alt

Μεταφραστές και επιμελητές αποκαλύπτουν τις διαδρομές μέσα από τις οποίες προσέγγισαν τη γλώσσα, το ύφος ή και την οικονομία ενός βιβλίου με το οποίο δούλεψαν πρόσφατα και μοιράζονται μαζί μας τα μυστικά του εργαστηρίου τους. Φιλοξενούμενη, η ποιήτρια και μεταφράστρια Λένα Καλλέργη με αφορμή τη δίγλωσση έκδοση ποιημάτων του Giacomo Leopardi Η νύχτα απομένει. Το βιβλίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Γαβριηλίδη.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Συνάντησα για πρώτη φορά ποίημα του Τζάκομο Λεοπάρντι όταν σπούδαζα Γλωσσολογία στην Αγγλία. Η επιβλέπουσα καθηγήτρια της διδακτορικής μου διατριβής έτυχε να είναι Ιταλίδα. Συχνά βρέθηκα να κάθομαι στο γραφείο της περιμένοντάς τη για να μιλήσουμε. Περιεργαζόμουν τα βιβλία της, τα οποία μου δάνειζε με χαρά. Ένα από αυτά ήταν μια έκδοση των Canti. Όταν της ζήτησα να μου τη δανείσει, αστειευτήκαμε αρκετή ώρα για την τύχη των μεγάλων ποιητών όταν πια θεωρούνται κλασικοί και διδάσκονται στα σχολεία ως πολύ σημαντικές μορφές της ποίησης. Η καθηγήτριά μου δεν μπορούσε να ξεπεράσει μια ενστικτώδη αντιπάθεια για τον Λεοπάρντι που της είχε γεννηθεί στα σχολικά της χρόνια, γεγονός που με έκανε να σκεφτώ τον Σολωμό και να θέλω να διαβάσω τον Λεοπάρντι ακόμα περισσότερο. Έτσι ξεκίνησε για μένα η περιπέτεια των Canti.

Η αγγλική μετάφραση με βοηθούσε να ξεδιαλύνω τις αινιγματικές λέξεις της διαλέκτου που χρησιμοποιούσε ο ποιητής, λέξεις που μάντευα ή γνώριζα κατά το ήμισυ ή αναγνώριζα ως ρίζες άλλων λέξεων. Παράλληλα, παρατηρούσα πόσο διαφορετικές επιλογές θα είχα κάνει αν ήμουν εγώ η μεταφράστρια, καθώς και πόσο διαφορετικά ηχούσε το ποίημα στα αγγλικά.

Εκείνο τον πρώτο, δανεικό τόμο ακολούθησαν διάφορες επιλογές ποιημάτων του Λεοπάρντι και εκδόσεις των Canti που ανακάλυπτα σε αγγλικά παλαιοβιβλιοπωλεία, καθώς και δίγλωσσες εκδόσεις με αγγλικές μεταφράσεις, με πιο αγαπημένη και πολυδιαβασμένη την επιλογή ποιημάτων του Eamon Grennan (Leopardi: Selected Poems, Princeton University Press 1997). Η αγγλική μετάφραση με βοηθούσε να ξεδιαλύνω τις αινιγματικές λέξεις της διαλέκτου που χρησιμοποιούσε ο ποιητής, λέξεις που μάντευα ή γνώριζα κατά το ήμισυ ή αναγνώριζα ως ρίζες άλλων λέξεων. Παράλληλα, παρατηρούσα πόσο διαφορετικές επιλογές θα είχα κάνει αν ήμουν εγώ η μεταφράστρια, καθώς και πόσο διαφορετικά ηχούσε το ποίημα στα αγγλικά. Άρχισα να αναζητώ ελληνικές μεταφράσεις των ποιημάτων και βρήκα στο διαδίκτυο κάποιες εκδοχές του διάσημου ποιήματος «Το άπειρο», καθώς και μεμονωμένα ποιήματα που είχαν μεταφραστεί και εκδοθεί ως μικροί τόμοι. Οι ελληνικές μεταφράσεις έμοιαζαν πολύ πιο κοντινές στο πρωτότυπο και η μουσική τους πιο ελκυστική. Συχνά, όμως, τις ένιωθα γραμμένες σε μια γλώσσα άλλης εποχής και αναρωτιόμουν πώς θα ακούγονταν σε μια γλώσσα εντελώς τωρινή ή μάλλον στη «δική μου» γλώσσα. Άρχισα λοιπόν να πειραματίζομαι με τη μετάφρασή τους. Παράλληλα, εξερεύνησα και άλλα έργα του Λεοπάρντι για να τον γνωρίσω καλύτερα, διάβασα αποσπάσματα του Zibaldone, αγάπησα το Operette Morali. Η ποίησή του όμως βρισκόταν πάντα στο κέντρο του ενδιαφέροντός μου.

Θέλησα να προτείνω μια επιλογή ποιημάτων του που θα λειτουργούσε ως εισαγωγή στην ποίησή του και θα διαβαζόταν ακόμα και από κάποιον που δεν τον είχε ακούσει ποτέ, απλώς θα μπορούσε να έχει πρόσβαση στα ποιήματά του ώστε να τα εκτιμήσει και να τα απολαύσει, όπως τα αγάπησα κι εγώ. Ήθελα ο αναγνώστης να έρθει αντιμέτωπος με το ποίημα με μια σχετική αθωότητα, χωρίς τον βαρύ μανδύα του εθνικού ποιητή...

Εργάστηκα συστηματικά για μια έκδοση επιλεγμένων ποιημάτων του Λεοπάρντι όταν μου ζητήθηκε από τις Εκδόσεις Γαβριηλίδη, και συγκεκριμένα από τον Δημήτρη Αλεξάκη που επιμελούνταν τη σειρά «Μεταφορές». Με αυτή την αφορμή, ξεκίνησα την έρευνά μου γύρω από το έργο του Λεοπάρντι και τη μεταφραστική του τύχη στην Ελλάδα. Θέλησα να προτείνω μια επιλογή ποιημάτων του που θα λειτουργούσε ως εισαγωγή στην ποίησή του και θα διαβαζόταν ακόμα και από κάποιον που δεν τον είχε ακούσει ποτέ, απλώς θα μπορούσε να έχει πρόσβαση στα ποιήματά του ώστε να τα εκτιμήσει και να τα απολαύσει, όπως τα αγάπησα κι εγώ. Ήθελα ο αναγνώστης να έρθει αντιμέτωπος με το ποίημα με μια σχετική αθωότητα, χωρίς τον βαρύ μανδύα του εθνικού ποιητή που έδειχνε να έχει απωθήσει την καθηγήτριά μου, και, φαντάζομαι, πολλούς άλλους. Η ομορφιά και η συγκίνηση που μπορεί να προσφέρει το έργο του Λεοπάρντι έπρεπε να υπερισχύουν της βαριάς σκιάς του ονόματός του. Έτσι, αποφάσισα να γίνει, σε πρώτη φάση, μια έκδοση με τα απολύτως απαραίτητα από πλευράς σημειώσεων, σχολίων και βιογραφικών πληροφοριών. Λείπει, βέβαια, μια πλήρης έκδοση των Canti στα ελληνικά, με όλες τις επεξηγηματικές πληροφορίες που βοήθησαν κι εμένα στη μελέτη μου· ελπίζω πως θα πραγματοποιηθεί στο –όχι πολύ μακρινό– μέλλον.

Έχουν περάσει περίπου τέσσερα χρόνια από την ολοκλήρωση του εγχειρήματος αυτού και ήδη, κοιτάζοντάς το, πιστεύω πως σήμερα θα το έκανα διαφορετικά.

Για να μεταφράσω τα ποιήματα πέρασα από πολλές δοκιμές και στάδια και χρησιμοποίησα όλα τα γλωσσικά εργαλεία που είχα στη διάθεσή μου: λεξικά, τις παλιές μου αγαπημένες εκδόσεις των Canti, τους υπέρογκους τόμους με το σύνολο του έργου του Λεοπάρντι, δίγλωσσες εκδόσεις με μεταφράσεις του στα αγγλικά και στα γαλλικά, παλαιότερες ελληνικές μεταφράσεις, οι οποίες, δυστυχώς, ήταν πολύ λίγες και για πολύ περιορισμένο αριθμό ποιημάτων, βιογραφίες του ποιητή και μελέτες για το έργο του, ακόμα και τη μετάφραση του διάσημου ποιήματος «Το σπάρτο» στα ισπανικά από τον Miguel de Unamuno. Ιδιαίτερα διαφωτιστικές ήταν οι πλήρεις εκδόσεις των Canti, πλούσιες σε σημειώσεις, σχόλια και επεξηγήσεις, καθώς και κάποιες μελέτες για τη ζωή και το έργο του Λεοπάρντι. Για να προσεγγίσω τα ποιήματα που ήδη γνώριζα, τα διάβαζα ξανά και ξανά δυνατά, ώστε να θυμάμαι τον ρυθμό και την αίσθηση της γλώσσας. Το ίδιο έκανα και με την ελληνική μετάφραση στο τέλος. Ενδιάμεσα, το μετάφρασμα περνούσε από τουλάχιστον ένα στάδιο ελάχιστα μουσικό, όπου προσπαθούσα να κατανοήσω και να ακολουθήσω τη σκέψη του δημιουργού και να μην χάσω κάτι από το νόημά του. Σε επόμενο στάδιο, με απασχολούσαν περισσότερο τα ρυθμικά μέρη και η μουσική. Ήθελα το ποίημα που προέκυπτε να είναι ένα ολοκληρωμένο ποίημα στην ελληνική γλώσσα, αυτόνομο σε σχέση με το πρωτότυπο. Ήθελα να είναι όσο το δυνατόν πιο κοντά στο πρωτότυπο, πράγμα σε μεγάλο βαθμό ευκολότερο για μια μετάφραση από τα ιταλικά προς τα ελληνικά παρά για μα μετάφραση, ας πούμε, από τα ιταλικά προς τα αγγλικά. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει πως είναι κάτι εύκολο ούτε πως οι προσπάθειές μου στέφονταν πάντα με επιτυχία. Έχουν περάσει περίπου τέσσερα χρόνια από την ολοκλήρωση του εγχειρήματος αυτού και ήδη, κοιτάζοντάς το, πιστεύω πως σήμερα θα το έκανα διαφορετικά.

Το κουράγιο και την επιμονή για να πραγματοποιήσω την εργασία αυτή μου την έδωσε το ίδιο το παράδειγμα του Λεοπάρντι, που υπήρξε ακαταπόνητος μελετητής και διανοούμενος, καθώς και το μήνυμα της ποίησής του, η οποία διαπνέεται από ένα βαθύ, ανθρώπινο κουράγιο, ποτισμένο συμπόνια και ομορφιά.

Στο βιβλίο Η νύχτα απομένει υπάρχουν ποιήματα κυρίως από τα Canti, αλλά και ποιητικά θραύσματα και αποσπάσματα από άλλα έργα του Λεοπάρντι. Δεν είναι όλα γραμμένα με το ίδιο μέτρο και ποικίλλουν σε μέγεθος από λίγους στίχους μέχρι αρκετές σελίδες για ένα μόνο ποίημα. Υπήρξε, λοιπόν, μαζί με την ποικιλία των μορφών του έργου, και μια ποικιλία δυσκολιών και αποφάσεων που έπρεπε να παρθούν ώστε να μη χαθεί ούτε ο βαθιά στοχαστικός χαρακτήρας της ποίησης του Λεοπάρντι ούτε η ιδιαίτερη και ποικίλη μουσικότητά της. Το γεγονός ότι τα ποιήματα γράφτηκαν στα τέλη του 18ου – αρχές του 19ου αιώνα, στην ιδιαίτερη διάλεκτο της πατρίδας του Λεοπάρντι, περιέπλεκε ακόμα περισσότερο το εγχείρημα. Το κουράγιο και την επιμονή για να πραγματοποιήσω την εργασία αυτή μου την έδωσε το ίδιο το παράδειγμα του Λεοπάρντι, που υπήρξε ακαταπόνητος μελετητής και διανοούμενος, καθώς και το μήνυμα της ποίησής του, η οποία διαπνέεται από ένα βαθύ, ανθρώπινο κουράγιο, ποτισμένο συμπόνια και ομορφιά.

Ο Λεοπάρντι υπήρξε εξαιρετικά πολύπλευρος, ιδιοφυής στοχαστής, βαθύς γνώστης του ανθρώπινου πόνου, μελαγχολικός με έντονα περιπαικτική διάθεση, με ειρωνική αίσθηση του χιούμορ και διάθεση για πειραματισμό. Ακολουθώντας το παράδειγμά του έγινε και αυτή η απόπειρα μετάφρασης ποιημάτων του και τοποθέτησής τους σε έναν τόμο, με τρόπο που θεώρησα ότι θα είναι ελκυστικός στον αναγνώστη που θέλει να γνωρίσει τον ποιητή Λεοπάρντι.

Πιστεύω ότι η προσωπική σχέση με έναν δημιουργό είναι απαραίτητη, ειδικά στη μετάφραση της ποίησης, ώστε ο μεταφραστής να μπορέσει να σεβαστεί και να ανασχηματίσει το πρωτότυπο έργο μένοντας πιστός στο πνεύμα και στο ουσιαστικό μήνυμά του. Ο Λεοπάρντι υπήρξε εξαιρετικά πολύπλευρος, ιδιοφυής στοχαστής, βαθύς γνώστης του ανθρώπινου πόνου, μελαγχολικός με έντονα περιπαικτική διάθεση, με ειρωνική αίσθηση του χιούμορ και διάθεση για πειραματισμό. Ακολουθώντας το παράδειγμά του έγινε και αυτή η απόπειρα μετάφρασης ποιημάτων του και τοποθέτησής τους σε έναν τόμο, με τρόπο που θεώρησα ότι θα είναι ελκυστικός στον αναγνώστη που θέλει να γνωρίσει τον ποιητή Λεοπάρντι. Χρειάζεται πολλή δουλειά ακόμη για να έχει ο Λεοπάρντι στην Ελλάδα τη μεταφραστική τύχη και τη θέση που του αξίζει. 

altInfo
Η Λένα Καλλέργη γεννήθηκε το 1978 στην Αθήνα. Σπούδασε βιολογία στην Πάτρα και γλωσσολογία στην Αθήνα και στο Λάνκαστερ της Αγγλίας, όπου έκανε μεταπτυχιακό και διδακτορικό. Ζει και εργάζεται στην Αθήνα.

alt

 

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΤΖΙΑΚΟΜΟ ΛΕΟΠΑΡΝΤΙ

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Η Ανν Κάρσον στο εργαστήρι της Ευτυχίας Παναγιώτου και του Δημήτρη Αθηνάκη

Η Ανν Κάρσον στο εργαστήρι της Ευτυχίας Παναγιώτου και του Δημήτρη Αθηνάκη

Μεταφραστές και επιμελητές αποκαλύπτουν τις διαδρομές μέσα από τις οποίες προσέγγισαν τη γλώσσα, το ύφος ή και την οικονομία ενός βιβλίου και μοιράζονται μαζί μας τα μυστικά του εργαστηρίου τους. Φιλοξενούμενοι, η ποιήτρια και μεταφράστρια Ευτυχία Παναγιώτου και ο ποιητής και μεταφραστής Δημήτρης Αθηνάκης (ο οποίος ...

Ο Μάσιμο Ρεκαλκάτι στο εργαστήρι του Χρήστου Πονηρού

Ο Μάσιμο Ρεκαλκάτι στο εργαστήρι του Χρήστου Πονηρού

Μεταφραστές και επιμελητές αποκαλύπτουν τις διαδρομές μέσα από τις οποίες προσέγγισαν τη γλώσσα, το ύφος ή και την οικονομία ενός βιβλίου και μοιράζονται μαζί μας τα μυστικά του εργαστηρίου τους. Φιλοξενούμενος, ο μεταφραστής και διδάκτωρ του Τμήματος Ιταλικής Γλώσσας και Φιλολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θ...

Η Χάνα Κεντ στο εργαστήρι της Μαρίας Αγγελίδου

Η Χάνα Κεντ στο εργαστήρι της Μαρίας Αγγελίδου

Μεταφραστές και επιμελητές αποκαλύπτουν τις διαδρομές μέσα από τις οποίες προσέγγισαν τη γλώσσα, το ύφος ή και την οικονομία ενός βιβλίου και μοιράζονται μαζί μας τα μυστικά του εργαστηρίου τους. Φιλοξενούμενη, η μεταφράστρια και συγγραφέας Μαρία Αγγελίδου, με αφορμή το μυθιστόρημα της Hannah Kent «Λατρεία» (εκδ. Ίκ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Φεστιβάλ ΛΕΑ: Ανακοινώθηκε η λίστα με τους φιναλίστ για το 3ο Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης

Φεστιβάλ ΛΕΑ: Ανακοινώθηκε η λίστα με τους φιναλίστ για το 3ο Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης

Δημοσιοποιήθηκε η λίστα με τους φιναλίστ για το 3ο Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης ΛΕΑ.

Επιμέλεια: Book Press

Δημοσιοποιείται η λίστα των φιναλίστ για το 3ο Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης ΛΕΑ, υπό την Αιγίδα της Α.Ε. ...

Το «Εργαζόμενο αγόρι» της Λένας Διβάνη στην ευρωπαϊκή λίστα προτεινόμενων βιβλίων του Readers of Europe 2023

Το «Εργαζόμενο αγόρι» της Λένας Διβάνη στην ευρωπαϊκή λίστα προτεινόμενων βιβλίων του Readers of Europe 2023

Το «Εργαζόμενο αγόρι» της Λένας Διβάνη προτείνεται για την ευρωπαϊκή λίστα βιβλίων της Ευρωπαϊκής Βιβλιοθήκης Readers of Europe για το 2023.

Επιμέλεια: Book Press

Το ...

Παρουσίαση του λευκώματος για την Αγορά Μοδιάνο στη Θεσσαλονίκη

Παρουσίαση του λευκώματος για την Αγορά Μοδιάνο στη Θεσσαλονίκη

Οι εκδόσεις ΚΑΠΟΝ παρουσιάζουν το λεύκωμα «Αγορά Μοδιάνο Θεσσαλονίκη» στις 7 Ιουνίου στην Αγορά Μοδιάνο.

Επιμέλεια: Book Press

Οι εκδόσεις ΚΑΠΟΝ σας προσκαλούν στην παρουσίαση του λευκώματος «Αγορά Μοδιάνο Θεσσαλονίκη» την ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Τα ρόδα δεν πεθαίνουν ποτέ» του Γκούναρ Στόλεσεν (προδημοσίευση)

«Τα ρόδα δεν πεθαίνουν ποτέ» του Γκούναρ Στόλεσεν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Γκούναρ Στόλεσεν [Gunnar Staalesen] «Τα ρόδα δεν πεθαίνουν ποτέ» (μτφρ. Βαγγέλης Γιαννίσης), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 7 Ιουνίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Υπάρχουν κάποιε...

«Αρκτικό καλοκαίρι» του Ντέιμον Γκάλγκατ (προδημοσίευση)

«Αρκτικό καλοκαίρι» του Ντέιμον Γκάλγκατ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Ντέιμον Γκάλγκατ [Damon Galgut] «Αρκτικό καλοκαίρι» (μτφρ. Κλαίρη Παπαμιχαήλ), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 24 Μαΐου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Οι δύο άντρες κάθονταν στις πο...

«Ο γυάλινος κήπος» της Τατιάνας Τσιμπουλεάκ (προδημοσίευση)

«Ο γυάλινος κήπος» της Τατιάνας Τσιμπουλεάκ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Τατιάνας Τσιμπουλεάκ [Tatiana Ţîbuleac] «Ο γυάλινος κήπος» (μτφρ. Άντζελα Μπράτσου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 15 Μαΐου από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 25 καλύτερα λογοτεχνικά έργα γραμμένα από γυναίκες συγγραφείς – από τη Μέρι Σέλεϊ στην Έλενα Φερράντε

Τα 25 καλύτερα λογοτεχνικά έργα γραμμένα από γυναίκες συγγραφείς – από τη Μέρι Σέλεϊ στην Έλενα Φερράντε

Σε δημοσίευσή της στον Independent, η αρθρογράφος Clarisse Loughrey ξεχώρισε τα εικοσιπέντε σημαντικότερα λογοτεχνικά έργα που γράφτηκαν από γυναίκες συγγραφείς. Στη φωτογραφία, μία από αυτές, η Octavia E. Butler [1947 - 2006], συγγραφέας μυθιστορημάτων επιστημονικής φαντασίας με έντονο κοινωνικό και πολιτικό υ...

«Φάκελος αρχαιοκαπηλία»: Νικόλας Ζηργάνος, Ανδρέας Αποστολίδης και Γιάννης Μαρής

«Φάκελος αρχαιοκαπηλία»: Νικόλας Ζηργάνος, Ανδρέας Αποστολίδης και Γιάννης Μαρής

Φάκελος αρχαιοκαπηλία με προτάσεις τριών βιβλίων: «Επιχείρηση “Νόστος”: Ένα χρυσό στεφάνι και μια Κόρη για τον Αλέξη Καρρά» (εκδ. Τόπος), του Νικόλα Ζηργάνου, «Αρχαιοκαπηλία και εμπόριο αρχαιοτήτων – Μουσεία, έμποροι τέχνης, οίκοι δημοπρασιών, ιδιωτικές συλλογές» (εκδ. Άγρα), του Ανδρέα Αποστολίδη και  «Ίλ...

Bιβλία αυτοβοήθειας, αυτογνωσίας και προσωπικής βελτίωσης: 20 επιλογές από τις καλύτερες πρόσφατες εκδόσεις

Bιβλία αυτοβοήθειας, αυτογνωσίας και προσωπικής βελτίωσης: 20 επιλογές από τις καλύτερες πρόσφατες εκδόσεις

Κανείς δεν μπορεί να λύσει το πρόβλημά σου, αν δεν κάνεις ο ίδιος την αρχή για να βοηθήσεις τον εαυτό σου. Είκοσι επιλογές από τις καλύτερες πρόσφατες εκδόσεις βιβλίων αυτοβοήθειας, αυτογνωσίας και προσωπικής βελτίωσης από τους επαγγελματίες του είδους.

Επιμέλεια: Book Press...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ