Reading_young_man250

Του Κώστα Κατσουλάρη

Παρότι ο εικοστός υπήρξε ο αιώνας που αποθέωσε τη λογοτεχνία, με την έννοια ότι ποτέ πριν το λογοτεχνικό φαινόμενο δεν μελετήθηκε σε τόση έκταση και τόσο συστηματικά, σήμερα, στην αυγή του 21ου αιώνα, εξακολουθούμε να μην γνωρίζουμε τι ακριβώς είναι η λογοτεχνία. 

Η αμηχανία μας αυτή συχνά καλύπτεται πίσω από παρωχημένες έννοιες (π.χ. «λογοτεχνικότητα», «λογοτεχνικό ύφος»), απότοκα παλιότερων προσεγγίσεων, που έχουν δεκαετίες τώρα ατονήσει στον κριτικό διάλογο. Άλλοτε, όλο και σπανιότερα είναι η αλήθεια, ορίζουμε το φαινόμενο δια της ατόπου απαγωγής («αν δεν είναι οτιδήποτε άλλο, τότε είναι λογοτεχνία»), ή κάνουμε λόγο για «παραλογοτεχνία», εξοβελίζοντας έτσι εκτός λογοτεχνικού σώματος όσα έργα δεν πληρούν ορισμένες, αυθαίρετες ως επί το πλείστον, «ποιοτικές» προϋποθέσεις. Συχνότερα, η κριτική μας αμηχανία ξεπερνιέται με τη χρήση πιο ανώδυνων όρων όπως «ελαφρά λογοτεχνία» ή με αναφορές στο φύλο ή την κοινωνική ομάδα την οποία υποτίθεται ότι εκφράζει ένα πεζογράφημα, π.χ. «γυναικεία», «γαλάζια», «γκέι» λογοτεχνία κ.ο.κ.

Μολαταύτα, παρά δηλαδή τη ρητή ή άρρητη παραδοχή μας ότι μιλώντας για λογοτεχνία δεν ξέρουμε ακριβώς για ποιο πράγμα μιλάμε –κι αυτό είναι ίσως ένα από τα λιγοστά διαχρονικά χαρακτηριστικά της–, υπάρχει ένας παράγοντας που αν εκλείψει δεν θα διακυβεύεται απλώς η «αντικειμενική» μας γνώση γύρω από αυτή, αλλά η ίδια ως αντικείμενο: ο παράγοντας αυτός λέγεται αναγνώστης λογοτεχνίας.

myrno_reading_book_mikroΚαι πράγματι: η ύπαρξη της λογοτεχνίας προϋποθέτει τη «σύμπτωση» μεταξύ ενός κειμένου, που έχει ορισμένα χαρακτηριστικά, κι ενός αναγνώστη που έχει αποδεχτεί ότι ο τρόπος με τον οποίο θα προσεγγίσει αυτό το κείμενο θα είναι «λογοτεχνικός»· θα λαμβάνει δηλαδή υπόψη του ορισμένα γνωρίσματα τα οποία, παρότι δεν μπορεί να τα ορίσει επακριβώς, αναγνωρίζει ότι διαφοροποιούν το λογοτεχνικό κείμενο από την εφημερίδα ή τον τηλεφωνικό κατάλογο. Ο αναγνώστης αυτός αποδέχεται, παραδείγματος χάριν, ότι μπορεί μια ιστορία να ξεκινάει με τον κεντρικό ήρωα να έχει μεταμορφωθεί σε «κατσαρίδα», δίχως αυτό να την κάνει λιγότερη «αληθινή» ή «πειστική». Αποδέχεται, επίσης, ότι ένα λογοτεχνικό έργο μπορεί να έχει πολλαπλά νοήματα και συνδηλώσεις, ακόμη και αντιφατικά μεταξύ τους, κι ότι η λογοτεχνία από αυτή την άποψη μοιάζει περισσότερο με τα όνειρα, όπου η ισορροπία ανάμεσα στις συνήθεις λογικές αντιθέσεις διαταράσσεται, παρά με την ιδέα της πραγματικότητας έτσι όπως την ορίζουν οι δημοσιογραφικές αφηγήσεις ή οι απαιτήσεις της καθημερινότητας.

Τι θα συνέβαινε ωστόσο αν αυτός ο αναγνώστης έπαυε να δίνει τη συναίνεσή του, αν αρνιόταν, συνειδητά ή όχι, να τηρήσει τη «συμφωνία»; Αν δηλαδή σταματούσε να εκχωρεί στο λογοτεχνικό κείμενο τη λεγόμενη «ποιητική αδεία», να του παρέχει την πίστωση χρόνου που χρειάζεται για να δώσει τους χυμούς του; Μπορεί άραγε να υπάρξει λογοτεχνία χωρίς αναγνώστες διαθέσιμους να της αναγνωρίζουν τις ιδιαιτερότητές της, μεταξύ των οποίων είναι ενδεχομένως η ανορθόδοξη χρήση της γλώσσας, η αφαίρεση, η διακειμενικότητα, η πολυσημία κ.ά; Κι αν πράγματι έτσι είχαν τα πράγματα, αν δηλαδή ο παραδοσιακός αναγνώστης λογοτεχνίας αποτελούσε «είδος υπό εξαφάνιση», θα υπήρχε τότε λόγος, ως αναγνωστική κοινότητα ή ως πολιτεία, να κάνουμε κάτι για τη «διάσωσή του»;

* Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΤΣΟΥΛΑΡΗΣ είναι συγγραφέας. 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

 «Κουίρ, γουίρντ και γκόθικ» – Σκέψεις για την Κάρσον ΜακΚάλερς με αφορμή το «Ανταύγειες σε χρυσά μάτια»

«Κουίρ, γουίρντ και γκόθικ» – Σκέψεις για την Κάρσον ΜακΚάλερς με αφορμή το «Ανταύγειες σε χρυσά μάτια»

Μια επισκόπηση του έργου της Κάρσον ΜακΚάλερς και της μεγάλης σημασίας του για μας σήμερα, με αφορμή το μυθιστόρημα «Ανταύγειες σε χρυσά μάτια» (μτφρ. Έφη Τσιρώνη). Πλέον, από τις εκδόσεις Διόπτρα, έχουμε το σύνολο του μικρού πλην σημαντικότατου έργου της ΜακΚάλερς, σε θαυμάσιες μεταφράσεις που πλαισιώνονται από καλ...

«Εξ όνυχος τον λέοντα» – μια ιστορία με τον Μήτσο

«Εξ όνυχος τον λέοντα» – μια ιστορία με τον Μήτσο

Όταν κάποιος φεύγει από κοντά μας και μάλιστα τόσο ξαφνικά όσο ο Δημήτρης Φύσσας, συχνά προσπαθούμε να ανακαλέσουμε ένα περιστατικό που, με κάποιον μαγικό τρόπο, θα αποκάλυπτε τον άνθρωπο. Όμως αυτά που μας χαρακτηρίζουν, που φανερώνουν το ήθος μας ή την απουσία του, δεν είναι μονάχα τα όσα έχουμε κάνει αλλά και κάπ...

Γκουίντο Τονέλι: «Το σύμπαν είναι ένα… δωρεάν γεύμα»

Γκουίντο Τονέλι: «Το σύμπαν είναι ένα… δωρεάν γεύμα»

Χθες το απόγευμα γίναμε αποδέκτες ενός σπάνιου δώρου από τις εκδόσεις Διόπτρα. Λίγοι δημοσιογράφοι, μαζί με κάμποσους φοιτητές και ακαδημαϊκούς, σκαρφαλώσαμε στο Αστεροσκοπείο Αθηνών, όπου βρεθήκαμε τετ-α-τετ για μιάμιση ώρα με τον κορυφαίο Ιταλό πειραματικό φυσικό Guido Tonelli. Μαύρες τρύπες, μποζόνια, τα μυστήρια...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Ανορθογραφίες επιμελητών» – Μια επιστολή του Διονύση Χαριτόπουλου

«Ανορθογραφίες επιμελητών» – Μια επιστολή του Διονύση Χαριτόπουλου

Λάβαμε από τον Διονύση Χαριτόπουλο την παρακάτω επιστολή, σχετικά με την επιλογή κριτικών κειμένων του Κωστή Παπαγιώργη που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Καστανιώτη με τον τίτλο «Κωστής Παπαγιώργης: Τα βιβλία των άλλων 1, Έλληνες συγγραφείς», το 2020. 

Επιμέλεια: Book Press

...
«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

Η νικήτρια του βραβείου Women's Prize για non-fiction βιβλία θα ανακοινωθεί στις 13 Ιουνίου. Κεντρική εικόνα, μια από τις υποψήφιες για το βραβείο: η συγγραφέας και αρθρογράφος Ναόμι Κλάιν © The University of British Columbia.

Επιμέλεια: Book Press

...
Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Βαγγέλη Γιαννίση «Μακγκάφιν», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 21 Μαρτίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΟΥΡΙΣΤΑΣ
37.947408, 23.641584

 «Αφού σου ...


«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Κωνσταντίνου Κυριακού «Το μποστάνι του Μποστ – Μια σύνθεση / συμπλήρωση / διασκευή κειμένων του Μποστ», το οποίο κυκλοφορεί σε λίγες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Δήμητρας Παπαδήμα «Όλα μαύρα», το οποίο θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Τι είμαστε εμείς μπροστά σε αυτά τα κτήνη, ρε; Τι είμαστε; Άγιοι. Και φόνο να...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Τι διαβάζουμε τώρα; 21 καλά βιβλία λογοτεχνίας που βγήκαν πρόσφατα

Τι διαβάζουμε τώρα; 21 καλά βιβλία λογοτεχνίας που βγήκαν πρόσφατα

Επιλέξαμε 21 βιβλία ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας που κυκλοφόρησαν πρόσφατα.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστός

Οι πρώτοι μήνες του 2024 έχουν φέρει πολλά και καλά βιβλία πεζογραφίας. Κι αν ο μέσος αναγνώστης βρίσκεται στην καλύτερη περίπτωση σε σύγχυση, στη χειρότερη σε άγχ...

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Ενόψει της 25ης Μαρτίου, επιλέγουμε έντεκα βιβλία που μας βοηθούν να κατανοήσουμε τα περίπλοκλη όσο και μοναδική διαδοχή γεγονότων που ήταν η Ελληνική Επανάσταση. Kεντρική εικόνα: έργο του Λουντοβίκο Λιπαρίνι «Ο όρκος του λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι» (περίπου 1850), μουσείο Μπενάκη.

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

02 Απριλίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα μεγαλύτερα μυθιστορήματα όλων των εποχών: 20 έργα-ποταμοί από την παγκόσμια λογοτεχνία

Πολύτομα λογοτεχνικά έργα, μυθιστορήματα-ποταμοί, βιβλία που η ανάγνωσή τους μοιάζει με άθλο. Έργα-ορόσημα της παγκόσμιας πεζογραφίας, επικές αφηγήσεις από την Άπω Ανατ

ΦΑΚΕΛΟΙ