papakonstantinou

Για το βιβλίο του Λέοντα Ναρ «“Να βρω ξανά του νήματος την άκρη...”: Σχεδίασμα ποιητικής βιογραφίας του Θανάση Παπακωνσταντίνου» (εκδ. Πατάκη).

Του Κώστα Δρουγαλά

Με τον πολύ χαρακτηριστικό τίτλο Να βρω ξανά του νήματος την άκρη… –στίχο από το εμβληματικό τραγούδι «San Michele»–, και τον μάλλον ασαφή υπότιτλο «Σχεδίασμα ποιητικής βιογραφίας», ο Λέων Ναρ αναλύει την καλλιτεχνική –και όχι μόνο– οπτική του Θανάση Παπακωνσταντίνου.

Ο πρόλογος του Άκη Σακισλόγλου είναι η καλύτερη δυνατή εκκίνηση για το βιβλίο, αφού δίνει τον τόνο σε όσα πρόκειται να ακολουθήσουν: «Από τα σκωπτικά στιχάκια του μέχρι εκείνα που έγιναν συνθήματα σε τοίχους και σε πανό, ο Θανάσης γράφει για να ξορκίσει τη συναίσθηση του θανάτου που κουβαλά ο άνθρωπος με το που θα γεννηθεί». Στην ενότητα «Αντί εισαγωγής» ο Λέων Ναρ συλλαμβάνει μία από τις βασικότερες πραγματικότητες στα τραγούδια του Παπακωνσταντίνου: «Οι στίχοι του Θανάση Παπακωνσταντίνου είναι άχρονοι και άτοποι». Κι αυτό είναι αλήθεια· ακόμη κι όταν ο Λαρισαίος τραγουδοποιός αναφέρεται σε συγκεκριμένα ιστορικά γεγονότα (Η εξέγερση της Κροστάνδης, η εκτέλεση του Φορτίνο Σαμάνο, κ.ά.), δίνει στα διατρέξαντα τόσο μία άχρονη όσο και μία πανανθρώπινη διάσταση.

Το κυρίως σώμα του βιβλίου ονομάζεται «Θεματική και καταβολές» και περιλαμβάνει τρεις υποενότητες: «Εσωτερικότητα», «Αχός δημοτικού τραγουδιού», «Ποιητής κοινωνικός». Στη «Θεματική και καταβολές» ο Ναρ επισημαίνει: «Κυρίαρχο στοιχείο των πρώτων δίσκων του είναι η πρωτότυπη συνομιλία με τη λαϊκή παράδοση». Σε αυτή την περίοδο συναντούμε τραγούδια για τον έρωτα αλλά «με έμμεσες μόνο αναφορές» («Στυλίτης») και τον θάνατο («Κάτω απ’ το μαξιλάρι»).

Ο Παπακωνσταντίνου δεν εστιάζει σε συμβατές οπτικές εικόνες ή σε κοινώς αποδεκτά και βιωμένα συναισθήματα, αλλά στη δημιουργία μιας πρωτότυπης εικόνας, ακόμη και παράδοξης, που καταφέρνει κι εγχαράσσεται στο μυαλό του ακροατή.

Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει η ανάλυση του Ναρ για τη φύση στα τραγούδια του Παπακωνσταντίνου. Γράφει: «Στα τραγούδια του ο τρόπος παρουσίασης της φύσης ποικίλλει: άλλοτε είναι η κυρίαρχη δύναμη του σύμπαντος, άλλες πάλι φορές είναι ο εκφραστής του ανέκφραστου». Και πιο κάτω: «Έχουμε τοπία φθοράς αλλά και ελπίδας, τοπία της ελληνικής επαρχίας, στην οποία η φύση λειτουργεί ακόμη και σήμερα ως συνδετικός ιστός ανάμεσα στο παρελθόν και το παρόν, στη ζωή και τον θάνατο». Στο κεφάλαιο αυτό αναπτύσσεται από τον συγγραφέα η επισήμανση ότι ο Παπακωνσταντίνου δεν εστιάζει σε συμβατές οπτικές εικόνες ή σε κοινώς αποδεκτά και βιωμένα συναισθήματα, αλλά στη δημιουργία μιας πρωτότυπης εικόνας, ακόμη και παράδοξης, που καταφέρνει κι εγχαράσσεται στο μυαλό του ακροατή.

Στην υποενότητα «Εσωτερικότητα» ο Ναρ εστιάζει στη σχεδόν μόνιμη αλληλεπίδραση ατομικού-κοινωνικού, λογικού-παράλογου, ιδιωτικού-δημόσιου στην τραγουδοποιία του Παπακωνσταντίνου, φέρνοντας στην επιφάνεια τον «Αποσπερίτη» και το «Απόψε», δύο πολύ χαρακτηριστικά παραδείγματα τραγουδιών που επιβεβαιώνουν τις προηγούμενες αμοιβαίες «επικοινωνίες». Η αναφορά στις «Διάφανες αυλαίες» του Ανδρέα Εμπειρίκου καθώς και στο τραγούδι «Οι μύγες βαλσαμώνονται με βαλς» περισσότερο αποσυντονίζουν παρά προσφέρουν επιπλέον εποικοδομητικά στοιχεία εσωτερικότητας, στην κατά τα άλλα εξαιρετική αυτή υποενότητα.

Στους ήδη μυημένους μπορεί να λειτουργήσει ως μια ευσύνοπτη καταγραφή του σπουδαίου έργου καθώς και του καλλιτεχνικού μεγέθους του Λαρισαίου τραγουδοποιού.

Στην επόμενη υποενότητα, με τίτλο «Αχός δημοτικού τραγουδιού», ο Ναρ ανιχνεύει τις επιδράσεις του δημοτικού τραγουδιού στις συνθέσεις του Θανάση Παπακωνσταντίνου. Άλλωστε, ο ίδιος ο τραγουδοποιός σε πολλές συνεντεύξεις του, έχει υποστηρίξει ότι «τα παραδοσιακά τραγούδια είναι κορυφαία στιγμή της δημιουργίας… Κατ’ αρχήν τα στεφανώνει το ανώνυμο της δημιουργίας, δεν υπάρχει ο εγωισμός του ενός […]. Έχουμε να κάνουμε μ’ ένα πολύ δυνατό πράμα, σμιλεμένο στον χρόνο, απέριττο, δηλαδή απόλυτο» [1]. Με εξαίρεση το τραγούδι «Χαρτοκόπτης», που μένει μετέωρο κι ασύνδετο με την υποενότητα, ο Λέων Ναρ εμβαθύνει σε μία σειρά τραγουδιών που αναδεικνύουν αυτή την αλληλεπίδραση του Παπακωνσταντίνου με το δημοτικό τραγούδι: «Οι γριές», «Οι καλογέροι», «Ομίχλη», «Σαν παιδί», «Αερικό», κ.ά.

patakis nar thanasis papakonstantinouΣτην τελευταία υποενότητα, με τίτλο «Ποιητής κοινωνικός», ο Ναρ καταπιάνεται με την πολιτική διάσταση στα τραγούδια του Θανάση Παπακωνσταντίνου. Από τις σελίδες του βιβλίου παρελαύνουν ο Μεξικανός Φορτίνο Σαμάνο (υπαρχηγός του Εμιλιάνο Ζαπάτα κατά τη διάρκεια της Επανάστασης των Φτωχών το 1910), ο μεταμφιεσμένος Ερνέστο Τσε Γκεβάρα ως «Ραμόν» πριν ταξιδέψει για το αντάρτικο της Βολιβίας, ο νομπελίστας σοσιαλιστής ποιητής Οκτάβιο Πας με την «Ηλιόπετρα», ο αναρχικός Τζούλιο Μανιέρι, πρωταγωνιστής της ταινίας «Ο Σαν Μικέλε είχε έναν κόκορα» των αδερφών Ταβιάνι, ο Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα και η «Άυπνη πόλη», ο Περουβιανός ποιητής Σεζάρ Βαγιέχο με τον «Διάφανο». Ορισμένα από τα τραγούδια αυτής της λίστας, ελαφρώς παράταιρα, θα μπορούσαν να ενταχθούν σε μία ξεχωριστή ενότητα, σχετική με το θέμα της ξενιτιάς – βασική θεματική στα τραγούδια του Παπακωνσταντίνου.

Η πιο σοβαρή όμως αναγνωστική ένσταση έχει να κάνει με τον ορισμό «κοινωνικός ποιητής»: μπορεί η στιχουργική του Θανάση Παπακωνσταντίνου να μην είναι αμιγώς πολιτική, ωστόσο ο προβληματισμός του είναι ξεκάθαρα πολιτικός.

Το «Παράρτημα» αποτελεί ένα από τα πιο ενδιαφέροντα μέρη του βιβλίου. Σε αυτό παρακολουθούμε τη στιχουργική γέννηση του τραγουδιού «Το θηρίο»: από την πρώτη, ελεύθερη γραφή του τον Αύγουστο του 2005 έως και την τελική, ολοκληρωμένη του μορφή τον Μάρτιο του 2012, ενταγμένη στον δίσκο «Πρόσκληση σε δείπνο κυανίου».

Συμπερασματικά, το βιβλίο του Ναρ προσφέρει πολλές πληροφορίες, χωρίς περιττολογίες και με γρήγορη αφήγηση, σε όσους θέλουν να εισαχθούν στον κόσμο του Θανάση Παπακωνσταντίνου. Στους ήδη μυημένους μπορεί να λειτουργήσει ως μια ευσύνοπτη καταγραφή του σπουδαίου έργου καθώς και του καλλιτεχνικού μεγέθους του Λαρισαίου τραγουδοποιού. Παρά τις όποιες ασάφειες ή ελλείψεις, δεν μπορούμε παρά να καλωσορίσουμε με χέρια ορθάνοιχτα το πρώτο βιβλίο-οδοδείκτη για τον Θανάση Παπακωνσταντίνου στην ελληνική βιβλιογραφία.

[1] Συνέντευξη στη ραδιοφωνική «Ελληνοφρένεια», 27/01/2012


* O ΚΩΣΤΑΣ ΔΡΟΥΓΑΛΑΣ είναι συγγραφέας. Τελευταίο του βιβλίο, το μυθιστόρημα «Το τελευταίο τραγούδι του Ντύλαν» (εκδ. Πικραμένος).

Απόσπασμα από το βιβλίο

«Ο Παπακωνσταντίνου δεν είναι εύκολος· δεν μπορείς να ακούσεις τα τραγούδια του απλώς για να περάσει η ώρα. Προκειμένου να τα κατανοήσει ο ακροατής απαιτείται να αποδομήσει τους συμβολισμούς τους. Στους μουσικούς του δρόμους διασταυρώνονται το απώτερο με το πρόσφατο παρελθόν και το παρόν της ελληνικής μουσικής: το ροκ “χαιρετά” την παράδοση, το λαϊκό, πέρα από τα όργανα που χρησιμοποιεί κάθε φορά και τη φόρμα σύνθεσης που τελικά επιλέγει, είναι και θα είναι θεμέλιος κώδικάς του – με την απαραίτητη επισήμανση όμως ότι ο Θανάσης το ανανεώνει δημιουργικά».

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Ψυχή ντυμένη αέρα» της Έλενας Χουζούρη (κριτική) – Ανθούλα Σταθοπούλου-Βαφοπούλου, η πρώτη ποιήτρια της μεσοπολεμικής Θεσσαλονίκης

«Ψυχή ντυμένη αέρα» της Έλενας Χουζούρη (κριτική) – Ανθούλα Σταθοπούλου-Βαφοπούλου, η πρώτη ποιήτρια της μεσοπολεμικής Θεσσαλονίκης

Για τη μελέτη της Έλενας Χουζούρη «Ψυχή ντυμένη αέρα», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Επίκεντρο. Στην κεντρική εικόνα, η Ανθούλα Σταθοπούλου και ο Γιώργος Βαφόπουλος.

Γράφει η Χλόη Κουτσουμπέλη

«Μα τώρα πάλι ρωτι...

«Το όνομά μου είναι Γιώργος Χρονάς» (κριτική) – Μποέμικος τρόπος ζωής, ταξίδια, στέκια, πρόσωπα

«Το όνομά μου είναι Γιώργος Χρονάς» (κριτική) – Μποέμικος τρόπος ζωής, ταξίδια, στέκια, πρόσωπα

Για την αυτοβιογραφία του Γιώργου Χρονά «Το όνομά μου είναι Γιώργος Χρονάς» (εκδ. Οδός Πανός). Κεντρική εικόνα: Ο συγγραφέας με τον Ντίνο Χριστιανόπουλο.

Γράφει ο Παναγιώτης Γούτας

Ο ποιητής και εκδότης Γιώργος Χρονάς (1948), από τους πιο σημαντικ...

«Μαχαίρι» του Σαλμάν Ρούσντι (κριτική) – «Ένα φονικό φάντασμα από το παρελθόν»

«Μαχαίρι» του Σαλμάν Ρούσντι (κριτική) – «Ένα φονικό φάντασμα από το παρελθόν»

Για το βιβλίο του Σαλμάν Ρούσντι [Salman Rushdie] «Μαχαίρι» (μτφρ. Γιώργος Μπλάνας, Δημήτρης Δουλγερίδης, εκδ. Ψυχογιός).

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Υπάρχουν βιβλία που οι συγγραφείς προσδοκούν να γράψουν. Αυτά που θεωρητικά...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Δεν έχω ανάσα» του Λουίζ Σβαρτς (κριτική) – Αντιμέτωπος με το θεριό της κατάθλιψης

«Δεν έχω ανάσα» του Λουίζ Σβαρτς (κριτική) – Αντιμέτωπος με το θεριό της κατάθλιψης

Για το αυτοβιογραφικό βιβλίο του Λουίζ Σβαρτς (Luiz Schwarcz) «Δεν έχω ανάσα» (μτφρ. Μαρία Παπαδήμα, εκδ. Ίκαρος).

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Ο Λουίζ Σβαρτζ είναι ένας από τους σημαντικότερους εκδότες της Βρ...

Παρουσίαση του μυθιστορήματος «Όνομα πατρός: Δούναβης» του Κώστα Ακρίβου

Παρουσίαση του μυθιστορήματος «Όνομα πατρός: Δούναβης» του Κώστα Ακρίβου

Παρουσίαση του μυθιστορήματος του Κώστα Ακρίβου «Όνομα πατρός: Δούναβης» την Τρίτη 20 Μαΐου, στις 19:30, στον ΙΑΝΟ της Αθήνας.

Επιμέλεια: Book Press

Την Τρίτη 20 Μαΐου, στις 19:30, η Αλυσίδα Πολιτισμού IANOS και ο...

Φώτης Τερζάκης: «Ως συμπεριληπτικό όνομα, η

Φώτης Τερζάκης: «Ως συμπεριληπτικό όνομα, η "Ανατολή" είναι ήδη μια ρατσιστική και αποικιοκρατική κατηγορία, ένας τόπος της φαντασίας μας»

Μιλήσαμε με τον Φώτη Τερζάκη με αφορμή την πρόσφατη επανακυκλοφορία της μετάφρασής του της περίφημης μελέτης του Έντουαρντ Σαΐντ (Edward Said) «Οριενταλισμός», από τις εκδόσεις Σάλτο.

Στον Κ.Β. Κατσουλάρη 

Λίγα εί...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Η σιωπή του κελιού» του Μεχμέτ Ατές (προδημοσίευση)

«Η σιωπή του κελιού» του Μεχμέτ Ατές (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αυτοβιογραφικό βιβλίο του Μεχμέτ Ατές «Η σιωπή του κελιού», το οποίο θα κυκλοφορήσει το επόμενο διάστημα από τις εκδόσεις Επίμετρο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Πάντα έλεγαν: «Συνήθως έρχονται γύρω στις έξι, έξι κα...

«Ο σπορέας» του Ζαν Νταρό (προδημοσίευση)

«Ο σπορέας» του Ζαν Νταρό (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Ζαν Νταρό [Jean Darot] «Ο σπορέας» (μτφρ. Ελένη Γ. Γύζη), το οποίο θα κυκλοφορήσει το επόμενο διάστημα από τις εκδόσεις Στίξις.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Δεν γνωρίζαμε τίποτα. Δεν γνωρίζαμε αν οι εξόριστοι...

«Μια τρίχα που γίνεται άλογο» της Λίλας Κονομάρα (προδημοσίευση)

«Μια τρίχα που γίνεται άλογο» της Λίλας Κονομάρα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη νουβέλα της Λίλας Κονομάρα «Μια τρίχα που γίνεται άλογο», η οποία κυκλοφορεί τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Καστανιώτη.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Κι όμως κάποτε ήμασταν εμείς, ψιθυρίζει κι αμέσως σκέψεις κα...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Μικρός οδηγός στο ελληνικό διήγημα 1974-2024: 50 αντιπροσωπευτικά διηγήματα όλων των κατηγοριών

Μικρός οδηγός στο ελληνικό διήγημα 1974-2024: 50 αντιπροσωπευτικά διηγήματα όλων των κατηγοριών

Μια ανασκόπηση της ελληνικής διηγηματογραφίας των τελευταίων πενήντα ετών σε 50 αντιπροσωπευτικά κείμενα. Σε πόσες κατηγορίες μπορούν να ταξινομηθούν τα διηγήματα (της μνήμης, πολιτικά, ερωτικά, αστυνομικά κ.ά.) και ποιοι οι σημαντικοί εκπρόσωποι της κάθε μιας; Στην κεντρική εικόνα, ο Ηλίας Χ. Παπαδημητρακόπουλος (1...

Τι διαβάζουμε τώρα; Δέκα πρόσφατα βιβλία γόνιμου στοχασμού

Τι διαβάζουμε τώρα; Δέκα πρόσφατα βιβλία γόνιμου στοχασμού

Η εξέλιξη της τεχνολογίας, η δίκη του Γαλιλαίου, η αποδοχή του θανάτου, αλλά και οι προκαταλήψεις μας για τους τσιγγάνους. Δέκα βιβλία που θα μας γεννήσουν πολλά ερωτήματα και θα μας δώσουν απαντήσεις.

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

...
Τι διαβάζουμε τώρα; 10 φεμινιστικά βιβλία ξένης πεζογραφίας

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 φεμινιστικά βιβλία ξένης πεζογραφίας

Δέκα πρόσφατα βιβλία πεζογραφίας από όλον τον κόσμο, γραμμένα από γυναίκες, με πρωταγωνίστριες θηλυκότητες, που απευθύνονται σε όλους. Ιστορίες για τις ηχηρές ή σιωπηρές επαναστάσεις των γυναικών εντός και εκτός των έμφυλων ρόλων τους, τις εκφάνσεις της αυτενέργειας και χειραφέτησής τους. Μυθιστορήματα και διηγήματα...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

12 Δεκεμβρίου 2024 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2024

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα: Εκατό καλά λογοτεχνικά βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2024 από τα πολλά περισσότερα που έπεσαν στα χέρια μας, με τη μεταφρασμένη πεζογρα

ΦΑΚΕΛΟΙ