
Για το βιβλίο του Τιμ Χάρφορντ «Τι κρύβουν οι αριθμοί» (μτφρ. Δέσποινα Αλεξανδρή, εκδ. Κλειδάριθμος). Κεντρική εικόνα: © Ryoji Iwata / Unsplash.
Γράφει η Λεύκη Σαραντινού
Ένα ιδιαίτερα χρήσιμο βιβλίο σχετικά με την ερμηνεία και την κατανόηση των στατιστικών υπογράφει ο Τιμ Χάρφορντ, οικονομολόγος, δημοσιογράφος, παρουσιαστής και αρθρογράφος της Financial Times.
Πώς να ελέγχουμε την εγκυρότητα των στατιστικών
Στη σημερινή εποχή οι στατιστικές και οι αριθμοί παίζουν μεγάλο ρόλο στις ζωές μας. Σε εφημερίδες, ηλεκτρονικά ενημερωτικά σάιτ κατακλυζόμαστε διαρκώς από τα αποτελέσματα νέων στατιστικών ερευνών σχετικά με επιστημονικά, πολιτικά, οικολογικά, ιατρικά, κοινωνικά και πολλά άλλα θέματα. Είναι άραγε τα αποτελέσματα όλων αυτών των στατιστικών έγκυρα; Υπάρχει τρόπος να μάθουμε να ξεχωρίζουμε τις έγκυρες έρευνες από την πληθώρα των fake news που μας κατακλύζει;
«Αν θέλουμε να μάθουμε τι κρύβουν οι αριθμοί και να βγάλουμε άκρη με τον κόσμο, πρέπει να θέτουμε τα σωστά ερωτήματα-σωστές ερωτήσεις, με ανοιχτό μυαλό. Και μόλις αρχίσουμε να τα θέτουμε, ίσως διαπιστώσουμε ότι είναι απολαυστικά δύσκολο να σταματήσουμε».
Η στατιστική δεν είναι αντίπαλός μας, αλλά σύμμαχός μας στην πληροφόρηση, φτάνει να μάθουμε να αναγνωρίζουμε τις σωστές από τις λανθασμένες στατιστικές.
Ο Tim Harford βρίσκεται εδώ προκειμένου να μας διδάξει τον τρόπο με τον οποίο μπορούμε να διαβάζουμε ορθά τις στατιστικές και μάλιστα μονάχα μέσω δέκα μόνο απλών βημάτων. Αφιερώνει από ένα κεφάλαιο για κάθε μία από τις δέκα συμβουλές που μας παρέχει γραπτώς και χρησιμοποιεί πάμπολλα παραδείγματα από έρευνες που έχουν γίνει κατά καιρούς προκειμένου να τεκμηριώσει τα λεγόμενά του. Οι έρευνες που αναφέρουν αφορούν όλα τα θέματα του δημοσίου βίου, όπως αποτελέσματα πολιτικών ερευνών στις ΗΠΑ, έρευνες για την υπερθέρμανση του πλανήτη, ιατρικές έρευνες σχετικά με τις επιπτώσεις του καπνίσματος και άλλα.
Στην εισαγωγή ο συγγραφέας αποστασιοποιείται από τη θέση του γνωστού βιβλίου του Ντάρελ Χαφ «Η απάτη της στατιστικής». Οι στατιστικές μπορεί να είναι μεν παραπλανητικές, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι ισχύει πάντα. Η στατιστική δεν είναι αντίπαλός μας, αλλά σύμμαχός μας στην πληροφόρηση, φτάνει να μάθουμε να αναγνωρίζουμε τις σωστές από τις λανθασμένες στατιστικές. Επομένως, πώς μπορούμε να το κάνουμε αυτό;
Τα σωστά βήματα
Πρώτ' απ' όλα οφείλουμε να ελέγχουμε τις συναισθηματικές μας αντιδράσεις όταν διαβάζουμε μία στατιστική. Διότι τα συναισθήματά μας και οι προσωπικές μας πεποιθήσεις συχνά ενδέχεται να μας παραπλανήσουν και να επηρεάσουν την κρίση μας. Έχουμε δηλαδή την τάση να απορρίπτουμε ή να δεχόμαστε μία στατιστική ανάλογα με το αν μας αρέσουν ή όχι τα αποτελέσματά της.
Πρέπει επίσης να καταλαβαίνουμε πότε οφείλουμε να αποστασιοποιηθούμε από τη δική μας εμπειρία, η οποία κάποιες φορές δεν συνάδει με τις στατιστικές. Ακόμη, είναι θεμιτό να δίνουμε σημασία στις περιγραφές των δεδομένων που μας παρέχονται κάθε φορά – άραγε είναι σωστές ή όχι;
Έπειτα οφείλουμε να προβαίνουμε σε συγκρίσεις και να εντάσσουμε τις πληροφορίες που μας παρέχονται σε συγκεκριμένο πλαίσιο, αλλά και να ελέγχουμε πάντα την πηγή προέλευσης της στατιστικής μας – είναι έγκυρη και αξιόπιστη; Πολλές φορές κάποιοι άνθρωποι –ένα μέρος του δείγματος– απουσιάζουν από τη στατιστική.
Οφείλουμε να γνωρίζουμε πόσο πολύ μπορεί να επηρεάσει το αποτέλεσμα της στατιστικής μία τέτοια «ανωμαλία» στη δειγματοληψία. Ακόμη, δεν μπορούμε πάντοτε να εμπιστευόμαστε όλους τους αλγόριθμους που μας δίνουν διότι δεν είναι πάντα σωστοί. Ομοίως πρέπει να προσέχουμε περισσότερο το υπόβαθρο των στατιστικών στοιχείων που μας παρέχεται και να μπορούμε να βλέπουμε τι κρύβεται και «κάτω από την επιφάνεια». Τέλος, οφείλουμε να διαβάζουμε τις στατιστικές με ανοιχτό μυαλό και όχι με παρωπίδες και να διατηρούμε την περιέργειά μας σε υψηλά επίπεδα. Διότι ας μην ξεχνάμε ότι η περιέργεια είναι ο προθάλαμος της γνώσης.
«Μαγικές» συνταγές, βέβαια δεν υπάρχουν, σύμφωνα με τον συγγραφέα, καθώς πάντα καραδοκεί μία λανθασμένη κρίση από μέρους μας. Στον κόσμο των στατιστικών ποτέ τίποτε δεν είναι απολύτως σίγουρο. Όσο όμως εξασκούμαστε στην ορθή ανάγνωση των στατιστικών, τόσο περισσότερο θα περιορίσουμε τον κίνδυνο να πέσουμε θύματα παρερμηνείας ή παραπλάνησης. Διότι, ας μη γελιόμαστε, ψεύτικες και παραπλανητικές στατιστικές φυσικά και υπάρχουν. Το θέμα όμως είναι εμείς να μάθουμε να τις ξεχωρίζουμε και να μην εγκλωβιζόμαστε μονάχα στη δική μας οπτική για τα γεγονότα – ή αυτή την οποία θέλουμε να πιστεύουμε.
«Με ανησυχεί ένας κόσμος όπου πολλοί άνθρωποι θα πιστεύουν οτιδήποτε, αλλά με ανησυχεί πολύ περισσότερο ένας κόσμος όπου οι άνθρωποι δεν θα πιστεύουν τίποτα πέρα από τις δικές τους προκαθορισμένες αντιλήψεις».
*Η ΛΕΥΚΗ ΣΑΡΑΝΤΙΝΟΥ είναι συγγραφέας, ιστορικός και καθηγήτρια μουσικής. Τελευταίο της βιβλίο, ο τόμος «Γραφο... σκιάσεις: Ασκήσεις δημιουργικής γραφής για εφήβους και ενήλικες» (εκδ. 24 Γράμματα).