
Μια μέρα σαν σήμερα, 30 Οκτωβρίου 1966, πέθανε στην Αθήνα ο λογοτέχνης Γεώργιος Θεοτοκάς. Ήταν 61 ετών και η αιτία του αιφνίδιου θανάτου του ήταν αδιάγνωστος καρκίνος στο ήπαρ.
Του Λεωνίδα Καλούση
Ο Γεώργιος Θεοτοκάς είχε γεννηθεί στις 27 Αυγούστου 1905 στην Κωνσταντινούπολη, γιος του δικηγόρου Μιχαήλ Θεοτοκά από τη Χίο και της επίσης Χιώτισας Ανδρονίκης Νομικού, κόρης εμπόρου. Αποφοίτησε από το Εθνικό Ελληνογαλλικό Λύκειο της Κωνσταντινούπολης και το 1922 με την Μικρασιατική Καταστροφή η οικογένεια εγκαταστάθηκε στην Αθήμα. Σπούδασε στη Νομική Σχολή της Αθήνας και το 1927, μετά την ολοκλήρωση των σπουδών του, έφυγε για το Παρίσι και εν συνεχεία το Λονδίνο όπου συνέχισε τις σπουδές του στο δίκαιο, την λογοτεχνία και τη φιλοσοφία.
Από το 1929, εγκατεστημένος πια στην Αθήνα ξεκινά να εργάζεται ως δικηγόρο και την ίδια χρονιά, σε ηλικία μόλις 24 ετών, εκδίδει το πρώτο του βιβλίο χρησιμοποιώντας το ψευδώνυμο Ορέστης Διγενής, το δοκίμιο «Ελέυθερο Πνεύμα», ένα κείμενο που χαρακτηρίζεται από νεανική ορμητικότητα, τόλμη και φερεσκάδα ιδεών και που θα μελετηθεί πολύ ενώ, λίγο καιρό μετά την έκδοσή του, θα βαπτιστεί «μανιφέστο της γενιάς του '30», «το πρώτο τεκμήριο της αυτογνωσίας της» κατά τον διαπρεπή φιλόλογο και ιστορικό της νεοελληνικής λογοτεχνίας Κ. Θ. Δημαρά.
Η αρχική εκδοχή του πρώτου μυθιστορήματός του με τίτλο Αργώ κυκλοφόρησε το 1933. Η αναγνώριση με το Βραβείο Πεζογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών ήρθε το 1939 για το μυθιστόρημά του Το Δαιμόνιο. Τον επόμενο χρόνο κυκλοφόρησε το μυθιστόρημά του Λεωνής και δέκα χρόνια αργότερα, το 1950, το εμβληματικό έργο του Ασθενείς και Οδοιπόροι. Μετά τον θάνατό του, το 1970 εκδόθηκε το μυθιστόρημα Οι Καμπάνες. Σε μια μεταγενέστερη έκδοση γράφει στον πρόλογό του για την απήχηση και την πρόσληψη που είχε η Αργώ:
«Σαν άρχισα αυτό το βιβλίο, η μοναδική μου πρόθεση ήταν να ζωντανέψω μερικά ανθρώπινα πλάσματα που τριγυρνούσανε στη φαντασία μου και βασάνιζαν τις ώρες της σχόλης μου. Κατόπι, σαν προχώρησε η δουλειά, μου ήρθε η όρεξη να δώσω με αυτήν την ευκαιρία, μια γενική κάπως έκθεση της ελληνικής ζωής και των προβλημάτων της εποχής μας. Έτσι η Αργώ πήρε διαστάσεις που δεν τις περίμενα.»
![]() |
Γεώργιος Θεοτοκάς και Γιώργος Σεφέρης, Ιανουάριος 1941 στην Αθήνα. |
Στις 22 Νοεμβρίου 1940 παρουσιάστηκε εθελοντής στο Γουδί αλλά του αρνήθηκαν την κατάταξη. Κατατάχθηκε εκ νέου ένα μήνα αργότερα και τελικά αποστρατεύτηκε τον Ιανουάριο 1941. Από το 1944 αποκτά στενή σχέση με τον Γεώργιο Παπανδρέου κι αρχίζει να ασχολείται κι ο ίδιος με την πολιτική. Πολιτεύτηκε μια φορά χωρίς επιτυχία, το 1955 όταν έθεσε υποψηφιότητα για βουλευτής Χίου. Σε μια επιστολή του Σεφέρη προς τον Θεοτοκά, (Σεφέρης – Θεοτοκάς, 1930-1966, εκδ. Ερμής, Επιμέλεια Γιώργος Σαββίδης) γραμμένη το 1931 διαβάζουμε:
«Δεν θέλω να σου καταστρέψω το θάρρος σου. Απεναντίας, αυτά θα σου τα’ γραφα πολύ αργότερα, αν μου περνούσε από τον νουπως θα μπορούσε να βρεις κάτι διαλυτικό στα γραφόμενά μου. Ίσως να μην έχω καταλάβει καλά το δαιμόνιό σου. Όμως καλύτερα δεν ειν’ έτσι, νά’ χουμε φίλους που μας κρίνουν, παρά φίλους που μας χειροκροτούν. Ίσως ακόμη να τα ‘γραψα όλα αυτά, γιατί με φοβίζουν οι μεγάλες λέξεις ( το ξέρεις αυτό) “πολιτικοκοινωνική θεωρία”, “αντικατάσταση του καπιταλισμού”. Προτιμώ την απλή λέξη Αργώ, που περιμένω με ανυπομονησία να τη δω να ταξιδεύει με τον αγέρα πρίμο στα πανιά της».
Ο Θεοτοκάς έγραψε επίσης θεατρικά έργα, ταξιδιωτικά δοκίμια ενώ αρθρογραφούσε επί σειρά ετών.
Διατέλεσε διευθυντής του Εθνικού Θεάτρου (1945-1946 και 1952-1953). Με την ιδιότητά του αυτή προσκλήθηκε για πολύμηνη διαμονή στην Αμερική στο πλαίσιο προγράμματος μορφωτικών ανταλλαγών ενώ ταξίδεψε και στην πρώην Σοβιετική Ένωση. Το 1963 συμμετείχε μαζί με τον Ευάγγελο Παπανούτσο στην Υποεπιτροπή Παιδείας της Ενώσεως Κέντρου, η οποία συνέταξε ένα πλήρες σχέδιο για το εκπαιδευτικό σύστημα σε περίπτωση που η «Ένωση Κέντρου» ανελάμβανε την εξουσία.Το 1964 διορίστηκε πρόεδρος του Δ.Σ. του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος.
![]() |
Με την δεύτερη σύζυγό του, Κοραλία Ανδρειάδη εν πλω προς την Πάτμο, το 1963. |
Το 1948 είχε παντρευτεί με την βυζαντινολόγο Ναυσικά Στεργίου, η οποία πέθανε το 1959. Το 1961 γνωρίστηκε με την ποιήτρια Κοραλία Ανδρειάδη με την οποία παντρεύτηκε λίγους μήνες πριν τον αιφνίδιο θάνατό του.