alt

Μεταφραστές και επιμελητές αποκαλύπτουν τις διαδρομές μέσα από τις οποίες προσέγγισαν τη γλώσσα, το ύφος ή και την οικονομία ενός βιβλίου με το οποίο δούλεψαν πρόσφατα και μοιράζονται μαζί μας τα μυστικά του εργαστηρίου τους. Φιλοξενούμενος ο συγγραφέας και μεταφραστής Γιώργος Λαμπράκος με αφορμή την μετάφραση του βιβλίου του E.M. Forster Η μηχανή σταματά (εκδ. Οκτώ).

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Η πορεία του μεταφραστή στη ναρκοθετημένη ζώνη της γλώσσας είναι μια επικίνδυνη όσο και σαγηνευτική επιχείρηση που, ακόμα κι αν στεφθεί από επιτυχία, θα καταλήξει οπωσδήποτε σε απώλειες. Το πεδίο μάχης της μετάφρασης είναι σπαρμένο από νάρκες νοηματικές, υφολογικές, μορφικές, πραγματολογικές, συντακτικές, γραμματικές, ορθογραφικές κ.ά. Ο πόλεμος του μεταφραστή διεξάγεται αφενός στο εχθρικό έδαφος της ξένης γλώσσας, αφετέρου στο επίσης εχθρικό έδαφος της μητρικής του. Αν όλα πάνε καλά (και ύστερα από αρκετές κακουχίες) ο μεταφραστής θα καρφώσει πάνω στο μετάφρασμά του το λάβαρο της κατάκτησης του πρωτοτύπου. Πάνω σε αυτό το λάβαρο, ωστόσο, θα είναι παραδόξως αποτυπωμένη η αδυναμία διασφάλισης της ολοκληρωτικής κατοχής αυτού του πρωτοτύπου.  

παραφράζοντας τον τίτλο ενός βιβλίου του Χάντκε, υπάρχει η αγωνία του μεταφραστή μπροστά στο πρωτότυπο. Όταν ο μεταφραστής πρωταρχίζει να μεταφράζει, κολλάει στο πρωτότυπο, στο κείμενο-πηγή: η αγωνία του βρίσκεται στα ύψη, συχνά μάλιστα τον παραλύει. Όταν γίνει «επαγγελματίας», κολλάει πλέον στο μετάφρασμα, στο κείμενο-στόχος: η αγωνία του μπροστά στο πρωτότυπο έχει μειωθεί αισθητά.

Την περίφημη διαμάχη «πιστή (μα όχι όμορφη) μετάφραση έναντι όμορφης (μα όχι πιστής) μετάφρασης» θα την αναδιατύπωνα λοιπόν με τους εξής όρους. Καταρχάς, και παραφράζοντας τον τίτλο ενός βιβλίου του Χάντκε, υπάρχει η αγωνία του μεταφραστή μπροστά στο πρωτότυπο. Όταν ο μεταφραστής πρωταρχίζει να μεταφράζει, κολλάει στο πρωτότυπο, στο κείμενο-πηγή: η αγωνία του βρίσκεται στα ύψη, συχνά μάλιστα τον παραλύει. Όταν γίνει «επαγγελματίας», κολλάει πλέον στο μετάφρασμα, στο κείμενο-στόχος: η αγωνία του μπροστά στο πρωτότυπο έχει μειωθεί αισθητά. Η ουσία έγκειται στο να μη χάσει ποτέ την αγωνία του (ακούγεται ολίγον σαδιστικό, αλλά δεν γίνεται αλλιώς): να μπορεί να ισορροπεί ανάμεσα στην πηγή και στον στόχο, να βρίσκει τη χρυσή τομή όπου, χωρίς να προδίδει το πρωτότυπο, να μη «φορά τσαρούχια» στο μετάφρασμα. Σε κάθε περίπτωση, και σε αντίθεση με τον συγγραφέα, που έχει δικαίωμα να γράφει κυριολεκτικά ό,τι του καπνίζει, ο μεταφραστής απαγορεύεται να μεταφράζει ό,τι θέλει. Εξού και η μετάφραση, ιδίως σημαντικών λογοτεχνικών κειμένων, είναι συχνά δυσκολότερη από τη γραφή.   

Κατά την πολύχρονη ενασχόλησή μου με το θέμα της συνεξέλιξης ανθρώπων και μηχανών, ενασχόληση που έχει αποφέρει μέχρι στιγμής κάποια σχετικά βιβλία (Αναμνήσεις από το ρετιρέ, Ψηφιακός Νάρκισσος, ένα συναφές μυθιστόρημα που ετοιμάζεται, καθώς και τη μονογραφία «Τέταρτον από της αληθείας: το σώμα στο κυβερνοπάνκ», στον τόμο Μεταμοντέρνο σώμα) και μπόλικα άρθρα, συνάντησα διάφορα κείμενα, λογοτεχνικά και θεωρητικά, τα οποία μπήκα στον πειρασμό να μεταφράσω. Ο εν λόγω πειρασμός έγινε πραγματικότητα, μεταξύ άλλων κειμένων, με τη νουβέλα του Άγγλου πεζογράφου Ε.Μ. Φόρστερ Η Μηχανή σταματά (εκδ. Οκτώ, 2016, σε επιμέλεια Χριστίνας Τούτουνα και Αλέξανδρου Μανωλάκη). Όταν την πρωτοδιάβασα, δεν πίστευα στα μάτια μου: είχα πέσει πάνω σε ένα από τα σημαντικότερα φουτουριστικά πεζογραφήματα του 20ού αιώνα, και μάλιστα γραμμένο όχι από κάποιον συνήθη ύποπτο της επιστημονικής φαντασίας, αλλά από έναν θιασώτη του κοινωνικού και ψυχολογικού ρεαλισμού. Ο Φόρστερ, με τον οποίο ασχολούμαι για πρώτη φορά από μεταφραστική άποψη, οραματίστηκε με ανατριχιαστική ακρίβεια το μέλλον και το κατέγραψε σε μια μοναδική νουβέλα· ύστερα συνέχισε να γράφει τα πιο κλασικού τύπου βιβλία που έγραφε και πριν.  

Η νουβέλα έχει μεν ξαναμεταφραστεί στα ελληνικά (δύο φορές, αν δεν κάνω λάθος), αλλά μια μετάφραση σε διαφορετική χρονική στιγμή μπορεί να οδηγήσει σε αρκετά διαφορετικές επιλογές. Η πρόκληση ήταν λοιπόν να μεταφέρω γλωσσικά, πάνω από έναν αιώνα μετά, το όραμα του Φόρστερ για έναν χρονικά απροσδιόριστο μελλοντικό κόσμο στον οποίο η τεχνολογία έχει αλλάξει άρδην τον ανθρώπινο βίο.

Η νουβέλα Η Μηχανή σταματά πρωτοδημοσιεύτηκε το 1909. Παρότι σε γενικές γραμμές δεν παρουσιάζει ιδιαίτερες δυσκολίες στη μετάφρασή της, ενέχει κάτι που το συναντούμε και σε άλλα φουτουριστικά έργα: νέες έννοιες και ευφάνταστες εικόνες, πλασμένες ειδικά για να εκφράσουν το μέλλον έτσι όπως το έβλεπε ο δημιουργός τη στιγμή της γραφής. Η νουβέλα έχει μεν ξαναμεταφραστεί στα ελληνικά (δύο φορές, αν δεν κάνω λάθος), αλλά μια μετάφραση σε διαφορετική χρονική στιγμή μπορεί να οδηγήσει σε αρκετά διαφορετικές επιλογές. Η πρόκληση ήταν λοιπόν να μεταφέρω γλωσσικά, πάνω από έναν αιώνα μετά, το όραμα του Φόρστερ για έναν χρονικά απροσδιόριστο μελλοντικό κόσμο στον οποίο η τεχνολογία έχει αλλάξει άρδην τον ανθρώπινο βίο. Πρόκειται για τη συναρπαστική ιστορία της καθηγήτριας μουσικής Βάστι και του εξεγερμένου γιου της, Κούνο, οι οποίοι πασχίζουν να επικοινωνήσουν, να λύσουν τις παλιές τους διαφορές και να αντιμετωπίσουν από κοινού το σταμάτημα της υπερεξελιγμένης, παντοδύναμης Μηχανής στην οποία κατοικούν. Ο Φόρστερ κατόρθωσε, αφενός να αφηγηθεί μια άκρως συγκινητική ιστορία, αφετέρου να προβλέψει τεχνοεπιστημονικές εξελίξεις που έχουν μεταμορφώσει τη ζωή μας σήμερα, όπως το Email, το Skype και το Facebook, δείχνοντας με ποιους τρόπους τα νέα μέσα εντείνουν την ανθρώπινη επικοινωνία καθιστώντας την πιο γρήγορη μα συχνά και, για τον ίδιο ακριβώς λόγο, πιο επιφανειακή. Στο επίμετρό μου, που συνοδεύει την έκδοση, αναλύω περαιτέρω τις πολλαπλές όψεις και σημασίες του έργου.

Θυμάμαι έναν καθηγητή μου στο Ε.ΚΕ.ΜΕ.Λ., ο οποίος υποστήριζε (ορθά, όπως διαπιστώνω μία δεκαετία μετά) πως 5-10 λάθη σε κάποιο βιβλίο που θα μεταφράσουμε δεν έχουν τόσο μεγάλη σημασία: το βασικό είναι να αποδοθεί αποτελεσματικά, να μη διαστρεβλωθεί, το ύφος του συγγραφέα και ο ρυθμός του κειμένου.

Τις τελευταίες τρεις με τέσσερις δεκαετίες έχει υπάρξει εκπληκτική άνθιση των καλών μεταφράσεων, και δη σε όλα τα είδη του λόγου. Με την αρωγή του διαδικτύου, που προσφέρει τα απαραίτητα πληροφοριακά στοιχεία και λεξικά για την υλοποίηση μιας ακριβέστερης μετάφρασης (ειδικά από αυτή την άποψη, οι περισσότερες παλιές μεταφράσεις είναι δυστυχώς για πέταμα: εξού τα παλαιοβιβλιοπωλεία πνίγονται από τέτοιες), οι μεταφραστές έχουν επιδείξει ως επί το πλείστον γνώση και ικανότητα, ενώ και η βοήθεια των επιμελητών και των διορθωτών είναι συνήθως ανεκτίμητη. Λάθη πάντα θα γίνονται: μια ενδελεχής εξέταση των μεταφρασμάτων, ακόμα κι αυτών που έχουν πραγματοποιήσει οι κορυφαίοι Έλληνες μεταφραστές, θα φανέρωνε διάφορα παραπτώματα, έως και κακουργήματα. Κάτι τέτοιο πάντως, όπως τόνισα χρησιμοποιώντας τη μεταφορά του ναρκοπέδιου, είναι αναπόφευκτο. Θυμάμαι έναν καθηγητή μου στο Ε.ΚΕ.ΜΕ.Λ., ο οποίος υποστήριζε (ορθά, όπως διαπιστώνω μία δεκαετία μετά) πως 5-10 λάθη σε κάποιο βιβλίο που θα μεταφράσουμε δεν έχουν τόσο μεγάλη σημασία: το βασικό είναι να αποδοθεί αποτελεσματικά, να μη διαστρεβλωθεί, το ύφος του συγγραφέα και ο ρυθμός του κειμένου. Στους δύο αυτούς στόχους θα πρόσθετα και τη μέριμνα για τα πραγματολογικά στοιχεία. Οπότε, ιδού η Ρόδος, ιδού και το μετάφρασμα. 

altInfo
Ο Γιώργος Λαμπράκος γεννήθηκε στην Αθήνα. Σπούδασε χρηματοοικονομικά στο Πανεπιστήμιο Πειραιά, φιλοσοφία των επιστημών στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, μετάφραση από την αγγλική και τη γερμανική γλώσσα στο ΕΚΕΜΕΛ. Έχει μεταφράσει μεταξύ άλλων John Gray, Umberto Eco, Adam Phillips, Joseph Conrad, John Sutherland, Martha C. Nussbaum και George Steiner.

alt

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Η Ανν Κάρσον στο εργαστήρι της Ευτυχίας Παναγιώτου και του Δημήτρη Αθηνάκη

Η Ανν Κάρσον στο εργαστήρι της Ευτυχίας Παναγιώτου και του Δημήτρη Αθηνάκη

Μεταφραστές και επιμελητές αποκαλύπτουν τις διαδρομές μέσα από τις οποίες προσέγγισαν τη γλώσσα, το ύφος ή και την οικονομία ενός βιβλίου και μοιράζονται μαζί μας τα μυστικά του εργαστηρίου τους. Φιλοξενούμενοι, η ποιήτρια και μεταφράστρια Ευτυχία Παναγιώτου και ο ποιητής και μεταφραστής Δημήτρης Αθηνάκης (ο οποίος ...

Ο Μάσιμο Ρεκαλκάτι στο εργαστήρι του Χρήστου Πονηρού

Ο Μάσιμο Ρεκαλκάτι στο εργαστήρι του Χρήστου Πονηρού

Μεταφραστές και επιμελητές αποκαλύπτουν τις διαδρομές μέσα από τις οποίες προσέγγισαν τη γλώσσα, το ύφος ή και την οικονομία ενός βιβλίου και μοιράζονται μαζί μας τα μυστικά του εργαστηρίου τους. Φιλοξενούμενος, ο μεταφραστής και διδάκτωρ του Τμήματος Ιταλικής Γλώσσας και Φιλολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θ...

Η Χάνα Κεντ στο εργαστήρι της Μαρίας Αγγελίδου

Η Χάνα Κεντ στο εργαστήρι της Μαρίας Αγγελίδου

Μεταφραστές και επιμελητές αποκαλύπτουν τις διαδρομές μέσα από τις οποίες προσέγγισαν τη γλώσσα, το ύφος ή και την οικονομία ενός βιβλίου και μοιράζονται μαζί μας τα μυστικά του εργαστηρίου τους. Φιλοξενούμενη, η μεταφράστρια και συγγραφέας Μαρία Αγγελίδου, με αφορμή το μυθιστόρημα της Hannah Kent «Λατρεία» (εκδ. Ίκ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Βίος και Πολιτεία #10: Ο Παναγής Παναγιωτόπουλος ζωντανά από το «υπόγειο» της Πολιτείας

Βίος και Πολιτεία #10: Ο Παναγής Παναγιωτόπουλος ζωντανά από το «υπόγειο» της Πολιτείας

Στο 10ο επεισόδιο της σειράς συζητήσεων με ανθρώπους από το χώρο του βιβλίου, με τον Κώστα Κατσουλάρη θα συνομιλήσει ο συγγραφέας και πανεπιστημιακός Παναγής Παναγιωτόπουλος. Η συζήτηση θα μεταδοθεί ζωντανά, την Πέμπτη, 28 Σεπτεμβρίου, στις 7μμ.

Επιμέλεια: Book Press

Βίος ...

«Κάποιοι μήνες της ζωής μου» του Μισέλ Ουελμπέκ – ή πώς να μην αποφεύγεις τις παγίδες της δημοσιότητας (κριτική)

«Κάποιοι μήνες της ζωής μου» του Μισέλ Ουελμπέκ – ή πώς να μην αποφεύγεις τις παγίδες της δημοσιότητας (κριτική)

Για το βιβλίο του Μισέλ Ουελμπέκ [Michel Houellebecq] «Κάποιοι μήνες της ζωής μου» (μτφρ. Γιώργος Καράμπελας, εκδ. Εστία). 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Προβοκάτορας, φίλεχθρος, άνθρωπος που ζει από τις αντιπαραθέσεις και...

«Ψυχολογία Συριανού συζύγου: Χριστίνα» του Εμμανουήλ Ροΐδη, σε σκηνοθεσία Γιάννη Λεοντάρη, στο Θέατρο Σταθμός

«Ψυχολογία Συριανού συζύγου: Χριστίνα» του Εμμανουήλ Ροΐδη, σε σκηνοθεσία Γιάννη Λεοντάρη, στο Θέατρο Σταθμός

Το έργο «Ψυχολογία Συριανού συζύγου: Χριστίνα», βασισμένο στη νουβέλα του Εμμανουήλ Ροΐδη, ανεβαίνει στο Θέατρο Σταθμός σε σκηνοθεσία Γιάννη Λεοντάρη, από 4 Οκτωβρίου έως 29 Νοεμβρίου.

Επιμέλεια: Book Press

Μετά από δύο επι...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα» του Βαγγέλη Μαργιωρή (προδημοσίευση)

«Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα» του Βαγγέλη Μαργιωρή (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αστυνομικό μυθιστόρημα του Βαγγέλη Μαργιωρή «Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα», το οποίο κυκλοφορεί στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Ήρωες, μίξερ, μανταλάκια, σερβιέτες…» Μέσα στο ...

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

«Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» της Τζορντάνα Λεβίν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Τζορντάνα Λεβίν [Jordanna Levin] «Manifest – Υλοποίησε τη ζωή των ονείρων σου» (μτφρ. Νοέλα Ελιασά), που θα κυκλοφορήσει στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας. 

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Ηλίας Πετρόπουλος: Σκληρός από τρυφερότητα» του Τζον Τέιλορ (προδημοσίευση)

«Ηλίας Πετρόπουλος: Σκληρός από τρυφερότητα» του Τζον Τέιλορ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση του προλόγου του μεταφραστή Γιώργου Ι. Αλλαμανή, στο βιβλίο του Τζον Τέιλορ [John Taylor] «Σκληρός από τρυφερότητα – Ο Έλληνας ποιητής και λαογράφος του άστεως Ηλίας Πετρόπουλος», το οποίο κυκλοφορεί αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Δίχτυ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Μεσογειακό νουάρ, δικαστικό θρίλερ, whodunnit κι ένα ασήμαντο περιστατικό: 4 δυνατά ευρωπαϊκά αστυνομικά μυθιστορήματα

Μεσογειακό νουάρ, δικαστικό θρίλερ, whodunnit κι ένα ασήμαντο περιστατικό: 4 δυνατά ευρωπαϊκά αστυνομικά μυθιστορήματα

Τέσσερα πρόσφατα αστυνομικά μυθιστορήματα ανανεώνουν τις γνωστές υποκατηγορίες της αστυνομικής λογοτεχνίας. «Η σκοτεινή μούσα» του Άρμιν Έρι, «Ο κώδικας του θησαυρού» της Τζάνις Χάλετ, «Θάνατος ενός ταξιδιώτη» του Ντιντιέ Φασέν και «Η στρατηγική του πεκινουά» του Αλέξις Ραβέλο.

Γράφει η Χίλ...

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Επιλογές από τις προσεχείς εκδόσεις ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας, ποίησης, βιογραφιών, θεάτρου, δοκιμίων, μελετών και γκράφικ νόβελ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Επιλέξαμε και φέτος όχι την εξαντλητική παρουσίαση των νέων εκδόσεων αλλά την στ...

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

Τι κοινό θα μπορούσε να έχει η Έμιλι Μπροντέ [Emily Brontë] με τον Χουάν Ρούλφο [Juan Rulfo] και τον εικονιζόμενο Άρη Αλεξάνδρου; Και οι τρεις τους, όπως και πολλοί ακόμα σημαντικοί συγγραφείς, έγραψαν και εξέδωσαν ένα μόνο μυθιστόρημα στη διάρκεια της ζωής τους, που ωστόσο αρκούσε για να τους καθιερώσει στο λογοτεχ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

22 Σεπτεμβρίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Επιλογές από τις προσεχείς εκδόσεις ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας, ποίησης, βιογραφιών, θεάτρου, δοκιμίων, μελετών και γκράφικ νόβελ. Επιμέλεια: Κώστας Αγορα

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

ΦΑΚΕΛΟΙ