mikri egkiklopaidia thanatou

Για το βιβλίο του Κυριάκου Χαρίτου «Μικρή εγκυκλοπαίδεια του θανάτου» (εκδ. Στερέωμα). Κεντρική εικόνα: Ο Woody Allen από την ταινία του «Love and death» / «Ο ειρηνοποιός» (1975).

Του Διονύση Μαρίνου

Ο μέγας διαιρέτης. Ο ατελεύτητος του τέλους. Το αόρατο χέρι που κυκλοφορεί πάνω από το κεφάλι ενός εκάστου από το πρώτο του κιόλας κλάμα. Αυτός που μπορεί να κερδίσει τον Αντώνιο Μπλοκ σε μια καθοριστική παρτίδα σκάκι (βλ. Η Έβδομη Σφραγίδα του Ίνγκμαρ Μπέργκμαν) και να τον αναγκάσει να αποχωρήσει από τη σκηνή. Ο πιο πιστός «συνοδοιπόρος» του ανθρώπου που μπορεί να καθυστερήσει κάποιες φορές, αλλά ποτέ δεν θα αργήσει να έρθει. Όπως και να ονομάσει κανείς τον θάνατο, με όποια χρώματα κι αν τον ντύσει, το αποτέλεσμα είναι ένα και το αυτό: το αναπαλλοτρίωτο θνήσκειν του θνητού πλάσματος.

Υποθέτουμε πως ο θάνατος είναι ένας, ομοούσιος και αδιαίρετος. Κυκλοφορεί αενάως τριγύρω μας, είναι η γερτή σκεπή της ανάσας μας και ενίοτε –δηλαδή, κάθε μέρα– αποφασίζει ποιους καρπούς θα τρυγήσει από το δέντρο της ζωής. Για κάθε γέννηση υπάρχει και ένας θάνατος, έτσι ώστε να διατηρείται η τρεμάμενη ισορροπία της ύπαρξης.

Κι όμως, αν αφαιρέσει κανείς από τη σκέψη του τον άφατο πόνο του χαμού (όσο μπορεί να το κάνει ένας άνθρωπος), αν παρατηρήσει μακροσκοπικά το φαινόμενο της αιώνιας απουσίας, ακόμη και με μια δόση κυνικότητας και πραγματισμού, θα κατανοήσει πως όλοι οι θάνατοι δεν είναι ίδιοι. Ίσως διότι ούτε όλες οι γεννήσεις είναι ίδιες. Κάθε θάνατος έχει τα δικά του χαρακτηριστικά, δημιουργεί το δικό του «μικροκλίμα» μέσα στο οποίο αναπτύσσεται. Διατηρεί τα προσωπικά του χαρακτηριστικά.

Τον φαντάζεσαι να κάνει καθημερινά βάρδια, να χτυπάει κάρτα, να είναι ένας σταχανοβίτης, να φοράει καμπαρντίνα, να χτυπάει πόρτες, να κάθεται στο προσκέφαλο του μελλοθάνατου, να συνομιλεί μαζί του. Εντέλει, να είναι ένας εργάτης που δεν κινδυνεύει να μείνει ποτέ άνεργος, αλλά ούτε να έχει το δικαίωμα να πάρει σύνταξη.

Μπορεί για κάθε θνητό να υπάρχει ένας θάνατος, που σημαίνει ότι αποκτάει προσωποκεντρικά χαρακτηριστικά. Είναι ένας ιδιωτικός θάνατος που απλώς (πόσο απλώς, άραγε;) συγκαταριθμείται στο σύνολο των υπόλοιπων θανάτων της ημέρας, του μήνα, του έτους. Η απόλυτη αριθμητική των θανάτων, κάτι που το ζήσαμε εντόνως την περίοδο της πανδημίας, δίνει ένα αντικειμενικό αποτέλεσμα, αλλά δεν μας λέει τίποτα για την ιδιοσυστασία του κάθε θανάτου.

Τι μας προσφέρει, λοιπόν, η Μικρή εγκυκλοπαίδεια του θανάτου του Κυριάκου Χαρίτου που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Στερέωμα; Απάντηση: την άλλη οπτική του φαινομένου. Δεν εξετάζει το επέκεινα, δεν κατατρίβεται με τη θρησκευτική ενατένιση του μετά της ζωής. Δεν ολοφύρεται για το αναντίρρητο αποτέλεσμα της πλήρους και ολοσχερούς εξαφάνισης του όντος από τη στιγμή που θα το ακουμπήσει στο μέτωπο το μαύρο χέρι. Δεν ενδιαφέρεται καν για τον οβολό του βαρκάρη που θα περάσει τον αποθανόντα στην αντίπερα όχθη.

Αυτό που πράττει ο Χαρίτος είναι να κοιτάξει κατάματα τον θάνατο και να τον αναλύσει ωσάν να είναι ένα υπάρχον πρόσωπο, ένας άγνωστος Χ της ανθρώπινης εξίσωσης που δίχως αυτόν δεν μπορεί να υπάρξει λύση. Τον κοιτάζει αντικειμενικά, του προσφέρει το δικαίωμα της εκλογίκευσης και μάλιστα σε κάτι που δεν επιδέχεται λογικής, δεν υπάρχει εξήγηση ή που και αν υπάρχει, αυτή την γνωρίζουν μόνο όσοι διάβηκαν τον Ρουβίκωνα. Φευ, ως τώρα δεν βρέθηκε ούτε ένας να μας πληροφορήσει γιατί τελειώνει η ζήση μας, γιατί όλος αυτός ο πόνος και τι μέλλει να μας συμβεί στη συνέχεια.

Ο Χαρίτος εκκινεί από μια δική του παραδοχή που μέσα στην αυθαιρεσία της λειτουργεί ουσιαστικά στη δόμηση του βιβλίου του. Το ποιος ζει και το ποιος πεθαίνει είναι αποτέλεσμα μιας τυχαιότητας, μιας ζαριάς, μιας κληρωτίδας που στήνεται καθημερινά. Υπάρχει η κληρωτίδα Α και η κληρωτίδα Β, τις οποίες διαχειρίζονται οι Ιέρειες. Φημολογείται πως είναι αδελφές και αυτό που κάνουν καθημερινά είναι η μια να ρίχνει έναν κλήρο υπέρ της γέννησης και η άλλη υπέρ του θανάτου. Βέβαια, πολλές φορές το πράγμα μπερδεύεται με αποτέλεσμα η τυχαιότητα να παίρνει δραματικές αποχρώσεις.

xaritos

Ο Κυριάκος Χαρίτος γεννήθηκε στη Χαλκίδα και μεγάλωσε στην Αυστραλία. Σπούδασε στην Αθήνα και την Αγγλία. Έχει γράψει παιδικά βιβλία και ένα έργο ποίησης.

Αυτή η παραμυθία της βιωτής και της εκδημίας, προφανώς και δεν λειαίνει την αγωνία μας, ούτε μας προσφέρει μια κάποιου είδους εγγύηση, αλλά μας βάζει στο παιχνίδι που παίζεται και θα παίζεται αενάως. Μέχρι το τέλος του κόσμου. Είναι, λοιπόν, όλοι οι θάνατοι ίδιοι επειδή το αποτέλεσμα είναι το… αυτό; Ο Χαρίτος λέει «όχι». Αίφνης, μας «αποκαλύπτει» σαράντα καταγραφές και όπως λέει στο επιλογικό σημείωμά του, θα συνεχίσει να το κάνει, καθώς πέραν των καταγεγραμμένων ξεχωριστών θανάτων, υπάρχουν κάμποσοι άλλοι που είναι κρυμμένοι και άμποτε θα βγουν στο φως.

Υπάρχουν θάνατοι ηρωικοί, θάνατοι αστείοι, θάνατοι που έρχονται εξ αμελείας, θάνατοι λυτρωτικοί, θάνατοι άστοχοι, θάνατοι από ομορφιά έως και θάνατοι ευγενικοί. Σπάνια βλέπεις τον θάνατο ως μια φυσιογνωμία που φέρει κάτι οικείο (μέσα στην αν-οικειότητά του). Τον φαντάζεσαι να κάνει καθημερινά βάρδια, να χτυπάει κάρτα, να είναι ένας σταχανοβίτης, να φοράει καμπαρντίνα, να χτυπάει πόρτες, να κάθεται στο προσκέφαλο του μελλοθάνατου, να συνομιλεί μαζί του. Εντέλει, να είναι ένας εργάτης που δεν κινδυνεύει να μείνει ποτέ άνεργος, αλλά ούτε να έχει το δικαίωμα να πάρει σύνταξη.

stereoma xaritos mikri egkiklopaidia thanatou 2Η εγκυκλοπαίδεια του Χαρίτου είναι εικονοκλαστική, παράδοξη, αλλά, το ουσιαστικότερο, παιγνιώδης. Φαντάζει αδύνατο να γελάσεις διαβάζοντας για τον Mr. Death, κι όμως σε τούτο το βιβλίο δίδονται πολλές αφορμές να σκάσεις χαμόγελο, να δοκιμάσεις τη σπάνια εκδήλωση γέλιου διαβάζοντας για κάτι που αργά ή γρήγορα θα σε βρει.

Αποδεικνύεται πως η αντι-ζωή έχει κι αυτή τα λαγαρά σημεία της. Δεν είναι όλα μαύρα κι άραχλα όσο φαίνονται. Τι αν τελικά όλοι θα αποχωρήσουμε; Τι κι αν το πεπερασμένο της ζωής μας είναι το μέγα δράμα που βιώνουμε από την αρχή της κούρσας; Τι κι αν οι υπαρξιακές αναρωτήσεις μοιάζουν –κάποιες φορές– με μυλόπετρες που μας συνθλίβουν;

Τίποτα από όλα αυτά δεν μας απαγορεύει να στοχαζόμαστε περί του τέλους με όρους παιχνιδιού. Ας μην ξεχνάμε τον Κώστα Αξελό που έλεγε πως και εμείς οι άνθρωποι είμαστε παίκτες, παίγνια και εκπαιζόμενοι από τον κόσμο. Γιατί όχι και από τις Ιέρειες που καθορίζουν την αρχή και το τέλος του δρόμου μας; Οι αθεράπευτα αισιόδοξοι, αυτοί που ακόμη και στο τέλος βλέπουν μια δυνητική αρχή, μπορούν από τώρα να αρχίσουν να τραγουδούν το “Death is not the end” (αν γίνεται έτσι όπως το τραγούδησαν από κοινό ο Σέιν ΜακΓκόουαν με τον Νικ Κέιβ).

Όσο για εμάς τους υπόλοιπους, τους περισσότερο σκεπτικιστές, αυτούς που αποζητούν μια εξήγηση, μια ιδιότυπη ανάλυση, ένα παράδοξο σχόλιο, το βιβλίο του Χαρίτου θα γίνει καλός σύντροφος μας (εν όπλοις) στο καθημερινό διακύβευμα: ζωή, θάνατος ή οίστρος της ζωής μπρος στο φόβο του θανάτου;


* Ο ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΜΑΡΙΝΟΣ είναι δημοσιογράφος και συγγραφέας. Τελευταίο βιβλίο του, το μυθιστόρημα «Μπλε ήλιος» (εκδ. Μεταίχμιο). 

Απόσπασμα από το βιβλίο

Θάνατος Αστοχίας
(Mors Ex Erratum)

«Ο συγκεκριμένος θάνατος, όπως μαρτυρά και το όνομά του, είναι προϊόν μιας ιδιαίτερα βλοσυρής αποτυχίας. Μια λάθος καλωδίωση, θα μπορούσε κανείς να πει, σε εκείνον τον τηλεφωνικό πίνακα/ταμπλό όπου εκατομμύρια καλώδια/βύσματα κουμπώνονται και ξεκουμπώνονται στο διηνεκές, επιτρέποντας τη μεταφορά του μηνύματος του θανάτου. Βεβαίως εδώ, εκείνο που επιτυγχάνει τη σύνδεση είναι το «σφάλμα». Στην κατηγορία αυτή μιλάμε ξεκάθαρα για δύο βασικές διακλαδώσεις:
Α) Αυτογκόλ. Εδώ τα πράγματα μιλούν από μόνα τους. Δεν πρόκειται για Αναζήτηση ή για Άλλη Ευθύνη (βλέπε παρακάτω). Δεν πρέπει να κοιτάξει κανείς δεξιά κι αριστερά, αναζητώντας έναν υπαίτιο, όπως ο μπόμπιρας που χύνει ένα κουτί δημητριακά και αρνούμενος να κοιτάξει τον γονιό στρέφει το βλέμμα του αλλού, στην προσπάθεια αναβολής της επίπληξης/τιμωρίας, αλλά και ανεύρεσης ενός Άλλου που θα αναλάβει την ευθύνη. Εδώ ευθύνεται αποκλειστικά και αναντίρρητα ο αποδέκτης».

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Δεν είμαι ρομπότ», ανθολογία (κριτική) – Τα όρια της λογοτεχνικής δημιουργίας

«Δεν είμαι ρομπότ», ανθολογία (κριτική) – Τα όρια της λογοτεχνικής δημιουργίας

Για την ανθολογία διηγημάτων «Δεν είμαι ρομπότ» (επίμετρο Γεράσιμος Κουζέλης, εκδ. Θεμέλιο). Στην εικόνα, στιγμιότυπο από την κορεάτικη σειρά «I'm not a robot». 

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

Μπορεί η Τεχνητή Νοημοσύνη να γράψει λογοτεχνία; Μπορεί να γράψει λογοτ...

«Τράνταγμα» του Νικόλα Ευαντινού (κριτική) – Διευρύνοντας τα όρια της προσωπικής εμπειρίας

«Τράνταγμα» του Νικόλα Ευαντινού (κριτική) – Διευρύνοντας τα όρια της προσωπικής εμπειρίας

Για τη συλλογή διηγημάτων του Νικόλα Ευαντινού «Τράνταγμα» (εκδ. Κέδρος). 

Γράφει ο Νίκος Χρυσός

Παρότι πρώτο πεζογραφικό βιβλίο του, το ...

«O κόκκινος καθηγητής» του Διονύση Χαριτόπουλου (κριτική) – Το χρονικό ενός θυμωμένου παιδιού

«O κόκκινος καθηγητής» του Διονύση Χαριτόπουλου (κριτική) – Το χρονικό ενός θυμωμένου παιδιού

Για το χρονικό του Διονύση Χαριτόπουλου «Ο κόκκινος καθηγητής» (εκδ. Τόπος).

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Ο Πειραιάς των ανθρώπων της βιοπάλης, αλλά και των τυχοδιωκτών, που δεν διστάζουν να διαβούν τον Ρουβίκωνα και να παρανο...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Νάρκισσος και Χρυσόστομος» του Χέρμαν Έσσε (κριτική) – Το ταξίδι ενός γιουνγκιανού ήρωα προς την αυτογνωσία

«Νάρκισσος και Χρυσόστομος» του Χέρμαν Έσσε (κριτική) – Το ταξίδι ενός γιουνγκιανού ήρωα προς την αυτογνωσία

Για το μυθιστόρημα του Χέρμαν Έσσε (Hermann Hesse) «Νάρκισσος και Χρυσόστομος» (μτφρ. Μαρία Αγγελίδου, Άγγελος Αγγελίδης, εκδ. Διόπτρα). Κεντρική εικόνα: Στιγμιότυπο από την ομότιτλη κινηματογραφική διασκευή του μυθιστορήματος του σκηνοθέτη Stefan Ruzowitzky (2020).

Γράφει η...

Στην Αθηνά Ψυλλιά το 5ο Βραβείο Μετάφρασης ΛΕΑ – Για το μυθιστόρημα «Αρχαία καλλιέργεια» του Ραντουάν Νασσάρ

Στην Αθηνά Ψυλλιά το 5ο Βραβείο Μετάφρασης ΛΕΑ – Για το μυθιστόρημα «Αρχαία καλλιέργεια» του Ραντουάν Νασσάρ

Η Αθηνά Ψυλλιά τιμήθηκε με το 5ο Βραβείο Μετάφρασης ΛΕΑ (Λογοτεχνία Εν Αθήναις) για το μυθιστόρημα «Αρχαία καλλιέργεια» του Ραντουάν Νασσάρ (Raduan Nassar), που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη. © για τις εικόνες: Sissy Morfi 

Επιμέλεια: Book Press

...
«Τι δημοκρατίες θα υπάρχουν το 2050; Μεταδημοκρατία, μεταπολιτική, μετακόμματα» του Γιώργου Σιακαντάρη (κριτική) – Αναγνωρίζοντας τις μεταλλάξεις κόντρα στον κυνισμό

«Τι δημοκρατίες θα υπάρχουν το 2050; Μεταδημοκρατία, μεταπολιτική, μετακόμματα» του Γιώργου Σιακαντάρη (κριτική) – Αναγνωρίζοντας τις μεταλλάξεις κόντρα στον κυνισμό

Για το δοκίμιο του Γιώργου Σιακαντάρη «Τι δημοκρατίες θα υπάρχουν το 2050; – Μεταδημοκρατία, μεταπολιτική, μετακόμματα» (εκδ. Αλεξάνδρεια). 

Γράφει ο Λάμπρος Α. Φλιτούρης

Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης μάς βομβαρδίζου...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Η απόδραση της τελείας» του Γιάννη Ζευγώλη (προδημοσίευση)

«Η απόδραση της τελείας» του Γιάννη Ζευγώλη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη νουβέλα του Γιάννη Ζευγώλη «Η απόδραση της τελείας», η οποία θα κυκλοφορήσει τις επόμενες ημέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Σας μάζεψα, αγαπημένα μου σημεία, όλα εδώ για να σας ανακοινώσω την ...

«Μου πέθανες» του Ζοζέ Λουίς Πεϊσότο (προδημοσίευση)

«Μου πέθανες» του Ζοζέ Λουίς Πεϊσότο (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αφήγημα του Πορτογάλου συγγραφέα Ζοζέ Λουίς Πεϊσότο [José Luís Peixoto], «Μου πέθανες» (μτφρ. Ζωή Καραμπέκιου), το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Μπήκα σ...

«Ένα δικό του δωμάτιο» του Παναγιώτη Γούτα (προδημοσίευση)

«Ένα δικό του δωμάτιο» του Παναγιώτη Γούτα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση ενός διηγήματος από τη συλλογή διηγημάτων του Παναγιώτη Γούτα «Ένα δικό του δωμάτιο», η οποία θα κυκλοφορήσει στις 30 Μαΐου από τις εκδόσεις Ρώμη.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΔΑΚΡΥΑ

Γέρασε πια, θα πλησιάζει τα ενε...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 πρόσφατα κουίρ βιβλία για τον «μήνα υπερηφάνειας»

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 πρόσφατα κουίρ βιβλία για τον «μήνα υπερηφάνειας»

Ιούνιος, μήνας υπερηφάνειας και διεκδικήσεων για τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα. Επιλέξαμε 10 βιβλία του 2025 με κουίρ χαρακτήρες που απομακρύνονται από τη στερεοτυπική αναπαράσταση και αποκτούν ρεαλιστικές διαστάσεις. Στην κεντρική εικόνα, έργο της κουίρ καλλιτέχνιδας των αρχών του 20ου αιώνα Gluck. 

Γράφει η ...

Τραύμα σε ψυχή και σώμα: Πέντε πρόσφατα δοκίμια ψυχανάλυσης που ξεχωρίζουν

Τραύμα σε ψυχή και σώμα: Πέντε πρόσφατα δοκίμια ψυχανάλυσης που ξεχωρίζουν

Πέντε μελέτες που κυκλοφόρησαν προσφάτα πραγματεύονται τη σχέση του νου με το σώμα, την έννοια του «τραύματος», αλλά και τη θέση της ψυχανάλυσης στον σύγχρονο κόσμο. Κεντρική εικόνα: Ο Σίγκμουντ Φρόιντ.

Γράφει ο Σόλωνας Παπαγεωργίου

...
Καρδιά, εγκέφαλος, τραύμα, αυτισμός: Τέσσερα βιβλία για την κατανόηση του ανθρώπινου οργανισμού από τις εκδόσεις Gutenberg

Καρδιά, εγκέφαλος, τραύμα, αυτισμός: Τέσσερα βιβλία για την κατανόηση του ανθρώπινου οργανισμού από τις εκδόσεις Gutenberg

Ποιος είναι ο ακριβής ρόλος της καρδιάς και ποιος του εγκεφάλου; Ποιοι μύθοι σχετικά με αυτά τα δύο όργανα καλλιεργούνται από τη σύγχρονη κουλτούρα; Τι αποτελεί «τραυματική εμπειρία» και πώς μπορούμε να αλληλεπιδράσουμε αποτελεσματικά με τα νεαρά αυτιστικά άτομα; Τέσσερα νέα βιβλία από τις εκδόσεις Gutenberg καταπιά...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

12 Δεκεμβρίου 2024 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2024

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα: Εκατό καλά λογοτεχνικά βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2024 από τα πολλά περισσότερα που έπεσαν στα χέρια μας, με τη μεταφρασμένη πεζογρα

ΦΑΚΕΛΟΙ