yue minjun1-1024x815

Για το βιβλίο του Αύγουστου Κορτώ Έρως ανίκατε μάσαν (εκδ. Πατάκη) και τη μελέτη του Δημήτρη Πολυχρονάκη Πιερότοι ποιητές στην εποχή της παρακμής (εκδ. Αλεξάνδρεια)

Του Γιώργου Ν. Περαντωνάκη

Αν κανείς προλαβαίνει να παρακολουθήσει όλα τα βιβλία του Αύγουστου Κορτώ, από τότε που ξεκίνησε είκοσι χρονών έως τώρα που έχει τριανταπενταρίσει, μπορεί να μην εκτιμά το βάθος της γραφής του, αλλά θα αξιολογήσει σίγουρα θετικά την αφηγηματική του άνεση, που τραβά τον αναγνώστη από τη μύτη, και την ποικιλία των έργων του: από αστυνομικά μυθιστορήματα α λα Άγκαθα Κρίστι μέχρι δαιμονοερωτικά κείμενα κι από παιδική λογοτεχνία έως αυτοβιογραφίες υψηλής συγκίνησης.

Ο παρών τόμος περιλαμβάνει μια σειρά ευθυμογραφήματα, που αναδεικνύουν το οξύ χιούμορ του συγγραφέα και τη διάθεση να δει αυτοσαρκαστικά τη ζωή του. Τι προσκομίζει όμως στον χώρο της κωμικής λογοτεχνίας ο Αύγουστος Κορτώ;

Όποιος διαβάζει Κορτώ είναι εξοικειωμένος με την ευφάνταστη γλώσσα του πεζογράφου, αλλά ειδικά στα ευτράπελα κείμενά του ο συγγραφέας πραγματικά ξεσαλώνει, αφήνεται, αφηνιάζει, καθώς δεν δεσμεύεται από την ανάγκη να ακολουθήσει μια συγκεκριμένη αφηγηματική ακολουθία.

Το γέλιος ως αυτοσαρκασμός

Πρώτα απ’ όλα μια γλώσσα που μέσα στη δίνη του προφορικού λόγου, της ώσμωσης υψηλού και χαμηλού, κάνει ταχυδακτυλουργικά με τις μεταφορές και τις διακειμενικές αναφορές της, τις αιχμές και τις λεκτικές της βολές, τη χρήση μιας αυθόρμητης αργκό που συνδυάζεται με ευρηματική λεξιπλασία κ.λπ. Όποιος διαβάζει Κορτώ είναι εξοικειωμένος με την ευφάνταστη γλώσσα του πεζογράφου, αλλά ειδικά στα ευτράπελα κείμενά του, όπως αυτά, ο συγγραφέας πραγματικά ξεσαλώνει, αφήνεται, αφηνιάζει, καθώς δεν δεσμεύεται από την ανάγκη να ακολουθήσει μια συγκεκριμένη αφηγηματική ακολουθία, χαλαρώνει και γράφει καταρρακτωδώς, όπως μιλάει, γράφει ειρωνικά, όπως σκέφτεται, γράφει απελευθερωμένα, όπως ζει.

Ένα δεύτερο βασικό στοιχείο που ξεχωρίζει στο βιβλίο είναι η σαρκαστική αντιστροφή της ζωής του με δόσεις αυτοειρωνείας και αποκάλυψης. Στην ουσία βλέπουμε την αστεία πλευρά μερικών σελίδων από Το βιβλίο της Κατερίνας (Εκδ. Πατάκη 2013), όπου ο πεζογράφος αφηγούνταν το χρονικό της σχιζοφρένειας η οποία οδήγησε τη μητέρα του στην αυτοκτονία. Αν εκεί είχαμε ανάδειξη της τραγικότητας της οικογενειακής του ιστορίας, εδώ βλέπουμε κομμάτια από αυτήν καρυκευμένα με ξέφρενο χιούμορ, βολές για τον τρόπο με τον οποίο μεγάλωσε και άφατο χλευασμό των κόμπλεξ με τα οποία ο ίδιος είναι φορτωμένος. Οι αφηγήσεις του Κορτώ προβάλλουν προς τα έξω μια συμπλεγματική οικογένεια, που δημιούργησαν έναν Πέτρο εγωπαθή αλλά και ευάλωτο, υστερικό αλλά και γενναιόδωρο, χοντρό αλλά και αγαπησιάρικο.

alt
   Ο Αύγουστος Κορτώ
 

Κέντρο αυτής της σειράς ευθυμογραφημάτων (όπως και στην ανάλογης θεματικής συλλογή Ο άνθρωπος που έτρωγε πολλά, εκδ. Καστανιώτη, 2012) είναι το φαγητό, που αποτελεί ιδιαίτερη αγάπη του ήρωα, η εξ απαλών ονύχων ευτροφία του και οι προσπάθειές του να αδυνατίσει, προσπάθειες που μάλλον ήταν εξ αρχής καταδικασμένες τόσο λόγω της προσωπικής του αβουλίας όσο και εξαιτίας της μητρικής αδυναμίας στον γιο της. Η αμείωτη εμμονή στο φαγητό οδηγεί τον Αύγουστο Κορτώ σε συνεχείς ήττες, τόσο ως προς την αισθητική του σώματός του και την αυτοεικόνα του όσο και ως προς τις πλείστες αποτυχίες του να εφαρμόσει τη γαστρονομική αυτοπειθαρχία που θα όφειλε.

«Το γέλιο ως επιθανάτιος ρόγχος»

Η αλήθεια είναι ότι δεν έχουμε μελετήσει επαρκώς την κωμική λογοτεχνία μας· δεν έχουμε αναζητήσει τις κορυφές της ούτε έχουμε εξετάσει το χιούμορ ως κοινωνική κριτική, ως διέξοδο, ως φάρσα, ως καρναβαλική ανατροπή, ως σάτιρα κ.λπ. Ο Δ. Βυζάντιος, ο Γ. Σουρής, ο Εμμ. Ροΐδης και ο Α. Λασκαράτος, ο Γ. Σκαρίμπας, ο Ν. Τσιφόρος, ο Ν. Κουνενής και πολλοί άλλοι άφησαν έργα που χρησιμοποίησαν το γέλιο ως οξύ όργανο κοινωνικής ανάταξης. Κι όμως τις περισσότερες φορές η πένα τους θεωρήθηκε δεύτερη, ρηχή, πρόχειρη σε σχέση με τη σοβαρή πεζογραφία ή ποίηση.

Ο τραγελαφικός στη διάθεση Κ. Καρυωτάκης, το γέλιο του καταθλιπτικού Δ. Παραρρηγόπουλου, το πλάγιο μειδίαμα και η ειρωνεία του Κ. Καβάφη αναδεικνύουν τη διάθεση του Νεοέλληνα να σπάσει το μουντό περίβλημα της ζωής του με τον αιχμηρό λόγο του γέλιου, άλλοτε αυτοσπαρακτικού κι άλλοτε δολοφονικά επιθετικού.

Ο επίκουρος καθηγητής της Νεοελληνικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο της Κρήτης Δημήτρης Πολυχρονάκης ανέλαβε να μελετήσει το γέλιο και το κωμικό στην ελληνική ποίηση του 19ου αιώνα μέχρι τις αρχές του 20ού: από την προσπάθεια ανάπτυξης της ελληνικής κωμωδίας στα πρότυπα του Μολιέρου, η οποία επιχείρησε να πολιτικοποιήσει τον Διαφωτισμό, με αποτέλεσμα να στραφεί σε κοινωνικά θέματα, μέχρι τα σατιρικά κείμενα του Α. Σούτσου κι από την πικαρική λογοτεχνία του 19ου αιώνα έως την ηθογραφική κωμωδία του Ά. Βλάχου. Κι έπειτα ο Ε. Ροΐδης, ο Α. Λασκαράτος, το ηθογραφικό γέλιο του Γ. Βιζυηνού, η ποίηση της σχολής της παρακμής ή του συμβολισμού στις αρχές του 20ού αιώνα, ο τραγελαφικός στη διάθεση Κ. Καρυωτάκης, το γέλιο του καταθλιπτικού Δ. Παραρρηγόπουλου, το πλάγιο μειδίαμα και η ειρωνεία του Κ. Καβάφη αναδεικνύουν τη διάθεση του Νεοέλληνα να σπάσει το μουντό περίβλημα της ζωής του με τον αιχμηρό λόγο του γέλιου, άλλοτε αυτοσπαρακτικού κι άλλοτε δολοφονικά επιθετικού.

Ο μελετητής, για να φτάσει σ’ αυτό το ιστορικό άνυσμα που αφορά τη νεοελληνική λογοτεχνία, ξεδιπλώνει ενδελεχώς, με πληθώρα πηγών, οπτικών γωνιών και ιδεολογιών, την ιδέα του γέλιου όπως την είδε η ανθρωπότητα στο πέρασμα των αιώνων. Βάση του συχνά είναι ο Ch. Baudelaire και η πραγματεία του για το γέλιο, αλλά δεν αγνοεί πλείστους φιλοσόφους, συγγραφείς, φιλολόγους κ.λπ. που είδαν το αστείο ως την άλλη όψη της σοβαρής κοινωνίας. Από την πιθανή αλαζονεία του γελώντος, τη λεκτική βία του διακωμωδούντος ώς την προσβλητική-αφελή στάση όποιου χαζογελά, η ανθρωπότητα σταδιακά κατάλαβε ότι το γέλιο μπορεί να είναι υψηλή διανοητική διεργασία, έκφραση ελευθερίας, κριτική στον κόσμο της τακτοποιημένης εξουσίας…

Το γέλιο αποτελεί τη ρωγμή που δείχνει ότι η σοβαρή πλευρά του κόσμου είναι μια ουτοπία, ένα ιδεολόγημα.

Ως εκ τούτου, η λογοτεχνία αυτού του είδους αναλαμβάνει χρέη κοινωνικής κριτικής, αφού αναδεικνύει τα κακώς κείμενα και, όπως έδειξε ο Μ. Μπαχτίν, αναποδογυρίζει την ομαλότητα της λογικής, για να δείξει πόσο ανώμαλη είναι. Γι’ αυτό άλλωστε τα ολοκληρωτικά καθεστώτα φοβούνται τη σάτιρα. Ταυτόχρονα, όμως ειδικά στη ρομαντική εποχή, το γέλιο εκφράζει τον διχασμό του ανθρώπου, ο οποίος δεν μπορεί να συμφιλιωθεί ούτε με τους άλλους αλλά ούτε και με το Εγώ που τον καταπιέζει. Ο αυτοσαρκασμός και η ειρωνεία αναδεικνύουν έναν καλλιτέχνη σαλτιμπάγκο, όπως είναι σήμερα ο Α. Κορτώ στις γαργαντουικές του περιγραφές και στην αποστροφή των βελών του στον αδηφάγο εαυτό του.

Το γέλιο εντέλει αποτελεί τη ρωγμή που δείχνει ότι η σοβαρή πλευρά του κόσμου είναι μια ουτοπία, ένα ιδεολόγημα, καθώς τόσο ο ρομαντικός όσο και ο μοντέρνος λογοτέχνης καταφάσκει στην πολλαπλότητα της ζωής. Η αστειότητα προκύπτει από αυτή τη βίαιη σύζευξη των αντιθέτων, προκύπτει ως μορφή σύγκρουσης με την αστική τάξη, συνδέεται με το όνειρο και το παράλογο… Ο Δ. Πολυχρονάκης κατέθεσε ένα σοβαρό βιβλίο για το αστείο, άφησε μια ολοκληρωμένη παρακαταθήκη, η οποία δεν αφορά μόνο όσους ποιητές κατά βάση μελέτησε αλλά και όποιον άλλον χρησιμοποίησε ευθέως ή πλαγίως το γέλιο. Ο Κορτώ ανήκει στην ίδια γραμμή του τραγέλαφου, αφού βάλλει κατά του υπερτροφικού εαυτού του ως συμβόλου μιας ευδαιμονιστικής κοινωνίας που μεγαλώνει κακομαθημένα παιδιά αλλά και μιας συμπλεγματικής οικογένειας που δεν καταλαβαίνει την έννοια της αυτοσυγκράτησης, της ολιγάρκειας και της λιτότητας.

* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ Ν. ΠΕΡΑΝΤΩΝΑΚΗΣ είναι Διδάκτορας Νεοελληνικής Φιλολογίας και κριτικός βιβλίου.

korto-masanΈρως ανίκατε μάσαν
Αύγουστος Κορτώ
Εκδ. Πατάκη 2015
Σελ. 264, τιμή εκδότη €11,95

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ ΚΟΡΤΩ

 

pierotoi-poihtesΠιερότοι ποιητές στην εποχή της παρακμής
Το γέλιο ως επιθανάτιος ρόγχος
Δημήτρης Πολυχρονάκης
Αλεξάνδρεια 2015
Σελ. 496, τιμή εκδότη €26,63

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗ ΠΟΛΥΧΡΟΝΑΚΗ

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Τα μυστικά της συγγραφής» (κριτική) – Οι ευφάνταστες «πίσω σελίδες» σπουδαίων συγγραφέων

«Τα μυστικά της συγγραφής» (κριτική) – Οι ευφάνταστες «πίσω σελίδες» σπουδαίων συγγραφέων

Για το βιβλίο «Τα μυστικά της συγγραφής» (επιλογή-μτφρ. Σόλωνας Παπαγεωργίου, επιμ.-πρόλογος. Κ.Β. Κατσουλάρης, εκδ. Key Books). Κεντρική εικόνα: O Γουίλιαμ Φόκνερ γράφοντας στη γραφομηχανή του. 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

...
«Έλα λιγάκι πιο κοντά» των Sigmataf και Αντώνη Γλυκού (κριτική) – Τρυφερό άγγιγμα με λέξεις και εικόνες

«Έλα λιγάκι πιο κοντά» των Sigmataf και Αντώνη Γλυκού (κριτική) – Τρυφερό άγγιγμα με λέξεις και εικόνες

Για το λεύκωμα «Έλα λιγάκι πιο κοντά» (εκδ. Κey Books) με σημειώσεις του Sigmataf και εικόνες του Αντώνη Γλυκού. 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Σαν αστική περιπλάνηση σ’ έναν μέσα τόπο. Σαν τα σημειώματα σε μικρά χαρτάκια ...

«Επιβίωση και Ιερότητα: Η πρώιμη ανθρωπότητα, το ελληνικό κοσμοσύστημα και τα μυστήρια της Ελευσίνας» της Αλεξάνδρας Θεοδωροπούλου (κριτική)

«Επιβίωση και Ιερότητα: Η πρώιμη ανθρωπότητα, το ελληνικό κοσμοσύστημα και τα μυστήρια της Ελευσίνας» της Αλεξάνδρας Θεοδωροπούλου (κριτική)

Για το βιβλίο της Αλεξάνδρας Θεοδωροπούλου «Επιβίωση και Ιερότητα: Η πρώιμη ανθρωπότητα, το ελληνικό κοσμοσύστημα και τα μυστήρια της Ελευσίνας» (εκδ. Παπαζήση).

Γράφει ο Κωνσταντίνος Β. Πρώιμος

Ιαχές της φυσικής κα...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Εορταστικό τετραήμερο των εκδόσεων Ψυχογιός στη Δημοτική Αγορά Κυψέλης

Εορταστικό τετραήμερο των εκδόσεων Ψυχογιός στη Δημοτική Αγορά Κυψέλης

Από σήμερα (7/12) έως και την Κυριακή (10/12) οι εκδόσεις Ψυχογιός ετοιμάζουν μια χριστουγεννιάτικη γιορτή για μικρούς και μεγάλους στη Δημοτική Αγορά Κυψέλης με bazaar βιβλίων, εκδηλώσεις και δράσεις για τα παιδιά. «Τίτλοι λογοτεχνίας για μικρούς και μεγάλους, bazaar βιβλίων, συναντήσεις με συγγραφείς & συναρπα...

«Η Καταρίνα και η ομορφιά να σκοτώνεις φασίστες» (κριτική) – Η τελετουργία ενός φόνου σε μια άκρως σύγχρονη παράσταση

«Η Καταρίνα και η ομορφιά να σκοτώνεις φασίστες» (κριτική) – Η τελετουργία ενός φόνου σε μια άκρως σύγχρονη παράσταση

Για την παράσταση του Πορτογάλου σκηνοθέτη Τιάγκο Ροντρίγκες [Tiago Rodriguez] «Η Καταρίνα και η ομορφιά να σκοτώνεις φασίστες» που ανέβηκε στην κεντρική σκηνή της Στέγης Ιδρύματος Ωνάση. Κεντρική εικόνα: © Joseph Bandere.

Γράφει ο Νίκος Ξένιος  ...

«Τρότζαν» του Θανάση Χειμωνά (προδημοσίευση)

«Τρότζαν» του Θανάση Χειμωνά (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Θανάση Χειμωνά «Τρότζαν, που κυκλοφορεί στις 8 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Πατάκη.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Άνοιξα τα μάτια μου. Το μυαλό μου, αδειανό. Γύρω μου, φως. Έντονο. Εκτυφλωτικό. Συνειδητοπο...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Τρότζαν» του Θανάση Χειμωνά (προδημοσίευση)

«Τρότζαν» του Θανάση Χειμωνά (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Θανάση Χειμωνά «Τρότζαν, που κυκλοφορεί στις 8 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Πατάκη.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Άνοιξα τα μάτια μου. Το μυαλό μου, αδειανό. Γύρω μου, φως. Έντονο. Εκτυφλωτικό. Συνειδητοπο...

«Αχ, Ευρώπη! Κείμενα για το μέλλον της Ευρώπης και την δημόσια σφαίρα» του Γιούργκεν Χάμπερμας (προδημοσίευση)

«Αχ, Ευρώπη! Κείμενα για το μέλλον της Ευρώπης και την δημόσια σφαίρα» του Γιούργκεν Χάμπερμας (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από βιβλίο του Γιούργκεν Χάμπερμας [Jürgen Habermas] «Αχ Ευρώπη! – Κείμενα για το Μέλλον της Ευρώπης και την δημόσια σφαίρα» (μτφρ. – προλεγόμενα – σχόλια: Δημήτρης Υφαντής, το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 15 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Printa / Ροές.

Επιμέλεια: Κώστας Αγορασ...

«Πολύ αργά πια» της Κλερ Κίγκαν (προδημοσίευση)

«Πολύ αργά πια» της Κλερ Κίγκαν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Κλερ Κίγκαν [Claire Keegan] «Πολύ αργά πια» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 7 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Την Παρασκευή, 29 Ιουλίου, το...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Η συντακτική ομάδα των New York Times ξεχώρισε τα καλύτερα βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2023, επιλέγοντας πέντε έργα μυθοπλασίας και πέντε δοκίμια. Στην κεντρική εικόνα, η Ζέιντι Σμιθ [Zadie Smith], συγγραφέας του «The fraud», το οποίο αναφέρεται στη λίστα ως ένα από τα πέντε σημαντικότερα μυθιστορήματα του έτους που ...

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

Τι κοινό μπορεί να έχει η Μαρινέλλα με τον Έλον Μάσκ; Η Μαρία Κάλλας με τον Ανδρέα Παπανδρέου και ο Πρίγκιπας Χάρι με τον Διονύση Σιμόπουλο; Οι βιογραφίες όλων αυτών, και μερικές ακόμη, κυκλοφόρησαν τους προηγούμενους μήνες και σας τις παρουσιάζουμε.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστό...

Κλερ Κίγκαν – Η Ιρλανδή που ανέδειξε τις χάρες της μικρής φόρμας

Κλερ Κίγκαν – Η Ιρλανδή που ανέδειξε τις χάρες της μικρής φόρμας

Η Ιρλανδή συγγραφέας έχει αγαπηθεί από το ελληνικό αναγνωστικό κοινό και όχι άδικα. Τι είναι αυτό που την κάνει ιδιαίτερη και γιατί η πρόσφατη νουβέλα της «Πολύ αργά πια» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου, εκδ. Μεταίχμιο) την καταξιώνει. 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ