Για την βιογραφία «Πώς η Σιμόν έγινε η Μποβουάρ – Μια ολόκληρη ζωή» (μτφρ. Στέλλα Κάσδαγλη) της Κέιτ Κερκπάτρικ που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.
Του Κ. Β. Κατσουλάρη
Η βιογραφία που συνέγραψε η καθηγήτρια Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης Κέιτ Κερκπάτρικ με τίτλο Πώς η Σιμόν έγινε η Μποβουάρ - Μια ολόκληρη ζωή είναι ένα πολύ φιλόδοξο βιβλίο που επιχειρεί να «ξεκλειδώσει» τη ζωή και το έργο μιας από τις σημαντικότερες γυναίκες του περασμένου αιώνα, της αναγνωρισμένης Γαλλίδας φιλοσόφου και πρωτοπόρου φεμινίστριας Σιμόν ντε Μποβουάρ.
Λέμε συχνά για κάποιον που έζησε έντονη και πλούσια ζωή, ότι είχε μια ζωή «σαν μυθιστόρημα». Διαβάζοντας τις σχεδόν πεντακόσιες σελίδες αυτής της εξαντλητικής βιογραφίας, διαπιστώνουμε ότι στην περίπτωση της Μποβουάρ έχουμε να κάνουμε όχι με ένα, αλλά με πολλά μυθιστορήματα. Ορισμένα από αυτά τα κρυφά μυθιστορήματα της ζωής της, η φιλόσοφος τα κράτησε τεχνηέντως στο σκοτάδι, κι ήρθαν στο φως είτε μετά τον θάνατο του συντρόφου της ζωή της, του διάσημου φιλοσόφου Ζαν-Πολ Σαρτρ, είτε μετά τον δικό της θάνατο, το 1986, όταν πολλά νέα στοιχεία για τη ζωή της έγιναν προσβάσιμα.
Αν πρέπει να διαλέξουμε μια στιγμή μέσα στη θάλασσα του χρόνου όπου η Σιμόν κάνει το μεγάλο βήμα για να γίνει όλα όσα αργότερα θα συνιστούσαν την Μποβουάρ, αυτή θα ήταν η μέρα της ανεξαρτησίας της, η μέρα που απέκτησε ένα… Δικό της δωμάτιο. Είναι Σεπτέμβριος του 1929, η Σιμόν είναι 21 ετών, ενώ, οποία σύμπτωσις, τον ίδιο Σεπτέμβριο, το 1929, δημοσιευόταν στην Αγγλία οι περίφημες διαλέξεις της Βιρτζίνια Γουλφ με τον τίτλο… Ένα δικό της δωμάτιο (μτφρ. Βάσια Τζανακάρη, εκδ. Μεταίχμιο).
Ίσως το στοιχείο που κάνει περισσότερη εντύπωση από τις πρώτες δεκαετίες της ζωής της Σιμόν ντε Μποβουάρ ήταν η αυστηρή καθολική ανατροφή της, σε συνδυασμό με το έντονο θρησκευτικό συναίσθημα, που τροφοδοτούσε μια πουριτανή και αυστηρή μητέρα, από την οποία όμως δεν έλειπε η αγάπη για τις δυο κόρες της. Ο πατέρας, άθεος και απών για μεγάλα διαστήματα, υπήρξε πηγή αστάθειας και αμφιβολιών. Ίσως ο συνδυασμός των παραπάνω να εξηγεί εν μέρει τη θέση που πήρε στη ζωή της ο μόλις κατά τρία χρόνια μεγαλύτερός της Ζαν-Πολ Σαρτρ, με τον οποίο γνωρίστηκαν την ίδια εκείνη κομβική χρονιά, το 1929.
(...) η συγγραφέας, το 1949, του πιο επιδραστικού βιβλίου του εικοστού αιώνα για τη θέση της γυναίκας στον κόσμο, το βιβλίο που αποκαλέστηκε η Βίβλος του Φεμινισμού, το Δεύτερο Φύλο.
Οι δυο τους, τον Οκτώβριο εκείνης της χρονιάς, συναντήθηκαν στον Κήπο του Λουξεμβούργου, και συμφώνησαν στις αρχές που θα καθόριζαν στο εξής την από πολλές απόψεις ελεύθερη, ανοιχτή και αμφίσημη σχέση τους, το περίφημο «Συμβόλαιο».
Στα είκοσι χρόνια που ακολούθησαν, μαζί με τον Σαρτρ, αλλά και σε μεγάλο βαθμό χωρίς αυτόν, η Σιμόν έγινε σταδιακά η γυναίκα που γνώρισε όλος ο κόσμος: φιλόσοφος, λογοτέχνης, σύντροφος του Σαρτρ, μα πρωτίστως η συγγραφέας, το 1949, του πιο επιδραστικού βιβλίου του εικοστού αιώνα για τη θέση της γυναίκας στον κόσμο, το βιβλίο που αποκαλέστηκε η Βίβλος του Φεμινισμού, το Δεύτερο Φύλο (μτφρ. Κατερίνα Σχινά, εκδ. Μεταίχμιο).
Το Δεύτερο Φύλο λοιδορήθηκε και υποτιμήθηκε στη Γαλλία, μεταφράστηκε κουτσουρεμένο στα αγγλικά για να μην σοκάρει, αλλά τελικά διαβάστηκε και συζητήθηκε όσο ελάχιστα βιβλία
Στις εννιακόσιες και βάλε σελίδες του, η Μποβουάρ θέτει σχεδόν όλα τα ζητήματα που θα απασχόλησαν τα γυναικεία κινήματα, αλλά και την κάθε γυναίκα ξεχωριστά, στις δεκαετίες που ακολούθησαν. Το Δεύτερο Φύλο λοιδορήθηκε και υποτιμήθηκε στη Γαλλία, μεταφράστηκε κουτσουρεμένο στα αγγλικά για να μην σοκάρει, αλλά τελικά διαβάστηκε και συζητήθηκε όσο ελάχιστα βιβλία τον προηγούμενο αιώνα παραμένοντας, εν πολλοίς ακόμη και σήμερα, ρηξικέλευθο και διορατικό.
Η Σιμόν και ο Σαρτρ: Σχέση ισότιμη και περίπλοκη
Το βιβλίο της Κέιτ Κερκπάτρικ για τη Σιμόν ντε Μποβουάρ βασίζεται σε μεγάλο βαθμό σε στοιχεία για τη ζωή της και το έργο της που ήρθαν στο φως μετά τον θάνατό της, με τη σταδιακή δημοσίευση του συνόλου της αλληλογραφίας της και των ημερολογίων της. Μέσα από αυτά, μας λέει η Κερκπάτρικ, αποκαλύπτεται μια γυναίκα πολύ διαφορετική τόσο από τη δημόσια εικόνα της όσο και από την εικόνα που φιλοτέχνησε η ίδια, μεθοδικά, για τον εαυτό της, μέσα από τις συνεντεύξεις της και, πρωτίστως, μέσα από τα τέσσερα αυτοβιογραφικά βιβλία της.
(...) η φιλοσοφική σκέψη της επηρέασε τη σκέψη του Σαρτρ πολύ περισσότερο απ’ όσο πιστεύεται
Σύμφωνα λοιπόν με αυτά τα νέα στοιχεία, ο Σαρτρ δεν ήταν ούτε ο πρώτος ούτε βέβαια ο μοναδικός, αλλά ούτε και ο πιο σημαντικός έρωτας στη ζωή της. Τουλάχιστον πέντε άντρες, με τους οποίους είχε μακροχρόνιες και παθιασμένες σχέσεις μέσα στα χρόνια, μπορούν να διεκδικήσουν τον τίτλο του μεγάλου έρωτα, στους οποίους θα μπορούσαμε να προσθέσουμε άφοβα και τουλάχιστον τρεις γυναίκες.
Επίσης, όπως φαίνεται καθαρά από τα ημερολόγιά της, η φιλοσοφική σκέψη της επηρέασε τη σκέψη του Σαρτρ πολύ περισσότερο απ’ όσο πιστεύεται, κι απ’ όσο ομολόγησε ποτέ ο ίδιος ή άφησε εκείνη να διαφανεί. Η συμμετοχή της στην αποσαφήνιση των ιδεών αλλά και στη συγγραφή του σημαντικότερου έργου του Σαρτρ, το Είναι και το μηδέν (μτφρ. Κωστής Παπαγιώργης, εκδ. Παπαζήση), είναι διακριτή και σαφώς υποτιμημένη.
Γιατί, λοιπόν; Γιατί η ίδια η Μποβουάρ απέκρυψε σημαντικές πτυχές της ζωής της, δίνοντας στον Σαρτρ έναν πιο κεντρικό ρόλο από αυτόν που πραγματικά είχε; Γιατί δεν διεκδίκησε περισσότερο την πατρότητα ορισμένων ιδεών και της συμβολής της στο φιλοσοφικό ρεύμα του Υπαρξισμού; Πιθανές απαντήσεις στα ερωτήματα αυτά συνάγονται, με έμμεσο τρόπο, στο βιβλίο της Κερκπάτρικ.
Ας θυμηθούμε, πάντως, τόσο την αυστηρή καθολική ανατροφή της μικρής Σιμόν, μα κυρίως της ανάγκη της για έναν Θεό που να τα βλέπει και να τα γνωρίζει όλα, μια σταθερά, από την οποία να πηγάζει νόημα και σκοπός στη ζωή.
Τι πέτυχε η Κερκπάτρικ
Πέτυχε λοιπόν η Κερκπάτρικ τον στόχο της; Κατάφερε μέσα από τα τις άπειρες μικρές λεπτομέρειες και την καταβύθιση στα ημερολόγια, τις επιστολές και στο τεράστιο υλικό της ζωής της, να μας δώσει να καταλάβουμε πώς η Σιμόν έγινε τελικά η Μποβουάρ; Αναντίρρητα, ναι. Και όχι μόνο πώς έγινε, αλλά και πολύ περισσότερο, τι έγινε και ποια υπήρξε τελικά η Σιμόν ντε Μποβουάρ. Μέσα από το βιβλίο της όχι μονάχα γνωρίζουμε πληρέστερα τη ζωή και το έργο της, αλλά αντιλαμβανόμαστε ξεκάθαρα, με απτά παραδείγματα, πώς ο ρόλος της και η σημασία της υποτιμήθηκαν κατ’ επανάληψη, με το να παρουσιάζεται είτε ως «μαθήτρια» του Σαρτρ, είτε ως «μούσα», είτε ως «μέγαιρα» που τον έλεγχε και τον καθοδηγούσε.
Η Σιμόν ντε Μποβουάρ πέθανε στις 14 Απριλίου του 1986, κατά διαβολική σύμπτωση με λίγες ώρες διαφορά από τη μέρα που είχε πεθάνει και ο Σαρτρ, έξι χρόνια νωρίτερα. Έστω κι έτσι, συμβολικά, το πιο περιβόητο ζευγάρι του περασμένου αιώνα πέρασε μαζί στην αθανασία.
Σήμερα, με όλα όσα έχουν πλέον έρθει στο φως για τη ζωή και το έργο της, μπορούμε να τοποθετήσουμε τη Σιμόν ντε Μποβουάρ σε μια ξεχωριστή θέση και να δούμε τη ζωή και το έργο της ως ένα αποκλειστικά δικό της κατόρθωμα. Άλλαξε τον κόσμο στον οποίο ζούμε με τρόπους συγκεκριμένους και μετρήσιμους, ενώ το έργο της στον χώρο των γυναικείων κινημάτων και του φεμινισμού παραμένει και σήμερα επίκαιρο και σημαντικό.
* Ο Κ. Β. ΚΑΤΣΟΥΛΑΡΗΣ είναι συγγραφέας. Τελευταίο του βιβλίο, η συλλογή η διηγημάτων «Αφαίας και Τελαμώνος» (εκδ. Μεταίχμιο).
