alt

Ανοιχτή επιστολή προς τον Αλέξη Πανσέληνο με αφορμή το βιβλίο του «Σεμινάρια δημιουργικής γραφής» (εκδ. Κίχλη).

Του Γιώργου Ν. Περαντωνάκη

Αγαπητέ Αλέξη,

πολύ χάρηκα το μικρό σου βιβλιαράκι, διαβάζοντάς το σφηνάκι σφηνάκι κι απολαμβάνοντας τους μικρούς ερεθιστικούς προβληματισμούς σου. Στην ουσία περιδιάβηκα τα μικρά αποστάγματα μιας μεγάλης συγγραφικής πορείας, πολλά από τα οποία ναι μεν τα έχει ήδη συζητήσει η θεωρία της λογοτεχνίας, αλλά συχνότερα η πείρα του λογοτέχνη τα έχει ήδη συναντήσει κι απαντήσει μέσα στο καμίνι της πράξης.

Έχεις δίκιο σε πολλά, κι αυτά πρέπει να γίνουν κατανοητά από τους νέους επίδοξους, άπειρους ή πρωτόπειρους ακόμα, συγγραφείς. Έχεις δίκιο για τα όρια της μίμησης, που αν τηρηθούν πιστά, γίνονται τροχοπέδη, ενώ, αν παραβιαστούν γόνιμα, γίνονται εφαλτήριο νέων κατακτήσεων

Κάθε «σεμινάριο» είναι το κοσκίνισμα πολλών περί λογοτεχνίας σκέψεων και πολλών διαβασμάτων, αλλά ταυτόχρονα είναι και η ανακεφαλαίωση της προσωπικής σου ενασχόλησης με τα βάσανα της γραφής. Η συγγραφική σου σκέψη συνάντησε σε πολλά τη δική μου κριτική ματιά και ταυτίστηκαν απόλυτα. Αλλού, μού προξένησες προβληματισμούς, που με ώθησαν να σκεφτώ το λογοτεχνικό φαινόμενο, κι αλλού, μού έγειρες αντιρρήσεις, που πάντα είναι χρήσιμο να ακούγονται. Άλλωστε, εξηγώντας ότι οι καλοί τεχνίτες δεν είναι πάντα καλοί δάσκαλοι (αρ. 38), μου άφησες ανοιχτό το περιθώριο να δω όσα λες με τον αυτοϋπονομευτικό τρόπο σου, να δω δηλαδή ότι ο καλός συγγραφέας δεν μπορεί πάντα να εξηγήσει σαφώς την τέχνη του.

Σφηνάκια που μας στυλώνουν

Έχεις δίκιο σε πολλά, κι αυτά πρέπει να γίνουν κατανοητά από τους νέους επίδοξους, άπειρους ή πρωτόπειρους ακόμα, συγγραφείς. Έχεις δίκιο για τα όρια της μίμησης, που αν τηρηθούν πιστά, γίνονται τροχοπέδη, ενώ, αν παραβιαστούν γόνιμα, γίνονται εφαλτήριο νέων κατακτήσεων (αρ. 2). Ούτως ή άλλως, συχνά οι συγγραφείς προς μίμηση είναι απλώς μιμητές άλλων (αρ. 30), σε ένα αέναο παιχνίδι διακειμένων, παρωδίας και πατροκτονίας (κατά τον Harold Bloom). Κι εκεί που ο νέος δημιουργός κερδίζει μαζί σου πόντους στην επαναστατικότητά του, τον προσγειώνεις, και καλά κάνεις, εξηγώντας του ότι η μορφή δεν είναι πάντα πρόβλημα, που πρέπει άρδην να υπερκεραστεί (αρ. 3). Συχνά είναι όργανο, εργαλείο, μέσο, κανάλι, μαγικός ζωμός, που πρέπει να κατακτηθεί κι έπειτα, αν κριθεί σκόπιμο, να διαρραγεί. Και το ύφος, ανάλογα, πρέπει να συμβαδίζει με το βλέμμα, πρέπει να υπηρετεί τα ματιά και τη θέαση του κόσμου (αρ. 4), κι όχι να καινοτομεί βερμπαλιστικά και ναρκισσιστικά. Το ύφος πρέπει να υπαγορεύεται από το περιεχόμενο, από τον αφηγητή, από το θέμα, κι όχι να μπαίνει αυτό εμπροσθοφυλακή σε ένα ανερμάτιστο μπουλούκι (αρ. 23). Ωστόσο, η πρωτοτυπία στη σκέψη, η μορφική ανανέωση, η ανακαινούργιωση των κλασικών θεμάτων είναι ίσως πιο σημαντικά από τα ίδια τα πολυφορεμένα θέματα (αρ. 24).

Ως προς τη σχέση τώρα συγγραφέα και αναγνώστη, μου άρεσε η σκέψη σου ότι το «εγώ» του πρώτου δεν μας ενδιαφέρει, αν δεν διασταυρωθεί με το «εγώ» του δεύτερου (αρ. 8). Με άλλα λόγια, ο δημιουργός πρέπει να καταλάβει ότι τα βιώματά του κι η εξομολόγηση των προσωπικών του εμπειριών δεν αφορά κανέναν, αν δεν περιλαμβάνουν και τις έγνοιες του αναγνώστη. Είναι αυτή η δημιουργική συνάντηση όσων ο ένας θέλει να πει με όσα ο άλλος νιώθει και θέλει να διερευνήσει μέσω των λέξεων. Γιατί σοφά λες ότι η αυτοβιογραφικότητα αξίζει, μόνο όταν το συγγραφικό «εγώ» είναι τόσο σημαντικό που δικαίως καταγράφεται κι αναλύεται σε ένα βιβλίο (αρ. 10). Αλλιώς η συγγραφική ζωή και σκέψη –ξαναλέω, παρακολουθώντας τη σκέψη σου– έχει ουσία, όταν συναντά το συλλογικό εμείς.

Από εκεί και πέρα, ισχύει ότι ο συγγραφέας δεν ταυτίζεται με κανέναν από τους χαρακτήρες του (αρ. 17) (το έχει εξηγήσει πολύ καλά ο Μιχαήλ Μπαχτίν με την περίφημη «πολυφωνικότητα» του μυθιστορήματος), η διαφορά συγγραφικών προθέσεων και τελικού αποτελέσματος είναι πολύ σημαντική (αρ. 27), η τέχνη είναι συχνά η ικανότητα του σβησίματος (αρ. 28), καθώς το πολύ είναι εύκολο, δύσκολο είναι το πυκνό, η ποίηση είναι χαρακτηριστικό της νιότης, που μπορεί να μείνει ισόβια, ενώ η πεζογραφία της ωριμότητας (αρ. 43), ειδικά όταν το μυθιστόρημα είναι μια πολύπλοκη μηχανή που θέλει κοινωνική παιδεία, γλωσσικούς χειρισμούς και «κατασκευαστικές» ικανότητες, προϊόντα της πείρας της ζωής και της γραφής.

Περικάρπια για την όρεξη

Προϊδέασα ότι μερικά αποφθέγματα από το μικρό αλλά πλούσιο βιβλιαράκι βλέπουν ίσως μια πλευρά της αλήθειας. Γιατί όλοι ξέρουμε ότι η λογοτεχνία είναι τόσο πολύσημη, ώστε αυτό που στη μία περίπτωση είναι απόλυτη αλήθεια, στην άλλη είναι συζητήσιμο διακύβευμα.

(...) η δική μου πρόταση είναι οι εισαγωγές και τα επίμετρα να διαβάζονται μετά τον έργο, να έρχονται για να προεκτείνουν, να πλαισιώσουν και να διασταυρωθούν με το ίδιο το κείμενο.

Λόγου χάρη, συστήνεις να διαβάζουμε μόνο βιβλία που έχουν αντέξει στον χρόνο, τριάντα χρόνια μετά τον θάνατο του συγγραφέα, ή ακόμα καλύτερα εκατό (αρ. 6). Μου θυμίζει το Τμήμα Φιλολογίας Αθηνών όπου πριν από μερικές δεκαετίες δεν έδιναν διατριβές παρά μόνο για πεθαμένους, εντελώς «πεθαμένους» λογοτέχνες. Ή για να το φέρω στα δικά μας, το δικό σου σημαντικό έργο δεν πρόκειται να το διαβάσει κανείς σύγχρονος αναγνώστης, αν τηρήσει κατά γράμμα τις συμβουλές σου. Αν μείνουμε μόνο στα κλασικά έργα, σ’ αυτά που έχουν καταξιωθεί από τον χρόνο, τότε θα χάσουμε την (όποια) επικαιρότητα της λογοτεχνίας, τους σύγχρονους προβληματισμούς της, τη σφοδρότητα που απορρέει από τη φρέσκια γραφή της, η οποία συντονίζεται με τα ζητήματα του καιρού μας. Κι από την άλλη, δεν θα συμφωνούσα ότι δεν υπάρχουν ξεχασμένα αριστουργήματα (αρ. 40), σαν να πιστεύουμε ότι ο Κανόνας είναι μόνιμος και τελεσίδικος, η παράδοση είναι μια σταθερή και αναλλοίωτη αξία, τα βιβλία παγιώνονται με τον χρόνο και μένουν αιώνια εκθέματα στο μουσείο της Ιστορίας της Λογοτεχνίας.

Τέλος, οι πρόλογοι και τα επίμετρα (αρ. 14) –όπως και οι κριτικές, προσθέτω εγώ– δεν είναι πάντα μονοσήμαντα κείμενα, ούτε προβάλλονται ως φορείς της μίας και μόνης αλήθειας. Βοηθούν συχνά στην κατανόηση κλασικών κειμένων, περιβάλλουν το λογοτέχνημα και κατατοπίζουν, ενίοτε δείχνουν και τον δρόμο, ή στην πιο απλή περίπτωση παρουσιάζουν μία ακόμα γνώμη δίπλα στη γνώμη του αναγνώστη. Επομένως, η δική μου πρόταση είναι οι εισαγωγές και τα επίμετρα να διαβάζονται μετά τον έργο, να έρχονται για να προεκτείνουν, να πλαισιώσουν και να διασταυρωθούν με το ίδιο το κείμενο.

Κλείνω πάλι με το βιβλίο σου: μπονζάι κειμενάκια (αρ. 9) τα αποφθέγματά σου τα οποία δεν απολαμβάνουν μόνο μπονζάι αναγνώστες, γιατί συχνά το μικρό, το επιγραμματικό, το λακωνικό χαρακτηρίζεται από πυκνότητα, περιεκτικότητα και σφριγηλότητα που πολλοί θα ζήλευαν.

Τα χάρηκα τα «σεμινάρια δημιουργικής γραφής», γιατί είναι μαζί και «σεμινάρια δημιουργικής ανάγνωσης», γιατί σταματούσα σε κάθε σελίδα για να θεωρήσω και να αναθεωρήσω τις βεβαιότητές μου, γιατί γεύτηκα δριμύ οινόπνευμα σε μικρά ποτηράκια.

Με εκτίμηση
ΓΙΩΡΓΟΣ Ν. ΠΕΡΑΝΤΩΝΑΚΗΣ 
δρ Νεοελληνικής Φιλολογίας και κριτικός βιβλίου

altΣεμινάρια δημιουργικής γραφής
Αλέξης Πανσέληνος
Κίχλη 2017
Σελ. 64, τιμή εκδότη €5,50

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΑΛΕΞΗ ΠΑΝΣΕΛΗΝΟΥ

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Εσύ είσαι το placebo» του Τζο Ντισπένζα – Πώς να γίνεις ο θεραπευτής του εαυτού σου

«Εσύ είσαι το placebo» του Τζο Ντισπένζα – Πώς να γίνεις ο θεραπευτής του εαυτού σου

Για τη μελέτη του Τζο Ντισπένζα [Joe Dispenza] «Εσύ είσαι το placebo» (μτφρ. Χρήστος Καψάλης, εκδ. Key Books), ένα βιβλίο για το πώς μπορεί κανείς να γίνει ο θεραπευτής του εαυτού του.

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Φάρμακα συμβ...

«Διονύσης Σαββόπουλος» του Δημήτρη Καράμπελα (κριτική) – Κατάδυση στον Σαββοπουλικό κόσμο και στον δικό μας

«Διονύσης Σαββόπουλος» του Δημήτρη Καράμπελα (κριτική) – Κατάδυση στον Σαββοπουλικό κόσμο και στον δικό μας

Για την «αναθεωρημένη» μελέτη του Δημήτρη Καράμπελα «Διονύσης Σαββόπουλος», που κυκλοφόρησε ξανά, με νέα επιμέλεια του συγγραφέα, από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Με όρους ημερολογιακούς και ουχί καλλιτ...

«Όλα για την αγάπη» της μπελ χουκς (κριτική) – Η ποιητική της αγάπης στον αστερισμό της κοινωνικής αποξένωσης

«Όλα για την αγάπη» της μπελ χουκς (κριτική) – Η ποιητική της αγάπης στον αστερισμό της κοινωνικής αποξένωσης

Για το βιβλίο της μπελ χουκς [bell hooks] «Όλα για την αγάπη» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου, εκδ. Μεταίχμιο).

Γράφει η Πηνελόπη Αλεξίου

H μπελ χουκς, ή αλλιώς Gloria Watkins, εξέδωσε το 2000 το βιβλίο Αll about love, το οποίο ήρθε στα ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Χρυσή εποχή» του Κωνσταντίνου Ρήγου – Μουσική του παρελθόντος και χορός του μέλλοντος

«Χρυσή εποχή» του Κωνσταντίνου Ρήγου – Μουσική του παρελθόντος και χορός του μέλλοντος

Για την παράσταση «Χρυσή εποχή» του Κωνσταντίνου Ρήγου που ανεβαίνει στην Εθνική Λυρική Σκηνή. © φωτογραφίες: Βασίλης Κεχαγιάς. 

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

Η «Χρυσή εποχή» του ...

«You» – Στο μυαλό ενός βιβλιόφιλου σύγχρονου κατά συρροή δολοφόνου

«You» – Στο μυαλό ενός βιβλιόφιλου σύγχρονου κατά συρροή δολοφόνου

Για την τηλεοπτική σειρά «You», που είναι διαθέσιμη σε μεγάλο συνδρομητικό κανάλι, καθώς και για τα μυθιστορήματα της Κάρολαϊν Κέπνες (Caroline Kepnes) που την ενέπνευσαν. 

Γράφει ο Αντώνης Γουλιανός 

O χαρακ...

«Ο ρόλος των ΜΚΟ στο κοινωνικό κράτος»: Εκδήλωση για το δοκίμιο του Νίκου Κουραχάνη «Η βιομηχανία του ανθρωπισμού»

«Ο ρόλος των ΜΚΟ στο κοινωνικό κράτος»: Εκδήλωση για το δοκίμιο του Νίκου Κουραχάνη «Η βιομηχανία του ανθρωπισμού»

Παρουσίαση του δοκιμίου του επίκουρου καθηγητή Νίκου Κουραχάνη «Η βιομηχανία του ανθρωπισμού: ΜΚΟ και κοινωνική πολιτική στην Ελλάδα» (εκδόσεις Τόπος) την Τρίτη, 20 Μαΐου, στις 7:30 μ.μ. στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.

Επιμέλεια: Book Press

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Βρίσκεις πάντα αυτό που δεν ψάχνεις» της Λένας Κορομηλά (προδημοσίευση)

«Βρίσκεις πάντα αυτό που δεν ψάχνεις» της Λένας Κορομηλά (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη συλλογή διηγημάτων της Λένας Κορομηλά «Βρίσκεις πάντα αυτό που δεν ψάχνεις», η οποία θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Ιωλκός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Στο τρένο; είπες.

...
«Η σιωπή του κελιού» του Μεχμέτ Ατές (προδημοσίευση)

«Η σιωπή του κελιού» του Μεχμέτ Ατές (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αυτοβιογραφικό βιβλίο του Μεχμέτ Ατές «Η σιωπή του κελιού», το οποίο θα κυκλοφορήσει το επόμενο διάστημα από τις εκδόσεις Επίμετρο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Πάντα έλεγαν: «Συνήθως έρχονται γύρω στις έξι, έξι κα...

«Δεν θα τελειώσει έτσι» των Νίκι Φρεντς (προδημοσίευση)

«Δεν θα τελειώσει έτσι» των Νίκι Φρεντς (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα των Νίκι Φρεντς [Nicci French] «Δεν θα τελειώσει έτσι» (μτφρ. Κίκα Κραμβουσάνου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 21 Μαΐου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Η Κίρα άκουγε αν...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Μικρός οδηγός στο ελληνικό διήγημα 1974-2024: 50 αντιπροσωπευτικά διηγήματα όλων των κατηγοριών

Μικρός οδηγός στο ελληνικό διήγημα 1974-2024: 50 αντιπροσωπευτικά διηγήματα όλων των κατηγοριών

Μια ανασκόπηση της ελληνικής διηγηματογραφίας των τελευταίων πενήντα ετών σε 50 αντιπροσωπευτικά κείμενα. Σε πόσες κατηγορίες μπορούν να ταξινομηθούν τα διηγήματα (της μνήμης, πολιτικά, ερωτικά, αστυνομικά κ.ά.) και ποιοι οι σημαντικοί εκπρόσωποι της κάθε μιας; Στην κεντρική εικόνα, ο Ηλίας Χ. Παπαδημητρακόπουλος (1...

Τι διαβάζουμε τώρα; Δέκα πρόσφατα βιβλία γόνιμου στοχασμού

Τι διαβάζουμε τώρα; Δέκα πρόσφατα βιβλία γόνιμου στοχασμού

Η εξέλιξη της τεχνολογίας, η δίκη του Γαλιλαίου, η αποδοχή του θανάτου, αλλά και οι προκαταλήψεις μας για τους τσιγγάνους. Δέκα βιβλία που θα μας γεννήσουν πολλά ερωτήματα και θα μας δώσουν απαντήσεις.

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

...
Τι διαβάζουμε τώρα; 10 φεμινιστικά βιβλία ξένης πεζογραφίας

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 φεμινιστικά βιβλία ξένης πεζογραφίας

Δέκα πρόσφατα βιβλία πεζογραφίας από όλον τον κόσμο, γραμμένα από γυναίκες, με πρωταγωνίστριες θηλυκότητες, που απευθύνονται σε όλους. Ιστορίες για τις ηχηρές ή σιωπηρές επαναστάσεις των γυναικών εντός και εκτός των έμφυλων ρόλων τους, τις εκφάνσεις της αυτενέργειας και χειραφέτησής τους. Μυθιστορήματα και διηγήματα...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

12 Δεκεμβρίου 2024 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2024

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα: Εκατό καλά λογοτεχνικά βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2024 από τα πολλά περισσότερα που έπεσαν στα χέρια μας, με τη μεταφρασμένη πεζογρα

ΦΑΚΕΛΟΙ