Ο Βασίλης Γκουρογιάννης (1951) έγραψε ένα βιβλίο για να σχολιάσει την εποχή που σφράγισε τη γενιά του. Το νέο του αυτό μυθιστόρημα βασίζεται σε ιστορικά γεγονότα και πρόσωπα από την περίοδο της χούντας και της μεταπολίτευσης μέχρι και τις μέρες μας. Και αυτά όλα τα γεγονότα τα περιγράφει μέσα από τη ματιά του κεντρικού του ήρωα – ενός ηλικιωμένου, πλέον, φιλολόγου, που κατά τη διάρκεια της Χούντας και αφού είχε συλληφθεί για συμμετοχή του σε αντιστασιακή ομάδα και είχε βασανισθεί, στη συνέχεια κατέφυγε στη Βαρκελώνη, όπου και έζησε προσπαθώντας να ξεχάσει τα τραύματα που άφηνε πίσω του.

50 χρόνια απουσίας είναι πολλά και τον έχουν κάνει να αισθάνεται ως ένας άνθρωπος που δεν έχει πού να πατήσει. Η Ισπανία ποτέ δεν έγινε η πατρίδα του και η Ελλάδα –στην οποία επιστρέφει– μοιάζει τόσο διαφορετική από εκείνη που είχε αφήσει.

Αλλά τα 50 χρόνια απουσίας είναι πολλά και τον έχουν κάνει να αισθάνεται ως ένας άνθρωπος που δεν έχει πού να πατήσει. Η Ισπανία ποτέ δεν έγινε η πατρίδα του και η Ελλάδα –στην οποία επιστρέφει– μοιάζει τόσο διαφορετική από εκείνη που είχε αφήσει. Όλοι οι σύντροφοί του έχουν ή συμβιβαστεί με έναν μικροαστικό τρόπο ζωής ή έχουν υποταχτεί σε μια κούρσα κερδοσκοπίας ή και έχουν αφεθεί σε μια άνευ νοήματος αναπόληση ενός παρελθόντος που κανείς δεν του αναγνωρίζει την όποια ουσιαστική αξία.

Η χώρα όλη έχει αλλάξει. Και ο άνθρωπος αυτός –που πέρασε όλη του τη ζωή, ως φιλόλογος, χωμένος μέσα στη μητρική του γλώσσα– ανακαλύπτει πως ακόμα και αυτή η ίδια η ελληνική γλώσσα που είχε διδαχτεί και είχε μάθει να χρησιμοποιεί, έχει αλλοιωθεί, έχει παραμορφωθεί… Μαζί με τους ανθρώπους και τα ήθη τους και η γλώσσα τους ακολουθεί πτωτική πορεία προσαρμογής σε περιπτωσιακές καταστάσεις.

Το μυθιστόρημα δομείται σε ολιγοσέλιδα, κατά το πλείστον, κεφάλαια που, με συνεχείς εναλλαγές, οδηγούν τον αναγνώστη από το χτες στο σήμερα. Κι έτσι με τρόπο που ακριβώς επειδή συνδέει αυτό που στο παρόν βιώνεται με ότι στο παρελθόν συνέβη, ο ήρωας ξεδιπλώνει με πειστικότητα τα πάθη του και ο ίδιος ο Γκουρογιάννης βρίσκει την ευκαιρία από τη μια με καίριες επισημάνσεις να στιγματίζει την πτώση, αλλά και από την άλλη με περιγραφές καθηλωτικές να αναστήσει τα βασανιστήρια και τους αρχιβασανιστές.

Θεωρώ πως είχε έρθει η εποχή να καταγραφεί στη ελληνική λογοτεχνία αυτή η εσωτερική σχέση της Επταετίας των Συνταγματαρχών με το σήμερα μιας χώρας που σέρνεται μέσα στην καθημερινότητα μιας παγκοσμιοποιημένης οικονομικής αναλγησίας.

Ο Βασίλης Γκουρογιάννης ασφαλώς και δεν έδωσε τυχαία τον τίτλο Αναψηλάφηση στο μυθιστόρημά του. Θέλησε να ξαναδεί την Ιστορία κάτω από το φως των πλέον πρόσφατων στοιχείων. Η περίοδος της Χούντας και της όποιας αντίστασης προς αυτήν έχει πλέον διανύσει την μεγαλόστομη περίοδο της και χρειάζεται να φωτιστεί το πώς από εκείνο το ένα ιστορικό συμβάν φτάσαμε σε ένα άλλο, πώς οι ιδεολογίες αντικατασταθήκανε από τις ιδεοληψίες. 

Ο Γκουρογιάννης, ενώ περιγράφει με συναρπαστικές λεπτομέρειες την αυτό-αναψηλάφηση του ήρωά του, την ίδια στιγμή κάνει μια ακόμα πιο τολμηρή κίνηση και φέρνει δίπλα του τον βασικό βασανιστή του και τον αφήνει να ξεδιπλώσει τον παρανοϊκό του λόγο.

Ο Γκουρογιάννης, ενώ περιγράφει με συναρπαστικές λεπτομέρειες την αυτό-αναψηλάφηση του ήρωά του, την ίδια στιγμή κάνει μια ακόμα πιο τολμηρή κίνηση και φέρνει δίπλα του τον βασικό βασανιστή του και τον αφήνει να ξεδιπλώσει τον παρανοϊκό του λόγο που –όπως το βλέμμα του φιδιού μαγνητίζει το θύμα του– μπορεί να καταφέρνει, αν και νικήθηκε, να επεμβαίνει στις αντιδράσεις των πάλαι ποτέ θυμάτων του, και να ευνουχίζει τις σκέψεις τους. Με άλλα λόγια διατυπωμένο – υπάρχουν πολλοί τρόποι να βασανίζουν οι λίγοι τους πολλούς και κάποιοι από αυτούς δεν εμπίπτουν στη δικαιοδοσία των επίσημων απαγορεύσεων.

Λέξεις όπως: δημοκρατία, ελευθερία, θεσμοί, δείχνουν να έχουν χάσει το αρχικό και βασικό τους περιεχόμενο. Και το κυριότερο δεν υπάρχει κανείς να το αναζητήσει. Τα όνειρα έχουν διαψευσθεί, το πολίτευμα έχει μεταλλαχθεί, το αυθαίρετο επιβάλλεται και η ασυδοσία επιβραβεύεται. Η γλώσσα εκχυδαΐζεται. Εκείνοι που αντιστάθηκαν είναι έτοιμοι να καταθέσουν την όποια συνέχιση αντίδρασης. Το αδιέξοδο δεν είναι σημείο, αλλά κατάσταση.

Όλα αυτά θέλησε ο συγγραφέας να τα μετατρέψει σε ένα μυθιστόρημα, όπου κυριαρχεί η άψογη τεχνική αφήγησης και η διάθεση να δοθεί μια νέα πρόταση πολιτικού μυθιστορήματος.

* Ο ΜΑΝΟΣ ΚΟΝΤΟΛΕΩΝ είναι συγγραφέας. 
Τελευταίο του βιβλίο, το μυθιστόρημα «Η Κασσάνδρα στη μαύρη άμμο» (εκδ. Πατάκη).

Αναψηλάφηση
Βασίλης Γκουρογιάννης
Μεταίχμιο 2019
Σελ. 424, τιμή εκδότη €17,70

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΗ ΓΚΟΥΡΟΓΙΑΝΝΗ