Εκκινώντας από το σπονδυλωτό μυθιστόρημα Πέτρα, ψαλίδι, χαρτί (εκδ. Καστανιώτη), για να περάσει, πλήρης δυνάμεων, στο πολυσέλιδο και άκρως απαιτητικό μυθιστόρημα Οι τυφλοί (εκδ. Καστανιώτη), ο Νίκος Α. Μάντης έθεσε τις βάσεις για την ουσιαστική δημιουργία μιας τριλογίας που θα έχει ως θεματική τη σημερινή κρίση στην Ελλάδας, βουτώντας όμως στα λύματα του παρελθόντος.

Στο «Σφάλμα Συστήματος» τα ηνία παίρνει η γενιά που ανδρώθηκε από τις μαθητικές καταλήψεις της δεκαετίας του ’90.

Η τρίτη πτυχή αυτής της μυθοπλαστικής προβληματικής έρχεται με το μυθιστόρημα Σφάλμα συστήματος (εκδ. Καστανιώτη), με την οποία ουσιαστικά κλείνει η τριλογία που σύμφωνα με τον συγγραφέα θα μπορούσε να έχει τίτλο «Το χείλος του χρόνου». Η αλήθεια είναι η έννοια του χρόνου σ’ αυτά τα τρία μυθιστορήματα αποκτάει βαρύνουσα σημασία, καθώς το πριν επανακαθορίζει το σήμερα, όπως και το τώρα εξηγείται από όλα τα περασμένα. Οι πολιτικές ανακολουθίες, η τοξικότητα του δημόσιου βίου, τα εγγενή πάθη, οι μυκτηρισμοί και οι μικροπρέπειες, οι αστικοί μύθοι και οι μάχες χαρακωμάτων για ιδεολογικούς και μη λόγους, όλες οι κακοπάθειες της ελληνικής κοινωνίας από την Μεταπολίτευση ως τις μέρες μας περνούν από τις σελίδες των τριών μυθιστορημάτων.

Αν και η έννοια της ταυτοχρονίας με ό,τι ζούμε δεν χάνεται (σαν να βλέπεις να ξεδιπλώνονται μπροστά σου γεγονότα των τελευταίων ετών – ου μην και μηνών), η πλοκή του Μάντη περιπλέκει πολλά περισσότερα στοιχεία της ελληνικής πραγματικότητας θέλοντας έτσι να δώσει και τη διάσταση της διαχρονικότητας. Άλλωστε, τίποτα από όσα μας συνέβησαν τα τελευταία χρόνια δεν προέκυψε από το πουθενά (γενικώς, στην Ιστορία τίποτα δεν έρχεται εξαίφνης), αλλά είναι μέρος της αλυσίδας που συγκροτεί την εθνική περιπέτεια.

Στο Σφάλμα συστήματος τα ηνία παίρνει η γενιά που ανδρώθηκε από τις μαθητικές καταλήψεις της δεκαετίας του ’90. Ανάμεσα σε αυτά τα παιδιά, ως γνωστόν, ήταν και ο Αλέξης Τσίπρας. Ναι, μετέχει και ο έλληνας πρωθυπουργός στο μυθιστόρημα, όχι με την πραγματική του υπόσταση, αλλά με κάποιον που του μοιάζει. Ο Μάντης δεν διστάζει να χρησιμοποιήσει πραγματικές ιδιότητες πολιτικών προσώπων και να τις ντύσει με μυθιστορηματικά πρόσωπα. Δεν χρειάζεται να μας το πει, είναι εμφανές σε όλη την έκταση της πλοκής. Δεν γίνεται να μπερδέψεις τους πρωταγωνιστές.

Ο Κωστής Βέρος του μυθιστορήματος δεν είναι άλλος από τον σημερινό πρωθυπουργό

Ο Κωστής Βέρος του μυθιστορήματος δεν είναι άλλος από τον σημερινό πρωθυπουργό. Ένας νέος που ανδρώθηκε στην Γκράβα, έγινε ηγέτης των μαθητικών αγώνων και, φυσικά, στη συνέχεια ακολούθησε το πεπρωμένο του: μέσα από ποικίλες παλινωδίες εντάχθηκε στον κομματικό μηχανισμό της Αριστεράς, αναδείχθηκε αρχηγός του κόμματος και στη συνέχεια έφτασε ως το πρωθυπουργικό γραφείο στο Μέγαρο Μαξίμου. Γνωστά και μη εξαιρετέα γεγονότα.

Αντιστοίχως: από το μυθιστόρημα «περνάει» ο Γιάνης Βαρουφάκης ως Ανδρομάχη-Έκτορας Κανάκης. Μια τρανς ριζοσπαστική καλλιτέχνις που μεταφέρει τον ιδιότυπο αναρχισμό της/του έως το υπουργείο Οικονομικών για να συντριβεί από τα γεγονότα και τις καταστάσεις. Ομοίως, ο Νίκος Παπάς βρίσκει το μυθιστορηματικό αντίστοιχό του στον δυσώδη Χατζή. Έναν καπάτσο πολιτικό που ξέρει να ελίσσεται, να παίρνει πάνω του όλη τη «βρόμικη» δουλειά καθαρίζοντας το τοπίο για τον «Μεγάλο».

Κι όμως, αφηγητής είναι ένα πρόσωπο εντελώς επινοημένο, ο Άρης, ο μικρός αδελφός, ενός άλλου ηγέτη του μαθητικού κινήματος, ενός εκκολαπτόμενου Τσε Γκεβάρα, του Κάρολου.

Ο συγκεκριμένος όχι μόνο δεν εξαργύρωσε τη δημοφιλία του, αλλά παρέμεινε πιστός στα αναρχικά πιστεύω του και «κάηκε» νωρίς: σκοτώθηκε σε μια συμπλοκή από αστυνομικούς, καθιστώντας τον εαυτό του αείζωο είδωλο, αλλά και σκιά σε όσους έμειναν πίσω.

Κι όμως, αφηγητής είναι ένα πρόσωπο εντελώς επινοημένο, ο Άρης, ο μικρός αδελφός, ενός άλλου ηγέτη του μαθητικού κινήματος, ενός εκκολαπτόμενου Τσε Γκεβάρα, του Κάρολου.

Ο Άρης, κυριευμένος από το φάντασμα του αδελφού του, αλλά κουβαλώντας και τα δικά του ψυχικά τραύματα, φυτοζωεί. Δίχως τα χάπια του δεν μπορεί να λειτουργήσει (ούτε και μ’ αυτά στην πραγματικότητα). Φέρει όλα τα σημάδια της διπολική του φύσης. Είναι ένας κομπιούτερ-freak που ζει απομονωμένος από όλους και απ’ όλα. Έως τη στιγμή που θα αναπτύξει σχέσεις με το πρώην κορίτσι του αδελφού του, την Ρίτα.

Μεταξύ τους θα αναπτυχθεί μια αρρωστημένη ερωτική σχέση, τη στιγμή μάλιστα που η Ρίτα, μια καταπιεσμένη γυναίκα με κρυφές δυνατότητες που σύντομα θα αναδειχθούν, είναι παντρεμένη με τον Δημήτρη (άλλο μέλος της παλιάς παρέας), γιο του ιδιοκτήτη ενός trash καναλιού που κι αυτός θα παίξει ρόλο, τελικά, στις πολιτικές εξελίξεις.

Η Ρίτα θα γίνει κυβερνητικός σύμβουλος και στη συνέχεια υπουργός, ο Άρης θα γίνει προστάτης και χάκερ των συστημάτων του υπουργείου Οικονομικών (η διπολική του φύση ξανά), ο Δημήτρης θα πάρει τη δική του εκδίκηση, ο Κωστής θα πνιγεί μέσα στις αντιφάσεις του και η πρώτη φορά Αριστερά θα λουστεί όλα τα όξινα της εξουσίας. Θα κάνει κυβερνητικό «χωριό» ακόμη και με τους ακροδεξιούς ξεχνώντας όλα τα προτάγματα της Αριστερής πολιτικής κουλτούρας.

Αν υποθέσουμε πως ο Μάντης κάνει μια φωτογραφική αποτύπωση της σημερινής κατάστασης θα υποπέσουμε σε ένα σφάλμα αναγνωστικού συστήματος. Σε καμία περίπτωση δεν κάνει κάτι τέτοιο. Το μυθιστόρημα έχει μια πλειάδα προσώπων που το καθένα φέρει μια πτυχή του συλλογικού παρελθόντος. Ακόμη και η μητέρα του Δημήτρη, μια πρώην ευειδής νεαρά που έκανε πολλά και διάφορα στα νιάτα της, έγινε η ερωτική μαιτρέσα του γιου της (ναι, εδώ ο Φρόιντ θα είχε πολλή δουλειά) και φυσικά έπαιξε παράπλευρο ρόλο στις πολιτικές εξελίξεις, αποδεικνύει, εν τοις πράγμασι, την ρευστότητα των γεγονότων, τις ποικίλες προεκτάσεις τους, αλλά και τις βαθύτατες πλευρές τους στη ζωή των υποκειμένων.

Δουλειά του Μάντη δεν είναι να αναπλάσει μυθιστορηματικά αυτό που θα μπορούσε να κάνει κι ένας δημοσιογράφος, αλλά να δώσει διάσταση στο υπόρρητο, το αθέατο, αυτό που συνέχει ένα έθνος ανάδελφο, το δικό μας, ως άλλος χορός μιας εν εξελίξει τραγωδίας.

Ο Μάντης είναι από τους λίγους σημερινούς συγγραφείς της χώρας που επιμένει να γράφει για το πολιτικό και κοινωνικό σήμερα σε μεγάλα και πολυσέλιδα αναπτύγματα. 

Στο μυθιστόρημα, όπως και στα δύο προηγούμενα, συνυπάρχει η ίντριγκα με τις θεωρίες συνωμοσίας. Το δράμα με την κωμωδία (τι πιο ελληνικό;), το πολιτικό προσκήνιο ομού μετά του περιθωρίου, η κυβερνητική πρακτική με τις υπόγειες κυβερνοεπιθέσεις, τα capital controls με την ερωτική αποχαλίνωση, οι λογής εμμονές με την real politik. Όλα αυτά συνιστούν τόσο το corpus του μυθιστορήματος, αλλά και -κατά πολλές έννοιες-  το κοινό φαντασιακό στη χώρα μας.

Περισσότερο μετρημένος και ακριβής σε σχέση με τους Τυφλούς, που σε κάποια σημεία χάθηκαν μέσα στις υψηλές προθέσεις τους, το Σφάλμα Συστήματος είναι το τέλος που θα περίμενε κανείς από μια τριλογία αυτού του είδους.

Ο Μάντης είναι από τους λίγους σημερινούς συγγραφείς της χώρας που επιμένει να γράφει για το πολιτικό και κοινωνικό σήμερα σε μεγάλα και πολυσέλιδα αναπτύγματα. Τον βοηθάει η ευχέρεια που έχει στο ξεδίπλωμα των αλλεπάλληλων σκηνών, αλλά και η ικανότητά του να χειρίζεται ένα πλήθος χαρακτήρων γνωρίζοντας τι θα τους κάνει. Έχουμε να κάνουμε με έναν συγγραφέα αιχμής, καταξιωμένο και βραβευμένο πολλάκις, που δείχνει να έχει βρει την πηγή του και την ακολουθεί δίχως βεβιασμένες προσπάθειες.

* Ο ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΜΑΡΙΝΟΣ είναι δημοσιογράφος και συγγραφέας.
Τελευταίο βιβλίο του, η συλλογή διηγημάτων «Όπως και αν έρθει αυτό το βράδυ» (εκδ. Μελάνι).

Σφάλμα συστήματος
Νίκος Α. Μάντης
Καστανιώτης 2019
Σελ. 514, τιμή εκδότη €16,00

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΝΙΚΟΥ Α. ΜΑΝΤΗ