alt

Ανοιχτή επιστολή προς τον Αλέξη Πανσέληνο με αφορμή το βιβλίο του «Σεμινάρια δημιουργικής γραφής» (εκδ. Κίχλη).

Του Γιώργου Ν. Περαντωνάκη

Αγαπητέ Αλέξη,

πολύ χάρηκα το μικρό σου βιβλιαράκι, διαβάζοντάς το σφηνάκι σφηνάκι κι απολαμβάνοντας τους μικρούς ερεθιστικούς προβληματισμούς σου. Στην ουσία περιδιάβηκα τα μικρά αποστάγματα μιας μεγάλης συγγραφικής πορείας, πολλά από τα οποία ναι μεν τα έχει ήδη συζητήσει η θεωρία της λογοτεχνίας, αλλά συχνότερα η πείρα του λογοτέχνη τα έχει ήδη συναντήσει κι απαντήσει μέσα στο καμίνι της πράξης.

Έχεις δίκιο σε πολλά, κι αυτά πρέπει να γίνουν κατανοητά από τους νέους επίδοξους, άπειρους ή πρωτόπειρους ακόμα, συγγραφείς. Έχεις δίκιο για τα όρια της μίμησης, που αν τηρηθούν πιστά, γίνονται τροχοπέδη, ενώ, αν παραβιαστούν γόνιμα, γίνονται εφαλτήριο νέων κατακτήσεων

Κάθε «σεμινάριο» είναι το κοσκίνισμα πολλών περί λογοτεχνίας σκέψεων και πολλών διαβασμάτων, αλλά ταυτόχρονα είναι και η ανακεφαλαίωση της προσωπικής σου ενασχόλησης με τα βάσανα της γραφής. Η συγγραφική σου σκέψη συνάντησε σε πολλά τη δική μου κριτική ματιά και ταυτίστηκαν απόλυτα. Αλλού, μού προξένησες προβληματισμούς, που με ώθησαν να σκεφτώ το λογοτεχνικό φαινόμενο, κι αλλού, μού έγειρες αντιρρήσεις, που πάντα είναι χρήσιμο να ακούγονται. Άλλωστε, εξηγώντας ότι οι καλοί τεχνίτες δεν είναι πάντα καλοί δάσκαλοι (αρ. 38), μου άφησες ανοιχτό το περιθώριο να δω όσα λες με τον αυτοϋπονομευτικό τρόπο σου, να δω δηλαδή ότι ο καλός συγγραφέας δεν μπορεί πάντα να εξηγήσει σαφώς την τέχνη του.

Σφηνάκια που μας στυλώνουν

Έχεις δίκιο σε πολλά, κι αυτά πρέπει να γίνουν κατανοητά από τους νέους επίδοξους, άπειρους ή πρωτόπειρους ακόμα, συγγραφείς. Έχεις δίκιο για τα όρια της μίμησης, που αν τηρηθούν πιστά, γίνονται τροχοπέδη, ενώ, αν παραβιαστούν γόνιμα, γίνονται εφαλτήριο νέων κατακτήσεων (αρ. 2). Ούτως ή άλλως, συχνά οι συγγραφείς προς μίμηση είναι απλώς μιμητές άλλων (αρ. 30), σε ένα αέναο παιχνίδι διακειμένων, παρωδίας και πατροκτονίας (κατά τον Harold Bloom). Κι εκεί που ο νέος δημιουργός κερδίζει μαζί σου πόντους στην επαναστατικότητά του, τον προσγειώνεις, και καλά κάνεις, εξηγώντας του ότι η μορφή δεν είναι πάντα πρόβλημα, που πρέπει άρδην να υπερκεραστεί (αρ. 3). Συχνά είναι όργανο, εργαλείο, μέσο, κανάλι, μαγικός ζωμός, που πρέπει να κατακτηθεί κι έπειτα, αν κριθεί σκόπιμο, να διαρραγεί. Και το ύφος, ανάλογα, πρέπει να συμβαδίζει με το βλέμμα, πρέπει να υπηρετεί τα ματιά και τη θέαση του κόσμου (αρ. 4), κι όχι να καινοτομεί βερμπαλιστικά και ναρκισσιστικά. Το ύφος πρέπει να υπαγορεύεται από το περιεχόμενο, από τον αφηγητή, από το θέμα, κι όχι να μπαίνει αυτό εμπροσθοφυλακή σε ένα ανερμάτιστο μπουλούκι (αρ. 23). Ωστόσο, η πρωτοτυπία στη σκέψη, η μορφική ανανέωση, η ανακαινούργιωση των κλασικών θεμάτων είναι ίσως πιο σημαντικά από τα ίδια τα πολυφορεμένα θέματα (αρ. 24).

Ως προς τη σχέση τώρα συγγραφέα και αναγνώστη, μου άρεσε η σκέψη σου ότι το «εγώ» του πρώτου δεν μας ενδιαφέρει, αν δεν διασταυρωθεί με το «εγώ» του δεύτερου (αρ. 8). Με άλλα λόγια, ο δημιουργός πρέπει να καταλάβει ότι τα βιώματά του κι η εξομολόγηση των προσωπικών του εμπειριών δεν αφορά κανέναν, αν δεν περιλαμβάνουν και τις έγνοιες του αναγνώστη. Είναι αυτή η δημιουργική συνάντηση όσων ο ένας θέλει να πει με όσα ο άλλος νιώθει και θέλει να διερευνήσει μέσω των λέξεων. Γιατί σοφά λες ότι η αυτοβιογραφικότητα αξίζει, μόνο όταν το συγγραφικό «εγώ» είναι τόσο σημαντικό που δικαίως καταγράφεται κι αναλύεται σε ένα βιβλίο (αρ. 10). Αλλιώς η συγγραφική ζωή και σκέψη –ξαναλέω, παρακολουθώντας τη σκέψη σου– έχει ουσία, όταν συναντά το συλλογικό εμείς.

Από εκεί και πέρα, ισχύει ότι ο συγγραφέας δεν ταυτίζεται με κανέναν από τους χαρακτήρες του (αρ. 17) (το έχει εξηγήσει πολύ καλά ο Μιχαήλ Μπαχτίν με την περίφημη «πολυφωνικότητα» του μυθιστορήματος), η διαφορά συγγραφικών προθέσεων και τελικού αποτελέσματος είναι πολύ σημαντική (αρ. 27), η τέχνη είναι συχνά η ικανότητα του σβησίματος (αρ. 28), καθώς το πολύ είναι εύκολο, δύσκολο είναι το πυκνό, η ποίηση είναι χαρακτηριστικό της νιότης, που μπορεί να μείνει ισόβια, ενώ η πεζογραφία της ωριμότητας (αρ. 43), ειδικά όταν το μυθιστόρημα είναι μια πολύπλοκη μηχανή που θέλει κοινωνική παιδεία, γλωσσικούς χειρισμούς και «κατασκευαστικές» ικανότητες, προϊόντα της πείρας της ζωής και της γραφής.

Περικάρπια για την όρεξη

Προϊδέασα ότι μερικά αποφθέγματα από το μικρό αλλά πλούσιο βιβλιαράκι βλέπουν ίσως μια πλευρά της αλήθειας. Γιατί όλοι ξέρουμε ότι η λογοτεχνία είναι τόσο πολύσημη, ώστε αυτό που στη μία περίπτωση είναι απόλυτη αλήθεια, στην άλλη είναι συζητήσιμο διακύβευμα.

(...) η δική μου πρόταση είναι οι εισαγωγές και τα επίμετρα να διαβάζονται μετά τον έργο, να έρχονται για να προεκτείνουν, να πλαισιώσουν και να διασταυρωθούν με το ίδιο το κείμενο.

Λόγου χάρη, συστήνεις να διαβάζουμε μόνο βιβλία που έχουν αντέξει στον χρόνο, τριάντα χρόνια μετά τον θάνατο του συγγραφέα, ή ακόμα καλύτερα εκατό (αρ. 6). Μου θυμίζει το Τμήμα Φιλολογίας Αθηνών όπου πριν από μερικές δεκαετίες δεν έδιναν διατριβές παρά μόνο για πεθαμένους, εντελώς «πεθαμένους» λογοτέχνες. Ή για να το φέρω στα δικά μας, το δικό σου σημαντικό έργο δεν πρόκειται να το διαβάσει κανείς σύγχρονος αναγνώστης, αν τηρήσει κατά γράμμα τις συμβουλές σου. Αν μείνουμε μόνο στα κλασικά έργα, σ’ αυτά που έχουν καταξιωθεί από τον χρόνο, τότε θα χάσουμε την (όποια) επικαιρότητα της λογοτεχνίας, τους σύγχρονους προβληματισμούς της, τη σφοδρότητα που απορρέει από τη φρέσκια γραφή της, η οποία συντονίζεται με τα ζητήματα του καιρού μας. Κι από την άλλη, δεν θα συμφωνούσα ότι δεν υπάρχουν ξεχασμένα αριστουργήματα (αρ. 40), σαν να πιστεύουμε ότι ο Κανόνας είναι μόνιμος και τελεσίδικος, η παράδοση είναι μια σταθερή και αναλλοίωτη αξία, τα βιβλία παγιώνονται με τον χρόνο και μένουν αιώνια εκθέματα στο μουσείο της Ιστορίας της Λογοτεχνίας.

Τέλος, οι πρόλογοι και τα επίμετρα (αρ. 14) –όπως και οι κριτικές, προσθέτω εγώ– δεν είναι πάντα μονοσήμαντα κείμενα, ούτε προβάλλονται ως φορείς της μίας και μόνης αλήθειας. Βοηθούν συχνά στην κατανόηση κλασικών κειμένων, περιβάλλουν το λογοτέχνημα και κατατοπίζουν, ενίοτε δείχνουν και τον δρόμο, ή στην πιο απλή περίπτωση παρουσιάζουν μία ακόμα γνώμη δίπλα στη γνώμη του αναγνώστη. Επομένως, η δική μου πρόταση είναι οι εισαγωγές και τα επίμετρα να διαβάζονται μετά τον έργο, να έρχονται για να προεκτείνουν, να πλαισιώσουν και να διασταυρωθούν με το ίδιο το κείμενο.

Κλείνω πάλι με το βιβλίο σου: μπονζάι κειμενάκια (αρ. 9) τα αποφθέγματά σου τα οποία δεν απολαμβάνουν μόνο μπονζάι αναγνώστες, γιατί συχνά το μικρό, το επιγραμματικό, το λακωνικό χαρακτηρίζεται από πυκνότητα, περιεκτικότητα και σφριγηλότητα που πολλοί θα ζήλευαν.

Τα χάρηκα τα «σεμινάρια δημιουργικής γραφής», γιατί είναι μαζί και «σεμινάρια δημιουργικής ανάγνωσης», γιατί σταματούσα σε κάθε σελίδα για να θεωρήσω και να αναθεωρήσω τις βεβαιότητές μου, γιατί γεύτηκα δριμύ οινόπνευμα σε μικρά ποτηράκια.

Με εκτίμηση
ΓΙΩΡΓΟΣ Ν. ΠΕΡΑΝΤΩΝΑΚΗΣ 
δρ Νεοελληνικής Φιλολογίας και κριτικός βιβλίου

altΣεμινάρια δημιουργικής γραφής
Αλέξης Πανσέληνος
Κίχλη 2017
Σελ. 64, τιμή εκδότη €5,50

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΑΛΕΞΗ ΠΑΝΣΕΛΗΝΟΥ

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Ο έκτος αφανισμός» της Ελίζαμπεθ Κόλμπερτ – Μια αφύσικη ιστορία που συμβαίνει ΤΩΡΑ

«Ο έκτος αφανισμός» της Ελίζαμπεθ Κόλμπερτ – Μια αφύσικη ιστορία που συμβαίνει ΤΩΡΑ

Για το βιβλίο της βραβευμένης με Πούλιτζερ Ελίζαμπεθ Κόλμπερτ [Elizabeth Kolbert] «Ο έκτος αφανισμός: Μια αφύσικη ιστορία» (μτφρ. Γιώργος Μαραγκός, εκδ. Μεταίχμιο). 

Γράφει η Ευλαλία Πάνου

«...

«Η ποιητική της Άπω Ανατολής» της Ευσταθίας Δήμου (κριτική) – Χαϊκού, ένα παρεξηγημένο ποιητικό είδος

«Η ποιητική της Άπω Ανατολής» της Ευσταθίας Δήμου (κριτική) – Χαϊκού, ένα παρεξηγημένο ποιητικό είδος

Για τη μελέτη της Ευσταθίας Δήμου «Η ποιητική της Άπω Ανατολής: Ψήγματα Χρυσού σε νεοελλήνων την εμφάνεια» (εκδ. Κουκκίδα). Kεντρική εικόνα: το έργο του Κατσουσίκα Χοκουσάι «Το μεγάλο κύμα έξω από την Καναγκάβα» (1831). 

Γράφει ο Γιώργος Δελιόπουλος

...
«Τα Ελληνικά Περιοδικά του 19ου αιώνα (Τόμος Α' και Β')» της Μάρθας Καρπόζηλου (κριτική)

«Τα Ελληνικά Περιοδικά του 19ου αιώνα (Τόμος Α' και Β')» της Μάρθας Καρπόζηλου (κριτική)

Για το έργο της Μάρθας Καρπόζηλου «Τα Ελληνικά Περιοδικά του 19ου αιώνα» (Τόμος Α΄, σ. 224 και Β΄, σ. 410), από τις εκδ. Βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων.

Γράφει ο Γιάννης Σ. Παπαδάτος

Κυρίαι και Κύριοι, ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Ημερίδα για την «Κασέτα» της Λούλας Αναγνωστάκη, στα Χανιά

Ημερίδα για την «Κασέτα» της Λούλας Αναγνωστάκη, στα Χανιά

Ο Πανελλήνιος Όμιλος Φίλων του ποιητή Μανόλη Αναγνωστάκη διοργανώνει στις 27 Μαρτίου 2023 στο θέατρο ΚΥΔΩΝΙΑ στα Χανιά, ημερίδα με θέμα: Νοούμενα και υπονοούμενα στο θεατρικό έργο «Η Κασέτα» της Λούλας Αναγνωστάκη. Στην κεντρική εικόνα, φωτογραφία της Λούλας Αναγνωστάκη από τον Σπύρο Στάβερη.

...
«Παράδεισος» του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα (προδημοσίευση)

«Παράδεισος» του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα [Abdulrazak Gurnah] «Παράδεισος» (μτφρ. Κατερίνα Σχινά), το οποίο θα κυκλοφορήσει αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Ψυχογιός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Πρώτα το αγόρι. Το λέγανε Γ...

Συζήτηση για τον πόλεμο στην Ουκρανία – Με αφορμή το βιβλίο «Μια σύντομη ιστορία της Ρωσίας» του Rodric Braithwaite

Συζήτηση για τον πόλεμο στην Ουκρανία – Με αφορμή το βιβλίο «Μια σύντομη ιστορία της Ρωσίας» του Rodric Braithwaite

Οι εκδόσεις Ψυχογιός διοργανώνουν συζήτηση για τον πόλεμο στην Ουκρανία, με αφορμή το βιβλίο του Rodric Braithwaite «Μια Σύντομη Ιστορία της Ρωσίας», απόψε, Πέμπτη 23 Μαρτίου, στο βιβλιοπωλείο LIBER.

Επιμέλεια: Book Press

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Παράδεισος» του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα (προδημοσίευση)

«Παράδεισος» του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα [Abdulrazak Gurnah] «Παράδεισος» (μτφρ. Κατερίνα Σχινά), το οποίο θα κυκλοφορήσει αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Ψυχογιός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Πρώτα το αγόρι. Το λέγανε Γ...

«Σε πρώτο ενικό» του Χαρούκι Μουρακάμι (προδημοσίευση)

«Σε πρώτο ενικό» του Χαρούκι Μουρακάμι (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση μέρους διηγήματος από τη συλλογή διηγημάτων του Χαρούκι Μουρακάμι [Haruki Murakami] «Σε πρώτο ενικό» (μτφρ. Βασίλης Κιμούλης), η οποία θα κυκλοφορήσει αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Ψυχογιός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

With the ...

«Η νοσταλγία κι εγώ» της Μάρως Βαμβουνάκη (προδημοσίευση)

«Η νοσταλγία κι εγώ» της Μάρως Βαμβουνάκη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Μάρως Βαμβουνάκη «Η νοσταλγία κι εγώ», που θα κυκλοφορήσει στις 24 Μαρτίου από τις εκδόσεις Αρμός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

— Αναρωτιέμαι τι νοσταλγείς;
— …
— Νοσταλγείς κάτι που συνέβη ή κάτι πο...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Στίβεν Κινγκ: 10 αγαπημένα του βιβλία

Στίβεν Κινγκ: 10 αγαπημένα του βιβλία

Σε ανάρτησή του στο Goodreads, με αφορμή τα δέκα χρόνια λειτουργίας της ιστοσελίδας, ο Στίβεν Κινγκ ξεχώρισε δέκα αγαπημένα του βιβλία. Τα έργα του συγγραφέα κυκλοφορούν στα ελληνικά από τις εκδόσεις Κλειδάριθμος.

Επιμέλεια: Book Press

...
Ένας χρόνος πόλεμος στην Ουκρανία: Τα βιβλία για να κατανοήσουμε την Ιστορία καθώς γράφεται

Ένας χρόνος πόλεμος στην Ουκρανία: Τα βιβλία για να κατανοήσουμε την Ιστορία καθώς γράφεται

Σήμερα, 24 Φεβρουαρίου 2023, συμπληρώνεται ένας χρόνος από την έναρξη του πολέμου που διεξάγει η Ρωσία στην Ουκρανία. Η ελληνική βιβλιογραφία αναπόφευκτα εμπλουτίστηκε από μελέτες και συλλογικούς τόμους, βιβλία στα οποία οι συγγραφείς των κειμένων επιχειρούν να δώσουν απαντήσεις και ερμηνείες σε γεγονότα και εξελίξε...

Κάρσον ΜακΚάλερς: Τα 10 αγαπημένα της βιβλία

Κάρσον ΜακΚάλερς: Τα 10 αγαπημένα της βιβλία

Η Αμερικανίδα πεζογράφος Κάρσον ΜακΚάλερς [Carson McCullers] είναι μία από τις σημαντικότερες εκπροσώπους του λογοτεχνικού «southern gothic». Τα μυθιστορήματά της εκτυλίσσονται στον αμερικανικό Νότο και παρουσιάζουν μοναχικούς, εκκεντρικούς χαρακτήρες που πασχίζουν να συνυπάρξουν με τους υπόλοιπους ανθρώπους.

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ