mikri egkiklopaidia thanatou

Για το βιβλίο του Κυριάκου Χαρίτου «Μικρή εγκυκλοπαίδεια του θανάτου» (εκδ. Στερέωμα). Κεντρική εικόνα: Ο Woody Allen από την ταινία του «Love and death» / «Ο ειρηνοποιός» (1975).

Του Διονύση Μαρίνου

Ο μέγας διαιρέτης. Ο ατελεύτητος του τέλους. Το αόρατο χέρι που κυκλοφορεί πάνω από το κεφάλι ενός εκάστου από το πρώτο του κιόλας κλάμα. Αυτός που μπορεί να κερδίσει τον Αντώνιο Μπλοκ σε μια καθοριστική παρτίδα σκάκι (βλ. Η Έβδομη Σφραγίδα του Ίνγκμαρ Μπέργκμαν) και να τον αναγκάσει να αποχωρήσει από τη σκηνή. Ο πιο πιστός «συνοδοιπόρος» του ανθρώπου που μπορεί να καθυστερήσει κάποιες φορές, αλλά ποτέ δεν θα αργήσει να έρθει. Όπως και να ονομάσει κανείς τον θάνατο, με όποια χρώματα κι αν τον ντύσει, το αποτέλεσμα είναι ένα και το αυτό: το αναπαλλοτρίωτο θνήσκειν του θνητού πλάσματος.

Υποθέτουμε πως ο θάνατος είναι ένας, ομοούσιος και αδιαίρετος. Κυκλοφορεί αενάως τριγύρω μας, είναι η γερτή σκεπή της ανάσας μας και ενίοτε –δηλαδή, κάθε μέρα– αποφασίζει ποιους καρπούς θα τρυγήσει από το δέντρο της ζωής. Για κάθε γέννηση υπάρχει και ένας θάνατος, έτσι ώστε να διατηρείται η τρεμάμενη ισορροπία της ύπαρξης.

Κι όμως, αν αφαιρέσει κανείς από τη σκέψη του τον άφατο πόνο του χαμού (όσο μπορεί να το κάνει ένας άνθρωπος), αν παρατηρήσει μακροσκοπικά το φαινόμενο της αιώνιας απουσίας, ακόμη και με μια δόση κυνικότητας και πραγματισμού, θα κατανοήσει πως όλοι οι θάνατοι δεν είναι ίδιοι. Ίσως διότι ούτε όλες οι γεννήσεις είναι ίδιες. Κάθε θάνατος έχει τα δικά του χαρακτηριστικά, δημιουργεί το δικό του «μικροκλίμα» μέσα στο οποίο αναπτύσσεται. Διατηρεί τα προσωπικά του χαρακτηριστικά.

Τον φαντάζεσαι να κάνει καθημερινά βάρδια, να χτυπάει κάρτα, να είναι ένας σταχανοβίτης, να φοράει καμπαρντίνα, να χτυπάει πόρτες, να κάθεται στο προσκέφαλο του μελλοθάνατου, να συνομιλεί μαζί του. Εντέλει, να είναι ένας εργάτης που δεν κινδυνεύει να μείνει ποτέ άνεργος, αλλά ούτε να έχει το δικαίωμα να πάρει σύνταξη.

Μπορεί για κάθε θνητό να υπάρχει ένας θάνατος, που σημαίνει ότι αποκτάει προσωποκεντρικά χαρακτηριστικά. Είναι ένας ιδιωτικός θάνατος που απλώς (πόσο απλώς, άραγε;) συγκαταριθμείται στο σύνολο των υπόλοιπων θανάτων της ημέρας, του μήνα, του έτους. Η απόλυτη αριθμητική των θανάτων, κάτι που το ζήσαμε εντόνως την περίοδο της πανδημίας, δίνει ένα αντικειμενικό αποτέλεσμα, αλλά δεν μας λέει τίποτα για την ιδιοσυστασία του κάθε θανάτου.

Τι μας προσφέρει, λοιπόν, η Μικρή εγκυκλοπαίδεια του θανάτου του Κυριάκου Χαρίτου που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Στερέωμα; Απάντηση: την άλλη οπτική του φαινομένου. Δεν εξετάζει το επέκεινα, δεν κατατρίβεται με τη θρησκευτική ενατένιση του μετά της ζωής. Δεν ολοφύρεται για το αναντίρρητο αποτέλεσμα της πλήρους και ολοσχερούς εξαφάνισης του όντος από τη στιγμή που θα το ακουμπήσει στο μέτωπο το μαύρο χέρι. Δεν ενδιαφέρεται καν για τον οβολό του βαρκάρη που θα περάσει τον αποθανόντα στην αντίπερα όχθη.

Αυτό που πράττει ο Χαρίτος είναι να κοιτάξει κατάματα τον θάνατο και να τον αναλύσει ωσάν να είναι ένα υπάρχον πρόσωπο, ένας άγνωστος Χ της ανθρώπινης εξίσωσης που δίχως αυτόν δεν μπορεί να υπάρξει λύση. Τον κοιτάζει αντικειμενικά, του προσφέρει το δικαίωμα της εκλογίκευσης και μάλιστα σε κάτι που δεν επιδέχεται λογικής, δεν υπάρχει εξήγηση ή που και αν υπάρχει, αυτή την γνωρίζουν μόνο όσοι διάβηκαν τον Ρουβίκωνα. Φευ, ως τώρα δεν βρέθηκε ούτε ένας να μας πληροφορήσει γιατί τελειώνει η ζήση μας, γιατί όλος αυτός ο πόνος και τι μέλλει να μας συμβεί στη συνέχεια.

Ο Χαρίτος εκκινεί από μια δική του παραδοχή που μέσα στην αυθαιρεσία της λειτουργεί ουσιαστικά στη δόμηση του βιβλίου του. Το ποιος ζει και το ποιος πεθαίνει είναι αποτέλεσμα μιας τυχαιότητας, μιας ζαριάς, μιας κληρωτίδας που στήνεται καθημερινά. Υπάρχει η κληρωτίδα Α και η κληρωτίδα Β, τις οποίες διαχειρίζονται οι Ιέρειες. Φημολογείται πως είναι αδελφές και αυτό που κάνουν καθημερινά είναι η μια να ρίχνει έναν κλήρο υπέρ της γέννησης και η άλλη υπέρ του θανάτου. Βέβαια, πολλές φορές το πράγμα μπερδεύεται με αποτέλεσμα η τυχαιότητα να παίρνει δραματικές αποχρώσεις.

xaritos

Ο Κυριάκος Χαρίτος γεννήθηκε στη Χαλκίδα και μεγάλωσε στην Αυστραλία. Σπούδασε στην Αθήνα και την Αγγλία. Έχει γράψει παιδικά βιβλία και ένα έργο ποίησης.

Αυτή η παραμυθία της βιωτής και της εκδημίας, προφανώς και δεν λειαίνει την αγωνία μας, ούτε μας προσφέρει μια κάποιου είδους εγγύηση, αλλά μας βάζει στο παιχνίδι που παίζεται και θα παίζεται αενάως. Μέχρι το τέλος του κόσμου. Είναι, λοιπόν, όλοι οι θάνατοι ίδιοι επειδή το αποτέλεσμα είναι το… αυτό; Ο Χαρίτος λέει «όχι». Αίφνης, μας «αποκαλύπτει» σαράντα καταγραφές και όπως λέει στο επιλογικό σημείωμά του, θα συνεχίσει να το κάνει, καθώς πέραν των καταγεγραμμένων ξεχωριστών θανάτων, υπάρχουν κάμποσοι άλλοι που είναι κρυμμένοι και άμποτε θα βγουν στο φως.

Υπάρχουν θάνατοι ηρωικοί, θάνατοι αστείοι, θάνατοι που έρχονται εξ αμελείας, θάνατοι λυτρωτικοί, θάνατοι άστοχοι, θάνατοι από ομορφιά έως και θάνατοι ευγενικοί. Σπάνια βλέπεις τον θάνατο ως μια φυσιογνωμία που φέρει κάτι οικείο (μέσα στην αν-οικειότητά του). Τον φαντάζεσαι να κάνει καθημερινά βάρδια, να χτυπάει κάρτα, να είναι ένας σταχανοβίτης, να φοράει καμπαρντίνα, να χτυπάει πόρτες, να κάθεται στο προσκέφαλο του μελλοθάνατου, να συνομιλεί μαζί του. Εντέλει, να είναι ένας εργάτης που δεν κινδυνεύει να μείνει ποτέ άνεργος, αλλά ούτε να έχει το δικαίωμα να πάρει σύνταξη.

stereoma xaritos mikri egkiklopaidia thanatou 2Η εγκυκλοπαίδεια του Χαρίτου είναι εικονοκλαστική, παράδοξη, αλλά, το ουσιαστικότερο, παιγνιώδης. Φαντάζει αδύνατο να γελάσεις διαβάζοντας για τον Mr. Death, κι όμως σε τούτο το βιβλίο δίδονται πολλές αφορμές να σκάσεις χαμόγελο, να δοκιμάσεις τη σπάνια εκδήλωση γέλιου διαβάζοντας για κάτι που αργά ή γρήγορα θα σε βρει.

Αποδεικνύεται πως η αντι-ζωή έχει κι αυτή τα λαγαρά σημεία της. Δεν είναι όλα μαύρα κι άραχλα όσο φαίνονται. Τι αν τελικά όλοι θα αποχωρήσουμε; Τι κι αν το πεπερασμένο της ζωής μας είναι το μέγα δράμα που βιώνουμε από την αρχή της κούρσας; Τι κι αν οι υπαρξιακές αναρωτήσεις μοιάζουν –κάποιες φορές– με μυλόπετρες που μας συνθλίβουν;

Τίποτα από όλα αυτά δεν μας απαγορεύει να στοχαζόμαστε περί του τέλους με όρους παιχνιδιού. Ας μην ξεχνάμε τον Κώστα Αξελό που έλεγε πως και εμείς οι άνθρωποι είμαστε παίκτες, παίγνια και εκπαιζόμενοι από τον κόσμο. Γιατί όχι και από τις Ιέρειες που καθορίζουν την αρχή και το τέλος του δρόμου μας; Οι αθεράπευτα αισιόδοξοι, αυτοί που ακόμη και στο τέλος βλέπουν μια δυνητική αρχή, μπορούν από τώρα να αρχίσουν να τραγουδούν το “Death is not the end” (αν γίνεται έτσι όπως το τραγούδησαν από κοινό ο Σέιν ΜακΓκόουαν με τον Νικ Κέιβ).

Όσο για εμάς τους υπόλοιπους, τους περισσότερο σκεπτικιστές, αυτούς που αποζητούν μια εξήγηση, μια ιδιότυπη ανάλυση, ένα παράδοξο σχόλιο, το βιβλίο του Χαρίτου θα γίνει καλός σύντροφος μας (εν όπλοις) στο καθημερινό διακύβευμα: ζωή, θάνατος ή οίστρος της ζωής μπρος στο φόβο του θανάτου;


* Ο ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΜΑΡΙΝΟΣ είναι δημοσιογράφος και συγγραφέας. Τελευταίο βιβλίο του, το μυθιστόρημα «Μπλε ήλιος» (εκδ. Μεταίχμιο). 

Απόσπασμα από το βιβλίο

Θάνατος Αστοχίας
(Mors Ex Erratum)

«Ο συγκεκριμένος θάνατος, όπως μαρτυρά και το όνομά του, είναι προϊόν μιας ιδιαίτερα βλοσυρής αποτυχίας. Μια λάθος καλωδίωση, θα μπορούσε κανείς να πει, σε εκείνον τον τηλεφωνικό πίνακα/ταμπλό όπου εκατομμύρια καλώδια/βύσματα κουμπώνονται και ξεκουμπώνονται στο διηνεκές, επιτρέποντας τη μεταφορά του μηνύματος του θανάτου. Βεβαίως εδώ, εκείνο που επιτυγχάνει τη σύνδεση είναι το «σφάλμα». Στην κατηγορία αυτή μιλάμε ξεκάθαρα για δύο βασικές διακλαδώσεις:
Α) Αυτογκόλ. Εδώ τα πράγματα μιλούν από μόνα τους. Δεν πρόκειται για Αναζήτηση ή για Άλλη Ευθύνη (βλέπε παρακάτω). Δεν πρέπει να κοιτάξει κανείς δεξιά κι αριστερά, αναζητώντας έναν υπαίτιο, όπως ο μπόμπιρας που χύνει ένα κουτί δημητριακά και αρνούμενος να κοιτάξει τον γονιό στρέφει το βλέμμα του αλλού, στην προσπάθεια αναβολής της επίπληξης/τιμωρίας, αλλά και ανεύρεσης ενός Άλλου που θα αναλάβει την ευθύνη. Εδώ ευθύνεται αποκλειστικά και αναντίρρητα ο αποδέκτης».

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Δυναμώστε τη μουσική, παρακαλώ» του Μιχάλη Μαλανδράκη (κριτική) – Ανάμεσα στη φρίκη και στην ελαφρότητα

«Δυναμώστε τη μουσική, παρακαλώ» του Μιχάλη Μαλανδράκη (κριτική) – Ανάμεσα στη φρίκη και στην ελαφρότητα

Για το μυθιστόρημα του Μιχάλη Μαλανδράκη «Δυναμώστε τη μουσική, παρακαλώ» (εκδ. Πόλις). Κεντρική εικόνα: φωτογραφία από το Σεράγεβο.

Γράφει η Χριστίνα Μουκούλη

Λένε ότι ένας δημοσιογράφος πρέπει «να κρατάει απόσταση απ’ όλα...

«Η μπαλάντα των ανίδεων και καλών» του Γιάννη Μπασκόζου και «Δυο καλοκαίρια και μισό φθινόπωρο» της Άννας Δαμιανίδη (κριτική) – Κάτοπτρα ενηλικίωσης μέσα στη Χούντα

«Η μπαλάντα των ανίδεων και καλών» του Γιάννη Μπασκόζου και «Δυο καλοκαίρια και μισό φθινόπωρο» της Άννας Δαμιανίδη (κριτική) – Κάτοπτρα ενηλικίωσης μέσα στη Χούντα

Για το μυθιστόρημα του Γιάννη Μπασκόζου «Η μπαλάντα των ανίδεων και καλών» (εκδ. Μεταίχμιο) και το μυθιστόρημα της Άννας Δαμιανίδη «Δυο καλοκαίρια και μισό φθινόπωρο» (εκδ. Μεταίχμιο).

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

Το ότι τα δύο μυθιστορήμ...

«Αυτός που έτρωγε όλο το γλυκό του» του Τηλέμαχου Τσαρδάκα (κριτική) – ανατρέχοντας σε κοινές παραστάσεις του ελληνικού συλλογικού ασυνείδητου

«Αυτός που έτρωγε όλο το γλυκό του» του Τηλέμαχου Τσαρδάκα (κριτική) – ανατρέχοντας σε κοινές παραστάσεις του ελληνικού συλλογικού ασυνείδητου

Για τη συλλογή διηγημάτων του Τηλέμαχου Τσαρδάκα «Αυτός που έτρωγε όλο το γλυκό του» (εκδ. Σοκόλη).

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

H συλλογή διηγημάτων του Τηλέμαχου Τσαρδάκα ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Όσο μακρινή κι αν φαντάζει η Ιαπωνία, δεν παύει να μας ελκύει, μεταξύ άλλων και για την ιδιαίτερη και τολμηρή λογοτεχνία της. Από τον κλασικό Καουαμπάτα έως τον ευφάνταστο Μουρακάμι, επιλέγουμε δέκα βιβλία που κυκλοφόρησαν σχετικά πρόσφατα και μπορούν να μας ανοίξουν νέα παράθυρα στον κόσμο του Ανατέλλοντος Ήλιου. K...

Τα βραβεία του «Χάρτη» 2023: Ο βραχύς κατάλογος

Τα βραβεία του «Χάρτη» 2023: Ο βραχύς κατάλογος

Το διαδικτυακό περιοδικό Λόγου και Τέχνης Χάρτης (www.hartismag.gr), συνεχίζει για τρίτη χρονιά την απονομή ετήσιων βραβείων, με σκοπό την ανάδειξη των σημαντικότερων βιβλίων που κυκλοφόρησαν το περασμένο έτος. Σήμερα ανακοινώθηκε ο Βραχύς Κατάλογος σε όλες τις κατηγορίες. Δείτε βιβλία και συγγραφείς. 

...

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Βαγγέλη Γιαννίση «Μακγκάφιν», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 21 Μαρτίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΟΥΡΙΣΤΑΣ
37.947408, 23.641584

 «Αφού σου ...


ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Βαγγέλη Γιαννίση «Μακγκάφιν», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 21 Μαρτίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΟΥΡΙΣΤΑΣ
37.947408, 23.641584

 «Αφού σου ...


«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Κωνσταντίνου Κυριακού «Το μποστάνι του Μποστ – Μια σύνθεση / συμπλήρωση / διασκευή κειμένων του Μποστ», το οποίο κυκλοφορεί σε λίγες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Δήμητρας Παπαδήμα «Όλα μαύρα», το οποίο θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Τι είμαστε εμείς μπροστά σε αυτά τα κτήνη, ρε; Τι είμαστε; Άγιοι. Και φόνο να...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Όσο μακρινή κι αν φαντάζει η Ιαπωνία, δεν παύει να μας ελκύει, μεταξύ άλλων και για την ιδιαίτερη και τολμηρή λογοτεχνία της. Από τον κλασικό Καουαμπάτα έως τον ευφάνταστο Μουρακάμι, επιλέγουμε δέκα βιβλία που κυκλοφόρησαν σχετικά πρόσφατα και μπορούν να μας ανοίξουν νέα παράθυρα στον κόσμο του Ανατέλλοντος Ήλιου. K...

«Μικρή Στίξις»: Νέα σειρά βιβλίων και εκδήλωση για τα 7 χρόνια παρουσίας στον εκδοτικό χώρο

«Μικρή Στίξις»: Νέα σειρά βιβλίων και εκδήλωση για τα 7 χρόνια παρουσίας στον εκδοτικό χώρο

Με τη συμπλήρωση επτά συναπτών ετών στο εκδοτικό στερέωμα, οι εκδόσεις Στίξις κάνουν το επόμενο βήμα με μια νέα σειρά τεσσάρων βιβλίων, υπό τον τίτλο «Μικρή Στίξις», των Γιώργου Δουατζή, Χρυσοξένης Προκοπάκη, Στέφανου Τζουβάρα και Μιχάλη Σηφάκη.  

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος  ...

7 γυναίκες γράφουν και ακούγονται – Όψεις της νεότερης ελληνικής λογοτεχνίας

7 γυναίκες γράφουν και ακούγονται – Όψεις της νεότερης ελληνικής λογοτεχνίας

Σίσσυ Δουτσίου, Στεύη Τσούτση, Λίνα Βαρότση, Αστερόπη Λαζαρίδου, Ελισάβετ Παπαδοπούλου, Αντιγόνη Ζόγκα, Λίνα Βαλετοπούλου. Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας επιλέγουμε πολύ πρόσφατα βιβλία νέων Ελληνίδων συγγραφέων που θέτουν, άλλοτε με τρόπο διεκδικητικό κι άλλοτε πιο έμμεσο, το ζήτημα της γυναικείας χειρα...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

02 Απριλίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα μεγαλύτερα μυθιστορήματα όλων των εποχών: 20 έργα-ποταμοί από την παγκόσμια λογοτεχνία

Πολύτομα λογοτεχνικά έργα, μυθιστορήματα-ποταμοί, βιβλία που η ανάγνωσή τους μοιάζει με άθλο. Έργα-ορόσημα της παγκόσμιας πεζογραφίας, επικές αφηγήσεις από την Άπω Ανατ

ΦΑΚΕΛΟΙ