
Μια μέρα σαν σήμερα, 28 Μαΐου 2014, πέθανε σε ηλικία 86 ετών η Αμερικανίδα ποιήτρια, πεζογράφος και ακτιβίστρια για τα ανθρώπινα δικαιώματα Μάγια Αγγέλου.
Του Λεωνίδα Καλούση
H Marguerite Annie Johnson είχε γεννηθεί στο Σαιντ Λούις του Μιζούρι στις 4 Απριλίου 1928. Πολύ μικρή, τριών ετών, στάλθηκε στο Αρκάνσας μαζί με τον κατά ένα χρόνο μεγαλύτερο αδελφό της να ζήσει με τη γιαγιά της από την πλευρά του πατέρα της. Λίγα χρόνια αργότερα θα επιστρέψει στο Σαιντ Λιούις για να ζήσει με τη μητέρα της και εκεί θα κακοποιηθεί σεξουαλικά από τον φίλο της μητέρας της. Ο άνδρας αυτός συνελήφθη, καταδικάστηκε, φυλακίστηκε όμως μόνο για μέρα. Μετά την αποφυλάκισή του δολοφονήθηκε, κατά μια εκδοχή από τους θείους της. Η τραυματική αυτή εμπειρία της προκάλεσε κώφωση και αλαλία για πέντε χρόνια. Σε αυτά τα χρόνια παρηγοριά και καταφύγιό της ήταν τα βιβλία.
Στη ζωή της ήταν πρωτοπόρος. Πολύ μικρή δούλεψε σαν οδηγός τρόλεϊ, μια πρωτιά για γυναίκα και μάλιστα μαύρη. Έγινε μητέρα στα 17 της κι ακολούθησαν χρόνια κατά τα οποία έκανε τα πάντα: μαγείρισσα, πόρνη, χορεύτρια σε νυχτερινά μαγαζιά, τραγουδίστρια, ηθοποιός στην όπερα Porgy and Bess, συντονίστρια σε συνέδρια της βόρειο-χριστιανών και δημοσιογράφος. Ήταν σκηνοθέτης, ηθοποιός, συγγραφέας και παραγωγός παραστάσεων, ταινιών και τηλεοπτικών προγραμμάτων.
Το καλλιτεχνικό της ψευδώνυμο το οφείλει στον πρώτο σύζυγό της, τον ελληνικής καταγωγής ηλεκτρολόγο, πρώην ναυτικό και μουσικό Tosh Angelos.
Το καλλιτεχνικό της ψευδώνυμο το οφείλει στον πρώτο σύζυγό της, τον ελληνικής καταγωγής ηλεκτρολόγο, πρώην ναυτικό και μουσικό Tosh Angelos.
Απέκτησε τεράστια αναγνώριση στις Ηνωμένες Πολιτείες, αλλά και διεθνώς, με την πρώτη αυτοβιογραφία της που κυκλοφόρησε το 1969. Τίτλος της I Know Why the Caged Bird Sings, Ξέρω γιατί κελαηδάει το πουλί στο κλουβί (μτφρ. Ιωάννα Καρατζαφέρη, εκδ. Πατάκη). Στο βιβλίο περιγράφει τη ζωή της μέχρι τα 17 της χρόνια.
Το 1982 έγινε η πρώτη καθηγήτρια στο Τμήμα Αμερικανικών Σπουδών στο Wake Forest University της Βόρειας Καρολίνα. Ήταν ενεργό μέλος του Κινήματος των Δικαιωμάτων των Πολιτών και εργάστηκε μαζί με τον Μάρτιν Λούθερ Κινγκ και τον Μάλκολμ. Μέχρι τα γεράματά της, επισκεπτόταν πανεπιστήμια και μιλούσε στους νέους για τα βιώματά της, για τους αγώνες των Αφροαμερικανών, για τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Το 1993, στην ορκωμοσία του Μπιλ Κλίντον, απήγγειλε το ποίημά της «On the Pulse of Morning». Στις αρχές του 2021, η νεαρή Αφροαμερικανή ποιήτρια Αμάντα Γκόρμαν απέτισε φόρο τιμής στην Αγγέλου, όταν στην ορκωμοσία του Τζο Μπάιντεν φόρεσε ένα ζευγάρι σκουλαρίκια εμπνευσμένα από την αυτοβιογραφία της Αγγέλου Ξέρω γιατί κελαηδάει το πουλί στο κλουβί.
Τιμήθηκε με πολλά βραβεία. Το 2000 έλαβε, για τη συνολική προσφορά της στην ποίηση το Εθνικό Μετάλλιο Τεχνών (National Medal of Arts) και το 2010 ο Μπαράκ Ομπάμα της απένημε το Μετάλιο της Ελευθερίας (Presidential Medal of Freedom), την ύψιστη πολιτική διάκριση που προβλέπεται από το αμερικανικό κράτος.
Ο στίχος στον τίτλο είναι από το ποίημα «Ακόμα Ανατέλλω» (μτφρ. Ασημίνα Ξηρογιάννη, απόσπασμα)
[...]
Ακριβώς όπως τα φεγγάρια και όπως οι ήλιοι
Mε τη βεβαιότητα της παλίρροιας
Ακριβώς όπως οι ελπίδες που πηγάζουν από ψηλά
Ακόμα θ’ ανατέλλω.
Θέλατε να με δείτε να σπάω;
Καλυμμένο κεφάλι και χαμηλωμένα μάτια;
Ώμους που πέφτουν κάτω σαν δάκρυα
Aδύναμη από τις οργισμένες μου κραυγές;
Μήπως το αγέρωχό μου ανάστημα σας προσβάλλει;
Δεν σας έρχεται πολύ δύσκολο
Που γελώ σαν να έχω ορυχεία χρυσού
Σκάβοντας στην πίσω αυλή μου;
Μπορείτε να με πυροβολήσετε με τις λέξεις σας
Μπορείτε να με σφάξετε με τη ματιά σας
Μπορείτε να με δολοφονήσετε με το μίσος σας
Αλλά ακόμα, σαν αέρας, θα ανεβαίνω ψηλά.
[...]