισμοί. (ε) Έμμεσες πάντα οι αναφορές στον βασικό δράστη-ήρωα-θύμα.

Για να μη χαλάσω τη μαγεία της πρωτογενούς επαφής, δεν θα σταθώ σε τίποτε άλλο πλην της υπόγειας πλην έντονης παρουσίας της ποίησης στο μυθιστόρημα, και στη συγκεκριμένη περίπτωση συχνά ομοιοκατάληκτης, κάτι που έχω ανιχνεύσει σε όλους τους σπουδαίους πεζογράφους μας (όπως λ.χ. κρουστάλλινους δεκαπεντασύλλαβους σε πεζογραφήματα του αείμνηστου Κώστα Ασημακόπουλου). Παραθέτω ένα από τα πάμπολλα δείγματα, χωρίζοντας με δική μου πρωτοβουλία και ευθύνη τις προτάσεις σε στίχους (σ. 148):

Αυτός ο κόσμος, αλήθεια,
πώς να προστατευθεί;
Χωρίς να το θέλω μικραίνω,
ξαναγίνομαι ένα απαγορευμένο μεσημέρι,
ξαφνικά,
το μικρό εκείνο ενοχικό παιδί.
Αλλά κάποιος πρέπει να μαζέψει τα συντρίμμια,
κάποιος θα πρέπει να βάλει τάξη
στο χάος του κόσμου,
σε όλον αυτό τον τρόμο,
τον φόβο,
τον πόνο,
σε όλη αυτή την οργή,
την ντροπή.

Είμαι περίεργος να δω αν οι επιτροπές Λογοτεχνικών Βραβείων της επόμενης χρονιάς θα αντιληφθούν τη συγγραφική μεγαλοφυΐα που απέδωσε ως καρπό ετούτο το βιβλίο. Μικρή σημασία έχει. Γιατί όπως λέει η ίδια η Γκίκα (σ. 120, το έχει ξαναπεί και στην Ποίησή της):

«Τα λάθη μας, οι παρεξηγήσεις, κι η Τέχνη η μοναδική που μας απόμεινε παρηγοριά».


* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ ΡΟΥΣΚΑΣ είναι ποιητής. Τελευταίο του βιβλίο, η ποιητική συλλογή «Χοϊκά – Χάικου και Δεπέλλιχοι συν δύο δοκίμια» (εκδ. Κοράλλι).

politeia link more

 

 

 

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Η επίσκεψη» της Εύας Στάμου (κριτική) – Γυναίκες της διπλανής πόρτας

«Η επίσκεψη» της Εύας Στάμου (κριτική) – Γυναίκες της διπλανής πόρτας

Για τη συλλογή διηγημάτων της Εύας Στάμου «Η επίσκεψη» (εκδ. Αρμός). « Δεν μας είναι άγνωστες, δεν πρόκειται να μας διηγηθούν κάτι που ενδεχομένως δεν έχουμε φανταστεί ή δεν έχουμε ξανακούσει. Είναι αυτό που συνηθίζουμε να λέμε "γυναίκες της διπλανής πόρτας"». Στην κεντρική εικόνα, ο πίνακας του Edgar Degas «Γυναίκα...

«Αποχαιρέτα την τη Στουτγάρδη, Αστυάνακτα» της Αγλαΐας Μπλιούμη (κριτική) – Διαδρομές ανάμεσα σε δυο κόσμους

«Αποχαιρέτα την τη Στουτγάρδη, Αστυάνακτα» της Αγλαΐας Μπλιούμη (κριτική) – Διαδρομές ανάμεσα σε δυο κόσμους

Για το μυθιστόρημα της Αγλαΐας Μπλιούμη «Αποχαιρέτα την τη Στουτγάρδη, Αστυάνακτα» (εκδ. Κέδρος). Στην κεντρική εικόνα, φωτογραφία μεταναστών στο Μόναχο το 1960.

Γράφει ο Ανδρέας Καρακίτσιος

Πρόκειται για ένα λογοτ...

«Χρυσός κήπος, Άλτιν μπαχτσεσί» της Λίνας Φυτιλή (κριτική) – Μια μυθιστορηματική αφήγηση για τον πρώτο κτηνοτροφικό σύλλογο

«Χρυσός κήπος, Άλτιν μπαχτσεσί» της Λίνας Φυτιλή (κριτική) – Μια μυθιστορηματική αφήγηση για τον πρώτο κτηνοτροφικό σύλλογο

Για το μυθιστόρημα της Λίνας Φυτιλή «Χρυσός κήπος, Άλτσιν μπαχτσεσί» (εκδ. Εστία). Κεντρική εικόνα: Φωτογραφία ©  Κώστας Μπαλάφας / Αρχείο Κ. Μπουμπουρή. 

Γράφει ο Μάνος Κοντολέων

Η ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Η επίσκεψη» της Εύας Στάμου (κριτική) – Γυναίκες της διπλανής πόρτας

«Η επίσκεψη» της Εύας Στάμου (κριτική) – Γυναίκες της διπλανής πόρτας

Για τη συλλογή διηγημάτων της Εύας Στάμου «Η επίσκεψη» (εκδ. Αρμός). « Δεν μας είναι άγνωστες, δεν πρόκειται να μας διηγηθούν κάτι που ενδεχομένως δεν έχουμε φανταστεί ή δεν έχουμε ξανακούσει. Είναι αυτό που συνηθίζουμε να λέμε "γυναίκες της διπλανής πόρτας"». Στην κεντρική εικόνα, ο πίνακας του Edgar Degas «Γυναίκα...

Ημερίδα για την «Κασέτα» της Λούλας Αναγνωστάκη, στα Χανιά

Ημερίδα για την «Κασέτα» της Λούλας Αναγνωστάκη, στα Χανιά

Ο Πανελλήνιος Όμιλος Φίλων του ποιητή Μανόλη Αναγνωστάκη διοργανώνει στις 27 Μαρτίου 2023 στο θέατρο ΚΥΔΩΝΙΑ στα Χανιά, ημερίδα με θέμα: Νοούμενα και υπονοούμενα στο θεατρικό έργο «Η Κασέτα» της Λούλας Αναγνωστάκη. Στην κεντρική εικόνα, φωτογραφία της Λούλας Αναγνωστάκη από τον Σπύρο Στάβερη.

...
«Παράδεισος» του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα (προδημοσίευση)

«Παράδεισος» του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα [Abdulrazak Gurnah] «Παράδεισος» (μτφρ. Κατερίνα Σχινά), το οποίο θα κυκλοφορήσει αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Ψυχογιός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Πρώτα το αγόρι. Το λέγανε Γ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Παράδεισος» του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα (προδημοσίευση)

«Παράδεισος» του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα [Abdulrazak Gurnah] «Παράδεισος» (μτφρ. Κατερίνα Σχινά), το οποίο θα κυκλοφορήσει αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Ψυχογιός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Πρώτα το αγόρι. Το λέγανε Γ...

«Σε πρώτο ενικό» του Χαρούκι Μουρακάμι (προδημοσίευση)

«Σε πρώτο ενικό» του Χαρούκι Μουρακάμι (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση μέρους διηγήματος από τη συλλογή διηγημάτων του Χαρούκι Μουρακάμι [Haruki Murakami] «Σε πρώτο ενικό» (μτφρ. Βασίλης Κιμούλης), η οποία θα κυκλοφορήσει αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Ψυχογιός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

With the ...

«Η νοσταλγία κι εγώ» της Μάρως Βαμβουνάκη (προδημοσίευση)

«Η νοσταλγία κι εγώ» της Μάρως Βαμβουνάκη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Μάρως Βαμβουνάκη «Η νοσταλγία κι εγώ», που θα κυκλοφορήσει στις 24 Μαρτίου από τις εκδόσεις Αρμός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

— Αναρωτιέμαι τι νοσταλγείς;
— …
— Νοσταλγείς κάτι που συνέβη ή κάτι πο...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Στίβεν Κινγκ: 10 αγαπημένα του βιβλία

Στίβεν Κινγκ: 10 αγαπημένα του βιβλία

Σε ανάρτησή του στο Goodreads, με αφορμή τα δέκα χρόνια λειτουργίας της ιστοσελίδας, ο Στίβεν Κινγκ ξεχώρισε δέκα αγαπημένα του βιβλία. Τα έργα του συγγραφέα κυκλοφορούν στα ελληνικά από τις εκδόσεις Κλειδάριθμος.

Επιμέλεια: Book Press

...
Ένας χρόνος πόλεμος στην Ουκρανία: Τα βιβλία για να κατανοήσουμε την Ιστορία καθώς γράφεται

Ένας χρόνος πόλεμος στην Ουκρανία: Τα βιβλία για να κατανοήσουμε την Ιστορία καθώς γράφεται

Σήμερα, 24 Φεβρουαρίου 2023, συμπληρώνεται ένας χρόνος από την έναρξη του πολέμου που διεξάγει η Ρωσία στην Ουκρανία. Η ελληνική βιβλιογραφία αναπόφευκτα εμπλουτίστηκε από μελέτες και συλλογικούς τόμους, βιβλία στα οποία οι συγγραφείς των κειμένων επιχειρούν να δώσουν απαντήσεις και ερμηνείες σε γεγονότα και εξελίξε...

Κάρσον ΜακΚάλερς: Τα 10 αγαπημένα της βιβλία

Κάρσον ΜακΚάλερς: Τα 10 αγαπημένα της βιβλία

Η Αμερικανίδα πεζογράφος Κάρσον ΜακΚάλερς [Carson McCullers] είναι μία από τις σημαντικότερες εκπροσώπους του λογοτεχνικού «southern gothic». Τα μυθιστορήματά της εκτυλίσσονται στον αμερικανικό Νότο και παρουσιάζουν μοναχικούς, εκκεντρικούς χαρακτήρες που πασχίζουν να συνυπάρξουν με τους υπόλοιπους ανθρώπους.

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ