baladeur

Για τη μελέτη της Ευσταθίας Δήμου «Η ποιητική της Άπω Ανατολής: Ψήγματα Χρυσού σε νεοελλήνων την εμφάνεια» (εκδ. Κουκκίδα). Kεντρική εικόνα: το έργο του Κατσουσίκα Χοκουσάι «Το μεγάλο κύμα έξω από την Καναγκάβα» (1831). 

Γράφει ο Γιώργος Δελιόπουλος

Αν και αρκετά δημοφιλές μεταξύ των σύγχρονων Ελλήνων ποιητών και ποιητριών, το χαϊκού αποτελεί για τον γράφοντα ένα παρεξηγημένο ποιητικό είδος. Και εξηγούμαι. Η άκρα συντομία του (τρεις στίχοι όλοι κι όλοι, με δεκαεπτά συλλαβές) και η απλότητα της έκφρασής του, θέλγουν και ξεγελούν, καθώς δημιουργούν την αίσθηση μιας εύκολης ποιητικής φόρμας. Ίσως αυτό δικαιολογεί και την ευρεία χρήση του όχι μόνο από δόκιμους δημιουργούς, αλλά και στα πλαίσια διάφορων ασκήσεων δημιουργικής γραφής για μικρούς μαθητές. Από την άλλη, πολλοί το προσπερνούν, υποβιβάζοντάς το σε μια στιχουργική άσκηση και όχι σε αυτοτελές ποιητικό είδος. Η πρόσφατη μελέτη της Ευσταθίας Δήμου, Η ποιητική της Άπω Ανατολής. Ψήγματα Χρυσού σε νεοελλήνων την εμφάνεια (εκδ. Κουκκίδα, 2022), ευσύνοπτη και τεκμηριωμένη, με τις εύστοχες επισημάνσεις της Διώνης Δημητριάδου στο επιμύθιο, έρχεται να παρουσιάσει τις διάφορες εκφάνσεις του χαϊκού, αλλά και να επισημάνει τις τεχνικές αδυναμίες του είδους στην Ελλάδα.

Η καταγραφή δεν εξαντλείται απλώς στην παράθεση δημιουργών και συλλογών, αλλά επιχειρεί να αναδείξει και το διαφορετικό ύφος των χαϊκού ανά δημιουργό.

Μετά από μια σύντομη αναφορά στην εμφάνιση του χαϊκού ως αυτόνομου ποιητικού είδους στην Ιαπωνία και τον Δυτικό κόσμο, η μελέτη της Δήμου καταγράφει τη διαδρομή του ελληνικού χαϊκού, από τις πρώτες απόπειρες του Γεώργιου Σταυρόπουλου και του Νικόλαου Χάγιερ-Μπουφίδη το μακρινό 1925 μέχρι και τις πολύ πρόσφατες ελληνικές συλλογές χαϊκού του 2022. Η καταγραφή δεν εξαντλείται απλώς στην παράθεση δημιουργών και συλλογών, αλλά επιχειρεί να αναδείξει και το διαφορετικό ύφος των χαϊκού ανά δημιουργό. Για παράδειγμα, τα χαϊκού του Ζήσιμου Λορεντζάτου είναι πιο αφαιρετικά και συνειρμικά, ενώ του Ανέστη Ευαγγέλου και του Γιώργη Παυλόπουλου μοιάζουν με βιωματικές καταθέσεις. Η Ζωή Σαβίνα, ο Σπύρος Θεριανός και ο Ηλίας Κεφάλας μένουν πιο πιστοί στην ιαπωνική παράδοση και καταγράφουν στα χαϊκού τους στιγμές και εικόνες της φύσης. Σε ορισμένους ποιητές τα χαϊκού αποπνέουν έναν έκδηλο λυρισμό εμπνεόμενο από τη φύση, σε άλλους μια νοσταλγική χροιά (λ.χ. τα Κεριά θυέλλης του Χρήστου Τουμανίδη) ή μια πιο έντονη φιλοσοφική διάθεση για υπαρξιακούς προβληματισμούς, σε μερικούς, όπως στον Χάρη Μελιτά, την Ηλιάννα Λυκούδη και τον Γιώργη Γιατρομανωλάκη, κυριαρχούν το χιούμορ, η ειρωνεία και ο παιγνιώδης χαρακτήρας, ενώ τα χαϊκού δημιουργών όπως του Κώστα Λιννού διακρίνονται για τον υπερρεαλιστικό τους χαρακτήρα. Τέλος, σε ορισμένες περιπτώσεις, όπως στις συνεργατικές συλλογές των Π. Τσορού και Δ. Παπακωνσταντίνου, Αχαρτογράφητα (εκδ. 24 γράμματα, 2017) ή των Φ. Βασιλοπούλου και Γ. Γάββαρη, Λάμψη λεπιδοπτέρων. 68 χαϊκού (Εκδόσεις των Φίλων, 2018), τα χαϊκού γίνονται αφορμή για συνδημιουργία.

[...] στην ελληνική ποίηση το χαϊκού εμπνέεται περισσότερο από τον άνθρωπο και τη συναισθηματική του εμπλοκή με τον κόσμο, τη σύγχρονη καθημερινότητα και τη φύση, παρά από τη μεμονωμένη παρατήρηση της ίδιας της φύσης.

Η ποικιλομορφία των ελληνικών χαϊκού αποδεικνύει ότι οι περισnσότεροι δημιουργοί απέφυγαν να εγκλωβιστούν στα στενά υφολογικά και θεματικά πλαίσια της παραδοσιακής ιαπωνικής φόρμας, που θέλει τα τρίστιχα να περιστρέφονται γύρω από τη στιγμιαία απεικόνιση της φύσης, και ενέταξαν οργανικά το συγκεκριμένο είδος στην προσωπική τους ποιητική θεματολογία. Γενικότερα, θα λέγαμε ότι στην ελληνική ποίηση το χαϊκού εμπνέεται περισσότερο από τον άνθρωπο και τη συναισθηματική του εμπλοκή με τον κόσμο, τη σύγχρονη καθημερινότητα και τη φύση, παρά από τη μεμονωμένη παρατήρηση της ίδιας της φύσης. Αυτό σημαίνει ότι τα χαϊκού αποτελούν ένα δημιουργικό δάνειο στην ελληνική ποιητική παράδοση, στην οποία ωστόσο η σύντομη, αποφθεγματική ποιητική φόρμα δεν είναι εντελώς ξένη (βλ. αρχαίο ελληνικό επίγραμμα).

Στο τελευταίο κομμάτι της μελέτης της Δήμου, όπως και στο επιλογικό κείμενο της Διώνης Δημητριάδου, «Από την παρατήρηση στη φιλοσοφία της καθημερινότητας. Επισημάνσεις στην ποιητική των χαϊκού», σημειώνονται εύστοχα ορισμένες αδυναμίες που έχουν παρατηρηθεί στα ελληνικά χαϊκού. Σε αρκετές περιπτώσεις οι δημιουργοί προσηλώνονται στην πιστή τήρηση των μορφολογικών κανόνων (αριθμός στίχων και συλλαβών) και παραμελούν την ανάδειξη των βασικών ποιητικών αρετών του είδους: τη συμπύκνωση μιας σκηνής ή εικόνας σε λίγες μόνο λέξεις, την απλότητα της έκφρασης, την έκπληξη και την πρωτοτυπία της σύλληψης, τη δυναμική και το παιγνιώδες των συνειρμών.

koukkida dimou ano anatoliΣε αρκετά χαϊκού ο λεπτός φιλοσοφικός υπαινιγμός αντικαθίσταται από έναν πρόδηλο διδακτισμό, ενώ χρησιμοποιείται μια πιο αναφορική λειτουργία της γλώσσας, που περισσότερο δηλώνει ιδέες ή συναισθήματα, παρά τα υπαινίσσεται. Άλλοτε τα τρίστιχα έχουν αρκετά επιτηδευμένη έκφραση και άλλοτε είναι τόσο απλοϊκά και ξεκάθαρα, που και στις δύο περιπτώσεις δεν κατορθώνουν τη μέθεξη και το ξάφνιασμα του αναγνώστη ή την αναγωγή της εικόνας σε βαθύτερα επίπεδα νοήματος. Επίσης, στα περισσότερα χαϊκού απουσιάζουν η ρυθμική φροντίδα, τα μετρικά μοτίβα και το μουσικό κελάρυσμα των στίχων, κάτι που επιτείνει την πεζολογική εντύπωση που δημιουργούν. Κι αν κάποιος θεωρεί ότι οι τρεις στίχοι είναι λίγοι, για να διαφανεί κάποιο ρυθμικό μοτίβο, να θυμίσω το μετρικό σύστημα του Κάλβου στις πεντάστιχες στροφές των ωδών του, με τον συνδυασμό ιαμβικού και αναπαιστικού μέτρου και τους προσεγμένους τονισμούς σε κάθε στίχο.

Ασφαλώς, οι παραπάνω τεχνικές αδυναμίες δεν αφορούν μόνο τα χαϊκού, αλλά εντοπίζονται και σε πιο μακροσκελή ποιήματα. Ωστόσο, σε ένα μεγάλο ποίημα οι αδυναμίες μπορούν πιο εύκολα να κρυφτούν ή να εξισορροπηθούν. Στο τρίστιχο και στις δεκαεπτά συλλαβές η φορτωμένη έκφραση, η απουσία της ευρηματικής ποιητικής σύλληψης ή τα πεζολογικά στοιχεία είναι πιο ευδιάκριτα και ενοχλούν περισσότερο. Ακολουθώντας την προτροπή του Jack Kerouac σε υποσημείωση του κειμένου της Διώνης Δημητριάδου, οι δημιουργοί δεν πρέπει να εγκλωβίζονται στο αυστηρό μέτρημα των συλλαβών, αλλά στα πλαίσια ενός τρίστιχου να επιδιώκουν τη λιτότητα και την περιεκτικότητα του ποιήματος. Αυτό είναι και το πνεύμα των χαϊκού, το οποίο μπορεί να μπολιάσει γόνιμα και την υπόλοιπη ποιητική παραγωγή.

Γι’ αυτό, και για να επιστρέψω στην αρχική μου απόφανση, παρά τη φαινομενική του απλότητα, το χαϊκού είναι ένα αρκετά απαιτητικό είδος, το οποίο, όμως, μπορεί να μας προσφέρει υψηλής αισθητικής ποιήματα –ακόμη και κατά παράβαση του αυστηρού μετρήματος των δεκαεπτά συλλαβών– όπως το παρακάτω χαϊκού του Γ. Σεφέρη:

«Γράφεις·
το μελάνι λιγόστεψε
η θάλασσα πληθαίνει».


Ο ΓΙΩΡΓΟΣ ΔΕΛΙΟΠΟΥΛΟΣ είναι ποιητής. Τελευταίο του βιβλίο, η ποιητική συλλογή «Αλιρρόη - Το μηδέν στον καθρέφτη» (εκδ. ΑΩ).

politeia link more

 

 

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Τα μυστικά της συγγραφής» (κριτική) – Οι ευφάνταστες «πίσω σελίδες» σπουδαίων συγγραφέων

«Τα μυστικά της συγγραφής» (κριτική) – Οι ευφάνταστες «πίσω σελίδες» σπουδαίων συγγραφέων

Για το βιβλίο «Τα μυστικά της συγγραφής» (επιλογή-μτφρ. Σόλωνας Παπαγεωργίου, επιμ.-πρόλογος. Κ.Β. Κατσουλάρης, εκδ. Key Books). Κεντρική εικόνα: O Γουίλιαμ Φόκνερ γράφοντας στη γραφομηχανή του. 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

...
«Έλα λιγάκι πιο κοντά» των Sigmataf και Αντώνη Γλυκού (κριτική) – Τρυφερό άγγιγμα με λέξεις και εικόνες

«Έλα λιγάκι πιο κοντά» των Sigmataf και Αντώνη Γλυκού (κριτική) – Τρυφερό άγγιγμα με λέξεις και εικόνες

Για το λεύκωμα «Έλα λιγάκι πιο κοντά» (εκδ. Κey Books) με σημειώσεις του Sigmataf και εικόνες του Αντώνη Γλυκού. 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Σαν αστική περιπλάνηση σ’ έναν μέσα τόπο. Σαν τα σημειώματα σε μικρά χαρτάκια ...

«Επιβίωση και Ιερότητα: Η πρώιμη ανθρωπότητα, το ελληνικό κοσμοσύστημα και τα μυστήρια της Ελευσίνας» της Αλεξάνδρας Θεοδωροπούλου (κριτική)

«Επιβίωση και Ιερότητα: Η πρώιμη ανθρωπότητα, το ελληνικό κοσμοσύστημα και τα μυστήρια της Ελευσίνας» της Αλεξάνδρας Θεοδωροπούλου (κριτική)

Για το βιβλίο της Αλεξάνδρας Θεοδωροπούλου «Επιβίωση και Ιερότητα: Η πρώιμη ανθρωπότητα, το ελληνικό κοσμοσύστημα και τα μυστήρια της Ελευσίνας» (εκδ. Παπαζήση).

Γράφει ο Κωνσταντίνος Β. Πρώιμος

Ιαχές της φυσικής κα...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Πέθανε ο Βασίλης Βασιλικός (1934-2023) − Τα βιβλία του, η ζωή του

Πέθανε ο Βασίλης Βασιλικός (1934-2023) − Τα βιβλία του, η ζωή του

Πέθανε ο βραβευμένος Έλληνας συγγραφέας, Βασίλης Βασιλικός, σε ηλικία 89 ετών.

Επιμέλεια: Book Press

Πέθανε σήμερα ο Βασίλης Βασιλικός, ο οποίος γεννήθηκε στη Θάσο στις 18 Νοεμβρίου 1934, ήταν όμως δημότης Καβάλας.

...

«Η επερχόμενη αταξία» του Κώστα Στούπα (παρουσίαση)

«Η επερχόμενη αταξία» του Κώστα Στούπα (παρουσίαση)

Παρουσίαση του βιβλίου του Κώστα Στούπα «Η επερχόμενη αταξία – Οι πέντε παγίδες που απειλούν τις δημοκρατίες και την ευημερία της Δύσης» (εκδ. Επίκεντρο) την Παρασκευή 1 Δεκεμβρίου, στις 7:00 μ.μ, στο Βιοτεχνικό Επιμελητήριο Αθήνας.

Επιμέλεια: Book Press

...
«Οδύσσεια» στη Στέγη – με πλήκτρα, φωνές και μουσικό πριόνι

«Οδύσσεια» στη Στέγη – με πλήκτρα, φωνές και μουσικό πριόνι

H «Νέκυια» του Γιάννη Αγγελάκα & του Χρήστου Παπαδόπουλου με πλήκτρα, φωνές και μουσικό πριόνι από τις 21 Δεκεμβρίου μέχρι και τις 28 Ιανουαρίου στην Κεντρική Σκηνή της Στέγης.

Επιμέλεια: Book Press

«Ονειρεύτηκα μια υποβλητική αφήγηση της Οδύσ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» του Δημοσθένη Δαββέτα (προδημοσίευση)

«Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» του Δημοσθένη Δαββέτα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από βιβλίο του Δημοσθένη Δαββέτα «Το τέλος της Αισθητικής; Τεχνομηδενισμός και Σύγχρονη Τέχνη» (Επίμετρο: Μάνος Στεφανίδης) το οποίο θα κυκλοφορήσει το επόμενο διάστημα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Χωριό Ποτέμκιν» του Γιώργου Παναγή (προδημοσίευση)

«Χωριό Ποτέμκιν» του Γιώργου Παναγή (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Γιώργου Παναγή «Χωριό Ποτέμκιν», που κυκλοφορεί στις 28 Νοεμβρίου από τις εκδόσεις Τόπος. [Η έκφραση «Χωριό Ποτέµκιν» (ρωσικά: по­тёмкинские деревни) περιγράφει ένα κατασκεύασµα που έχει στόχο να αποκρύψει την αλήθεια ή να εξωραΐσει µια κατάσταση].

Επιμέλεια:...

«Ο Γιουγκοσλάβος» της Άνα Βούτσκοβιτς (προδημοσίευση)

«Ο Γιουγκοσλάβος» της Άνα Βούτσκοβιτς (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Άνα Βούτσκοβιτς [Ana Vučković] «Ο Γιουγκοσλάβος» (μτφρ. Απόστολος Θηβαίος), το οποίο κυκλοφορεί αρχές Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Η ΜΠΑΝΑΝΑ

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Κλερ Κίγκαν – Η Ιρλανδή που ανέδειξε τις χάρες της μικρής φόρμας

Κλερ Κίγκαν – Η Ιρλανδή που ανέδειξε τις χάρες της μικρής φόρμας

Η Ιρλανδή συγγραφέας έχει αγαπηθεί από το ελληνικό αναγνωστικό κοινό και όχι άδικα. Τι είναι αυτό που την κάνει ιδιαίτερη και γιατί η πρόσφατη νουβέλα της «Πολύ αργά πια» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου, εκδ. Μεταίχμιο) την καταξιώνει. 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος ...

12 βιβλία που μας φέρνουν κοντά στην επιστήμη: Από την Τεχνητή Νοημοσύνη στα Φράκταλ, από τον Χρόνο στους Αλγόριθμους

12 βιβλία που μας φέρνουν κοντά στην επιστήμη: Από την Τεχνητή Νοημοσύνη στα Φράκταλ, από τον Χρόνο στους Αλγόριθμους

Είναι βιβλία που φέρνουν τις επιστήμες (κυρίως θετικές) πιο κοντά μας και τις κάνουν πιο εύληπτες και γοητευτικές. Επιλέγουμε ορισμένα από τα καλύτερα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα. Κεντρική εικόνα: Ο Ράσελ Κρόου, ως ο μαθηματικός Τζον Νας, στην ταινία «Ενας υπέροχος άνθρωπος», του Ρον Χάουαρντ.

...
13 σημαντικοί σκηνοθέτες του κινηματογράφου που έγραψαν λογοτεχνία

13 σημαντικοί σκηνοθέτες του κινηματογράφου που έγραψαν λογοτεχνία

Αρκετοί σκηνοθέτες ασχολήθηκαν κάποια στιγμή στη ζωή τους με τη συγγραφή μυθοπλασίας και σε αυτό το άρθρο ξεχωρίσαμε δεκατρείς από αυτούς, που έχουν εκδώσει ερεθιστικά μυθιστορήματα και συλλογές διηγημάτων που κυκλοφορούν στη γλώσσα μας. Στην κεντρική φωτογραφία, ο Πιέρ Πάολο Παζολίνι [Pier Paolo Pasolini].

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ