Για το βιβλίο του David Lynch Κυνηγώντας το μεγάλο ψάρι (εκδ. Πατάκη).
Του Θόδωρου Σούμα*
O Ντέιβιντ Λιντς είναι ένας ξεχωριστός σκηνοθέτης κινηματογράφου, με ζοφερή φαντασία, που στο έργο του κρύβονται πολλές οδυνηρές αλήθειες για τις ανομολόγητες πλευρές της αμερικάνικης κοινωνίας, για το Χόλιγουντ, τα αστικά προάστια των μεγαλουπόλεων και τις βόρειες περιοχές των ΗΠΑ. Τα φιλμ-κλειδιά του σύμπαντος του Ντέιβιντ Λιντς είναι πρώτα και κύρια το ψυχολογικοκοινωνικό, με φανταστικές προεκτάσεις, ρηξικέλευθο αστυνομικό σίριαλ Τουίν Πικς (1992) και το Μπλε βελούδο (1986), ψυχολογικό θρίλερ ενηλικίωσης και μύησης στη σκληρή πραγματικότητα.
Ο Λιντς δημιουργεί έναν ποιητικό, σκοτεινό κόσμο, διάστικτο από τρέλα, βία, ερωτισμό, παράνοια και τη δράση απόκρυφων ομάδων παραφρόνων εγκληματιών. Είναι το ενορατικό, φανταστικό σύμπαν ενός σουρεαλιστή του Χόλιγουντ, ενός αλλοπαρμένου βιρτουόζου του αστυνομικού είδους, μα κι ενός ανθρώπου που κάνει διαλογισμό και εμπνέεται από την ανατολίτικη, ινδουιστική φιλοσοφία.
Αναζητώντας τα «μεγάλα ψάρια»
Όσο περισσότερο διευρύνεται η συνείδηση και η επίγνωσή μας, μέσω του διαλογισμού, τόσο βαθύτερα προσεγγίζουμε αυτή την πηγή έμπνευσης και τόσο μεγαλύτερα ψάρια μπορούμε να πιάσουμε
Ο Αμερικανός οραματιστής σκηνοθέτης δημοσίευσε στις ΗΠΑ, το 2006, ένα σχετικά σύντομο βιβλίο που εκδόθηκε και στην Ελλάδα από τις εκδόσεις Πατάκη, σε προσεγμένη μετάφραση του Γιώργου Πάντσιου. Το βιβλίο του ανιχνεύει τη σκηνοθετική του μέθοδο κυρίως σε σχέση με το διαλογισμό που κάνει για πολλά χρόνια, ως μέσο που διευρύνει τη συνείδηση και τη δημιουργικότητά του και που τον οδηγεί στον εσώτερο, ανώτερο εαυτό του. Ο υπερβατικός διαλογισμός που κάνει ο Λιντς, υπό την επίδραση της διδασκαλίας του γκουρού και γιόγκι Μαχαρίσι, αποβλέπει στην κατάκτηση της ενότητας, της σύνδεσης και ενοποίησής του με τη συμπαντική ολότητα, με το ενοποιημένο πεδίο, όπως το ονομάζει σύμφωνα με επιστημονικές συλλήψεις της κβαντικής φυσικής (που επικαλούνται όσοι εμπνέονται από τις ιδέες της ανατολίτικης φιλοσοφίας, του ινδουισμού, του βουδισμού και τις σχετικές new age κοσμοαντιλήψεις).
Σύμφωνα με την επηρεασμένη από τον ινδουισμό φιλοσοφία του καινοτόμου στιλίστα σκηνοθέτη, κάθε οντότητα συνδέεται με το όλον σύμπαν, με αυτή την ευρύτερη κοσμική ενότητα, που όπως είπαμε παραπάνω, ονομάζει ενοποιημένο πεδίο. Εκεί, γράφει, βρίσκονται και «πλέουν» διάφορες πραγματικότητες και εικόνες που ψαρεύουν και χρησιμοποιούν η τέχνη και ο καλλιτέχνης, για να συγκροτήσουν το κάθε έργο, εκεί κινούνται οι διάφορες καλλιτεχνικές ιδέες που αντανακλούν αυτές τις αισθητικές πραγματικότητες, εκεί ψαρεύει –μέσω του καθημερινού διαλογισμού και της καλλιτεχνικής ενόρασής του– ο Ντέιβιντ Λιντς, τις ιδέες, τις μορφές και τις εμπνεύσεις του, που τις ονομάζει «μεγάλα ψάρια», δηλαδή δυνατές καλλιτεχνικές ιδέες. Ο Λιντς μας λέει πως όσο περισσότερο διευρύνεται η συνείδηση και η επίγνωσή μας, μέσω του διαλογισμού, τόσο βαθύτερα προσεγγίζουμε αυτή την πηγή έμπνευσης και τόσο μεγαλύτερα ψάρια μπορούμε να πιάσουμε.
Σαν την αράχνη στον ιστό
Ο Λιντς, μέσω του υπερβατικού διαλογισμού επιδιώκει να μειώσει και να διαλύσει τα αρνητικά συναισθήματα του πόνου, της θλίψης, του θυμού, του ζόφου, του φόβου, της αγωνίας και της σύγχυσης
Το βιβλίο του Λιντς περιέχει σκέψεις του για τον κινηματογράφο, την καλλιτεχνική και κινηματογραφική δημιουργικότητα, το διαλογισμό και τη χρησιμότητά του στη διεύρυνση της συνειδητότητας και της καλλιτεχνικής έμπνευσης. Ο Λιντς χρησιμοποιεί στο βιβλίο του ιδέες και ρήσεις της ινδουιστικής φιλοσοφίας και θρησκείας, μας λέει πως στην απόλυτη ελευθερία φθάνει αυτός του οποίου η ευτυχία και η ικανοποίηση βρίσκονται μέσα του και δεν τις κυνηγά λυσσαλέα στο εξωτερικό κοινωνικό περιβάλλον. Πως μέσω του διαλογισμού, ο άνθρωπος συνδέεται, ενώνεται με το άπειρο του κόσμου και πως αυτό είναι σημαντικό γιατί η ευτυχία δεν βρίσκεται στα μικρά πράματα μα σ’ αυτή την ενότητα. Ο διαλογιζόμενος βλέπει το καθετί σαν τίποτα, γιατί καθετί είναι ένα τίποτα, πλην του εαυτού. Εκείνος που βλέπει τον εαυτό του στο καθετί που βλέπει, κερδίζει. Υφαίνουμε τη ζωή μας και προχωράμε, σαν την αράχνη, πάνω σ’ αυτό τον ιστό. Είμαστε σαν τους ονειροπόλους που ζουν μέσα στα όνειρά τους. Άρα ο πόνος της ζωής δεν εξακολουθεί να υφίσταται. Ο Λιντς, μέσω του υπερβατικού διαλογισμού που γνώρισε από τη διδασκαλία του Μαχαρίσι επιδιώκει να μειώσει και να διαλύσει τα αρνητικά συναισθήματα του πόνου, της θλίψης, του θυμού, του ζόφου, του φόβου, της αγωνίας και της σύγχυσης.
Θέτει, όμως, και ένα εύλογο ερώτημα: Αφού πρεσβεύει τη διάλυση αυτών των αρνητικών ανθρώπινων συναισθημάτων, γιατί οι ταινίες του συνήθως αναπαράγουν το ζόφο και το εφιαλτικό σκοτάδι; Επειδή αποτελούν μέρος της ζωής και του κόσμου κι επειδή, σε ένα βαθύτερο επίπεδο, είναι ένας στοχαστής που ενδιαφέρεται για την ουσία και τις διάφορες εκφάνσεις της πραγματικότητας, όπως διαφαίνεται στο Twin Peaks, στον Άνθρωπο ελέφαντα, στο The Straight Story και στο Μπλε βελούδο.
Με οδηγό τον υπερβατικό διαλογισμό
Ο υπερβατικός διαλογισμός είναι μια απλή μέθοδος που επιτρέπει σε κάθε άνθρωπο να εισέλθει στον ωκεανό της καθαρής συνειδητότητας και να πιάσει τα ψάρια-εμπνεύσεις-ιδέες που χρησιμεύουν στη δημιουργία
Ο υπερβατικός διαλογισμός, μας λέει, είναι μια απλή μέθοδος που επιτρέπει σε κάθε άνθρωπο να βυθιστεί μέσα του, να βιώσει λεπτοφυή νοητικά και πνευματικά επίπεδα και να εισέλθει έτσι στον ωκεανό της καθαρής συνειδητότητας και να πιάσει τα ψάρια-εμπνεύσεις-ιδέες που χρησιμεύουν στη δημιουργία, εάν αυτή τον ενδιαφέρει. Βυθίζεσαι μέσα σ’ αυτόν τον ωκεανό, το πεδίο συνειδητότητας, το βιώνεις, του δίνεις πνοή, το ξετυλίγεις και αυτό αναπτύσσεται. Με το διαλογισμό μπορείς, περνώντας από την κατάσταση της συνειδησιακής εγρήγορσης, να βιώσεις την υπέρβαση, τη συνένωση με τον κόσμο, το απόλυτο και την ευτυχία. Ο Λιντς ίδρυσε το ίδρυμα David Lynch για την Εκπαίδευση με βάση την Ανάπτυξη της Συνειδητότητας και για την Παγκόσμια Ειρήνη επιδιώκοντας να προσφέρει αυτά τα πνευματικά και συναισθηματικά οφέλη στον άνθρωπο. Με σκοπό να προάγει στη χώρα του το διαλογισμό, μια στάση ζωής και κοσμοαντίληψη φερμένη από την Ανατολή. Επειδή έρευνες έχουν δείξει πως η πρακτική του διαλογισμού σε μια κοινότητα ή ομάδα μειώνει τα κρούσματα βίας και την εγκληματικότητα, ο Λιντς προσπαθεί να προωθήσει το διαλογισμό στην εκπαίδευση, στα σχολεία, στους τόπους εργασίας και τις επιχειρήσεις, έτσι ώστε να αναβαθμιστεί η καθημερινότητα, τα συναισθήματα αγάπης και ειρήνευσης των ανθρώπων, η δημιουργικότητα κι η παραγωγικότητα, η πνοή και η ορμή της εργασίας.
Ο Λιντς δεν είναι βέβαια ο μόνος κινηματογραφιστής που εμπνέεται από την ανατολίτικη φιλοσοφία και κοσμοαντίληψη και το διαλογισμό. Έχουν επίσης επηρεαστεί ο Μπερνάρντο Μπερτολούτσι και ο Ταϊλανδέζος Απιτσατπόνγκ Βιρασεθακούλ. Φυσικά, επηρεασμένοι είναι και γιαπωνέζοι σκηνοθέτες όπως οι Ότζου, Ιτσικάουα, Κουροσάβα κ.ά.
Ο Ντέιβιντ Λιντς προσεγγίζει επίσης στο βιβλίο το πώς συλλαμβάνει ορισμένες εμπνεύσεις και ιδέες σχετικές με τις ταινίες του και το πώς τις επεξεργάζεται κινηματογραφικά. Εξηγεί ακόμη το πώς δουλεύει με τον σπουδαίο μουσικό των ταινιών του, τον Άντζελο Μπανταλαμέντι, που έχει συντελέσει καθοριστικά, με τα καταπληκτικά μουσικά μοτίβα του, στη δημιουργία της απόκοσμης ατμόσφαιρας των φιλμ. Μας εξηγεί επίσης το πώς χειρίζεται τους φωτισμούς και την ψηφιακή κάμερα στα γυρίσματά του.
*Ο Θόδωρος Σούμας είναι κριτικός κινηματογράφου και συγγραφέας.
Κυνηγώντας το μεγάλο ψάρι
Διαλογισμός, συνειδητότητα και δημιουργικότητα
David Lynch
Μτφρ. Γιώργος Πάντσιος
Εκδ. Πατάκη 2009
Σελ. 152, τιμή € 9,17
