Τη στιγμή που γράφω τούτες τις γραμμές κρατάω στα χέρια μου ένα νέο, ανέκδοτο μέχρι σήμερα μυθιστόρημα του Νίκου Καζαντζάκη. Είναι δυνατόν; Κι όμως, ναι. Τίτλος του, «Ο ανήφορος», ενώ η συγγραφή του χρονολογείται κάπου στα μέσα της δεκαετίας του '40, μετά τον Ζορμπά.
Του Κ.Β. Κατσουλάρη
Ο «Ανήφορος» εκτυλίσσεται στα μεταπολεμικά χρόνια, στην Κρήτη και στην Αγγλία, με πρωταγωνιστές τον κρητικό Κοσμά, και τη γυναίκα του, την Πολωνοεβραία Νοεμή. Αν κρίνω από τα αποσπάσματα που ακούσαμε χθες βράδυ στην αίθουσα εκδηλώσεων του Μουσείου Μπενάκη στην Πειραιώς, από τους ηθοποιούς Τάσο Νούσια και Κατερίνα Λέχου, πρόκειται για ένα βιβλίο που φέρει ατόφια τη σφραγίδα του μεγάλου δημιουργού. Έχοντας πίσω του το Ολοκαύτωμα και την καταστροφή του πολέμου, ο Καζαντζάκης προσπαθεί να βρει τα πατήματά του, τα βήματα του Ανθρώπου σε έναν κόσμο όπου όλες οι σταθερές είχαν καταρρεύσει.
Με αυτήν την έκδοση, που αναμφίβολα από μόνη της αποτελεί σπουδαίο γεγονός, οι εκδόσεις Διόπτρα, που έχουν πλέον τα δικαιώματα έκδοσης του έργου του Ν.Κ., ανακοίνωσαν χθες βράδυ μια σειρά από εκδοτικές ενέργειες που έχουν ως σκοπό να επανασυστήσουν τον συγγραφέα στο ελληνικό κοινό − δίνοντας έμφαση στους νέους αναγνώστες και στα παιδιά.
Προς τούτο, ετοιμάζονται δύο γκράφικ νόβελ (Ο Ζορμπάς και ο Καπετάν Μιχάλης) από καταξιωμένους κομίστες (Soloup και Pan Pan), καθώς και διασκευές των έργων του για παιδιά.
Και βέβαια: επανεκδίδονται, με νέα εξώφυλλα και νέα στοιχειοθεσία όλα του τα έργα, τόσο τα μυθοπλαστικά, όσο και τα φιλοσοφικά και ταξιδιωτικά.
Το έργο του επανασχεδιασμού των βιβλίων του Ν.Κ. έχει φέρει σε πέρας ο πολύπειρος γραφίστας Γιάννης Καρλόπουλος και δεν θα ήταν υπερβολή να πούμε ότι μας άφησε άφωνους με τις λιτές, πρωτότυπες και πυκνές, αισθητικά και νοηματικά, συνθέσεις του, στις οποίες δεσπόζει η «κόκκινη γραμμή» σε άσπρο φόντο. Στο εσωτερικό, μια εντελώς χειροποίητη γραμματοσειρά, δημιουργία του ιδίου και δυο Γάλλων μαθητών του, που θυμίζει το καζαντζακικό χειρόγραφο, ισορροπεί ανάμεσα στον κόσμο της καλλιγραφίας και τις σύγχρονες εκδοτικές ανάγκες.
Δεν θα μπω στον πειρασμό να περιγράψω με λεπτομέρειες τη χθεσινή βραδιά. Οι εκατοντάδες άνθρωποι του βιβλίου, του θεάτρου και του σινεμά που γέμισαν την αίθουσα (νομίζω ότι δεν την έχω ξαναδεί τόσο γεμάτη) θα έχουν σίγουρα κάτι να θυμούνται.
Τη βραδιά παρουσίασε, με απόλυτη επιτυχία, ο ίδιος ο εκδότης, ο Κωνσταντίνος Παπαδόπουλος, κάτι που νομίζω ότι αποτέλεσε κρίσιμη επιλογή από πολλές απόψεις. Τις ομιλίες και τις αναγνώσεις συνόδευαν καλαίσθητα και ψαγμένα βίντεο, ενώ γενικότερα το οπτικό και ηχητικό μέρος της παρουσίασης ήταν υψηλού επιπέδου (μόνο με βραδιές απονομής κινηματογραφικών βραβείων μπορεί να συγκριθεί). Ήταν μια υπερπαραγωγή, που όμοιά της ίσως δεν έχει ξαναγίνει στο χώρο του βιβλίου, αλλά το σημαντικό είναι τούτο: Καμιά στιγμή δεν χάθηκε το νήμα, δεν ξεχάσαμε γιατί βρισκόμαστε εκεί, ποιο είναι το όραμα, ποιο είναι το νόημα πίσω απ’ όλα αυτά.
Ήταν μια υπερπαραγωγή, που όμοιά της ίσως δεν έχει ξαναγίνει στο χώρο του βιβλίου, αλλά το σημαντικό είναι τούτο: Καμιά στιγμή δεν χάθηκε το νήμα, δεν ξεχάσαμε γιατί βρισκόμαστε εκεί, ποιο είναι το όραμα, ποιο είναι το νόημα πίσω απ’ όλα αυτά.
Ένα είναι σίγουρο: Τα χρόνια που έρχονται θα ξαναδιαβάσουμε τον Καζαντζάκη. Θα μιλήσουμε και θα ακούσουμε να μας μιλούν γι’ αυτόν, θα αναρωτηθούμε ξανά ποια είναι η σχέση μας μαζί του, θα τον «αναστήσουμε» μέσα μας και συλλογικά. Μια νέα εποχή αρχίζει. Ευχόμαστε στις εκδόσεις Διόπτρα να αρθούν στο ύψος των μεγάλων προσδοκιών που ενέπνευσαν χθες βράδυ. Η ελληνική λογοτεχνία, και μαζί της ο ελληνικός πολιτισμός, θα ανέβουν μερικούς πόντους ψηλότερα.
＊Ο Κ.Β. ΚΑΤΣΟΥΛΑΡΗΣ είναι συγγραφέας. Τελευταίο του βιβλίο, η αποτύπωση μιας σειράς συζητήσεων με τον Δημοσθένη Κούρτοβικ με τίτλο «Σκοντάφτοντας σε ανοιχτά σύνορα» (εκδ. Πατάκη).
