papakonstantinou

Για το βιβλίο του Λέοντα Ναρ «“Να βρω ξανά του νήματος την άκρη...”: Σχεδίασμα ποιητικής βιογραφίας του Θανάση Παπακωνσταντίνου» (εκδ. Πατάκη).

Του Κώστα Δρουγαλά

Με τον πολύ χαρακτηριστικό τίτλο Να βρω ξανά του νήματος την άκρη… –στίχο από το εμβληματικό τραγούδι «San Michele»–, και τον μάλλον ασαφή υπότιτλο «Σχεδίασμα ποιητικής βιογραφίας», ο Λέων Ναρ αναλύει την καλλιτεχνική –και όχι μόνο– οπτική του Θανάση Παπακωνσταντίνου.

Ο πρόλογος του Άκη Σακισλόγλου είναι η καλύτερη δυνατή εκκίνηση για το βιβλίο, αφού δίνει τον τόνο σε όσα πρόκειται να ακολουθήσουν: «Από τα σκωπτικά στιχάκια του μέχρι εκείνα που έγιναν συνθήματα σε τοίχους και σε πανό, ο Θανάσης γράφει για να ξορκίσει τη συναίσθηση του θανάτου που κουβαλά ο άνθρωπος με το που θα γεννηθεί». Στην ενότητα «Αντί εισαγωγής» ο Λέων Ναρ συλλαμβάνει μία από τις βασικότερες πραγματικότητες στα τραγούδια του Παπακωνσταντίνου: «Οι στίχοι του Θανάση Παπακωνσταντίνου είναι άχρονοι και άτοποι». Κι αυτό είναι αλήθεια· ακόμη κι όταν ο Λαρισαίος τραγουδοποιός αναφέρεται σε συγκεκριμένα ιστορικά γεγονότα (Η εξέγερση της Κροστάνδης, η εκτέλεση του Φορτίνο Σαμάνο, κ.ά.), δίνει στα διατρέξαντα τόσο μία άχρονη όσο και μία πανανθρώπινη διάσταση.

Το κυρίως σώμα του βιβλίου ονομάζεται «Θεματική και καταβολές» και περιλαμβάνει τρεις υποενότητες: «Εσωτερικότητα», «Αχός δημοτικού τραγουδιού», «Ποιητής κοινωνικός». Στη «Θεματική και καταβολές» ο Ναρ επισημαίνει: «Κυρίαρχο στοιχείο των πρώτων δίσκων του είναι η πρωτότυπη συνομιλία με τη λαϊκή παράδοση». Σε αυτή την περίοδο συναντούμε τραγούδια για τον έρωτα αλλά «με έμμεσες μόνο αναφορές» («Στυλίτης») και τον θάνατο («Κάτω απ’ το μαξιλάρι»).

Ο Παπακωνσταντίνου δεν εστιάζει σε συμβατές οπτικές εικόνες ή σε κοινώς αποδεκτά και βιωμένα συναισθήματα, αλλά στη δημιουργία μιας πρωτότυπης εικόνας, ακόμη και παράδοξης, που καταφέρνει κι εγχαράσσεται στο μυαλό του ακροατή.

Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει η ανάλυση του Ναρ για τη φύση στα τραγούδια του Παπακωνσταντίνου. Γράφει: «Στα τραγούδια του ο τρόπος παρουσίασης της φύσης ποικίλλει: άλλοτε είναι η κυρίαρχη δύναμη του σύμπαντος, άλλες πάλι φορές είναι ο εκφραστής του ανέκφραστου». Και πιο κάτω: «Έχουμε τοπία φθοράς αλλά και ελπίδας, τοπία της ελληνικής επαρχίας, στην οποία η φύση λειτουργεί ακόμη και σήμερα ως συνδετικός ιστός ανάμεσα στο παρελθόν και το παρόν, στη ζωή και τον θάνατο». Στο κεφάλαιο αυτό αναπτύσσεται από τον συγγραφέα η επισήμανση ότι ο Παπακωνσταντίνου δεν εστιάζει σε συμβατές οπτικές εικόνες ή σε κοινώς αποδεκτά και βιωμένα συναισθήματα, αλλά στη δημιουργία μιας πρωτότυπης εικόνας, ακόμη και παράδοξης, που καταφέρνει κι εγχαράσσεται στο μυαλό του ακροατή.

Στην υποενότητα «Εσωτερικότητα» ο Ναρ εστιάζει στη σχεδόν μόνιμη αλληλεπίδραση ατομικού-κοινωνικού, λογικού-παράλογου, ιδιωτικού-δημόσιου στην τραγουδοποιία του Παπακωνσταντίνου, φέρνοντας στην επιφάνεια τον «Αποσπερίτη» και το «Απόψε», δύο πολύ χαρακτηριστικά παραδείγματα τραγουδιών που επιβεβαιώνουν τις προηγούμενες αμοιβαίες «επικοινωνίες». Η αναφορά στις «Διάφανες αυλαίες» του Ανδρέα Εμπειρίκου καθώς και στο τραγούδι «Οι μύγες βαλσαμώνονται με βαλς» περισσότερο αποσυντονίζουν παρά προσφέρουν επιπλέον εποικοδομητικά στοιχεία εσωτερικότητας, στην κατά τα άλλα εξαιρετική αυτή υποενότητα.

Στους ήδη μυημένους μπορεί να λειτουργήσει ως μια ευσύνοπτη καταγραφή του σπουδαίου έργου καθώς και του καλλιτεχνικού μεγέθους του Λαρισαίου τραγουδοποιού.

Στην επόμενη υποενότητα, με τίτλο «Αχός δημοτικού τραγουδιού», ο Ναρ ανιχνεύει τις επιδράσεις του δημοτικού τραγουδιού στις συνθέσεις του Θανάση Παπακωνσταντίνου. Άλλωστε, ο ίδιος ο τραγουδοποιός σε πολλές συνεντεύξεις του, έχει υποστηρίξει ότι «τα παραδοσιακά τραγούδια είναι κορυφαία στιγμή της δημιουργίας… Κατ’ αρχήν τα στεφανώνει το ανώνυμο της δημιουργίας, δεν υπάρχει ο εγωισμός του ενός […]. Έχουμε να κάνουμε μ’ ένα πολύ δυνατό πράμα, σμιλεμένο στον χρόνο, απέριττο, δηλαδή απόλυτο» [1]. Με εξαίρεση το τραγούδι «Χαρτοκόπτης», που μένει μετέωρο κι ασύνδετο με την υποενότητα, ο Λέων Ναρ εμβαθύνει σε μία σειρά τραγουδιών που αναδεικνύουν αυτή την αλληλεπίδραση του Παπακωνσταντίνου με το δημοτικό τραγούδι: «Οι γριές», «Οι καλογέροι», «Ομίχλη», «Σαν παιδί», «Αερικό», κ.ά.

patakis nar thanasis papakonstantinouΣτην τελευταία υποενότητα, με τίτλο «Ποιητής κοινωνικός», ο Ναρ καταπιάνεται με την πολιτική διάσταση στα τραγούδια του Θανάση Παπακωνσταντίνου. Από τις σελίδες του βιβλίου παρελαύνουν ο Μεξικανός Φορτίνο Σαμάνο (υπαρχηγός του Εμιλιάνο Ζαπάτα κατά τη διάρκεια της Επανάστασης των Φτωχών το 1910), ο μεταμφιεσμένος Ερνέστο Τσε Γκεβάρα ως «Ραμόν» πριν ταξιδέψει για το αντάρτικο της Βολιβίας, ο νομπελίστας σοσιαλιστής ποιητής Οκτάβιο Πας με την «Ηλιόπετρα», ο αναρχικός Τζούλιο Μανιέρι, πρωταγωνιστής της ταινίας «Ο Σαν Μικέλε είχε έναν κόκορα» των αδερφών Ταβιάνι, ο Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα και η «Άυπνη πόλη», ο Περουβιανός ποιητής Σεζάρ Βαγιέχο με τον «Διάφανο». Ορισμένα από τα τραγούδια αυτής της λίστας, ελαφρώς παράταιρα, θα μπορούσαν να ενταχθούν σε μία ξεχωριστή ενότητα, σχετική με το θέμα της ξενιτιάς – βασική θεματική στα τραγούδια του Παπακωνσταντίνου.

Η πιο σοβαρή όμως αναγνωστική ένσταση έχει να κάνει με τον ορισμό «κοινωνικός ποιητής»: μπορεί η στιχουργική του Θανάση Παπακωνσταντίνου να μην είναι αμιγώς πολιτική, ωστόσο ο προβληματισμός του είναι ξεκάθαρα πολιτικός.

Το «Παράρτημα» αποτελεί ένα από τα πιο ενδιαφέροντα μέρη του βιβλίου. Σε αυτό παρακολουθούμε τη στιχουργική γέννηση του τραγουδιού «Το θηρίο»: από την πρώτη, ελεύθερη γραφή του τον Αύγουστο του 2005 έως και την τελική, ολοκληρωμένη του μορφή τον Μάρτιο του 2012, ενταγμένη στον δίσκο «Πρόσκληση σε δείπνο κυανίου».

Συμπερασματικά, το βιβλίο του Ναρ προσφέρει πολλές πληροφορίες, χωρίς περιττολογίες και με γρήγορη αφήγηση, σε όσους θέλουν να εισαχθούν στον κόσμο του Θανάση Παπακωνσταντίνου. Στους ήδη μυημένους μπορεί να λειτουργήσει ως μια ευσύνοπτη καταγραφή του σπουδαίου έργου καθώς και του καλλιτεχνικού μεγέθους του Λαρισαίου τραγουδοποιού. Παρά τις όποιες ασάφειες ή ελλείψεις, δεν μπορούμε παρά να καλωσορίσουμε με χέρια ορθάνοιχτα το πρώτο βιβλίο-οδοδείκτη για τον Θανάση Παπακωνσταντίνου στην ελληνική βιβλιογραφία.

[1] Συνέντευξη στη ραδιοφωνική «Ελληνοφρένεια», 27/01/2012


* O ΚΩΣΤΑΣ ΔΡΟΥΓΑΛΑΣ είναι συγγραφέας. Τελευταίο του βιβλίο, το μυθιστόρημα «Το τελευταίο τραγούδι του Ντύλαν» (εκδ. Πικραμένος).

Απόσπασμα από το βιβλίο

«Ο Παπακωνσταντίνου δεν είναι εύκολος· δεν μπορείς να ακούσεις τα τραγούδια του απλώς για να περάσει η ώρα. Προκειμένου να τα κατανοήσει ο ακροατής απαιτείται να αποδομήσει τους συμβολισμούς τους. Στους μουσικούς του δρόμους διασταυρώνονται το απώτερο με το πρόσφατο παρελθόν και το παρόν της ελληνικής μουσικής: το ροκ “χαιρετά” την παράδοση, το λαϊκό, πέρα από τα όργανα που χρησιμοποιεί κάθε φορά και τη φόρμα σύνθεσης που τελικά επιλέγει, είναι και θα είναι θεμέλιος κώδικάς του – με την απαραίτητη επισήμανση όμως ότι ο Θανάσης το ανανεώνει δημιουργικά».

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Μια ασήμαντη γυναίκα» της Σόνια Παρνέλ (κριτική) – Βιρτζίνια Χολ, μια αφανής και δαιμόνια κατάσκοπος

«Μια ασήμαντη γυναίκα» της Σόνια Παρνέλ (κριτική) – Βιρτζίνια Χολ, μια αφανής και δαιμόνια κατάσκοπος

Για το βιβλίο της Σόνια Παρνέλ [Sonia Purnell] «Μια ασήμαντη γυναίκα» (μτφρ. Θεοδώρα Δαρβίρη, εκδ. Μίνωας). Κεντρική εικόνα: Η κατάσκοπος Βιρτζίνια Χολ. 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Η επιβλητική θωριά και το απαράμιλλο σ...

«Φλεγόμενο αγόρι» του Πολ Όστερ (κριτική) – Στίβεν Κρέιν, ένας πρωτοπόρος που χάθηκε νωρίς

«Φλεγόμενο αγόρι» του Πολ Όστερ (κριτική) – Στίβεν Κρέιν, ένας πρωτοπόρος που χάθηκε νωρίς

Για το βιβλίο του Πολ Όστερ [Paul Auster] «Φλεγόμενο αγόρι» (μτφρ. Ιωάννα Ηλιάδη, εκδ. Μεταίχμιο). Κεντρική εικόνα: Ο Στίβεν Κρέιν [Stephen Crane] όπως φωτογραφήθηκε το 1897 (© Britannica). 

Γράφει ο Μιχάλης Πιτένης

Κά...

«Elon Musk: Η επίσημη βιογραφία» του Γουόλτερ Άιζακσον (κριτική) – Μια αμφιλεγόμενη φυσιογνωμία

«Elon Musk: Η επίσημη βιογραφία» του Γουόλτερ Άιζακσον (κριτική) – Μια αμφιλεγόμενη φυσιογνωμία

Για το βιβλίο του Γουόλτερ Άιζακσον [Walter Isaacson] «Elon Musk: Η επίσημη βιογραφία» (μτφρ. Γιώργος Μαραγκός, εκδ. Κλειδάριθμος).

Γράφει ο  Διονύσης Μαρίνος

Πριν από λίγες ημέρες ο ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

The Athens Prize for Literature 2022: Οι λίστες με τους υποψήφιους, σε ελληνικό και ξένο μυθιστόρημα

The Athens Prize for Literature 2022: Οι λίστες με τους υποψήφιους, σε ελληνικό και ξένο μυθιστόρημα

Στην Αίθουσα Τελετών του Δημαρχιακού Μεγάρου στην Πλατεία Εθνικής Αντιστάσεως (πρώην Πλατεία Κοτζιά), θα απονεμηθούν εφέτος, για δέκατη έβδομη χρονιά, τα βραβεία μυθιστορήματος «The Athens Prize for Literature» του περιοδικού (δε)κατα για το 2022. Η ανακοίνωση των νικητών και ταυτόχρονα η απονομή θα γίνουν την Πέμπτ...

Χριστουγεννιάτικη γιορτή από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης: Σαββατοκύριακο στην Πλάκα, με Αργύρη Μπακιρτζή, κεράσματα και μεγάλες προσφορές

Χριστουγεννιάτικη γιορτή από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης: Σαββατοκύριακο στην Πλάκα, με Αργύρη Μπακιρτζή, κεράσματα και μεγάλες προσφορές

Οι Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης διοργανώνουν χριστουγεννιάτικη γιορτή βιβλίου το Σάββατο 9 & την Κυριακή 10 Δεκεμβρίου από τις 11:00 μέχρι και τις 19:00 στην οδό Θουκυδίδου 4, στην Πλάκα και υπόσχονται δύο μέρες γεμάτες με μουσική, κεράσματα, προτάσεις για δώρα και μεγάλες προσφορές.

Επιμέλεια: ...

Εορταστικό τετραήμερο των εκδόσεων Ψυχογιός στη Δημοτική Αγορά Κυψέλης

Εορταστικό τετραήμερο των εκδόσεων Ψυχογιός στη Δημοτική Αγορά Κυψέλης

Από σήμερα (7/12) έως και την Κυριακή (10/12) οι εκδόσεις Ψυχογιός ετοιμάζουν μια χριστουγεννιάτικη γιορτή για μικρούς και μεγάλους στη Δημοτική Αγορά Κυψέλης με bazaar βιβλίων, εκδηλώσεις και δράσεις για τα παιδιά. «Τίτλοι λογοτεχνίας για μικρούς και μεγάλους, bazaar βιβλίων, συναντήσεις με συγγραφείς & συναρπα...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Τρότζαν» του Θανάση Χειμωνά (προδημοσίευση)

«Τρότζαν» του Θανάση Χειμωνά (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Θανάση Χειμωνά «Τρότζαν, που κυκλοφορεί στις 8 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Πατάκη.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Άνοιξα τα μάτια μου. Το μυαλό μου, αδειανό. Γύρω μου, φως. Έντονο. Εκτυφλωτικό. Συνειδητοπο...

«Αχ, Ευρώπη! Κείμενα για το μέλλον της Ευρώπης και την δημόσια σφαίρα» του Γιούργκεν Χάμπερμας (προδημοσίευση)

«Αχ, Ευρώπη! Κείμενα για το μέλλον της Ευρώπης και την δημόσια σφαίρα» του Γιούργκεν Χάμπερμας (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από βιβλίο του Γιούργκεν Χάμπερμας [Jürgen Habermas] «Αχ Ευρώπη! – Κείμενα για το Μέλλον της Ευρώπης και την δημόσια σφαίρα» (μτφρ. – προλεγόμενα – σχόλια: Δημήτρης Υφαντής), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 15 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Printa / Ροές.

Επιμέλεια: Κώστας Αγορα...

«Πολύ αργά πια» της Κλερ Κίγκαν (προδημοσίευση)

«Πολύ αργά πια» της Κλερ Κίγκαν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Κλερ Κίγκαν [Claire Keegan] «Πολύ αργά πια» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 7 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Την Παρασκευή, 29 Ιουλίου, το...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Η συντακτική ομάδα των New York Times ξεχώρισε τα καλύτερα βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2023, επιλέγοντας πέντε έργα μυθοπλασίας και πέντε δοκίμια. Στην κεντρική εικόνα, η Ζέιντι Σμιθ [Zadie Smith], συγγραφέας του «The fraud», το οποίο αναφέρεται στη λίστα ως ένα από τα πέντε σημαντικότερα μυθιστορήματα του έτους που ...

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

Τι κοινό μπορεί να έχει η Μαρινέλλα με τον Έλον Μάσκ; Η Μαρία Κάλλας με τον Ανδρέα Παπανδρέου και ο Πρίγκιπας Χάρι με τον Διονύση Σιμόπουλο; Οι βιογραφίες όλων αυτών, και μερικές ακόμη, κυκλοφόρησαν τους προηγούμενους μήνες και σας τις παρουσιάζουμε.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστό...

Βιβλία για το σύγχρονο επιχειρείν: 5 επιλογές από πρόσφατες εκδόσεις

Βιβλία για το σύγχρονο επιχειρείν: 5 επιλογές από πρόσφατες εκδόσεις

Οι πρωτοπόροι των σημαντικών επιχειρήσεων του κόσμου, οι τρόποι να διαπραγματευόμαστε με αποτέλεσμα και πώς θα βρούμε αυτό που ψάχνουμε στον εργασιακό τομέα. Πέντε βιβλία που κυκλοφόρησαν πρόσφατα και μπορούν να μας κινητοποιήσουν. 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ