alt

Για το μυθιστόρημα του Κωνσταντίνου Θεοτόκη «Η τιμή και το χρήμα» και τη μελέτη της Έρης Σταυροπούλου «Οι ερωτευμένες ηρωίδες του Κωνσταντίνου Θεοτόκη και οι λογοτεχνικές αδελφές τους: παραλλαγές μιας τυπολογίας», τα οποία συνυπάρχουν στον καλαίσθητο τόμο των Πανεπιστημιακών Εκδόσεων Κρήτης, στο πλαίσιο της σειράς «Παλαιά Κείμενα, Νέες Αναγνώσεις».

Του Μιχάλη Μακρόπουλου

«Διάβασα το βιβλίο και με μάγεψε. Ήταν ένα συγκλονιστικό πάντρεμα βάθους και απλότητας. Εμβάθυνε σε χαρακτήρες, σε σχέσεις ανθρώπινες, κοινωνικο-ιστορικές, ψυχαναλυτικές – όλα αυτά δοσμένα με μορφή παραμυθιού», είπε για την Τιμή και το χρήμα σε μια συνέντευξή της η σκηνοθέτρια Τώνια Μαρκετάκη, που το 1984 μετέφερε όμορφα στον κινηματογράφο την ιστορία του Κωνσταντίνου Θεοτόκη, με τον τίτλο Η τιμή της αγάπης (το παράθεμα είναι παρμένο από τη μελέτη της Έρης Σταυροπούλου «Οι ερωτευμένες ηρωίδες του Κωνσταντίνου Θεοτόκη και οι λογοτεχνικές αδελφές τους: παραλλαγές μιας τυπολογίας», που συνοδεύει τη νέα έκδοση του βιβλίου από τις Π.Ε.Κ.). 

Ο συγγραφέας είναι εξίσου γλαφυρός κι ευθύβολος στις μικρές διαλογικές «σκηνές δωματίου», που πάνω τους χτίζεται η ιστορία, και στις μεγαλύτερες σκηνές πλήθους που τις αλληλοδιαδέχονται.

Φυσικά, αυτό το «παραμύθι» είναι σχήμα λόγου – ο σοσιαλιστής συγγραφέας στόχευε ξεκάθαρα στον ρεαλισμό. Στην ιστορία του, ο Αντρέας, λαθρέμπορος ανώτερης κοινωνικής τάξης μα ξεπεσμένος, θέλει να παντρευτεί τη Ρήνη και προς τούτο, μάλιστα, την απάγει, αλλά εξαιτίας της αδυναμίας του χαρακτήρα του και της κακής επιρροής του παραδόπιστου θείου του, του Σπύρου, αρνείται να το κάνει αν δεν του δώσει πρώτα η φιλόπονη κι αναγκεμένη μάνα της Ρήνης, η σιόρα Επιστήμη, την προίκα που ζητά. Η λιτότητα και η καθαρότητα, ωστόσο, της γλώσσας και των εκφραστικών μέσων του Θεοτόκη, δικαιολογούν το χαρακτηρισμό της Μαρκετάκη. Ο συγγραφέας είναι εξίσου γλαφυρός κι ευθύβολος στις μικρές διαλογικές «σκηνές δωματίου», που πάνω τους χτίζεται η ιστορία, και στις μεγαλύτερες σκηνές πλήθους που τις αλληλοδιαδέχονται, όπως αυτή στην αγορά –τον Μαρκά– προς το τέλος («Ενδιαφέρουσα», γράφει η Έρη Σταυροπούλου, «είναι η εναλλαγή κλειστών/εσωτερικών και ανοιχτών/υπαίθριων χώρων: το σπίτι της Ρήνης, η ταβέρνα, το σπίτι του Αντρέα από τη μια και από την άλλη η πλατεία, το καΐκι στην ανοιχτή θάλασσα, η αγορά. Αυτή η εναλλαγή δείχνει και τις δύο διαστάσεις του προβλήματος· η ιστορία του Αντρέα και της Ρήνης είναι ιδιωτική, έχει όμως δημόσιο «αντίκτυπο». […] Οι γείτονες, ο κοινωνικός περίγυρος ευρύτερα, βλέπει, κρίνει, σχολιάζει, επαινεί και καταδικάζει»):

«Μέσα, κάτου από ένα πλατύ πλακόστρωτο περιστύλιο επουλούσαν κρέατα και ψάρια, και κάτου από τη γυαλοσκέπαστη αυλή λάχανα, οπωρικά και σπάνια λουλούδια. Οι φωνές των πουλητάδων αντηχούσαν απ’ όλα τα μέρη. Οι ψαράδες πίσω από το πέτρινο πλακόστρωτο πεζούλι, που ετρογύριζε γύρω γύρω το περιστύλιο, ψηλότερο και σκεπασμένο με ξύλο εκεί που ήταν τα κρέατα, που εκρεμόνταν κόκκινα και κίτρινα κομμάτια μικρά και μεγάλα, από σιδερένια αγκίστρια, επαινούσαν φωνάζοντας τα ψάρια τους, που κάποια, κόκκινα, μαυριδερνά, ή ασημένια, ελαχταρούσαν ακόμα ψοφώντας απάνου στις πλάκες, άλλα είχαν τσιρώσει κι ήταν γυρτά σα δοξάρια, κι άλλα τέλος ήταν μαλακά, χτυπημένα στα δίχτυα και ψόφια από πολλές ώρες».

Η Έρη Σταυροπούλου ξετυλίγει στη μελέτη της, σε αντιπαραβολή με τη Ρήνη, γυναικείους χαρακτήρες που σε γενικές γραμμές ανήκουν σε δύο τύπους, τη γυναίκα-άγγελο και τη γυναίκα-τέρας, από πλείστα έργα, είτε του ίδιου του Θεοτόκη (Οι σκλάβοι στα δεσμά τουςΚατάδικος) είτε άλλων, από την Έλεν Κουράγκινα και τη Νατάσα Ροστόβα στο Πόλεμος και Ειρήνη ως τις ιψενικές ηρωίδες, κ.ά.π.

Σε αντίθεση με τη «μάτσο» αρσενική στάση που έχουν συγγραφείς σαν τον Καραγάτση, π.χ., απέναντι στις γυναίκες, εδώ στον Θεοτόκη, όπως στον Παπαδιαμάντη και τον Βιζυηνό, υπάρχει η ευαισθησία που αναγνωρίζει τη μεγαλύτερη αξία σ’ αυτόν που εκών άκων καλείται να «τραβήξει το μεγαλύτερο κουπί».

Ωστόσο η Ρήνη δεν χωρά στο στερεότυπο της γυναίκας-αγγέλου ακόμα κι αν μοιάζει αρχικά να το αγγίζει. Είναι απλώς ειλικρινής απέναντι στον εαυτό της κι ανώτερη των περιστάσεων. Δεν συμβιβάζεται ούτε στην αρχή, όταν αγαπά τον Αντρέα μα η τιμή και οι κοινωνικές συμβάσεις επιβάλλουν να τον απαρνηθεί, ούτε στο τέλος, όταν θα μπορούσε πλέον να είναι μαζί του αλλά δεχόμενη ένα ψέμα.

Σε αντίθεση με τη «μάτσο» αρσενική στάση που έχουν συγγραφείς σαν τον Καραγάτση, π.χ., απέναντι στις γυναίκες, εδώ στον Θεοτόκη, όπως στον Παπαδιαμάντη και τον Βιζυηνό, υπάρχει η ευαισθησία που αναγνωρίζει τη μεγαλύτερη αξία σ’ αυτόν που εκών άκων καλείται να «τραβήξει το μεγαλύτερο κουπί». Και στις περισσότερες περιπτώσεις το μεγαλύτερο κουπί καλούνταν θέλοντας και μη να το τραβήξουν οι γυναίκες. Στην Τιμή και το χρήμα, όλη η δύναμη είναι από τη μεριά των γυναικών: της Ρήνης και της μητέρας της· κι απεναντίας όλη η αδυναμία είναι στους άντρες: στον μεθύστακα πατέρα της Ρήνης, στον Αντρέα. Σε τούτο, η ιστορία του Θεοτόκη δεν είναι «φεμινιστική»· είναι απλώς ρεαλιστική.

Η Τιμή και το χρήμα είναι ο έκτος τίτλος της σειράς «Παλαιά Κείμενα, Νέες Αναγνώσεις» των Π.Ε.Κ. Τη θεωρώ από τις πλέον πολύτιμες των τελευταίων ετών και είμαι πιστός αναγνώστης της. Τα βιβλία είναι όμορφα σχεδιασμένα, χαίρεσαι να τα διαβάζεις, και η εκτενής μελέτη η οποία συνοδεύει κάθε φορά το πεζογράφημα είναι αφορμή για ένα διάλογο του αναγνώστη με το κείμενο, που έτσι δεν τελειώνει με το πέρας της ανάγνωσής του. Να εκφράσω λοιπόν εδώ μια επιθυμία μου: πόσο θα ήθελα να δω σε τούτη τη σειρά κι έναν τόμο για τον μισολησμονημένο αλλά κατά τη γνώμη μου θαυμάσιο Μιχαήλ Μητσάκη.

* Ο ΜΙΧΑΛΗΣ ΜΑΚΡΟΠΟΥΛΟΣ είναι συγγραφέας και μεταφραστής. 
Τελευταίο του βιβλίο, η νουβέλα «Μαύρο νερό» (εκδ. Κίχλη).

 Στην κεντρική εικόνα, φωτογραφία από την ταινία «Η τιμή της αγάπης» (1984) σε σκηνοθεσία Τώνιας Μαρκετάκη.


altΗ τιμή και το χρήμα
Κωνσταντίνος Θεοτόκης
Έρη Σταυροπούλου: Οι ερωτευμένες ηρωίδες του Κωνσταντίνου Θεοτόκη και οι λογοτεχνικές αδελφές τους: παραλλαγές μιας τυπολογίας
Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης 2019
Σελ. 304, τιμή εκδότη €12,00

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΘΕΟΤΟΚΗ

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Σωματογραφία» της Εύας Στάμου (κριτική) – Πορτρέτα γυναικών σε κίνηση

«Σωματογραφία» της Εύας Στάμου (κριτική) – Πορτρέτα γυναικών σε κίνηση

Για το μυθιστόρημα της Εύας Στάμου «Σωματογραφία», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αρμός. 

Γράφει η Ντόρα Τσιμπούκη

To πρόσφατο βιβλίο της Εύα...

«Διπλή ζωή» του Κώστα Λογαρά (κριτική) – Νέα πρότυπα συμβίωσης, νέοι προβληματισμοί

«Διπλή ζωή» του Κώστα Λογαρά (κριτική) – Νέα πρότυπα συμβίωσης, νέοι προβληματισμοί

Για το μυθιστόρημα «Διπλή ζωή» του Κώστα Λογαρά, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Καστανιώτη. 

Γράφει η Έλενα Χουζούρη

Πριν από επτά χρόνια ο Δημήτρης Παπανικολάου διαπίστωνε, στην ομότιτλη μελέτη του, ότι Κάτι τρέχει με την οικογένεια&nbs...

«Άδειος τόπος» του Γιάννη Νικολούδη (κριτική) – Φωνές που συντάσσονται με τη φωνή της ίδιας της γης

«Άδειος τόπος» του Γιάννη Νικολούδη (κριτική) – Φωνές που συντάσσονται με τη φωνή της ίδιας της γης

Για τη νουβέλα του Γιάννη Νικολούδη «Άδειος τόπος» (εκδ. Πατάκη). 

Γράφει ο Κωνσταντίνος Βλαχογιάννης

Η νουβέλα του Γιάννη Νικολούδη ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Εκδήλωση για το βιβλίο του Βασίλη Κολώνα «Η Πόλις: Ο αστικός χώρος στον Κ.Π. Καβάφη»

Εκδήλωση για το βιβλίο του Βασίλη Κολώνα «Η Πόλις: Ο αστικός χώρος στον Κ.Π. Καβάφη»

Η εκδήλωση για το βιβλίο «Η Πόλις: Ο αστικός χώρος στον Κ.Π. Καβάφη», του Βασίλη Κολώνα (εκδ. University Studio Press) θα πραγματοποιηθεί την Τετάρτη 19 Φεβρουαρίου 2025, στις 19:00, στο βιβλιοπωλείο Επί Λέξει.

Επιμέλεια: Book Press

...
«Βάσος Καπάνταης, Σχέδια και Γλυπτά»: Έκθεση στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος

«Βάσος Καπάνταης, Σχέδια και Γλυπτά»: Έκθεση στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος

Η Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος παρουσιάζει την έκθεση «Βάσος Καπάνταης. Σχέδια και Γλυπτά» από τις 12 Φεβρουαρίου έως τις 31 Μαΐου 2025. Τα εγκαίνια θα πραγματοποιηθούν στις 12 Φεβρουαρίου. 

Επιμέλεια: Book Press

...
Μαρία Ζάχου: «Ψάχνω μέσα στο πλήθος να συναντήσω «Αυτόν» που χρειάζεται όσα γράφω»

Μαρία Ζάχου: «Ψάχνω μέσα στο πλήθος να συναντήσω «Αυτόν» που χρειάζεται όσα γράφω»

Η Μαρία Ζάχου μας συστήθηκε πρόσφατα με την ποιητική της συλλογή «Woman in a box» (εκδ. Βακχικόν).

Επιμέλεια: Book Press

Τι απαντάτε σε όσους θα πουν: ακόμη ένας ποιητής; Τι το καινούργιο φέρνει;

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Στη σκόνη» της Μοργκάνα Κρέτζμαν (προδημοσίευση)

«Στη σκόνη» της Μοργκάνα Κρέτζμαν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Βραζιλιάνας Μοργκάνα Κρέτζμαν [Morgana Kretzmann] «Στη σκόνη» (μτφρ. Ζωή Καραμπέκιου), το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κωστας Αγοραστός

Ρόδια και Τσιγάρα

...
«Απάρνηση» του Άρη Μαραγκόπουλου (προδημοσίευση)

«Απάρνηση» του Άρη Μαραγκόπουλου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπασμάτων από το μυθιστόρημα του Άρη Μαραγκόπουλου «Απάρνηση», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 24 Φεβρουαρίου από τις εκδόσεις Τόπος.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Επιφάνεια Ι
(Ο Νικόλας δεν είναι πια εδώ)

...
«Ψυχή ντυμένη αέρα» της Έλενας Χουζούρη (προδημοσίευση)

«Ψυχή ντυμένη αέρα» της Έλενας Χουζούρη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη μελέτη της Έλενας Χουζούρη «Ψυχή ντυμένη αέρα – Ανθούλα Σταθοπούλου - Βαφοπούλου: Η μούσα της μεσοπολεμικής Θεσσαλονίκης», η οποία θα κυκλοφορήσει το επόμενο διάστημα από τις εκδόσεις Επίκεντρο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Η Μάγε...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

«Τι να διαβάσω;» – 15 επανεκδόσεις ελληνικής πεζογραφίας που έρχονται στα βιβλιοπωλεία το επόμενο διάστημα

«Τι να διαβάσω;» – 15 επανεκδόσεις ελληνικής πεζογραφίας που έρχονται στα βιβλιοπωλεία το επόμενο διάστημα

Δεκαπέντε βιβλία πεζογραφίας, εξαντλημένα (τα περισσότερα), επανεκδίδονται και διεκδικούν νέους αναγνώστες.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστός

Νίκος Καζαντζάκης, Ταξιδεύοντας: Αγγλία (εκδ. Διόπτρα)

...
«Τι να διαβάσω;» – 15 βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που κυκλοφορούν το επόμενο διάστημα

«Τι να διαβάσω;» – 15 βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που κυκλοφορούν το επόμενο διάστημα

Δεκαπέντε βιβλία ελληνικής πεζογραφίας (μυθιστορήματα, νουβέλες και διηγήματα) που αναμένουμε τις επόμενες μέρες ή εβδομάδες. Στην κεντρική εικόνα, ο Αλέξης Πανσέληνος, η Μάρω Βαμβουνάκη και ο Μιχάλης Μοδινός.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστός

Μυθιστ...

Σίρλεϊ Τζάκσον (1916-1965): Η ευαίσθητη μάγισσα των αμερικανικών γραμμάτων

Σίρλεϊ Τζάκσον (1916-1965): Η ευαίσθητη μάγισσα των αμερικανικών γραμμάτων

Η Σίρλεϊ Τζάκσον [Shirley Jackson, 1916-1965] ήταν πολλά περισσότερα από μια συγγραφέας ιστοριών τρόμου. Με άξονα δύο βιβλία της που κυκλοφόρησαν ή επανακυκλοφόρησαν πρόσφατα «Η λοταρία και άλλες ιστορίες» (μτφρ. Χρυσόστομος Τσαπραΐλης) και «Ζούσαμε πάντα σε ένα κάστρο» (μτφρ. Βάσια Τζανακάρη) από τις εκδόσεις ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

ΦΑΚΕΛΟΙ