Ο τελευταίος πειρασμός του Καζαντζάκη

Ο Αρκουδέας επιχειρεί να συνθέσει ένα μωσαϊκό προσωπικοτήτων, καταστάσεων και άτυπων συμφωνιών, ένα παζλ του οποίου τα κομμάτια, όταν ενωθούν, αποκαλύπτουν τα περίεργα και κρυμμένα σκηνικά και μυστικά μιας εποχής.

Πνευματικές ελίτ και κάστες, φιλίες, λυκοφιλίες, σχέδια και συμφέροντα πολιτικά, ο Εμφύλιος που συντάραξε και σημάδεψε τη χώρα μας αλλά και ένας διαφορετικός εμφύλιος, πνευματικός κατά βάση, κοινωνικοπολιτικά και ιστορικά γεγονότα ξεπηδούν από τις σελίδες του βιβλίου και ξαναζωντανεύουν παρασύροντας τον αναγνώστη. Στόχος του συγγραφέα δεν είναι να παρουσιάσει τη ζωή και το έργο του Καζαντζάκη εστιάζοντας μονάχα στο Νόμπελ που δεν κατέκτησε, μολονότι και το επιδίωξε και το επιθυμούσε. Δεν υπάρχει αμφιβολία πως ο Αρκουδέας επιχειρεί -με όχημα τον Καζαντζάκη και την ιδιόμορφη προσωπικότητα και, συνακόλουθα, τα μονοπάτια της ζωής του- να συνθέσει ένα μωσαϊκό προσωπικοτήτων, καταστάσεων και άτυπων συμφωνιών, ένα παζλ του οποίου τα κομμάτια, όταν ενωθούν, αποκαλύπτουν τα περίεργα και κρυμμένα -ή μισοκρυμμένα σε ορισμένες περιπτώσεις- σκηνικά και μυστικά μιας εποχής για την οποία τελικά υπάρχουν πολλά ακόμη να έρθουν στο φως.

Στις σελίδες του βιβλίου παρελαύνουν ονόματα και προσωπικότητες που βραβεύτηκαν ή όχι με το Νόμπελ, αλλά και άνθρωποι που άσκησαν επιρροή και διαμόρφωσαν τις συνθήκες βράβευσης. Κάνοντας μιαν αναδρομή στην ιστορία του θεσμού του βραβείου ο Αρκουδέας κάνει λόγο για μεγάλες μορφές του λογοτεχνικού στερεώματος σε παγκόσμιο επίπεδο, όπως οι Τολστόι και Ζολά, Χάμσουν (Νόμπελ Λογοτεχνίας 1920), Ο’ Νιλ (1936), Έσσε (1946), Ζιντ (1947), Φώκνερ (1949), Χιμένεθ (1956) και Καμύ (1957), Σελίν, Πάουντ και Έλιοτ, Πάστερνακ και Σαρτρ -και οι δύο αρνητές του βραβείου, για διαφορετικούς βεβαίως λόγους- Φρανς, Μαν και Μπέκετ, Νερούδα, Όντεν και Τζόυς, Μπόρχες, Λιόσα και Ναμπόκοφ, Ρεμάρκ και Χέμινγουεϊ, Κούντερα, Μάρκες (1982) και Γκρας (1999), Κούτσι (2003), Κανταρέ, Οζ και Ροθ, Φο (1997) και Έκο. Ακόμη, επισημαίνονται και τα λιγότερο γνωστά, ορισμένα σχεδόν άγνωστα, ονόματα που βραβεύτηκαν, όταν οι συνθήκες το απαιτούσαν. Τέτοιες ήταν οι περιπτώσεις των Συλί Προυντόμ (1901), Ραμπιντρανάθ Ταγκόρ (1913), Περλ Μπακ (1938) και Γκάο Ξινγκιάν (2000), Χέρτα Μίλερ (2009) και Πατρίκ Μοντιανό (2014). Επιπρόσθετα, παρέχονται πληροφορίες για σπουδαίους διανοητές, όπως οι Μπρετόν και Ελυάρ καθώς και για εξέχοντες καλλιτέχνες, όπως οι Σαγκάλ, Πικάσο, Ματίς και Ντε Κίρικο. 

Ο Κώστας Αρκουδέας

Ειδικότερα, όσον αφορά τον ελλαδικό χώρο, με τη βοήθεια του συγγραφέα που ξεδιπλώνει τα χαρτιά του, πέρα από τις καταγραφές των υποψηφιοτήτων για το βραβείο Νόμπελ, ο αναγνώστης έρχεται σε επαφή με τον Σολωμό, τον Λασκαράτο και τον Ροΐδη, με τον Παλαμά και τον Καβάφη καθώς και τη μεταξύ τους διαμάχη κατά την περίοδο του μεσοπολέμου, τον Δροσίνη, τον Σουρή, τον Παπαδιαμάντη και τον Ψυχάρη, τον Σαραντάρη, τον Νιρβάνα και τον Ξενόπουλο, τον Σεφέρη (1963), τον Ρίτσο και τον Ελύτη (1979). Μαθαίνει για τον Κατσίμπαλη και τον Καραντώνη αλλά και για τον Βενέζη, τον Δούκα, τον Μυριβήλη και τη Διδώ Σωτηρίου, τον Πολίτη, τον Θεοτοκά και τον Γκάτσο, τον Λαπαθιώτη και τον Τερζάκη, τον Κόντογλου, τον Πέτρο Χάρη και τον Κώστα Ουράνη. Γνωρίζει λεπτομέρειες για τον I. Κακριδή και τον Ι. Μ. Παναγιωτόπουλο, τον Σαχτούρη, τον Εμπειρίκο και τον Εγγονόπουλο, τον Αναγνωστάκη, τον Σινόπουλο και τον Καββαδία, τον Καραγάτση, τη Βακαλό, τη Χατζηλαζάρου και τη Ζέη, τον Φραγκιά, τη Δρόσου και τον Αλεξάνδρου, τον Λειβαδίτη και τον Καρούζο. Γίνεται, επίσης, αναφορά στον Βάρναλη και στον Βρεττάκο, στον Μπεράτη και στον Αθανασιάδη, στην Αξιώτη και στον Χατζή καθώς και στους Μαρή, Ταχτσή και Κουμανταρέα.

Πολλά από τα γεγονότα που ο συγγραφέας περιγράφει, κυρίως σε κοινωνικοπολιτικό και οικονομικό επίπεδο, και τα οποία έλαβαν χώρα σε παλαιότερες χρονικές περιόδους, επανεμφανίζονται και στις μέρες μας καλυμμένα κάτω από έναν άλλο μανδύα.

Από τούτη την αληθινή ιστορία του Αρκουδέα δεν λείπουν ούτε οι Χατζιδάκις και Θεοδωράκης, ο Κωστής Μπαστιάς και ο Αλέξης Μινωτής αλλά ούτε και το ζεύγος Μερκούρη και Ντασσέν, ο Μάριος Πλωρίτης και ο Φρέντυ Γερμανός. Αναμφίλεκτα, από ένα τέτοιο χρονικό θα ήταν αδύνατο να απουσιάζουν πολιτικές φυσιογνωμίες, όπως ο Βενιζέλος κι ο Μεταξάς, ο Παπαναστασίου και ο Πλαστήρας, ο Τσάτσος κι ο Κανελλόπουλος, ο Τσαλδάρης και ο Σβώλος, ο Ζαχαριάδης μα και ο Παπανδρέου και ο Μητσοτάκης. Επιπλέον, γίνεται λόγος για πολιτικούς πέρα από τα ελληνικά σύνορα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα οι Στάλιν και Τσόρτσιλ, ο οποίος μάλιστα το 1953 τιμήθηκε με το Νόμπελ Λογοτεχνίας για το πεντάτομο έργο του Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος.

Το πλήθος αναρίθμητων και τόσο ενδιαφερόντων στοιχείων που ο συγγραφέας με προσοχή παραθέτει καθώς και η δράση και οι συμπεριφορές των προσωπικοτήτων που διατρέχουν τις σελίδες του βιβλίου εντείνουν τον προβληματισμό του αναγνώστη και, ταυτόχρονα, συνεισφέρουν στην ευρύτερη καλλιέργειά του. Αναντίρρητα, σκιαγραφούν, τις πνευματικές και πολιτικές συνθήκες των εποχών με γνώμονα το βραβείο Νόμπελ. Παράλληλα, όμως, κλείνουν το μάτι στον αναγνώστη κινητοποιώντας τους μηχανισμούς σκέψης και κρίσης του, αφού πολλά από τα γεγονότα που ο συγγραφέας περιγράφει, κυρίως σε κοινωνικοπολιτικό και οικονομικό επίπεδο, και τα οποία έλαβαν χώρα σε παλαιότερες χρονικές περιόδους, επανεμφανίζονται και στις μέρες μας καλυμμένα κάτω από έναν άλλο μανδύα και αποκαλούμενα με ένα άλλο όνομα. Εναπόκειται στη διάθεση του κάθε αναγνώστη να τα ανακαλύψει ταξιδεύοντας στις σελίδες του βιβλίου παρέα με τον Καζαντζάκη και όλη την εκλεκτή συντροφιά του.

* Η ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΝΑΣΙΟΥ είναι υποψήφια διδάκτωρ Νεοελληνικής Φιλολογίας στο Α.Π.Θ.

Το χαμένο Νόμπελ
Μια αληθινή ιστορία
Κώστας Αρκουδέας
Εκδ. Καστανιώτη 2015
Σελ. 567, τιμή εκδότη €19,08

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΚΩΣΤΑ ΑΡΚΟΥΔΕΑ