Το λούνα παρκ στο ιερό βουνό, της Σώτης Τριανταφύλλου

Ο αμερικάνος συγγραφέας Άντονι Μάρα στο μυθιστόρημά του Ο τσάρος της αγάπης και της τέκνο (2015, ελλ. έκδοση: Ίκαρος 2016) θέτει ζητήματα που αναφέρονται στη Σοβιετική Ένωση, αλλά κυρίως στο πώς πέρασε στη μετασοβιετική εποχή, εστιάζοντας στην Τσετσενία. Η Σώτη Τριανταφύλλου κάνει κάτι ανάλογο με επίκεντρο τη Δημοκρατία της Γεωργίας, εκεί στον Καύκασο της δεκαετίας του ’80. 

Οι συνεντεύξεις που παίρνει η Ιρίνα τη φέρνουν σε επαφή με γηραιότερους συγγενείς των «ενόχων», οι οποίοι εκπροσωπούν –από άλλη σκοπιά ο καθένας– την πίστη στη σοβιετική κοινωνία που δεν χωρά αμφιβολίες. Τα παιδιά είναι ένοχα πρώτα απ’ όλα επειδή είχαν δυτικά πρότυπα και παρεξέκλιναν από τον υγιή τρόπο ζωής που η ΕΣΣΔ υπαγορεύει.

Το ιστορικό άνυσμα του βιβλίου καλύπτει στην ουσία τα γεγονότα λίγο μετά τον θάνατο του Λεονίντ Μπρέζνιεφ (10.11.1982) και τον πόλεμο στο Αφγανιστάν μέχρι το πυρηνικό δυστύχημα του Τσέρνομπιλ (26.4.1986) και τελικά την άνοδο του Μιχαήλ Γκορμπατσόφ και την περεστρόικα, που έφερε και τη διάλυση της ΕΣΣΔ. Σ’ αυτό το πλαίσιο, η ηρωίδα Ιρίνα Νόζατζε είναι νεαρή δημοσιογράφος στην εφημερίδα «Χρονικά της Σοβιετικής Γεωργίας» και εμπλέκεται έμμεσα σε μια αεροπειρατεία που έγινε στις 29 Νοεμβρίου 1982. Και λέω έμμεσα, γιατί τρεις φίλοι της, το πρώην αγόρι της Ίβανε Λουκασβίλι και δυο άλλοι, όπως κι ο αυτόχειρας Σίμονι Κάρλιτζε, επιχείρησαν έτσι να αυτομολήσουν στη Δύση. Η ίδια, κόντρα στην επίσημη θέση, προσπαθεί να διερευνήσει το γεγονός, ψάχνοντας τα μεγάλα ερωτηματικά που εγείρει. 

Το μυθιστόρημα αρθρώνεται πάνω σ’ αυτήν ακριβώς την αναζήτηση της αλήθειας πίσω από τη φαινομενική υπαιτιότητα των τεσσάρων νέων. Πώς έγινε αυτή η αεροπειρατεία, πώς πέρασαν τα όπλα από τον έλεγχο, ήταν όντως αυτά αληθινά και πώς ήξεραν οι αρχές γι’ αυτήν πριν γίνει, ώστε να έχουν έναν ένοπλο μέσα στο πιλοτήριο; Οι συνεντεύξεις που παίρνει η Ιρίνα τη φέρνουν σε επαφή με γηραιότερους συγγενείς των «ενόχων», οι οποίοι εκπροσωπούν –από άλλη σκοπιά ο καθένας– την πίστη στη σοβιετική κοινωνία που δεν χωρά αμφιβολίες. Τα παιδιά είναι ένοχα πρώτα απ’ όλα επειδή είχαν δυτικά πρότυπα και παρεξέκλιναν από τον υγιή τρόπο ζωής που η ΕΣΣΔ υπαγορεύει: ροκ συγκροτήματα, δυτικοευρωπαϊκές και αμερικάνικες ταινίες, view master με πορνογραφικό υλικό κ.λπ.

Οι αντιθέσεις διατρέχουν το έργο και τονίζουν ότι η δεκαετία του 1980 ήταν ένα πεδίο ζυμώσεων.

Στην ουσία, με κέντρο την αεροπειρατεία, που έγινε για να φύγουν από το αυταρχικό καθεστώς προς την ελευθερία, ξεδιπλώνονται διαλεκτικές σχέσεις ανάμεσα στο νέο και το παλιό, τη νέα ανατρεπτική ή αντικομφορμιστική έστω γενιά ή τον φιλελεύθερο πολίτη που απλώνεται ανήσυχα έξω από το μαντρί και τον σοβιετικό πειθήνιο σύντροφο και φυσικά ανάμεσα στην ιδιαιτερότητα της Γεωργίας, και κάθε Δημοκρατίας, και τη Ρωσία που εκφράζει τη σκληρή κεντρική γραμμή. Οι αντιθέσεις διατρέχουν το έργο και τονίζουν ότι η δεκαετία του 1980 ήταν ένα πεδίο ζυμώσεων, που ρέπει συνεχώς από το προηγούμενο καθεστώς στην γκλάσνοστ και την περεστρόικα, στη διάλυση εντέλει της Σοβιετικής Αυτοκρατορίας προς μια νέα μετακομμουνιστική κοινωνία.

Η Σώτη Τριανταφύλλου ταξίδεψε στην Τυφλίδα πριν ολοκληρώσει το μυθιστόρημά της Το λούνα παρκ στο ιερό βουνό.

Παρά τη συνεχώς παρούσα στα έργα της Σώτης Τριανταφύλλου αντίφαση ανάμεσα στην ελληνική γλώσσα, που σκέφτεται ελληνικά, και τη φωνή των ηρώων, που είναι εν προκειμένω γεωργιανή, όλα τα υπόλοιπα, αληθοφανή και ρεαλιστικά, δημιουργούν τον μικρό και μεγάλο διάκοσμο για να πείσουν τον αναγνώστη ότι παρακολουθεί όντως ένα σοβιετικό έργο. Από τα έργα της ρωσικής λογοτεχνίας που στίζουν το μυθιστόρημα μέχρι τις λεπτομέρειες της καθημερινότητας κι από τα ρούχα ως τα κάρα στον δρόμο, όλα –δεν ξέρω για κάποιον πιο ψαγμένο αν θα άφηναν ρωγμές– δίνουν το στίγμα της δεκαετίας σε έναν σοβιετικό πλανήτη, όπου κυριαρχεί η κομμουνιστική συνείδηση, ο αποκλεισμός έστω κι εν μέρει από την υπόλοιπη υφήλιο, ο έλεγχος των ειδήσεων κ.λπ. Έτσι, τρέχουμε μαζί με την Ιρίνα στο τρένο της εποχής που ξεκίνησε από τον σοβιετικό σταθμό του και τελικά θα βρεθεί σε έναν άλλο γαλαξία μέσω της γκορμπατσοφικής μεταρρύθμισης. Οι κραδασμοί κατά τη διάρκεια της διαδρομής ενισχύουν τη θέση ότι όλα αλλάζουν.

Η Σώτη Τριανταφύλλου πείθει ότι το συγκεκριμένο πολιτισμικό σενάριο έχει βάση, όχι μόνο επειδή πού και πού η Γεωργία θυμίζει την Ελλάδα και τη νοοτροπία της, αλλά κυρίως επειδή αναπαριστά ρεαλιστικά όσο και αλληγορικά τη μετάβαση στην πιο κρίσιμη δεκαετία της σύγχρονης Ρωσίας, αλλά και ολόκληρου του σοσιαλιστικού κόσμου.

* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ Ν. ΠΕΡΑΝΤΩΝΑΚΗΣ είναι διδάκτορας Νεοελληνικής Φιλολογίας και κριτικός βιβλίου. 
Τελευταίο του βιβλίο, η μελέτη «Βιβλιογραφία για τον Νίκο Καζαντζάκη» (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης).

→ Στην κεντρική εικόνα: Άγαλμα του Λένιν στην «Πλατεία Λένιν» της Τυφλίδας. Πλέον, η πλατεία έχει μετονομαστεί σε «Πλατεία Ελευθερίας».

Το λούνα παρκ στο ιερό βουνό
Σώτη Τριανταφύλλου
Πατάκης 2019
Σελ. 352, τιμή εκδότη €16,60

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΗΣ ΣΩΤΗΣ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΥ