mikri egkiklopaidia thanatou

Για το βιβλίο του Κυριάκου Χαρίτου «Μικρή εγκυκλοπαίδεια του θανάτου» (εκδ. Στερέωμα). Κεντρική εικόνα: Ο Woody Allen από την ταινία του «Love and death» / «Ο ειρηνοποιός» (1975).

Του Διονύση Μαρίνου

Ο μέγας διαιρέτης. Ο ατελεύτητος του τέλους. Το αόρατο χέρι που κυκλοφορεί πάνω από το κεφάλι ενός εκάστου από το πρώτο του κιόλας κλάμα. Αυτός που μπορεί να κερδίσει τον Αντώνιο Μπλοκ σε μια καθοριστική παρτίδα σκάκι (βλ. Η Έβδομη Σφραγίδα του Ίνγκμαρ Μπέργκμαν) και να τον αναγκάσει να αποχωρήσει από τη σκηνή. Ο πιο πιστός «συνοδοιπόρος» του ανθρώπου που μπορεί να καθυστερήσει κάποιες φορές, αλλά ποτέ δεν θα αργήσει να έρθει. Όπως και να ονομάσει κανείς τον θάνατο, με όποια χρώματα κι αν τον ντύσει, το αποτέλεσμα είναι ένα και το αυτό: το αναπαλλοτρίωτο θνήσκειν του θνητού πλάσματος.

Υποθέτουμε πως ο θάνατος είναι ένας, ομοούσιος και αδιαίρετος. Κυκλοφορεί αενάως τριγύρω μας, είναι η γερτή σκεπή της ανάσας μας και ενίοτε –δηλαδή, κάθε μέρα– αποφασίζει ποιους καρπούς θα τρυγήσει από το δέντρο της ζωής. Για κάθε γέννηση υπάρχει και ένας θάνατος, έτσι ώστε να διατηρείται η τρεμάμενη ισορροπία της ύπαρξης.

Κι όμως, αν αφαιρέσει κανείς από τη σκέψη του τον άφατο πόνο του χαμού (όσο μπορεί να το κάνει ένας άνθρωπος), αν παρατηρήσει μακροσκοπικά το φαινόμενο της αιώνιας απουσίας, ακόμη και με μια δόση κυνικότητας και πραγματισμού, θα κατανοήσει πως όλοι οι θάνατοι δεν είναι ίδιοι. Ίσως διότι ούτε όλες οι γεννήσεις είναι ίδιες. Κάθε θάνατος έχει τα δικά του χαρακτηριστικά, δημιουργεί το δικό του «μικροκλίμα» μέσα στο οποίο αναπτύσσεται. Διατηρεί τα προσωπικά του χαρακτηριστικά.

Τον φαντάζεσαι να κάνει καθημερινά βάρδια, να χτυπάει κάρτα, να είναι ένας σταχανοβίτης, να φοράει καμπαρντίνα, να χτυπάει πόρτες, να κάθεται στο προσκέφαλο του μελλοθάνατου, να συνομιλεί μαζί του. Εντέλει, να είναι ένας εργάτης που δεν κινδυνεύει να μείνει ποτέ άνεργος, αλλά ούτε να έχει το δικαίωμα να πάρει σύνταξη.

Μπορεί για κάθε θνητό να υπάρχει ένας θάνατος, που σημαίνει ότι αποκτάει προσωποκεντρικά χαρακτηριστικά. Είναι ένας ιδιωτικός θάνατος που απλώς (πόσο απλώς, άραγε;) συγκαταριθμείται στο σύνολο των υπόλοιπων θανάτων της ημέρας, του μήνα, του έτους. Η απόλυτη αριθμητική των θανάτων, κάτι που το ζήσαμε εντόνως την περίοδο της πανδημίας, δίνει ένα αντικειμενικό αποτέλεσμα, αλλά δεν μας λέει τίποτα για την ιδιοσυστασία του κάθε θανάτου.

Τι μας προσφέρει, λοιπόν, η Μικρή εγκυκλοπαίδεια του θανάτου του Κυριάκου Χαρίτου που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Στερέωμα; Απάντηση: την άλλη οπτική του φαινομένου. Δεν εξετάζει το επέκεινα, δεν κατατρίβεται με τη θρησκευτική ενατένιση του μετά της ζωής. Δεν ολοφύρεται για το αναντίρρητο αποτέλεσμα της πλήρους και ολοσχερούς εξαφάνισης του όντος από τη στιγμή που θα το ακουμπήσει στο μέτωπο το μαύρο χέρι. Δεν ενδιαφέρεται καν για τον οβολό του βαρκάρη που θα περάσει τον αποθανόντα στην αντίπερα όχθη.

Αυτό που πράττει ο Χαρίτος είναι να κοιτάξει κατάματα τον θάνατο και να τον αναλύσει ωσάν να είναι ένα υπάρχον πρόσωπο, ένας άγνωστος Χ της ανθρώπινης εξίσωσης που δίχως αυτόν δεν μπορεί να υπάρξει λύση. Τον κοιτάζει αντικειμενικά, του προσφέρει το δικαίωμα της εκλογίκευσης και μάλιστα σε κάτι που δεν επιδέχεται λογικής, δεν υπάρχει εξήγηση ή που και αν υπάρχει, αυτή την γνωρίζουν μόνο όσοι διάβηκαν τον Ρουβίκωνα. Φευ, ως τώρα δεν βρέθηκε ούτε ένας να μας πληροφορήσει γιατί τελειώνει η ζήση μας, γιατί όλος αυτός ο πόνος και τι μέλλει να μας συμβεί στη συνέχεια.

Ο Χαρίτος εκκινεί από μια δική του παραδοχή που μέσα στην αυθαιρεσία της λειτουργεί ουσιαστικά στη δόμηση του βιβλίου του. Το ποιος ζει και το ποιος πεθαίνει είναι αποτέλεσμα μιας τυχαιότητας, μιας ζαριάς, μιας κληρωτίδας που στήνεται καθημερινά. Υπάρχει η κληρωτίδα Α και η κληρωτίδα Β, τις οποίες διαχειρίζονται οι Ιέρειες. Φημολογείται πως είναι αδελφές και αυτό που κάνουν καθημερινά είναι η μια να ρίχνει έναν κλήρο υπέρ της γέννησης και η άλλη υπέρ του θανάτου. Βέβαια, πολλές φορές το πράγμα μπερδεύεται με αποτέλεσμα η τυχαιότητα να παίρνει δραματικές αποχρώσεις.

xaritos

Ο Κυριάκος Χαρίτος γεννήθηκε στη Χαλκίδα και μεγάλωσε στην Αυστραλία. Σπούδασε στην Αθήνα και την Αγγλία. Έχει γράψει παιδικά βιβλία και ένα έργο ποίησης.

Αυτή η παραμυθία της βιωτής και της εκδημίας, προφανώς και δεν λειαίνει την αγωνία μας, ούτε μας προσφέρει μια κάποιου είδους εγγύηση, αλλά μας βάζει στο παιχνίδι που παίζεται και θα παίζεται αενάως. Μέχρι το τέλος του κόσμου. Είναι, λοιπόν, όλοι οι θάνατοι ίδιοι επειδή το αποτέλεσμα είναι το… αυτό; Ο Χαρίτος λέει «όχι». Αίφνης, μας «αποκαλύπτει» σαράντα καταγραφές και όπως λέει στο επιλογικό σημείωμά του, θα συνεχίσει να το κάνει, καθώς πέραν των καταγεγραμμένων ξεχωριστών θανάτων, υπάρχουν κάμποσοι άλλοι που είναι κρυμμένοι και άμποτε θα βγουν στο φως.

Υπάρχουν θάνατοι ηρωικοί, θάνατοι αστείοι, θάνατοι που έρχονται εξ αμελείας, θάνατοι λυτρωτικοί, θάνατοι άστοχοι, θάνατοι από ομορφιά έως και θάνατοι ευγενικοί. Σπάνια βλέπεις τον θάνατο ως μια φυσιογνωμία που φέρει κάτι οικείο (μέσα στην αν-οικειότητά του). Τον φαντάζεσαι να κάνει καθημερινά βάρδια, να χτυπάει κάρτα, να είναι ένας σταχανοβίτης, να φοράει καμπαρντίνα, να χτυπάει πόρτες, να κάθεται στο προσκέφαλο του μελλοθάνατου, να συνομιλεί μαζί του. Εντέλει, να είναι ένας εργάτης που δεν κινδυνεύει να μείνει ποτέ άνεργος, αλλά ούτε να έχει το δικαίωμα να πάρει σύνταξη.

stereoma xaritos mikri egkiklopaidia thanatou 2Η εγκυκλοπαίδεια του Χαρίτου είναι εικονοκλαστική, παράδοξη, αλλά, το ουσιαστικότερο, παιγνιώδης. Φαντάζει αδύνατο να γελάσεις διαβάζοντας για τον Mr. Death, κι όμως σε τούτο το βιβλίο δίδονται πολλές αφορμές να σκάσεις χαμόγελο, να δοκιμάσεις τη σπάνια εκδήλωση γέλιου διαβάζοντας για κάτι που αργά ή γρήγορα θα σε βρει.

Αποδεικνύεται πως η αντι-ζωή έχει κι αυτή τα λαγαρά σημεία της. Δεν είναι όλα μαύρα κι άραχλα όσο φαίνονται. Τι αν τελικά όλοι θα αποχωρήσουμε; Τι κι αν το πεπερασμένο της ζωής μας είναι το μέγα δράμα που βιώνουμε από την αρχή της κούρσας; Τι κι αν οι υπαρξιακές αναρωτήσεις μοιάζουν –κάποιες φορές– με μυλόπετρες που μας συνθλίβουν;

Τίποτα από όλα αυτά δεν μας απαγορεύει να στοχαζόμαστε περί του τέλους με όρους παιχνιδιού. Ας μην ξεχνάμε τον Κώστα Αξελό που έλεγε πως και εμείς οι άνθρωποι είμαστε παίκτες, παίγνια και εκπαιζόμενοι από τον κόσμο. Γιατί όχι και από τις Ιέρειες που καθορίζουν την αρχή και το τέλος του δρόμου μας; Οι αθεράπευτα αισιόδοξοι, αυτοί που ακόμη και στο τέλος βλέπουν μια δυνητική αρχή, μπορούν από τώρα να αρχίσουν να τραγουδούν το “Death is not the end” (αν γίνεται έτσι όπως το τραγούδησαν από κοινό ο Σέιν ΜακΓκόουαν με τον Νικ Κέιβ).

Όσο για εμάς τους υπόλοιπους, τους περισσότερο σκεπτικιστές, αυτούς που αποζητούν μια εξήγηση, μια ιδιότυπη ανάλυση, ένα παράδοξο σχόλιο, το βιβλίο του Χαρίτου θα γίνει καλός σύντροφος μας (εν όπλοις) στο καθημερινό διακύβευμα: ζωή, θάνατος ή οίστρος της ζωής μπρος στο φόβο του θανάτου;


* Ο ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΜΑΡΙΝΟΣ είναι δημοσιογράφος και συγγραφέας. Τελευταίο βιβλίο του, το μυθιστόρημα «Μπλε ήλιος» (εκδ. Μεταίχμιο). 

Απόσπασμα από το βιβλίο

Θάνατος Αστοχίας
(Mors Ex Erratum)

«Ο συγκεκριμένος θάνατος, όπως μαρτυρά και το όνομά του, είναι προϊόν μιας ιδιαίτερα βλοσυρής αποτυχίας. Μια λάθος καλωδίωση, θα μπορούσε κανείς να πει, σε εκείνον τον τηλεφωνικό πίνακα/ταμπλό όπου εκατομμύρια καλώδια/βύσματα κουμπώνονται και ξεκουμπώνονται στο διηνεκές, επιτρέποντας τη μεταφορά του μηνύματος του θανάτου. Βεβαίως εδώ, εκείνο που επιτυγχάνει τη σύνδεση είναι το «σφάλμα». Στην κατηγορία αυτή μιλάμε ξεκάθαρα για δύο βασικές διακλαδώσεις:
Α) Αυτογκόλ. Εδώ τα πράγματα μιλούν από μόνα τους. Δεν πρόκειται για Αναζήτηση ή για Άλλη Ευθύνη (βλέπε παρακάτω). Δεν πρέπει να κοιτάξει κανείς δεξιά κι αριστερά, αναζητώντας έναν υπαίτιο, όπως ο μπόμπιρας που χύνει ένα κουτί δημητριακά και αρνούμενος να κοιτάξει τον γονιό στρέφει το βλέμμα του αλλού, στην προσπάθεια αναβολής της επίπληξης/τιμωρίας, αλλά και ανεύρεσης ενός Άλλου που θα αναλάβει την ευθύνη. Εδώ ευθύνεται αποκλειστικά και αναντίρρητα ο αποδέκτης».

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Πλατεία Κλαυθμώνος» του Γιώργου Συμπάρδη (κριτική) – Μυστικά και ψέματα σε καιρούς σκοτεινούς

«Πλατεία Κλαυθμώνος» του Γιώργου Συμπάρδη (κριτική) – Μυστικά και ψέματα σε καιρούς σκοτεινούς

Για το μυθιστόρημα του Γιώργου Συμπάρδη «Πλατεία Κλαυθμώνος» (εκδ. Μεταίχμιο). 

Γράφει η Άννα Αφεντουλίδου

Η ...

«Φλόρενς Μπλαντ» του Ανδρέα Νικολακόπουλου (κριτική) – Πεθαίνοντας σαν ήπειρος

«Φλόρενς Μπλαντ» του Ανδρέα Νικολακόπουλου (κριτική) – Πεθαίνοντας σαν ήπειρος

Για το μυθιστόρημα του Ανδρέα Νικολακόπουλου «Φλόρενς Μπλαντ» (εκδ. Ίκαρος). Κεντρική εικόνα: Ο πίνακας του Jean Siméon Chardin, «The Kitchen Maid» (1738), λάδι σε καμβά.

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

Έπειτα από δύο παρόμοιας λογικής συλλογές δ...

«Ανάληψη» του Ηλία Λ. Παπαμόσχου (κριτική) – Η αταξίδευτη μοίρα των ανθρώπων

«Ανάληψη» του Ηλία Λ. Παπαμόσχου (κριτική) – Η αταξίδευτη μοίρα των ανθρώπων

Για το μυθιστόρημα του Ηλία Λ. Παπαμόσχου «Ανάληψη» (εκδ. Πατάκη) – Για ένα πραγματικό ναυάγιο στην Καστοριά του 1929. 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Θλίψη σαν κάρβουνο αναμμένο, πένθος που τυλίγει όπως η αράχνη τα σώ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Χριστουγεννιάτικη γιορτή από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης: Σαββατοκύριακο στην Πλάκα, με Αργύρη Μπακιρτζή, κεράσματα και μεγάλες προσφορές

Χριστουγεννιάτικη γιορτή από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης: Σαββατοκύριακο στην Πλάκα, με Αργύρη Μπακιρτζή, κεράσματα και μεγάλες προσφορές

Οι Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης διοργανώνουν χριστουγεννιάτικη γιορτή βιβλίου το Σάββατο 9 & την Κυριακή 10 Δεκεμβρίου από τις 11:00 μέχρι και τις 19:00 στην οδό Θουκυδίδου 4, στην Πλάκα και υπόσχονται δύο μέρες γεμάτες με μουσική, κεράσματα, προτάσεις για δώρα και μεγάλες προσφορές.

Επιμέλεια: ...

Εορταστικό τετραήμερο των εκδόσεων Ψυχογιός στη Δημοτική Αγορά Κυψέλης

Εορταστικό τετραήμερο των εκδόσεων Ψυχογιός στη Δημοτική Αγορά Κυψέλης

Από σήμερα (7/12) έως και την Κυριακή (10/12) οι εκδόσεις Ψυχογιός ετοιμάζουν μια χριστουγεννιάτικη γιορτή για μικρούς και μεγάλους στη Δημοτική Αγορά Κυψέλης με bazaar βιβλίων, εκδηλώσεις και δράσεις για τα παιδιά. «Τίτλοι λογοτεχνίας για μικρούς και μεγάλους, bazaar βιβλίων, συναντήσεις με συγγραφείς & συναρπα...

«Η Καταρίνα και η ομορφιά να σκοτώνεις φασίστες» (κριτική) – Η τελετουργία ενός φόνου σε μια άκρως σύγχρονη παράσταση

«Η Καταρίνα και η ομορφιά να σκοτώνεις φασίστες» (κριτική) – Η τελετουργία ενός φόνου σε μια άκρως σύγχρονη παράσταση

Για την παράσταση του Πορτογάλου σκηνοθέτη Τιάγκο Ροντρίγκες [Tiago Rodriguez] «Η Καταρίνα και η ομορφιά να σκοτώνεις φασίστες» που ανέβηκε στην κεντρική σκηνή της Στέγης Ιδρύματος Ωνάση. Κεντρική εικόνα: © Joseph Bandere.

Γράφει ο Νίκος Ξένιος  ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Τρότζαν» του Θανάση Χειμωνά (προδημοσίευση)

«Τρότζαν» του Θανάση Χειμωνά (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Θανάση Χειμωνά «Τρότζαν, που κυκλοφορεί στις 8 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Πατάκη.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Άνοιξα τα μάτια μου. Το μυαλό μου, αδειανό. Γύρω μου, φως. Έντονο. Εκτυφλωτικό. Συνειδητοπο...

«Αχ, Ευρώπη! Κείμενα για το μέλλον της Ευρώπης και την δημόσια σφαίρα» του Γιούργκεν Χάμπερμας (προδημοσίευση)

«Αχ, Ευρώπη! Κείμενα για το μέλλον της Ευρώπης και την δημόσια σφαίρα» του Γιούργκεν Χάμπερμας (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από βιβλίο του Γιούργκεν Χάμπερμας [Jürgen Habermas] «Αχ Ευρώπη! – Κείμενα για το Μέλλον της Ευρώπης και την δημόσια σφαίρα» (μτφρ. – προλεγόμενα – σχόλια: Δημήτρης Υφαντής, το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 15 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Printa / Ροές.

Επιμέλεια: Κώστας Αγορασ...

«Πολύ αργά πια» της Κλερ Κίγκαν (προδημοσίευση)

«Πολύ αργά πια» της Κλερ Κίγκαν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Κλερ Κίγκαν [Claire Keegan] «Πολύ αργά πια» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 7 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Την Παρασκευή, 29 Ιουλίου, το...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Η συντακτική ομάδα των New York Times ξεχώρισε τα καλύτερα βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2023, επιλέγοντας πέντε έργα μυθοπλασίας και πέντε δοκίμια. Στην κεντρική εικόνα, η Ζέιντι Σμιθ [Zadie Smith], συγγραφέας του «The fraud», το οποίο αναφέρεται στη λίστα ως ένα από τα πέντε σημαντικότερα μυθιστορήματα του έτους που ...

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

Τι κοινό μπορεί να έχει η Μαρινέλλα με τον Έλον Μάσκ; Η Μαρία Κάλλας με τον Ανδρέα Παπανδρέου και ο Πρίγκιπας Χάρι με τον Διονύση Σιμόπουλο; Οι βιογραφίες όλων αυτών, και μερικές ακόμη, κυκλοφόρησαν τους προηγούμενους μήνες και σας τις παρουσιάζουμε.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστό...

Κλερ Κίγκαν – Η Ιρλανδή που ανέδειξε τις χάρες της μικρής φόρμας

Κλερ Κίγκαν – Η Ιρλανδή που ανέδειξε τις χάρες της μικρής φόρμας

Η Ιρλανδή συγγραφέας έχει αγαπηθεί από το ελληνικό αναγνωστικό κοινό και όχι άδικα. Τι είναι αυτό που την κάνει ιδιαίτερη και γιατί η πρόσφατη νουβέλα της «Πολύ αργά πια» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου, εκδ. Μεταίχμιο) την καταξιώνει. 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ