Τον Λάσλο Κρασναχόρκαϊ, αν και φανατική σινεφίλ και άρα και του Μπέλα Ταρ, δεν τον γνώριζα μέχρι τον Μάρτιο του 2014 όταν έλαβα ένα μήνυμα από τις εκδόσεις Πόλις, που μου ανέθεταν τη μετάφραση του βιβλίου Πόλεμος και πόλεμος. Είπα αμέσως ναι διότι πάντα ήθελα να συνεργαστώ με τις εκδόσεις Πόλις, αλλά δεν ήξερα τί με περίμενε. Όταν το άνοιξα και άρχισα να το διαβάζω, νόμιζα πως βαδίζω στα τυφλά μέσα σε μια ζούγκλα γλωσσικών σημάτων, εξοπλισμένη με φακό και άλλα εργαλεία ώστε να μην πέσω σε μια παγίδα. Πριν αρχίσω να τον μεταφράζω, έθεσα σε λειτουργία τη μηχανή αναζήτησης στο google και ανακάλυψα ότι, ενώ ήταν γνωστός σε όλο τον κόσμο (τουλάχιστον στο Δυτικό κόσμο), στην Ελλάδα ήταν παντελώς άγνωστος, μέχρι τότε δεν είχε μεταφραστεί ούτε ένα βιβλίο του. Η πρόκληση ήταν τεράστια, η αγωνία επίσης. Ερχόμουν αντιμέτωπη με έναν πανθομολογουμένως δύσκολο συγγραφέα, ακόμα και για τους Ούγγρους, όπως με διαβεβαίωσε ο φίλος του μουσικός Μίχαλη Βιγκ πρόσφατα στην Αθήνα, και αυτό επιβεβαιωνόταν και από τις διάφορες κριτικές του έργου του που διάβαζα σε όλες τις γλώσσες που γνωρίζω.

Θεωρώ τον εαυτό μου τυχερό που μου δόθηκε η ευκαιρία και η δυνατότητα να μεταφράσω αυτόν τον μέγιστο συγγραφέα, αφενός, διότι ανταποκρίνεται πλήρως στις προσδοκίες που έχω για το μυθιστόρημα σήμερα και, αφετέρου, διότι ανακάλυψα έναν συγγραφέα του οποίου συμμερίζομαι την θεώρηση των πραγμάτων και την κλίμακα αξιών του.

Όμως, θεωρώ τον εαυτό μου τυχερό που μου δόθηκε η ευκαιρία και η δυνατότητα να μεταφράσω αυτόν τον μέγιστο συγγραφέα, αφενός, διότι ανταποκρίνεται πλήρως στις προσδοκίες που έχω για το μυθιστόρημα σήμερα και, αφετέρου, διότι ανακάλυψα έναν συγγραφέα του οποίου συμμερίζομαι την θεώρηση των πραγμάτων και την κλίμακα αξιών του. Στα έργα του, όπως ομολογεί ο ίδιος σε συνέντευξή του, υπάρχει πάντα ένας ήρωας που, όπως και στον Ντοστογιέφσκι, είναι η ενσάρκωση της αγάπης και θυσιάζεται για το καλό του συνόλου, στο Πόλεμος και πόλεμος είναι ο Κόριμ, στη Μελαγχολία της Αντίστασης, ο αλαφροΐσκιωτος Βάλουσκα. Όπως και ο Ντοστογιέφσκι, κυρίως στους Δαιμονισμένους, δείχνει την ηθική κατάπτωση του σύγχρονου ανθρώπου και τα ασαφή όρια μεταξύ Καλού και Κακού.

Η δυσκολία του έγκειται καταρχήν στον μακροπερίοδο χειμαρρώδη λόγο του και κατά δεύτερον στη θεματική του η οποία τον τοποθετεί δίπλα σε κλασικά ονόματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας όπως ο Ντοστογιέφσκι (οι επιρροές του οποίου είναι ορατές στα βιβλία, του), ο Κάφκα, ο Μπέκετ, ο Μπέρχαρντ. «Όταν δεν διαβάζω Κάφκα, σκέφτομαι τον Κάφκα, Όταν δεν σκέφτομαι τον Κάφκα λυπάμαι που δεν τον σκέφτομαι. Όταν δεν τον σκέφτομαι για ένα διάστημα, τον ξαναπιάνω και τον ξαναδιαβάζω. Το ίδιο μου συμβαίνει και με τον Όμηρο, τον Δάντη, τον Προυστ, τον Πάουντ, τον Μπέκετ, τον Μπέρχαρντ, τον Αττίλα Γιόζεφ, τον Sándor Weöres και τον Pilinszk» λέει ο ίδιος και ο μεταφραστής οφείλει να ακολουθήσει τα χνάρια του, να ξαναδιαβάσει και να εμβαθύνει στη σκέψη όλων εκείνων που τον επηρέασαν. Ο μακροπερίοδος λόγος του, δεν είναι μια απλή γραμματική φόρμα, αλλά μια μορφή σημαινόντων που εξυπηρετεί τους σκοπούς του, δηλαδή να περιγράψει και να καταδείξει μια περίπλοκη και χαοτική πραγματικότητα, καθώς και την ροή μιας πολυδαίδαλης και οξυδερκούς σκέψης. Ο συγγραφέας αποφλοιώνει το εξωτερικό περίβλημα των όντων και αποκαλύπτει, με τη χρήση μεταφορών, τον εσώτερο πυρήνα των πραγμάτων. Η χρήση μεταφορών είναι μια άλλη δυσκολία που μπορεί να υπονομεύσει την αρμονία του περιεχομένου. Τα βιβλία του αποτελούν ένα πανόραμα πραγματολογικών, ιστορικών, μυθολογικών και λογοτεχνικών αναφορών και η έρευνα πεδίου εκ μέρους του μεταφραστή είναι επιβεβλημένη.

Ο μακροπερίοδος λόγος του, δεν είναι μια απλή γραμματική φόρμα, αλλά μια μορφή σημαινόντων που εξυπηρετεί τους σκοπούς του, δηλαδή να περιγράψει και να καταδείξει μια περίπλοκη και χαοτική πραγματικότητα, καθώς και την ροή μιας πολυδαίδαλης και οξυδερκούς σκέψης.

Όλη η γοητεία του Κράσναχορκαϊ έγκειται στη γραφή του η οποία αντιστέκεται στον έλλογο χαρακτήρα της γλώσσας, την απελευθερώνει από τα περιοριστικά δεσμά της γραμματικής και της σύνταξης, δημιουργώντας έτσι μια νέα οπτική πάνω στην αισθητή πραγματικότητα και στη θέση του όντος μέσα σε έναν αφιλόξενο κόσμο. Όπως και στον προφορικό λόγο, όταν διακόπτουμε τον συνομιλητή μας πριν ολοκληρώσει τη φράση του, στην μακροσκελή πρόταση του Λάσλο, το ομιλούν υποκείμενο μπορεί να αλλάζει δύο και τρεις φορές, και η απόδοση αυτού του φαινομένου, πρέπει να μεταφερθεί στη γλώσσα-στόχου αβίαστα, δίχως να σκοντάφτει κάπου ο αναγνώστης, επομένως, κάποιες συντακτικές μετατοπίσεις, η παράλειψη ή προσθήκη μιας λέξης ή ενός εμφατικού μορίου, είναι αναγκαίες δίχως όμως να αλλοιώνουν την νοηματική συνοχή της φράσης. Προσπάθησα να σεβαστώ τις δομικές ιδιαιτερότητες της γραφής του, αλλά και τους εκφραστικούς τρόπους στους οποίους είναι συνηθισμένος ο Έλληνας αναγνώστης. Η ελληνική γλώσσα, σε αντίθεση με άλλες, είναι ικανή να εκφράσει ισοδύναμα αυτόν τον μακροπερίοδο λόγο δίχως να διασαλεύει την λογική σειρά των ιδεών που θέλει να εκφράσει ο συγγραφέας.

Θεωρώ ότι το μετάφρασμα πρέπει να αποδίδει πιστά το ύφος και το περιεχόμενο του συγγραφέα, πιστότητα (fidelité) δεν σημαίνει κατ’ ανάγκη και κατά λέξη μετάφραση (littérarité), μεταφράζω πιστά σημαίνει καταβάλλω προσπάθεια ώστε να προσεγγίσω σε όσο το δυνατόν μεγαλύτερο βαθμό την γλωσσική δομή του πρωτοτύπου με τα ποικίλα του γλωσσικά ιδιώματά του, την ιδιαίτερη στίξη του, τις λαβυρινθώδεις παρακάμψεις της συνείδησης, τις συνεχείς παρεκβάσεις, το υπόγειο χιούμορ.

Θεωρώ ότι το μετάφρασμα πρέπει να αποδίδει πιστά το ύφος και το περιεχόμενο του συγγραφέα, πιστότητα (fidelité) δεν σημαίνει κατ’ ανάγκη και κατά λέξη μετάφραση (littérarité), μεταφράζω πιστά σημαίνει καταβάλλω προσπάθεια ώστε να προσεγγίσω σε όσο το δυνατόν μεγαλύτερο βαθμό την γλωσσική δομή του πρωτοτύπου με τα ποικίλα του γλωσσικά ιδιώματά του, την ιδιαίτερη στίξη του, τις λαβυρινθώδεις παρακάμψεις της συνείδησης, τις συνεχείς παρεκβάσεις, το υπόγειο χιούμορ, με λίγα λόγια, όλη αυτή την συσσώρευση του πραγματικού που θεμελιώνει το μυθιστόρημα και δημιουργεί μια μυστηριακή ατμόσφαιρα εξωπραγματικού που κάνει τον αναγνώστη να αμφιβάλλει για τις βεβαιότητες και τις αποκρυσταλλωμένες παραδοχές του.

Στην Μελαγχολία της Αντίστασης, ο συγγραφέας διερευνά την δυνατότητα αντίστασης του πνεύματος ενάντια στην κοσμική αταξία, περιγράφει την αγριότητα και την βία που υπάρχει γύρω μας ή που φωλιάζει μέσα μας, την μηδαμινότητα της ανθρώπινης και θνητής ύπαρξης στη σχέση της με την απεραντοσύνη του σύμπαντος.

Θα επιθυμούσα να γνωρίζω ουγγρικά και να τα μεταφράσω απευθείας από τα ουγγρικά, είναι η πρώτη φορά που μεταφράζω έναν συγγραφέα από τη μετάφρασή του και για να είμαι ειλικρινής, με λυπεί πολύ.

Θα επιθυμούσα να γνωρίζω ουγγρικά και να τα μεταφράσω απευθείας από τα ουγγρικά, είναι η πρώτη φορά που μεταφράζω έναν συγγραφέα από τη μετάφρασή του και για να είμαι ειλικρινής, με λυπεί πολύ.

Κατά τη μετάφραση και των δύο βιβλίων του χρησιμοποιούσα και την αγγλική και τη γερμανική μετάφραση μέχρις ότου διάβασα μια συνέντευξή του στην οποίαν εκθειάζει την αγγλική μετάφραση και καταδικάζει την γερμανική, οπότε άφησα κατά μέρος τη γερμανική και επικεντρώθηκα στην αγγλική και κυρίως στη γαλλική μετάφραση. Αν και γνωρίζω πολύ καλά τη γαλλική κι έχω μακρόχρονη βιωματική σχέση με τη γλώσσα, ωστόσο, συνάντησα μεγάλες δυσκολίες, όχι τόσο στο Πόλεμος στο πόλεμος, το οποίο με δυσκόλεψε στις πρώτες τρεις-τέσσερις παραγράφους και στη συνέχεια, αφού βρήκα τον ρυθμό του, το τελείωσα πολύ γρήγορα. Όμως, στη Μελαγχολία της Αντίστασης δυσκολεύτηκα πολύ διότι η γραφή του είναι πυκνή και η σκέψη του συγγραφέα πολύ πιο αινιγματική, με τα δυστοπικά του θέματα και τις αλληγορίες να κυριαρχούν σε όλο το βιβλίο. Το δυσοίωνο και παραμορφωμένο παρόν, οδηγεί αναπόφευκτα και στην παραμόρφωση της γραφής του. Κάποια στιγμή σκέφτηκα να έρθω σ’ επαφή με τον συγγραφέα αλλά δεν τόλμησα να τον ενοχλήσω. Το έκανα για ένα άλλο, επίσης δύσκολο, βιβλίο και οι διευκρινίσεις του συγγραφέα με βοήθησαν πολύ στις μεταφραστικές επιλογές μου.

Info
Η Ιωάννα Αβραμίδου είναι μεταφράστρια. Έχει μεταφράσει Walter Benjamin, Paul Celan, Leonard Cohen, Martin Heidegger, Georg Trakl, Jean - Baptiste, Botul, κ.α.