«Ο θρίαμβος και η τραγωδία του Ρόμπερτ Οπενχάιμερ» των Κάι Μπερντ & Μάρτιν Τζ. Σέργουιν (κριτική)

Είναι η στιγμή που στην ερημιά της απροσπέλαστης Σκυθίας, το Κράτος δίνει εντολή στον Ήφαιστο να αλυσοδέσει τον Προμηθέα σε απόκρημνο βράχο. Η τιμωρία των θεών οφείλει να εκτελεστεί δίχως καθυστέρηση. Ο γιος του Τιτάνα Ιαπετού και της Ωκεανίδας Ασίας, αψηφώντας τις θεϊκές βουλές, πρόσφερε στο ανθρώπινο γένος τη φωτιά και τώρα πληρώνει τα επίχειρα της θυσιαστικής πράξης του.

Από εκείνον τον ερημότοπο, βωμό του καθημερινού βασανιστηρίου του, ο Προμηθέας κράζει απελπισμένος:

«Απέραντο γαλάζιο τ’ ουρανού·
αέρα, διάφανο γεράκι της δροσιάς,
πηγές των ποταμιών,
πέλαγο, γέλιο της αρμύρας φωτεινό
μητέρα γη και φλογερό βλέμμα του ήλιου,
δείτε θεός από θεούς τι πάσχω.
Δείτε αιώνιο μαρτύριο που έχω να παλέψω». (μτφρ. Γιώργος Μπλάνας)

Η μοίρα των πρωτοπόρων είναι σκληρή, σχεδόν άφευκτη. Λες και τους έχει σημαδέψει από την αρχή, από τη γέννησή τους. Κουβαλούν ένας βάρος που ξεπερνάει τα ανθρώπινα μέτρα. Ο θεωρητικός φυσικός Ρόμπερτ Οπενχάιμερ, ο «πατέρας της ατομικής βόμβας» που συνέθλιψε τη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι, υπήρξε μια τέτοια περίπτωση larger than life επιστήμονα που, όπως και ο ίδιος, χρόνια μετά, είπε: «Εβαψα τα χέρια μου στο αίμα», καθώς έφερε στην επιφάνεια ένα φονικό όπλο μαζικής καταστροφής. Σαν να απέκτησε ξαφνικά και δραματικά πρόσωπο το έρεβος.

Ο κόσμος μας έπαψε να είναι ο ίδιος στις 6 Αυγούστου 1945, όταν από το αεροπλάνο Ενόλα Γκέι έπεσε η πυρηνική βόμβα «Little Boy». Η εκατόμβη των νεκρών, η ολική καταστροφή των δύο ιαπωνικών πόλεων, το οικολογικό αποτύπωμα που άφησε το «μανιτάρι» δεκαετίες μετά, αλλά και το ηθικό ρήγμα που προκάλεσε εκείνη η απόφαση της κυβέρνησης Τρούμαν, όλα τούτα άρχονται από την ανακάλυψη του Ρόμπερτ Οπενχάιμερ. Τίποτα δεν θα είχε συμβεί αν αυτός, ως άλλος Προμηθέας και Γαλιλαίος, δεν πρόσφερε στους ανθρώπους την πικρή και επικίνδυνη ανακάλυψή του.

Τι ήταν, άραγε, αυτός ο άνθρωπος; Ένας μάρτυρας; Ένας δαίμονας; Μήπως, ένα θύμα των περιστάσεων, αλλά και της δικής του ζέσης για ανακαλύψεις της επιστήμης που θα επιδράσουν στη ζωή των ανθρώπων;

Ποιος πραγματικά ήταν ο Οπενχάιμερ;

Πέντε δεκαετίες από τον θάνατό του (απεβίωσε χτυπημένος από τον καρκίνο το 1967), είναι καιρός να εκτιμηθεί η ζωή και το έργο του (δεδομένα αλληλένδετα, εντέλει), όχι όμως υπό το πρίσμα των μανιχαϊσμών ή του κυνηγιού μαγισσών όπως συνέβη όταν ζούσε, αλλά με την επίρρωση μιας επίπονης και μακροχρόνιας έρευνας.

Ο κόσμος μας έπαψε να είναι ο ίδιος στις 6 Αυγούστου 1945, όταν από το αεροπλάνο Ενόλα Γκέι έπεσε η πυρηνική βόμβα «Little Boy». Η εκατόμβη των νεκρών, η ολική καταστροφή των δύο ιαπωνικών πόλεων, το οικολογικό αποτύπωμα που άφησε το «μανιτάρι» δεκαετίες μετά [...] όλα τούτα άρχονται από την ανακάλυψη του Ρόμπερτ Οπενχάιμερ.

Οι συγγραφείς Kai Bird και Martin J. Sherwin χρειάστηκαν εικοσιπέντε χρόνια επίμοχθης έρευνας για να καταλήξουν στη συγγραφή της βιογραφίας του χαρισματικού φυσικού. Το ογκώδες βιβλίο τους Ο θρίαμβος και η τραγωδία του Ρόμπερτ Οπενχάιμερ (μτφρ. Μαριλένα Κορωναίου, εκδ. Τραυλός) τους πρόσφερε (δικαίως) το Βραβείο Πούλιτζερ, αλλά περισσότερο απ' όλα έδωσε τη δυνατότητα στην αμερικανική κοινή γνώμη να έρθει αντιμέτωπη με μια από τις ανεπούλωτες πληγές της.

Όπως το Βιετνάμ, έτσι και η απόφαση για επίθεση στην Ιαπωνία με τη χρήση πυρηνικών όπλων, έχει στοιχειώσει γενιές Αμερικανών που ακόμη και σήμερα αναφέρονται σε εκείνα τα γεγονότα με έναν τρόπο που μοιάζει με κατάρα εξ ουρανού. Καίτοι προήλθε (αυτή η κατάρα) από το στρατιωτικό κατεστημένο του Οβάλ γραφείου.

Είναι κρίσιμο τούτο το βιβλίο για ιστορικούς, πολιτικούς και επιστημονικούς λόγους. Πρώτον διότι ακολουθεί τη γραμμή της αντικειμενικής θεώρησης των πραγμάτων. Δεν δικάζει (άρα και δεν καταδικάζει) αλλά ούτε και αθωώνει τον Οπενχάιμερ. Παραθέτει όλα τα δεδομένα της ζωής του, της ακαδημαϊκής του καριέρας, της εμπλοκής του στο Σχέδιο Μανχάταν, από το οποίο προέκυψε η ατομική βόμβα, αλλά και των μετέπειτα περιπετειών του που οδήγησαν στην αποκαθήλωσή του από το αμερικανικό apparatus της εποχής (επί προεδρίας Τρούμαν και Αϊζενχάουερ).

Ο Οπενχάιμερ δεν ήταν ένας άλλος Αϊνστάιν, άλλωστε η σχέση των δύο πέρασε από πολλά κύματα, ήτοι μια ιερατική μορφή που θα έχαιρε της πάνδημης εκτίμησης. Υπήρξε ένας άνθρωπος ιδιοσυγκρασιακός, αμφίθυμος, εκκεντρικός, μονήρης, έμμονος, πολυμαθής και βαθύτατα σκεπτόμενος. Σίγουρα δεν ήταν ένας επιστήμονας που τάχθηκε στο πλευρό των πολιτικών και στρατιωτικών με σκοπό να δρέψει οφίκια, φήμη, χρήμα και δόξα κι όλα αυτά με θύματα χιλιάδες αθώους ανθρώπους.

Ήταν, λοιπόν, ένας αφελής ιδεολόγος, όπως και ο ίδιος κάποια στιγμή παραδέχθηκε; Τον συνεπήρε η αίσθηση του μεγαλείου που περικλείει μια μεγάλη ανακάλυψη; Υπήρξε ένας ένθερμος, αλλά και συνάμα παρεξηγημένος πατριώτης που θυσιάστηκε στο βωμό μιας μεγάλης ιδέας (να κατατροπωθεί ο ναζισμός) και τελικά είδε το όραμά του να γίνεται αντικείμενο εκμετάλλευσης από σκοτεινούς παράγοντες;

Ήταν, λοιπόν, ένας αφελής ιδεολόγος, όπως και ο ίδιος κάποια στιγμή παραδέχθηκε; Τον συνεπήρε η αίσθηση του μεγαλείου που περικλείει μια μεγάλη ανακάλυψη; Υπήρξε ένας ένθερμος, αλλά και συνάμα παρεξηγημένος πατριώτης που θυσιάστηκε στο βωμό μιας μεγάλης ιδέας (να κατατροπωθεί ο ναζισμός) και τελικά είδε το όραμά του να γίνεται αντικείμενο εκμετάλλευσης από σκοτεινούς παράγοντες; Το βιβλίο θέτει όλα αυτά τα ερωτήματα και προσπαθεί να τα απαντήσει με καταγεγραμμένα γεγονότα, αποχαρακτηρισμένα έγγραφα, ιστορικά ντοκουμέντα και συνεντεύξεις από ανθρώπους που συμπορεύτηκαν, εναντιώθηκαν ή, απλώς, γνώρισαν τον Οπενχάιμερ.

Αν πρέπει να ξέρουμε κάτι για τον Νεοϋορκέζο φυσικό (με γερμανικές ρίζες) είναι ότι από μικρό παιδί είχε έφεση στη γνώση. Υπήρξε στην ουσία ένα παιδί θαύμα, αλλά ταυτόχρονα κι ένα τραυματισμένο συναισθηματικά «μικρο-μέγαλο» άτομο που γνώρισε την κατάθλιψη πολύ νωρίς, ενώ διακατεχόταν από έντονο οιδιπόδειο σύμπλεγμα, απότοκο της ιδιαίτερης σχέσης έλξης/άπωσης που είχε με τη μητέρα του.

Από πολύ νωρίς έδειξε πως κουβαλάει έναν αυτοκαταστροφικό χαρακτήρα που έπαιζε συνεχώς με τις έντονες αντιθέσεις. Κάτι που θα τον ακολουθήσει έως το τέλος της ζωής του. Είναι τα χρόνια που ο Ρόμπερτ θα αναπτύξει εξωτερικά έναν στωικό χαρακτήρα, ενώ εσωτερικά θα πνίγεται από αλαζονικά κύματα.

Ο Οπενχάιμερ δεν ήταν ένα κλασικό «μυρμήγκι» των εργαστηρίων. Αντίθετα, ήταν πολύ κακός με την πρακτική πλευρά της επιστήμης.

Αυτή η αντίθεση, σε συνδυασμό με τη λατρεία του προς τη Φυσική, αλλά και τη λογοτεχνία, θα αναρριπίσουν μέσα του μια παθιασμένη πορεία που φαινόταν να μην έχει εμπόδια. Ο Οπενχάιμερ δεν ήταν ένα κλασικό «μυρμήγκι» των εργαστηρίων. Αντίθετα, ήταν πολύ κακός με την πρακτική πλευρά της επιστήμης. Γι’ αυτό και έγινε ένας έξοχος θεωρητικός, αλλά και ένας άνθρωπος του οποίου η αύρα τύλιγε τους πάντες. Είχε το χάρισμα να θαμπώνει με τη νευρώδη παρουσία του. Οι γυναίκες δεν του αντιστέκονταν εύκολα, όσο κι αν ήταν μονήρης και όχι ιδιαίτερα εύμορφος. Οι επιστήμονες και οι φοιτητές του μαγεύτηκαν από την παρουσία του.

Ο Κίλιαν Μέρφι (Cillian Murphy) ενσαρκώνει τον Ρόμπερτ Οπενχάιμερ στην ταινία του Κρίστοφερ Νόλαν (Christopher Nolan) «Οπενχάιμερ». Η ταινία θα προβληθεί το επόμενο διάστημα και στις ελληνικές αίθουσες.

Υπήρξε ένας άνθρωπος μυστηριώδης, κρυπτικός, απροσχεδίαστος. Έτοιμος να εφαρμόσει την πιο εξωφρενική ιδέα. Ας φανταστούμε λίγο την εικόνα του: ήταν μεσαίου αναστήματος, με φλογισμένα μπλε μάτια, ένα κλασικό pork pie καπέλο στο κεφάλι, πάντα ένα τσιγάρο σφηνωμένο στο στόμα του (ήταν μανιώδης καπνιστής), ατίθασο μαλλί που στη συνέχεια άρχισε να το κουρεύει στρατιωτικά και αεικίνητος σαν νευρόσπαστο. Απέκτησε νωρίς νωρίς ένθερμους φίλους και ορκισμένους εχθρούς.

Η παρουσία του Ρούσβελτ στην Ουάσιγκτον, αλλά και ο φόβος ότι ο Χίτλερ μπορεί να νικήσει τον πόλεμο και να προωθήσει πρώτος αυτός ένα πυρηνικό όπλο, τον κινητοποίησαν. Μπήκε επικεφαλής της Επιτροπής S-1 που οδήγησε στο Σχέδιο Μανχάταν, άρα και στην πρώτη πυρηνική βόμβα.

Για χάρη αυτού του σκοπού ο «Οπι» θα αφήσει κατά μέρος τον αριστερό ακτιβισμό του. Ναι, υπήρξε ένθερμος οπαδός της κομμουνιστικής ιδέας. Βοήθησε ακόμη και με χρήματα τους δημοκράτες της Ισπανίας να νικήσουν τον Φράνκο, τασσόταν υπέρ της κοινωνικής δικαιοσύνης που πρέσβευε ο κομμουνισμός και, σαφώς, έβλεπε με θετικό μάτι τα τεκταινόμενα στη Σοβιετική Ένωση.

Ο Οπενχάιμερ δίνεται με πάθος έτσι ώστε να είναι οι Αμερικανοί αυτοί που θα καταφέρουν πρώτοι να κόψουν το νήμα του πυρηνικού αγώνα ταχύτητας. Κάπου εδώ, όμως, αρχίζει το δράμα. Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος βαίνει προς το τέλος του και δεν είναι η βόμβα αυτή που θα καθορίσει τις εξελίξεις.

Τι τον βοήθησε να ακολουθήσει την οδό της δράσης; Η γυναίκα του, Κίτι. Αυτή θα τον επηρεάσει έως το τέλος. Μια γυναίκα δυναμική, εξουσιαστική, σχεδόν αλκοολική, που όμως είχε τον τρόπο να σπρώχνει τον Ρόμπερτ όταν εκείνος κλεινόταν στο καβούκι του και ήθελε να εξαφανιστεί από προσώπου γης. Ο Οπενχάιμερ δίνεται με πάθος έτσι ώστε να είναι οι Αμερικανοί αυτοί που θα καταφέρουν πρώτοι να κόψουν το νήμα του πυρηνικού αγώνα ταχύτητας. Κάπου εδώ, όμως, αρχίζει το δράμα. Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος βαίνει προς το τέλος του και δεν είναι η βόμβα αυτή που θα καθορίσει τις εξελίξεις. Ωστόσο, μπαίνει στο στρατιωτικό κάδρο με την ανάρρηση του Τρούμαν στην εξουσία και μάλιστα με τρόπο πιεστικό.

Το να χτυπήσουν οι ΗΠΑ την καθημαγμένη Ιαπωνία με τέτοια σφοδρότητα, είναι κάτι που ξεπερνάει τον Οπενχάιμερ. Κι όμως, το έγκλημα πραγματώνεται. Αυτό το μανιτάρι που υψώθηκε στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι θα στοιχειώσει τον Οπενχάιμερ. Δεν θα τον κάνει να μετανιώσει, αυτό δεν το έκανε ποτέ, αλλά θα κατανοήσει με σκληρότητα ότι η επιστήμη έγινε το άθυρμα των πολιτικών και των στρατιωτικών.

Ο αληθινός Ρόμπερτ Οπενχάιμερ

Αντί, λοιπόν, ο «Οπι» να γίνει ένας εθνικός ήρωας, άρχισε να γίνεται δημόσιος κίνδυνος για την εθνική ασφάλεια. Ακούγεται τρελό, αλλά πρέπει να προσμετρήσουμε τη συγκυρία. Είναι η εποχή που το FBI λύνει και δένει. Άνθρωποι στιγματίζονται άνευ λόγου και αιτίας, ενώ ο ΜακΚάρθι γίνεται ο φόβος και ο τρόμος αριστερών και μη.

Ο Οπενχάιμερ έπεσε θύμα αυτής της υστερίας, καίτοι δεν ήταν ο ΜακΚάρθι που τον καταδίωξε. Ήταν ο ναύαρχος Λιούις Στράους που ως πρόεδρος της Αμερικανικής Επιτροπής Ατομικής Ενέργειας, έγινε ο τιμωρός του. Τόσο επί εποχής Τρούμαν όσο και στη συνέχεια επί Αϊζενχάουερ, ο «Οπι» τελούσε υπό στενή παρακολούθηση από το FBI. Την ίδια στιγμή, εκείνος αρνιόταν να μπει στο σχέδιο για τη δημιουργία της Σούπερ βόμβας, δεν κατανοούσε τη φρενίτιδα του Ψυχρού Πολέμου και, πλέον, δεν θεωρούσε τον εαυτό του συμπαραστάτη της Σοβιετικής Ένωσης του Στάλιν. Έγινε πολέμιος αυτού του ανταγωνισμού και τασσόταν υπέρ του ελέγχου των πυρηνικών μέσω του ΟΗΕ. Έγινε το «κόκκινο» πανί του λόμπι των στρατιωτικών και των βιομηχάνων που επιδίωκαν να αυξήσουν περαιτέρω την ένταση με την ΕΣΣΔ.

Τι κι αν η αλήθεια είναι ότι ο Οπενχάιμερ δέχθηκε μια κρούση από έναν φίλο του, τον Χάακον Σεβαλιέ, καθηγητή της γαλλικής φιλολογίας στο Μπέρκλεϊ, να μεταφέρουν πληροφορίες στους Σοβιετικούς, αλλά εκείνος το αρνήθηκε; Εκείνη η ιστορία θα τον κυνηγούσε για χρόνια και θα αποτελούσε τη βάση του κατηγορητηρίου που θα φτιαχνόταν στη συνέχεια εις βάρος του.

Κυνηγήθηκε για το αριστερό του παρελθόν κι ας έλεγε σε όλους τους τόνους ότι δεν υπήρξε ποτέ μέλος του ΚΚ Αμερικής. Ο Στράους ανέσυρε από το παρελθόν μια φήμη ότι ο Οπενχάιμερ έγινε πληροφοριοδότης των Σοβιετικών, την περίοδο που στο Λος Άλαμος κατασκευαζόταν η πρώτη βόμβα. Τι κι αν η αλήθεια είναι ότι ο Οπενχάιμερ δέχθηκε μια κρούση από έναν φίλο του, τον Χάακον Σεβαλιέ, καθηγητή της γαλλικής φιλολογίας στο Μπέρκλεϊ, να μεταφέρουν πληροφορίες στους Σοβιετικούς, αλλά εκείνος το αρνήθηκε; Εκείνη η ιστορία θα τον κυνηγούσε για χρόνια και θα αποτελούσε τη βάση του κατηγορητηρίου που θα φτιαχνόταν στη συνέχεια εις βάρος του.

Για χρόνια ο Οπενχάιμερ ανακρινόταν από τις Αρχές, κάποιες φορές αναγκάστηκε να δώσει κάποια ονομάτα, αλλά πάντα έμενε αλώβητος στις παρυφές της εξουσίας. Το 1953, όμως, ο κόμπος άρχισε να τον σφίγγει. Ο Στράους τον σέρνει σε μια επιτροπή παρωδία που καταλήγει ουσιαστικά σε δίκη εις βάρος του. Εκεί ο Οπενχάιμερ δέχεται απανωτά χτυπήματα. Όχι μόνο για την άρνησή του να συμμετάσχει στην προώθηση της βόμβας υδρογόνου. Ουσιαστικά τον κατηγόρησαν ότι ήταν επικίνδυνος, ότι ήταν πράκτορας για λογαριασμό των Σοβιετικών. Χάνει τη δίκη και του αφαιρείται η άδεια πρόσβασης σε διαβαθμισμένο κυβερνητικό υλικό. Είναι η πρώτη φορά που ο «Οπι» βλέπει τις πόρτες της εξουσίας κλειστές μπροστά του. Είναι σαν να εξαφανίστηκε από προσώπου γης. Η υπόθεσή του, κατά πολλούς, ομοίαζε με τη δίκη του Ντρέιφους στη Γαλλία.

Παύει να ασχολείται με τα πολιτικά πράγματα και αισθάνεται απόβλητος.

Κατόπιν, αποσύρεται στις Παρθένες Νήσους μαζί με την Κέιτ και σιγά σιγά αρχίζει η κάθοδός του. Παύει να ασχολείται με τα πολιτικά πράγματα και αισθάνεται απόβλητος. Όπως πολύ σωστά είπε γι’ αυτόν ο Αϊνστάιν: «Αγάπησε μια γυναίκα, η οποία δεν τον αγάπησε ποτέ – αυτή ήταν η κυβέρνηση των ΗΠΑ».

Τούτο το βιβλίο μπορεί να διαβαστεί ως ντοκουμέντο, ως ιστορικό αποτύπωμα της εποχής του Ψυχρού Πολέμου, ως κλασικό γουέστερν (ειδικά στη μονομαχία Στράους-Οπενχάιμερ), αλλά και ως τραγωδία που θα μπορούσε να είχε γραφτεί από τον Σαίξπηρ. Η έκδοση περιλαμβάνει πλήθος φωτογραφιών, μια εκτεταμένη βιβλιογραφία, αλλά και πηγές που δύσκολα θα μπορούσαν να περιέλθουν στην κατοχή μας. Πρόκειται για ένα βιβλίο-αποτύπωμα με κεντρικό ήρωα έναν συγκρουσιακό και αβόλευτο άνθρωπο.

Ο Οπενχάιμερ δεν ήταν μόνο ο «πατέρας της ατομικής βόμβας». Υπήρξε ένας άνθρωπος που αγάπησε την ποίηση και τον Προυστ. Επίσης, λάτρευε να φτιάχνει μαρτίνι, να γητεύει τις γυναίκες, να περιστοιχίζεται από φίλους, αλλά και να εξαφανίζεται στο ησυχαστήριό του, στο Περό Καλιέντε, στο Νέο Μεξικό και να ιππεύει με τις ώρες το άλογό του. Αν ήταν ήρωας μυθιστορήματος, σίγουρα θα μπορούσε να σηκώσει στις πλάτες του κάθε πιθανό και απίθανο δράμα. Υπήρξε στην πραγματικότητα κι αυτό το δράμα του δόθηκε σε γενναίες ποσότητες. Το γεγονός ότι αποκαταστάθηκε η φήμη του στο τέλος, επί προεδρίας Κένεντι, μπορεί να σημαίνει και κάτι. Το Βραβείο Fermi του το παρέδωσε, τελικά, ο Λίντον Τζόνσον, καθώς είχε προηγηθεί η δολοφονία του JFK, αλλά στα μάτια του κόσμου ο Οπενχάιμερ είχε έτσι κι αλλιώς αναβαπτιστεί.

Ναι, ήταν μια ιδιαίτερη περσόνα. Ένας άνθρωπος που είχε ως μότο ζωής το εξής: «Η επιστήμη δεν είναι το παν, αλλά η επιστήμη είναι όμορφη». Ποιος ξέρει αν και η ζωή του ήταν τόσο όμορφη;

Πέθανε σχετικά νέος, σε ηλικία 62 ετών χτυπημένος από τον καρκίνο στον λάρυγγα. Σίγουρα, πλήρωσε ακριβά το πάθος του για το τσιγάρο.

Αυτό το βιβλίο αξίζει να διαβαστεί με πάθος. Άλλωστε, αναφέρεται στη ζωή ενός παθιασμένου ανθρώπου. Η μετάφραση ανήκει στην Μαριλένα Κορωναίου και σίγουρα της αξίζουν συγχαρητήρια για τη δουλειά που έχει κάνει.

^＊Ο ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΜΑΡΙΝΟΣ είναι δημοσιογράφος και συγγραφέας. Τελευταίο βιβλίο του, το μυθιστόρημα «Μπλε ήλιος» (εκδ. Μεταίχμιο).

Απόσπασμα από το βιβλίο

«Στις 5 Μαΐου, την τελευταία ημέρα της ακροαματικής διαδικασίας, καθώς ο Οπενχάιμερ επρόκειτο να αφήσει το έδρανο του μάρτυρα για τελευταία φορά, ζήτησε να κάνει ένα ακόμη σχόλιο. Αφού είχε υπομείνει σχεδόν τέσσερις εβδομάδες εξαντλητικής ταπείνωσης, ο Οπενχάιμερ έπαιξε την τελευταία πράξη της συμβιβαστικής στρατηγικής του Γκάρισον και ευχαρίστησε του βασανιστές του: “Είμαι ευγνώμων, με τον δέοντα ελπίζω σεβασμό, για την υπομονή και την εκτίμηση που μου έδειξε το συμβούλιο κατά τη διάρκεια αυτού του μέρους της διαδικασίας”. Ήταν μια επίδειξη σεβασμού, σχεδιασμένη για να δείξει στο Συμβούλιο Γκρέι ότι ο Ρόμπερτ Οπενχάιμερ ήταν ένα λογικό και συνεργάσιμο άτομο, ένα μέλος του κατεστημένου που μπορούσαν να εργαστούν μαζί του και να το εμπιστευτούν. Ο πρόεδρος Γκρέι δεν εντυπωσιάστηκε. “Ευχαριστώ πάρα πολύ, κύριε Οπενχάιμερ”, απάντησ».