teleytaios alypos

Για το αστυνομικό μυθιστόρημα της Ελένης Γκίκα «Ο τελευταίος Άλυπος» (εκδ. Αρμός). Στην κεντρική εικόνα, στιγμιότυπο από τη σειρά  «Klim» (2015).

Γράφει ο Γιώργος Ρούσκας

Δεν έχω πεισθεί ότι «Ο τελευταίος Άλυπος» της Ελένης Γκίκα είναι μόνο ένα «αστυνομικό μυθιστόρημα», αλλά σε ένα εξώφυλλο έτσι κι αλλιώς δεν χωράνε πολλά. Γιατί πρόκειται για ένα κατ’ εξοχήν πολιτικό μυθιστόρημα όσο και ένα θαυμάσιο κοινωνικό δοκίμιο. Σε πολλά αστυνομικά μυθιστορήματα συναντάμε συχνά πολιτικά, πραγματολογικά, ιστορικά και κοινωνικά στοιχεία, σε τούτο εδώ όμως παρά την αφθονία τους, οι διαχωριστικές γραμμές είναι μη διακριτές. Του αξίζουν ακόμα ανεξάρτητα ή εν συνδυασμώ οι υπότιτλοι: ψυχολογικό θρίλερ, δοκίμιο για τη φαυλότητα των τελευταίων δεκαετιών, η άλλη όψη της πρόσφατης Ιστορίας, ωδή στο μεγαλείο της παγκόσμιας γραφής, διακειμενικότητας έπος, ποιητικές ανιχνεύσεις στην πεζογραφία, και χωρίς καμία διάθεση υπερβολής: επιδράσεις του μαγικού ρεαλισμού στη διαμόρφωση του ρεαλισμού.

[...] το βιβλίο είναι και ένα δοκίμιο για τις προδομένες επαναστάσεις, μέσα στο οποίο περιέχεται και μία μελέτη για την αυτοκτονία.

Ο Άλυπος, σε αντίθεση με το όνομά του είναι σκοτεινός, λυπημένος εσωτερικά όσο κι αν εξωτερικά είναι ψυχρός και δεν το δείχνει. Το βιβλίο θα μπορούσε να έχει εσωτερικό υπότιτλο: «το παιδί μιας προδομένης Επανάστασης» (βλ. τελ. σελ. 373). Γιατί το βιβλίο είναι και ένα δοκίμιο για τις προδομένες επαναστάσεις, μέσα στο οποίο περιέχεται και μία μελέτη για την αυτοκτονία.

Λαμπρό μανιφέστο διακειμενικότητας

Έπειτα από δεκαεπτά μυθιστορήματα, τέσσερις συλλογές με διηγήματα, έναν τόμο με συνεντεύξεις, έξι παραμύθια και δώδεκα ποιητικές συλλογές, ήτοι σαράντα βιβλία συνολικά, χώρια τα άρθρα, οι κριτικές και οι συνεντεύξεις, η Ελένη Γκίκα ανατρέπει τη συγκαταβατικότητα τού «και τι άλλο έχει να μας πει;», λέγοντάς τα όλα, λέγοντας τα αλλιώς, συνδέοντας τα πάντα μεταξύ τους σε ένα λαμπρό μανιφέστο διακειμενικότητας, μέσα στην αγκαλιά της μυθιστορίας, αποδεικνύοντας –χωρίς η ίδια λόγω της σεμνής και γήινης φύσης της ως άτομο ούτε στο ελάχιστο να το επιδιώκει– ότι διανύει μία περίοδο εξαιρετικής συγγραφικής γονιμότητας.

Το θαυμαστό είναι ότι οι εκατοντάδες χιλιάδες σελίδες που έχουν παρελάσει κάτω από τον αναγνωστικό της φακό, έχουν αφήσει πίσω ολοζώντανα ψήγματα της ουσίας τους σχηματίζοντας ένα άυλο, ψηφιδωτό σύστημα συντεταγμένων, μέσα στο οποίο το συγγραφικό υποκείμενο όχι μόνο κινείται, αλλά (ανα)πλάθεται διαρκώς.

Αυτούσια κείμενα μειζόνων συγγραφέων, ποιητών, στοχαστών, επαναστατών, ανθρώπων που έχουν κάτι ουσιαστικό να πουν, ακόμα και πατερικά κείμενα –και μάλιστα με μεγάλη συχνότητα εμφάνισης αλλά και επανάληψής τους–, δένουν αρμονικότατα με τη μυθιστορία σε ένα φαύλο μεν αλλά συμπαγές κοινωνικο-πολιτικό-ψυχολογικό-πραγματολογικό-ιστορικό γίγνεσθαι και ταυτόχρονα αυτό δένεται τόσο καλά με εκείνα, ώστε να μην ξέρεις αν η πηγή είναι το ίδιο το κείμενο ή το «γεγονός» –έστω και το φαινόμενο– στο οποίο αναφέρεται, ή και τα δυο.

Το βιβλίο καταδεικνύει έτσι την άμεση όσο και ισχυρή σύνδεση μεταξύ Λογοτεχνίας και Κοινωνίας.

Οι επιλεκτικές, ουκ ολίγες επαναλήψεις (μεταφορές) πρωτότυπων κειμένων, ξενίζουν στην αρχή αλλά καθώς καλπάζεις προς το άγνωστο (κυριολεκτικά δεν ξέρεις τι θα συναντήσεις παρακάτω), καταλαβαίνεις ότι έχουν τη σκοπιμότητά τους και η συγγραφέας σκόπιμα τα χρησιμοποιεί ως μάντρα για να συντονιστεί βαθιά ο αναγνώστης. Παίζουν τον ρόλο των «ομ!» που επαναλαμβάνουμε όσοι από εμάς κάνουμε γιόγκα, των ολόιδιων «ομ!» που ακούμε όταν οι παρά τον Πρωτοψάλτη ή τον Λαμπαδάριο κρατάνε το ίσο στο ψαλτήρι, στη μεγαλειώδη βυζαντινή μας μουσική. Σκοπός; Ο συντονισμός. Η σύνδεση. Γιατί όλα συνδέονται. Όπως και τα σπουδαία (γιατί είναι αυθεντικά, αληθινά, από ψυχής, άρα διαχρονικά) κείμενα που μας άφησαν παρακαταθήκη οι Μεγάλες Μορφές της Λογοτεχνίας. Αυτά συνδέονται με το τότε, και αυτό, μέσω της συμβολής της Λογοτεχνίας στη διαμόρφωση της Ατομικής και Συλλογικής Μνήμης, συνδέεται απευθείας με το τώρα αλλά και με το αύριο. Το βιβλίο καταδεικνύει έτσι την άμεση όσο και ισχυρή σύνδεση μεταξύ Λογοτεχνίας και Κοινωνίας.

Αστυνομικό μυθιστόρημα και δοκίμιο

Υπάρχουν όλα τα στοιχεία ενός μυθιστορήματος και μάλιστα αστυνομικού: η πλοκή, η συναρπαστική μετάβαση, η έκπληξη, ο μύθος, τα σκηνικά, ο προϊδεασμός, η ανατροπή, η σύμπλεξη. Υπάρχουν όμως και τα αίτια, οι αναλύσεις, οι εξηγήσεις, οι στάσεις ζωής, οι «αμαρτίες γονέων που παιδεύουν τέκνα», οι επιλογές μιας γενιάς και το πώς αυτές επηρεάζουν –ως καθορίζουν– την επόμενη, τα άφθονα πραγματολογικά και βιβλιογραφικά στοιχεία, οι φιλοσοφικές διασυνδέσεις, οι λογικές συνεπαγωγές, οι επισημάνσεις, και όλα τα απαιτούμενα συστατικά ενός δοκιμίου.

Από την Αποκάλυψη ως τον Ραφαηλίδη, από τον Μαρξ ως τον Καμί, από τον Σαίξπηρ ως τον Ποτιέ, από την Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων ως τον Καββαδία, από τον Ελυάρ ως τη Μαίρη Πόπινς, από τους Ψαλμούς του Δαυίδ ως τον Ντοστογιέφσκι, από το βιβλίο ως την εφημερίδα, από το χαρτί ως το διαδίκτυο, διανύονται λογοτεχνικές αποστάσεις οι οποίες μικραίνουν τα διανύσματα μεταξύ των ανθρώπων, μειώνουν την απόσταση μεταξύ Λόγου και Πράξης, μεταξύ Γραφής και Ζωής.

armos o teleutaios aluposΗ διάρθρωση γίνεται σε κεφάλαια, αποτελούμενα από μικρά έντιτλα κείμενα, με τίτλο (ευθέως ή πλαγίως) το όνομα του εκάστοτε συμπρωταγωνιστή. Ακολουθείται δηλαδή η δομή των επιμέρους συμπληρούμενων μικρότερων παζλ, τα οποία στη συνέχεια συνθέτουν το όλον. Αξιοσημείωτα: (α) Μια εκ των «ηρωίδων», «Η γυναίκα της βορινής κουζίνας», επανέρχεται εδώ από προηγούμενο βιβλίο της συγγραφέως με τον ίδιο τίτλο (Εκδόσεις Καλέντη, 2011), με τη διαφορά ότι εκεί «ζούσαν» τρεις γυναίκες, έστω και φαινομενικά. (β) Στο βιβλίο κυριαρχεί ο αριθμός επτά. (γ) Η αφήγηση γίνεται βασικά από μηδενική εστίαση, με παραλλαγές-ενθέσεις και των υπολοίπων. (δ) Αρκετοί οι εγκιβωτισμοί. (ε) Έμμεσες πάντα οι αναφορές στον βασικό δράστη-ήρωα-θύμα.

Για να μη χαλάσω τη μαγεία της πρωτογενούς επαφής, δεν θα σταθώ σε τίποτε άλλο πλην της υπόγειας πλην έντονης παρουσίας της ποίησης στο μυθιστόρημα, και στη συγκεκριμένη περίπτωση συχνά ομοιοκατάληκτης, κάτι που έχω ανιχνεύσει σε όλους τους σπουδαίους πεζογράφους μας (όπως λ.χ. κρουστάλλινους δεκαπεντασύλλαβους σε πεζογραφήματα του αείμνηστου Κώστα Ασημακόπουλου). Παραθέτω ένα από τα πάμπολλα δείγματα, χωρίζοντας με δική μου πρωτοβουλία και ευθύνη τις προτάσεις σε στίχους (σ. 148):

Αυτός ο κόσμος, αλήθεια,
πώς να προστατευθεί;
Χωρίς να το θέλω μικραίνω,
ξαναγίνομαι ένα απαγορευμένο μεσημέρι,
ξαφνικά,
το μικρό εκείνο ενοχικό παιδί.
Αλλά κάποιος πρέπει να μαζέψει τα συντρίμμια,
κάποιος θα πρέπει να βάλει τάξη
στο χάος του κόσμου,
σε όλον αυτό τον τρόμο,
τον φόβο,
τον πόνο,
σε όλη αυτή την οργή,
την ντροπή.

Είμαι περίεργος να δω αν οι επιτροπές Λογοτεχνικών Βραβείων της επόμενης χρονιάς θα αντιληφθούν τη συγγραφική μεγαλοφυΐα που απέδωσε ως καρπό ετούτο το βιβλίο. Μικρή σημασία έχει. Γιατί όπως λέει η ίδια η Γκίκα (σ. 120, το έχει ξαναπεί και στην Ποίησή της):

«Τα λάθη μας, οι παρεξηγήσεις, κι η Τέχνη η μοναδική που μας απόμεινε παρηγοριά».


* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ ΡΟΥΣΚΑΣ είναι ποιητής. Τελευταίο του βιβλίο, η ποιητική συλλογή «Χοϊκά – Χάικου και Δεπέλλιχοι συν δύο δοκίμια» (εκδ. Κοράλλι).

politeia link more

 

 

 

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Πλατεία Κλαυθμώνος» του Γιώργου Συμπάρδη (κριτική) – Μυστικά και ψέματα σε καιρούς σκοτεινούς

«Πλατεία Κλαυθμώνος» του Γιώργου Συμπάρδη (κριτική) – Μυστικά και ψέματα σε καιρούς σκοτεινούς

Για το μυθιστόρημα του Γιώργου Συμπάρδη «Πλατεία Κλαυθμώνος» (εκδ. Μεταίχμιο). 

Γράφει η Άννα Αφεντουλίδου

Η ...

«Φλόρενς Μπλαντ» του Ανδρέα Νικολακόπουλου (κριτική) – Πεθαίνοντας σαν ήπειρος

«Φλόρενς Μπλαντ» του Ανδρέα Νικολακόπουλου (κριτική) – Πεθαίνοντας σαν ήπειρος

Για το μυθιστόρημα του Ανδρέα Νικολακόπουλου «Φλόρενς Μπλαντ» (εκδ. Ίκαρος). Κεντρική εικόνα: Ο πίνακας του Jean Siméon Chardin, «The Kitchen Maid» (1738), λάδι σε καμβά.

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

Έπειτα από δύο παρόμοιας λογικής συλλογές δ...

«Ανάληψη» του Ηλία Λ. Παπαμόσχου (κριτική) – Η αταξίδευτη μοίρα των ανθρώπων

«Ανάληψη» του Ηλία Λ. Παπαμόσχου (κριτική) – Η αταξίδευτη μοίρα των ανθρώπων

Για το μυθιστόρημα του Ηλία Λ. Παπαμόσχου «Ανάληψη» (εκδ. Πατάκη) – Για ένα πραγματικό ναυάγιο στην Καστοριά του 1929. 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Θλίψη σαν κάρβουνο αναμμένο, πένθος που τυλίγει όπως η αράχνη τα σώ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

The Athens Prize for Literature 2022: Οι λίστες με τους υποψήφιους, σε ελληνικό και ξένο μυθιστόρημα

The Athens Prize for Literature 2022: Οι λίστες με τους υποψήφιους, σε ελληνικό και ξένο μυθιστόρημα

Στην Αίθουσα Τελετών του Δημαρχιακού Μεγάρου στην Πλατεία Εθνικής Αντιστάσεως (πρώην Πλατεία Κοτζιά), θα απονεμηθούν εφέτος, για δέκατη έβδομη χρονιά, τα βραβεία μυθιστορήματος «The Athens Prize for Literature» του περιοδικού (δε)κατα για το 2022. Η ανακοίνωση των νικητών και ταυτόχρονα η απονομή θα γίνουν την Πέμπτ...

Χριστουγεννιάτικη γιορτή από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης: Σαββατοκύριακο στην Πλάκα, με Αργύρη Μπακιρτζή, κεράσματα και μεγάλες προσφορές

Χριστουγεννιάτικη γιορτή από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης: Σαββατοκύριακο στην Πλάκα, με Αργύρη Μπακιρτζή, κεράσματα και μεγάλες προσφορές

Οι Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης διοργανώνουν χριστουγεννιάτικη γιορτή βιβλίου το Σάββατο 9 & την Κυριακή 10 Δεκεμβρίου από τις 11:00 μέχρι και τις 19:00 στην οδό Θουκυδίδου 4, στην Πλάκα και υπόσχονται δύο μέρες γεμάτες με μουσική, κεράσματα, προτάσεις για δώρα και μεγάλες προσφορές.

Επιμέλεια: ...

Εορταστικό τετραήμερο των εκδόσεων Ψυχογιός στη Δημοτική Αγορά Κυψέλης

Εορταστικό τετραήμερο των εκδόσεων Ψυχογιός στη Δημοτική Αγορά Κυψέλης

Από σήμερα (7/12) έως και την Κυριακή (10/12) οι εκδόσεις Ψυχογιός ετοιμάζουν μια χριστουγεννιάτικη γιορτή για μικρούς και μεγάλους στη Δημοτική Αγορά Κυψέλης με bazaar βιβλίων, εκδηλώσεις και δράσεις για τα παιδιά. «Τίτλοι λογοτεχνίας για μικρούς και μεγάλους, bazaar βιβλίων, συναντήσεις με συγγραφείς & συναρπα...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Τρότζαν» του Θανάση Χειμωνά (προδημοσίευση)

«Τρότζαν» του Θανάση Χειμωνά (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Θανάση Χειμωνά «Τρότζαν, που κυκλοφορεί στις 8 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Πατάκη.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Άνοιξα τα μάτια μου. Το μυαλό μου, αδειανό. Γύρω μου, φως. Έντονο. Εκτυφλωτικό. Συνειδητοπο...

«Αχ, Ευρώπη! Κείμενα για το μέλλον της Ευρώπης και την δημόσια σφαίρα» του Γιούργκεν Χάμπερμας (προδημοσίευση)

«Αχ, Ευρώπη! Κείμενα για το μέλλον της Ευρώπης και την δημόσια σφαίρα» του Γιούργκεν Χάμπερμας (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από βιβλίο του Γιούργκεν Χάμπερμας [Jürgen Habermas] «Αχ Ευρώπη! – Κείμενα για το Μέλλον της Ευρώπης και την δημόσια σφαίρα» (μτφρ. – προλεγόμενα – σχόλια: Δημήτρης Υφαντής, το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 15 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Printa / Ροές.

Επιμέλεια: Κώστας Αγορασ...

«Πολύ αργά πια» της Κλερ Κίγκαν (προδημοσίευση)

«Πολύ αργά πια» της Κλερ Κίγκαν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Κλερ Κίγκαν [Claire Keegan] «Πολύ αργά πια» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 7 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Την Παρασκευή, 29 Ιουλίου, το...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Η συντακτική ομάδα των New York Times ξεχώρισε τα καλύτερα βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2023, επιλέγοντας πέντε έργα μυθοπλασίας και πέντε δοκίμια. Στην κεντρική εικόνα, η Ζέιντι Σμιθ [Zadie Smith], συγγραφέας του «The fraud», το οποίο αναφέρεται στη λίστα ως ένα από τα πέντε σημαντικότερα μυθιστορήματα του έτους που ...

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

Τι κοινό μπορεί να έχει η Μαρινέλλα με τον Έλον Μάσκ; Η Μαρία Κάλλας με τον Ανδρέα Παπανδρέου και ο Πρίγκιπας Χάρι με τον Διονύση Σιμόπουλο; Οι βιογραφίες όλων αυτών, και μερικές ακόμη, κυκλοφόρησαν τους προηγούμενους μήνες και σας τις παρουσιάζουμε.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστό...

Κλερ Κίγκαν – Η Ιρλανδή που ανέδειξε τις χάρες της μικρής φόρμας

Κλερ Κίγκαν – Η Ιρλανδή που ανέδειξε τις χάρες της μικρής φόρμας

Η Ιρλανδή συγγραφέας έχει αγαπηθεί από το ελληνικό αναγνωστικό κοινό και όχι άδικα. Τι είναι αυτό που την κάνει ιδιαίτερη και γιατί η πρόσφατη νουβέλα της «Πολύ αργά πια» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου, εκδ. Μεταίχμιο) την καταξιώνει. 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ