alt

Κάθε δεύτερη Παρασκευή, ο ιχνηλάτης βιβλιοπωλείων και βιβλιοθηκών Γιώργος-Ίκαρος Μπαμπασάκης φορτώνει στον Σάκο Εκστρατείας του βιβλία που σας συστήνει συνδυάζοντάς τα και μιλώντας γι᾽ αυτά σαν να αφηγείται ιστορίες σ᾽ ένα φιλόξενο στέκι. Σήμερα, στον Σάκο του, ο Φραντς Κάφκα.

Του Γιώργου-Ίκαρου Μπαμπασάκη

altΜαμούνι, ζωύφιο, παράσιτο, έντομο, κατσαρίδα. Και άλλα. Έτσι, πολλαπλώς και πολλαχώς (όπως το ον – το ον λέγεται πολλαχώς, επιμένει ο Αριστοτέλης) έχει μεταφραστεί η λέξη «ungeziefer». Το ξέρουν κι οι πέτρες: ξυπνάει ένα πρωί ο Γκρέγκορ Σάμσα και είναι μεταλλαγμένος/μεταμορφωμένος σ' ένα τεράστιο ungeziefer. Κι έτσι αρχίζει ένα από τα σημαντικότερα έργα του 20ού αιώνα, γραμμένο όσο πιο απλά γίνεται, με τρόπο λιτό, με πενιχρά μέσα, ακριβώς για να δείξει έτσι την περιπλοκότητα των πραγμάτων, να δείξει πόσο πιεστικές είναι οι εξωτερικές συνθήκες, να δείξει πόσο κατεπείγουσα γίνεται η κοινωνική κριτική όταν η εργασία είναι εφιάλτης, όταν η οικογένεια είναι παγωμάρα, όταν η χρεία κουρταλεί κάθε θύρα. Ο Φραντς Κάφκα, λοιπόν: ένας ήπιος (φαινομενικά) αναρχικός στοχαστής, ένας doppelgänger του Φερνάντο Πεσσόα, ο «δημιουργός της πλέον σκοτεινής διαύγειας στην ιστορία της λογοτεχνίας» (σημειώνει εύστοχα ο Έριχ Χέλερ), κάποιος που συναρπάζει τους αναγνώστες του με ένα «ανελέητο μάθημα διαύγειας» (διαπιστώνει παρεμφερώς ο Φερνάντο Μπερμέχο, όπως μας θυμίζει η Ισαμπέλ Ερνάντεθ), εντέλει ένας μείζων ποιητής, σύμφωνα με τον Σαούλ Φριντλέντερ. Ο Σάκος Εκστρατείας του Επίμονου Αναγνώστη είναι γεμάτος με πρόσφατα, αλλά και παλαιότερα, έργα του Κάφκα, με πονήματα γραμμένα για τον Κάφκα, με μία βιογραφία του Κάφκα, με ένα μυθιστόρημα που έχει πρωταγωνιστή τον Κάφκα, με ένα διήγημα για κάποιον φίλο του Κάφκα. Αφορμή στάθηκε η παράσταση (ταχύρρυθμη, καλομονταρισμένη, καλώς συγκερασμένη, πανίσχυρη) «Η Μεταμόρφωση» που ανεβαίνει κάθε Σάββατο, τα μεσάνυχτα, στο Από Μηχανής Θέατρο alt(Σκηνοθεσία: Τάσος Σαγρής / Παίζουν: Σίσσυ Δουτσίου, Στέβη Φόρτωμα, Μάνος Τσίζεκ, Λουκία Ανάγνου, Θωμάς Χαβιανίδης / Μουσική: Whodoes, Radiohead, Arvo Pärt, Einsturzende Neubauten, Γιάννης Χρήστου, Godspeed You Black Emperor, Max Richter / Φωτισμοί: Γιώργος Παπανδρικόπουλος /Video art: Άλκηστις Καφετζή, Kipseli Film Coop).  

«Ξυπνώντας κάποιο πρωί ο Γκρέγκορ Σάμσα από ταραγμένο ύπνο, βρέθηκε στο κρεβάτι του μεταμορφωμένος σ' ένα τεράστιο έντομο». Ιδού η περιλάλητη αρχή της Μεταμόρφωσης (μτφρ. Μαργαρίτα Ζαχαριάδου, εκδ. Πατάκη). Πρόκεται για τη συλλεκτική έκδοση, κοσμημένη με έντονες ξυλογραφίες του Αντόνιο Σάντος, και εμπλουτισμένη με πρόλογο του Χουάν Χοσέ Μιγιάς και επίλογο της Ισαμπέλ Ερνάντεθ. Σημειώνω ότι η ίδια η λέξη «μεταμόρφωση» υπάρχει μονάχα μία (1!) φορά στην συγκλονιστική αυτή νουβέλα (εν προκειμένω, στη σελίδα 87). Ο Σάμσα/ζωύφιο έχει να αντιμετωπίσει σύνολο το κοινωνικό πιεστικό σύστημα. Από τη στιγμή που αρχίζει να το αμφισβητεί και να το αντιμάχεται γίνεται αποσυνάγωγος, παρίας, μόνος, ορφανός, περιττός, και σταδιακά εξοντώνεται. Ο Κάφκα, με λιτά (ας το επαναλάβω) μέσα, με μια λογοτεχνική Arte Povera, θέλει να ασκήσει καυστική κριτική σε όσα ταλάνιζαν και τον ίδιο: ανιαρή εργασία, οικογενειακές συγκρούσεις (ιδίως με τον πατέρα του), αντιμαχίες πότε εξωτερικευμένες και πότε μύχιες, εξέγερση σε ένα σύστημα και μια οργάνωση του υπάρχειν που συνθλίβει τον διαφορετικό, που εξοντώνει τη δημιουργική διάθεση. Όπως ορθά διατείνεται ο Τέοντορ Αντόρνο, το έργο του Κάφκα, στο μεγαλύτερο μέρος του, είναι μια εναντίωση στην εξουσία, και μάλιστα στην απηνή, τη σκληρή, την απεριόριστη εξουσία. 

alt

Συγγενές από πολλές απόψεις με τη Μεταμόρφωση είναι το Γράμμα στον πατέρα (μτφρ. Βασίλης Τσαλής, εκδ. Μεταίχμιο). Γραμμένο τον Νοέμβριο του 1919, υπό τη βαριά σκιά της πνευμονοπάθειας και της αποτυχημένης του προσπάθειας να παντρευτεί τη Γιούλιε Βόριτσεκ, το Γράμμα δεν εκδόθηκε παρά το 1953. Μια εκ βαθέων εξομολόγηση/επίθεση στη δεσπόζουσα ασφυκτική πατρική μορφή, συνταγμένη και καταστρωμένη με σκακιστική στρατηγική, με τη μέθοδο «μια στο καρφί και μια στο πέταλο», με κρυστάλλινη ακρίβεια, με την πείσμονα αποφασιστικότητα να μην μείνει τίποτε αδιευκρίνιστο, να θιγούν όλα όσα θεωρεί ο Φραντς Κάφκα ότι απαρτίζουν τον Χέρμαν Κάφκα, τον επιβλητικό, bigger than life πατέρα που «από την πολυθρόνα του κυβερνά τον κόσμο» (σ. 17), που εξακολουθεί να επεμβαίνει σε όλα όσα πασχίζει να κατορθώσει ο Φραντς, που με την διαλυτική ειρωνεία του σαρώνει και αποδομεί κάθε επιχείρημα. altΕκτός από συντεταγμένη και παρατεταμένη κραυγή, μεταμορφωμένη, από την πένα του συγγραφέα, σε σχεδόν ψιθυριστό μανιφέστο εσωτερικής (έστω) λύτρωσης, το Γράμμα είναι συνάμα ένα πολύτιμο σχεδίασμα αυτοβιογραφίας/αυτοβιολογίας του Κάφκα: «Από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου», γράφει, «είχα τόσο σοβαρές έγνοιες για την ισχυροποίηση της πνευματικής μου υπόστασης, που αδιαφορούσα για όλα τα άλλα» (σ. 69). Και: «Το γνωμικό "κάλλιο πέντε και στο χέρι παρά δέκα και καρτέρει" δεν ταιριάζει και πολύ στην περίπτωσή μου. Στο χέρι δεν έχω τίποτα, όλα βρίσκονται αλλού, κι εγώ ωστόσο, πρέπει –όπως ορίζουν οι κοινωνικές συμβάσεις και οι ανάγκες της ζωής– να επιλέξω το τίποτα» (σ. 93). Και: «Εγώ κατέφευγα πάντα στο δωμάτιό μου, στα βιβλία, σε παλαβούς φίλους» (σ. 6). altΣτο Γράμμα, ο Κάφκα θίγει και το ζήτημα της ανάγκης του να εκφραστεί με τη γραφή, μιλάει για τα εμπόδια που συναντάει, διαμαρτύρεται για την αποστροφή με την οποία ο πατέρας του αντιμετώπιζε τη συγγραφική δραστηριότητά του. 

Ο συγγραφέας και μεταφραστής Αλέξανδρος Κυπριώτης είχε τη λαμπρή ιδέα να συγκεντρώσει 366 θραύσματα από το έργο του Κάφκα – από τις σημειώσεις, την αλληλογραφία, και τα ημερολόγιά του. Η ανθολόγηση ακολουθεί ημερομηνιακή σειρά, εκκινεί από την 1η Ιανουαρίου και καταλήγει στην 31η Δεκεμβρίου και μας προσφέρει μια καλειδοσκοπική ματιά στο σύμπαν του ποιητή της Πράγας. Ο τίτλος Σήμερα πάλι ωραία ημέρα (εκδ. Bibliothèque) έχει αντληθεί από μιαν επιστολή που έγραψε ο Κάφκα στους γονείς του στις 25 Απριλίου του 1924: «Σήμερα πάλι ωραία ημέρα, είμαι ξαπλωμένος στο μπαλκόνι και είμαι όντως καλά. Ο Φέλιξ και η Ντόρα δεν ενέδωσαν, αύριο πρόκειται να έρθει ο μεγάλος πνευμονολόγος, ο βασιλιάς των Βιενέζων πνευμονολόγων, τον φοβάμαι πολὐ, επρόκειτο ήδη μια φορά να έρθει σε έναν ασθενή εδώ στο σανατόριο, αλλά ματαιώθηκε επειδή απαιτούσε 3 εκατομμύρια για την επίσκεψη. Εγκάρδιους χαιρετισμούς, Φ.» Και στις 22 Μαρτίου του 1922, γράφει ο Κάφκα στο ημερολόγιό του (τόσο «καφκικά»): «Το απόγευμα όνειρο με έλκος στο μάγουλο. Το διαρκές τρεμάμενο όριο μεταξύ της συνηθισμένης ζωής και του φαινομενικά πιο πραγματικού τρόμου». 

* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ-ΙΚΑΡΟΣ ΜΠΑΜΠΑΣΑΚΗΣ είναι συγγραφέας και μεταφραστής.
Τελευταίο του βιβλίο, η ποιητική συλλογή «Ίχνη και χνότα» (εκδ. Γαβριηλίδη).


Κεντρική και μεσαία εικόνα: Φωτογραφία © Edvina Meta.

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Η αέναη επιστροφή του Καρλ Μαρξ [ΙΙ] – Τα μυστήρια του χρήματος, του εμπορεύματος και των... βιντεοπαιχνιδιών

Η αέναη επιστροφή του Καρλ Μαρξ [ΙΙ] – Τα μυστήρια του χρήματος, του εμπορεύματος και των... βιντεοπαιχνιδιών

Ο ιχνηλάτης βιβλιοπωλείων και βιβλιοθηκών Γιώργος-Ίκαρος Μπαμπασάκης έρχεται και πάλι με τον Σάκο Εκστρατείας του, μιλώντας μας για βιβλία σαν να αφηγείται ιστορίες. Σήμερα, στο δεύτερο μέρος βιβλίων του ή για τον Καρλ Μαρξ, ο Σάκος του περιλαμβάνει το περιεκτικό πόνημα «Το Κεφάλαιο. Κριτική της πολιτικής οικονομίας...

Η αέναη επιστροφή του Καρλ Μαρξ [Ι] – από τον Μαρξ, με τον Μαρξ, για τον Μαρξ

Η αέναη επιστροφή του Καρλ Μαρξ [Ι] – από τον Μαρξ, με τον Μαρξ, για τον Μαρξ

Ο ιχνηλάτης βιβλιοπωλείων και βιβλιοθηκών Γιώργος-Ίκαρος Μπαμπασάκης έρχεται και πάλι με τον Σάκο Εκστρατείας του, μιλώντας μας για βιβλία σαν να αφηγείται ιστορίες. Σήμερα, στο πρώτο μέρος, ο Σάκος του περιλαμβάνει το εμβληματικό κείμενο του Καρλ Μαρξ [Karl Marx] «Η 18η Μπυρμαίρ του Λουδοβίκου Βοναπάρτη» (μτφρ. Γιά...

40 χρόνια από το 1984: Παλιές και νέες πολιτικές δυστοπίες [ΙΙI]  – Άπνοια και Πάγος

40 χρόνια από το 1984: Παλιές και νέες πολιτικές δυστοπίες [ΙΙI]  – Άπνοια και Πάγος

Ο ιχνηλάτης βιβλιοπωλείων και βιβλιοθηκών Γιώργος-Ίκαρος Μπαμπασάκης έρχεται και πάλι με τον Σάκο Εκστρατείας του, μιλώντας μας για βιβλία σαν να αφηγείται ιστορίες. Σήμερα, στο τρίτο και τελευταίο μέρος, ο σάκος του περιλαμβάνει το μυθιστόρημα της Άννας Καβάν [Anna Kavan] «Πάγος» (μτφρ. Λευτέρης Καλοσπύρος, εκδ. Gu...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

Η νικήτρια του βραβείου Women's Prize για non-fiction βιβλία θα ανακοινωθεί στις 13 Ιουνίου. Κεντρική εικόνα, μια από τις υποψήφιες για το βραβείο: η συγγραφέας και αρθρογράφος Ναόμι Κλάιν © The University of British Columbia.

Επιμέλεια: Book Press

...
Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Ο «Νευρομάντης» του Ουίλιαμ Γκίμπσον μεταφέρεται στην οθόνη: μεγάλο συνδρομητικό κανάλι ανακοίνωσε ότι αγόρασε τα δικαιώματα

Ο «Νευρομάντης» του Ουίλιαμ Γκίμπσον μεταφέρεται στην οθόνη: μεγάλο συνδρομητικό κανάλι ανακοίνωσε ότι αγόρασε τα δικαιώματα

Το πασίγνωστο μυθιστόρημα του «πατέρα» του Cyberpunk Ουίλιαμ Γκίμπσον [William Gibson] «Νευρομάντης» αναμένεται να γίνει σειρά 10 επεισοδίων από το συνδρομητικό κανάλι Apple TV. Κεντρική εικόνα: ο συγγραφέας Ουίλιαμ Γκίμπσον © Wikipedia. 

Επιμέλεια: Book Press

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Βαγγέλη Γιαννίση «Μακγκάφιν», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 21 Μαρτίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΟΥΡΙΣΤΑΣ
37.947408, 23.641584

 «Αφού σου ...


«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Κωνσταντίνου Κυριακού «Το μποστάνι του Μποστ – Μια σύνθεση / συμπλήρωση / διασκευή κειμένων του Μποστ», το οποίο κυκλοφορεί σε λίγες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Δήμητρας Παπαδήμα «Όλα μαύρα», το οποίο θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Τι είμαστε εμείς μπροστά σε αυτά τα κτήνη, ρε; Τι είμαστε; Άγιοι. Και φόνο να...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Ενόψει της 25ης Μαρτίου, επιλέγουμε έντεκα βιβλία που μας βοηθούν να κατανοήσουμε τα περίπλοκλη όσο και μοναδική διαδοχή γεγονότων που ήταν η Ελληνική Επανάσταση. Kεντρική εικόνα: έργο του Λουντοβίκο Λιπαρίνι «Ο όρκος του λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι» (περίπου 1850), μουσείο Μπενάκη.

...
Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Όσο μακρινή κι αν φαντάζει η Ιαπωνία, δεν παύει να μας ελκύει, μεταξύ άλλων και για την ιδιαίτερη και τολμηρή λογοτεχνία της. Από τον κλασικό Καουαμπάτα έως τον ευφάνταστο Μουρακάμι, επιλέγουμε δέκα βιβλία που κυκλοφόρησαν σχετικά πρόσφατα και μπορούν να μας ανοίξουν νέα παράθυρα στον κόσμο του Ανατέλλοντος Ήλιου. K...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

02 Απριλίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα μεγαλύτερα μυθιστορήματα όλων των εποχών: 20 έργα-ποταμοί από την παγκόσμια λογοτεχνία

Πολύτομα λογοτεχνικά έργα, μυθιστορήματα-ποταμοί, βιβλία που η ανάγνωσή τους μοιάζει με άθλο. Έργα-ορόσημα της παγκόσμιας πεζογραφίας, επικές αφηγήσεις από την Άπω Ανατ

ΦΑΚΕΛΟΙ