
Για το μυθιστόρημα του Αλέξη Σταμάτη «Το λευκό δωμάτιο» (εκδ. Καστανιώτη).
Της Λεύκης Σαραντινού
Μπορούν άραγε να δραπετεύσουν οι ήρωες από ένα βιβλίο ή ένα θεατρικό και να συνεχίσουν τις ζωές τους ανεξάρτητα από τη βούληση των νονών-δημιουργών τους; Κι αν, ναι τι θα μπορούσαν να συζητούν μεταξύ τους χαρακτήρες από πολλά διαφορετικά έργα; Τι κοινό μπορεί να έχει η Έντα Γκάμπλερ από το ομώνυμο έργο του Ερρίκου Ίψεν με τη Μπλανς από το Λεωφορείον ο Πόθος του Τένεσι Ουίλιαμς; Μήπως οι χαρακτήρες οφείλουν να χρωστούν αιώνια ευγνωμοσύνη σε αυτούς που τους έδωσαν την υπόστασή τους; Έχουν εν τέλει την ελευθερία να κάνουν ό,τι θέλουν ή μήπως όχι; Κι αν ο συγγραφέας έκανε λάθος και δεν τα έφτιαξε όλα σωστά; Κι αν ο ίδιο ο χαρακτήρας είναι ένα λάθος από μόνος του, τι γίνεται τελικά;
– Δεν θα θέλατε να είστε έξω, ελεύθερος; ρώτησε η Έντα.
– Έξω πού; Ελεύθερος τελικά από τι;
– Έξω στον κόσμο, ελεύθερος από τον ρόλο. Να είχατε μια άλλη μοίρα. Όχι αυτόν τον θάνατο, δηλητηριασμένος στο πάτωμα μες στα αίματα.
– Με δεν ξέρω να υπάρχω αλλιώς, αγαπητή μου...
Την παραπάνω συνομιλία έχουν στο βιβλίο του Αλέξη Σταμάτη η ασυμβίβαστη, παθιασμένη και αιρετική Έντα Γκάμπλερ και ο μοιρολάτρης και ρεαλιστής Πρίγκιπας Άμλετ σχετικά με το αν πρέπει να εγκαταλείψουν ή όχι την Πανσιόν της Φλόρας, και τον ρόλο τους στο βιβλίο του νονού-δημιουργού τους. Η Έντα Γκάμπλερ είναι ο μοναδικός «απροσάρμοστος» χαρακτήρας στην ορεινή Πανσιόν της Φλόρας, μιας πανσιόν η οποία φιλοξενεί χαρακτήρες έργων. Η Έντα είναι επίσης εκείνη που κινεί την πλοκή του βιβλίου. Επιθυμεί διακαώς να ξεφύγει από την Πανσιόν και από τον ρόλο της στο έργο. Μπορεί όμως να τα καταφέρει;
Μια αλληγορία εγκλεισμού
Συγκάτοικός της και συμπρωταγωνίστρια είναι η Μπλανς, αλλά παρόντες στην Πανσιόν της Φλόρας και άλλοι γνωστοί χαρακτήρες λογοτεχνικών έργων που εμφανίζονται περιοδικά στις σελίδες του βιβλίου. Το δυνατότερο σημείο, το αποκορύφωμα της πλοκής και το απαύγασμα του νοήματος στο Λευκό Δωμάτιο είναι, χωρίς αμφιβολία, το γεύμα στο οποίο θα είναι συνδαιτυμόνες η Έντα, ο Φάουστ του Γκαίτε, ο Γιόζεφ Κ. από τη Δίκη του Κάφκα, η Αλίκη από τη Χώρα των Θαυμάτων, καθώς και ο πιο αινιγματικός απ' όλους τους χαρακτήρες, ο Άμλετ, ο οποίος θέλει να τον αποκαλούν Πρίγκιπα. Στη συζήτηση αυτή θα αποκαλυφθούν πολλά σχετικά με τις προθέσεις, τον ρόλο και τον χαρακτήρα των πρωταγωνιστών. Θα μπορέσει η Έντα να πείσει τους υπόλοιπους σχετικά με την ορθότητα της απόφασής της για απόδραση; Ιδού πως υποστηρίζει η ίδια την απόφασή της να φύγει:
«Αυτός ο κόσμος ήταν στερημένος από την ομορφιά, ήταν ένας κόσμος θλιβερός. Η φυγή της δεν είχε στόχο να σώσει μόνο τον εαυτό της. Θα ήταν ένα παράδειγμα για όλους. Για έναν άλλον κόσμο. Ποθούσε να βρει έναν τρόπο να τον αλλάξει, μια γλώσσα που να τον ανατρέψει, έναν τρόπο να επαναφέρει το υψηλό, το ωραίο, το σημαντικό. Ήθελε κάτι ανώτερο: νέες μορφές, νέες αρμονίες. Για ν' αρχίσει κάτι καινούργιο. Όχι άλλη επανάληψη. Όχι άλλα παλιά είδωλα».
Όλοι πάντως δείχνουν να φοβούνται τις συνέπειες της απόδρασης και ιδίως το μυστηριώδες Λευκό Δωμάτιο. Όλοι εκτός από την ίδια την Έντα. Το τι ακριβώς είναι αυτό το Λευκό Δωμάτιο ο αναγνώστης το μαθαίνει στο τέλος μέσα από ένα απροσδόκητο φινάλε.
Συχνά-πυκνά ο συγγραφέας δανείζεται τα λόγια των πρωταγωνιστών του από τα ίδια τα λογοτεχνικά ή θεατρικά έργα στα οποία πρωταγωνιστούν. Κάθε χαρακτήρας παρουσιάζεται ολοκληρωμένα και μπορεί να μεταλλάξει τα καθεαυτό λογοτεχνικά χαρακτηριστικά του καθώς εξελίσσεται η υπόθεση. Έτσι, η Αλίκη αντιπροσωπεύει τη φαντασία, ο Άμλετ το αίνιγμα, η Φλόρα την ισορροπία, η Έντα την αντισυμβατικότητα, ο Γιόζεφ Κ την έκπληξη και η Μπλανς την παραίτηση. Ολόκληρη όμως την πλοκή του έργου τη διατρέχουν, σελίδα με σελίδα, οι έντονες ψυχολογικές μεταπτώσεις της Έντα.
Ο Αλέξης Σταμάτης κινείται με μαεστρία ανάμεσα σε πολλά αφηγηματικά είδη σε ένα βιβλίο που μπορεί να χαρακτηριστεί συγχρόνως θρίλερ, μυθιστόρημα αλληγορίας και μαγικού ρεαλισμού, θεατρικό, αλλά και παιχνίδι μεταξύ πολλών διαφορετικών λογοτεχνικών ειδών.
Εν ολίγοις, πρόκειται για ένα βιβλίο υβριδικό που βασίζεται σε μια πρωτότυπη αναγνωστική ιδέα, η οποία γεννήθηκε μέσα από την αγάπη του συγγραφέα για τη λογοτεχνία. Ένα πόνημα για όλους εκείνους τους χαρακτήρες που δεν αξιώθηκαν να ζήσουν αληθινά, παρά μονάχα στο μυαλό των δημιουργών τους και των αναγνωστών. Έναν γοητευτικό διάλογο μεταξύ ρεαλισμού και υπερρεαλισμού, μεταξύ φαντασίας και πραγματικότητας. Και μία αλληγορία εγκλεισμού στην εποχή της καραντίνας που διανύουμε.
Τέλος, αξίζει να σημειωθεί ότι τη υπόθεση του βιβλίου μεταφέρθηκε, σχεδόν συγχρόνως με την έκδοση του βιβλίου, και στο θέατρο, μία σπάνια και ευτυχή για τον ελληνικό εκδοτικό χώρο συγκυρία.
* Η ΛΕΥΚΗ ΣΑΡΑΝΤΙΝΟΥ είναι συγγραφέας, ιστορικός και καθηγήτρια μουσικής. Τελευταίο της βιβλίο, η μελέτη «Μύθοι που έγιναν ιστορία» (εκδ. Ενάλιος).