alt

Για το μυθιστόρημα του Σαντιάγο Οράσιο Αμιγκορένα «Τα τελευταία μου λόγια (μτφρ. Τιτίκα Δημητρούλια, εκδ. Gutenberg).

Του Γιώργου-Ίκαρου Μπαμπασάκη

Ισχυρή είναι η τάση πολλών σημαντικών συγγραφέων να προειδοποιούν. Ευαίσθητες μεμβράνες καθώς είναι, εξοπλισμένοι με περισκόπια που σαρώνουν τον κοινωνικό ιστό και με αντένες που πιάνουν τα ανησυχητικά, έστω και εν σπέρματι ακόμη, δρώμενα, μυθιστοριογράφοι όπως ο Τζέιμς Γκράχαμ Μπάλαρντ, ο Κόρμακ ΜακΚάρθυ, ή/και ο Τόμας Πίντσον (που δεν είναι κατ’ ανάγκην συγγραφείς επιστημονικής φαντασίας, αλλά μάλλον δημιουργικοί «τουρίστες στην υπόθεση») μελλοντολογούν ενίοτε με το βλέμμα στραμμένο στον κώδωνα του κινδύνου και το χέρι τους έτοιμο να σημάνει τον δέοντα συναγερμό. Ο Σάκος Εκστρατείας του Επίμονου Αναγνώστη είναι φορτωμένος σήμερα με ένα ολιγοσέλιδο, συγκριτικά, μυθιστόρημα που σκοπεί να μας ανησυχήσει και να μας προειδοποιήσει, καθώς και μ’ ένα σημειωματάριο με σελίδες για κάποια παρεμφερή έργα.

Όσο διάβαζα, συνεπαρμένος και πασχίζοντας διαρκώς να παραμείνω ψύχραιμος δεν έπαυα να πηγαινοέρχομαι στις βιβλιοθήκες μου και να κατεβάζω από τα ράφια κι άλλα δυσοίωνα μυθιστορήματα που διατηρούν ομοιότητες μεταξύ τους και επίσης με το εν λόγω του Αργεντινού κινηματογραφιστή και συγγραφέα.

Όσο διάβαζα, συνεπαρμένος και πασχίζοντας διαρκώς να παραμείνω ψύχραιμος (όπως οφείλει να είναι κάθε συγκροτημένος/συγκρατημένος αναγνώστης) το σύντομο και πυκνό μυθιστόρημα του Σαντιάγο Οράσιο Αμιγκορένα [Santiago Horacio Amigorena, Μπουένος Άιρες, 1962] Τα Τελευταία μου Λόγια (που μετέφρασε δυναμικά η Τιτίκα Δημητρούλια και εξέδωσε ο οίκος Gutenberg στην ήδη πολύτιμη σειρά Aldina, την οποία οραματίστηκε ο αείμνηστος Δημήτρης Αρμάος και διευθύνει λαμπρά η Ζωή Μπέλλα), δεν έπαυα να πηγαινοέρχομαι στις βιβλιοθήκες μου και να κατεβάζω από τα ράφια κι άλλα δυσοίωνα μυθιστορήματα που διατηρούν ομοιότητες μεταξύ τους και επίσης με το εν λόγω του Αργεντινού κινηματογραφιστή και συγγραφέα. Ο οποίος εμφανίζεται εδώ σε ηλικία εκατόν είκοσι τεσσάρων ετών (124!), το 2086, με το όνομα Ουίλλιαμ Σαίξπηρ (!), και στην Αθήνα, στην Ακρόπολη, τελευταίο καταφύγιο των δύο (2!) όλων κι όλων ανθρώπων που έχουν απομείνει ζωντανοί σε όλον τον πλανήτη. Στις 14 Ιουνίου του 2086, θα εκπνεύσει και ο «Ουίλλιαμ Σαίξπηρ», ενώ έχει προηγηθεί ο θάνατος της Άλμπα, της Σιέρα και του Γιώργου, και θα απομείνει μονάχα ο εικοσάχρονος Μπελαρμέν για να ιστορήσει τον χαλασμό του κόσμου, να αφήσει ένα χνάρι στο τίποτα, να πει τα σκληρά λόγια του ολέθρου, αλλά και να ανάψει ένα κεράκι ελπίδας.

Φλερτάροντας μ’ έναν μεταλλικό μινιμαλισμό, που θυμίζει εντόνως το θρυλικό (ίσως το πιο θρυλικό πειραματικό cult μυθιστόρημα όλων των εποχών – και το τονίζω πανηγυρικά αυτό!), το Wittgenstein's Mistress του ανυπέρβλητου David Markson (1927-2010), με θραύσματα, λακωνικές φράσεις, κινηματογραφικές εικόνες, σημειώσεις, παραθέματα από άλλα έργα (ιδίως από τον Υπερίωνα του Χαίλντερλιν), και με το υλικό του οργανωμένο συνεκτικά σε 165 παραγράφους, ο Αμιγκορένα μάς συγκλονίζει με την ιστόρηση του τέλους του κόσμου που άρχισε να μαίνεται πριν από μερικές δεκαετίες με τον Μεγάλο Σεισμό, με τις Μεγάλες Πλημμύρες, με τον Ιό, με τον Πόλεμο ανάμεσα στους Εκτός και τους Εντός, με τη Μεγάλη Οντολογική Κρίση – με πιο σημερινά λόγια: με την αποτυχία της μείζονος επανασύνδεσης της ποίησης με τη φιλοσοφία (σ. 97), ή με μια ιδιάζουσα λυρική έκλαμψη του Μπελαρμέν, επειδή «Ὁ άνθρωπος δεν έκανε καμία πραγματικά ωραία και πραγματικά σημαντική εφεύρεση μετά τα τρένα» (σ. 71).

Οι εφιαλτικές (αλλά διατυπωμένες εκπληκτικά ήρεμα) περιγραφές του Μεγάλου Τέλους, της Κοσμοχαλασιάς –όπως ορίζει το τέλος ένα άλλο δυσοίωνο μυθιστόρημα, η Χρονιά της Ερήμου (μτφρ. Βασιλική Κνητού, εκδ. Πόλις) του επίσης Αργεντινού, και σχεδόν συνομήλικου με τον Αμιγκορένα, Πέδρο Μαϊράλ (Μπουένος Άιρες, 1970)– συνοδεύονται διακειμενικά με αποσπάσματα από τον Υπερίωνα, με ένα ποίημα του Χόρχε Λούις Μπόρχες («Ἡ κυκλική νύχτα», μεταφρασμένο εδώ από τον Γιώργο Κεντρωτή), με έναν στίχο από την Ιλιάδα, δύο στίχους του Φερνάντο Πεσσόα, και μία παράγραφο από τον «Κένταυρο» του Μορίς ντε Γκερέν [Maurice de Guérin, 1810-1839]. Διόλου τυχαία συνοδεία. Αυτά τα εμβόλιμα κείμενα επιτείνουν την ένταση της προειδοποίησης, αλλά, συνάμα, ανοίγουν τη γλαυκή χαραμάδα της ελπίδας – μια λέξη που σφηνώνει, που μπήγει κυριολεκτικά σχεδόν στην αρχή του ζοφερού μυθιστορήματος ο συγγραφέας (στη 14η παράγραφο και στην 42 σελίδα), θαρρείς για να μας προϊδεάσει ότι μ’ όλο το σκότος και παρ’ όλη τη φρίκη πάντα κάτι θα αχνοφέγγει.

alt
Σαντιάγο Οράσιο Αμιγκορένα, Πέδρο Μαϊράλ, Κόρμακ ΜακΚάρθυ

Κι αυτό που αχνοφέγγει, κοινοποιείται (μες στο κενό, ναι, στο τίποτα, στον όλεθρο, στον χαμό, στο τέλος, αλλά κοινοποιείται μολαταύτα) με τη γραφή, με το γράψιμο, με τις λέξεις και τις φράσεις, με την οργάνωση του λόγου – και αυτό είναι (πάντα;) η ελπίδα: η κοινοποίηση του ζόφου, ώστε ενδεχομένως να αρθεί, ώστε να τον υπερβούμε, ή, ακόμα καλύτερα, να τον προλάβουμε και να τον αποτρέψουμε.

Κι αυτό που αχνοφέγγει, κοινοποιείται (μες στο κενό, ναι, στο τίποτα, στον όλεθρο, στον χαμό, στο τέλος, αλλά κοινοποιείται μολαταύτα) με τη γραφή, με το γράψιμο, με τις λέξεις και τις φράσεις, με την οργάνωση του λόγου – και αυτό είναι (πάντα;) η ελπίδα: η κοινοποίηση του ζόφου, ώστε ενδεχομένως να αρθεί, ώστε να τον υπερβούμε, ή, ακόμα καλύτερα, να τον προλάβουμε και να τον αποτρέψουμε.

Γράφει ο Αμιγκορένα/Σαίξπηρ/Μπελαρμέν: «Έγραψα για ώρα πολλή. Έγραψα αυτά εδώ. / Έγραψα για το παρελθόν, έγραψα για το παρόν: έγραψα χωρίς να ξέρω γιατί έγραφα. / Όλα αυτά δεν τα έγραψα για να αφήσω πίσω μια μαρτυρία –όταν θα κλείσω τα μάτια μου, δεν θα υπάρξουν μάτια άλλων όντων προικισμένων με το χάρισμα του λόγου, για να ασχοληθούν μ’ αυτά τα λόγια–, αλλά για ν’ ανακουφίσω τη σιωπή των τελευταίων μου ημερών (σ. 136).

Παράλληλη ανάγνωση με τη Χρονιά της Ερήμου, όπου ο Πέδρο Μαϊράλ μάς παρασύρει στην κάτω ρούγα του εφιάλτη που αρχίζει σιγά, κατηφορίζει, κατρακυλάει. Η Κοσμοχαλασιά. Το ένα μετά το άλλο, θραύονται τα αγγεία, σπάζουν οι αρμοί, ξεχαρβαλώνονται οι βεβαιότητες. Μια Αργεντινή, ένας κόσμος που χάνει το τηλέφωνο, το φως, το ίντερνετ, το νερό, τα πάντα. Τσακισμένες βιτρίνες, οδοφράγματα από βιβλία, συγκρούσεις αναίτιες, παράλογες, απρόσμενες. Ο κακός χαμός. Η Κοσμοχαλασιά. Η ανθρωπινότητα τρώει απανωτά σκαμπίλια. Ο παραλογισμός στέφεται βασιλιάς μαστουρωμένος από αναθυμιάσεις καμένης σάρκας. Η ελπίδα εδώ λέγεται Μαρία.

Παράλληλη ανάγνωση και με τον καταβυθισμένο στην οδύνη Δρόμο (μτφρ. Αύγουστος Κορτώ, εκδ. Καστανιώτης) όπου τα πάντα είναι σαν την αρχή ενός παγερού γλαυκώματος που σβήνει τον κόσμο λίγο-λίγο, όπου συναντάμε μουμιοποιημένα πτώματα σαν «θύματα μιας φρικαλέας εκκένωσης», όπου ο ωκεανός είναι κρύος και γκρίζος και «σαλεύει βαριά σαν βυτίο με λειωμένο μέταλλο» (σ. 192), όπου και πάλι, πάντως, αχνοσκιρτάει η ελπίδα, εδώ με τη μορφή ενός αγοριού που ξέρει να διακινδυνεύει προκειμένου να μη χαθεί.

Καταγράφω στο σημειωματάριο μια φράση από τα Τελευταία μου λόγια του Αμιγκορένα, έντεκα λέξεις όλες κι όλες, που για μένα, για τη γενιά μου, για τα όσα έχουμε ακούσει και δει, για τα όσα μας έχουν ενθαρρύνει και μας έχουν ταξιδέψει, μου φαίνεται πλούσια σε σημασία, και σε ελπίδα: «Εγώ ήθελα να έχω γεννηθεί την εποχή που υπήρχαν τα τρένα» (σ. 71). Ω, ναι, εμείς οι happy few γεννηθήκαμε και ζούμε στην εποχή που υπάρχουν τα τρένα!

* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ-ΙΚΑΡΟΣ ΜΠΑΜΠΑΣΑΚΗΣ είναι συγγραφέας και μεταφραστής.
Τελευταίο του βιβλίο, η ποιητική συλλογή «Ίχνη και χνότα» (εκδ. Γαβριηλίδη).


Αποσπάσματα από τα βιβλία

«Μετά από κάποιες ώρες πορείας, ένιωσα την ανάγκη να φύγω από τη λεωφόρο και τα ερείπιά της, να ξεφύγω από αυτά τα ίχνη της ανθρωπότητας που οι άνθρωποι είχαν αφήσει πίσω τους: απομακρύνθηκα από τον δρόμο και ανέβηκα σ’ έναν πρώτο λόφο». (σ. 138) Σαντιάγο Οράσιο Αμιγκορένα 

«Ο χρόνος γέμιζε καινούργια πράγματα. Το παρελθόν δεν με πονούσε πια. Μπορούσα να ζήσω μέσα σ’ εκείνη την παράξενη αιωνιότητα». (σ. 341) Πέδρο Μαϊράλ

«Μέρες ατέλειωτες. Ανοιχτωσιά με τη στάχτη να φυσά πάνω απ’ το δρόμο. Το αγόρι καθόταν τη νύχτα μπρος στη φωτιά με τα κομμάτια του χάρτη απλωμένα στα πόδια του. Είχε αποστηθίσει τα ονόματα των πόλεων και των ποταμών και μέτραγε καθημερινά πού βρισκόντουσαν». (σ. 192) Κόρμακ ΜακΚάρθυ


altΤα τελευταία μου λόγια
Σαντιάγο Οράσιο Αμιγκορένα
Mτφρ. Τιτίκα Δημητρούλια
Gutenberg 2019
Σελ. 192, τιμή εκδότη €10,00

alt

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Με δύναμη από την Πολωνία – Καταβύθιση σε «τούβλα» θερινά [II]

Με δύναμη από την Πολωνία – Καταβύθιση σε «τούβλα» θερινά [II]

Σήμερα, στο δεύτερο αυτό μέρος, ο Σάκος περιλαμβάνει μεταξύ άλλων το πολυσέλιδο μυθιστόρημα του Στσέπαν Τβάρντοχ «Ο βασιλιάς» (μτφρ. Ναταλία Σκανδάλη, εκδ. Καστανιώτη). Κεντρική εικόνα: © Kroshka Nastya (Freepik).

Γράφει ο Γιώργος-Ίκαρος Μπαμπασάκης ...

Ο Ιταλός και ο Αμερικανός – Καταβύθιση σε «τούβλα» θερινά [I]

Ο Ιταλός και ο Αμερικανός – Καταβύθιση σε «τούβλα» θερινά [I]

Ο ιχνηλάτης βιβλιοπωλείων και βιβλιοθηκών Γιώργος-Ίκαρος Μπαμπασάκης έρχεται και πάλι με τον Σάκο Εκστρατείας του, μιλώντας μας για βιβλία σαν να αφηγείται ιστορίες. Σήμερα, στο πρώτο μέρος, ο σάκος του περιλαμβάνει δύο πολυσέλιδα μυθιστορήματα – ή αλλιώς «τούβλα». Κεντρική εικόνα: © Siora Photography...

Αλέξης Πανσέληνος - Γιον Φόσε: Λέξεις στον (και για τον) καμβά

Αλέξης Πανσέληνος - Γιον Φόσε: Λέξεις στον (και για τον) καμβά

Ο ιχνηλάτης βιβλιοπωλείων και βιβλιοθηκών Γιώργος-Ίκαρος Μπαμπασάκης έρχεται και πάλι με τον Σάκο Εκστρατείας του, μιλώντας μας για βιβλία σαν να αφηγείται ιστορίες. Σήμερα, ο σάκος του περιλαμβάνει βιβλία και καμβάδες, μολύβια και πινέλα, ιστορίες και χρώματα.

Γράφει ο Γιώργος-Ίκαρος Μπαμπασάκης ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Άπαντα τα ποιήματα» του Πέτερ Χάντκε (προδημοσίευση)

«Άπαντα τα ποιήματα» του Πέτερ Χάντκε (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση ενός ποιήματος του Πέτερ Χάντκε [Peter Handke] από τον τόμο «Άπαντα τα ποιήματα» (μτφρ. Ιωάννα Διαμαντοπούλου-Νότντουρφτ), ο οποίος θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΙ ΔΕΝ ΕΙΜΑΙ, ΤΙ ...

«Οι χαμένες μας καρδιές» της Σελέστ Ινγκ – Μια δυστοπία που θυμίζει σε πολλά την εποχή μας

«Οι χαμένες μας καρδιές» της Σελέστ Ινγκ – Μια δυστοπία που θυμίζει σε πολλά την εποχή μας

Για το μυθιστόρημα της Σελέστ Ινγκ [Celeste Ng] «Οι χαμένες μας καρδιές» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου, εκδ. Μεταίχμιο). Kεντρική εικόνα, από διαμαρτυρία ασιατών για διακρίσεις απέναντί τους, ειδικά στην περίοδο του κορωνοϊού. Η ενίσχυση του μίσους ενάντια στους Ασιάτες είναι ένα από τα θέματα του μυθιστορήματος της Σ...

The Athens Prize for Literature 2022: Οι λίστες με τους υποψήφιους, σε ελληνικό και ξένο μυθιστόρημα

The Athens Prize for Literature 2022: Οι λίστες με τους υποψήφιους, σε ελληνικό και ξένο μυθιστόρημα

Στην Αίθουσα Τελετών του Δημαρχιακού Μεγάρου στην Πλατεία Εθνικής Αντιστάσεως (πρώην Πλατεία Κοτζιά), θα απονεμηθούν εφέτος, για δέκατη έβδομη χρονιά, τα βραβεία μυθιστορήματος «The Athens Prize for Literature» του περιοδικού (δε)κατα για το 2022. Η ανακοίνωση των νικητών και ταυτόχρονα η απονομή θα γίνουν την Πέμπτ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Τρότζαν» του Θανάση Χειμωνά (προδημοσίευση)

«Τρότζαν» του Θανάση Χειμωνά (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Θανάση Χειμωνά «Τρότζαν, που κυκλοφορεί στις 8 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Πατάκη.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Άνοιξα τα μάτια μου. Το μυαλό μου, αδειανό. Γύρω μου, φως. Έντονο. Εκτυφλωτικό. Συνειδητοπο...

«Αχ, Ευρώπη! Κείμενα για το μέλλον της Ευρώπης και την δημόσια σφαίρα» του Γιούργκεν Χάμπερμας (προδημοσίευση)

«Αχ, Ευρώπη! Κείμενα για το μέλλον της Ευρώπης και την δημόσια σφαίρα» του Γιούργκεν Χάμπερμας (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από βιβλίο του Γιούργκεν Χάμπερμας [Jürgen Habermas] «Αχ Ευρώπη! – Κείμενα για το Μέλλον της Ευρώπης και την δημόσια σφαίρα» (μτφρ. – προλεγόμενα – σχόλια: Δημήτρης Υφαντής), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 15 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Printa / Ροές.

Επιμέλεια: Κώστας Αγορα...

«Πολύ αργά πια» της Κλερ Κίγκαν (προδημοσίευση)

«Πολύ αργά πια» της Κλερ Κίγκαν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Κλερ Κίγκαν [Claire Keegan] «Πολύ αργά πια» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 7 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Την Παρασκευή, 29 Ιουλίου, το...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Η συντακτική ομάδα των New York Times ξεχώρισε τα καλύτερα βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2023, επιλέγοντας πέντε έργα μυθοπλασίας και πέντε δοκίμια. Στην κεντρική εικόνα, η Ζέιντι Σμιθ [Zadie Smith], συγγραφέας του «The fraud», το οποίο αναφέρεται στη λίστα ως ένα από τα πέντε σημαντικότερα μυθιστορήματα του έτους που ...

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

Τι κοινό μπορεί να έχει η Μαρινέλλα με τον Έλον Μάσκ; Η Μαρία Κάλλας με τον Ανδρέα Παπανδρέου και ο Πρίγκιπας Χάρι με τον Διονύση Σιμόπουλο; Οι βιογραφίες όλων αυτών, και μερικές ακόμη, κυκλοφόρησαν τους προηγούμενους μήνες και σας τις παρουσιάζουμε.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστό...

Όταν η ελληνική ιστορία γίνεται μυθιστόρημα: 4 συγγραφείς ξανακοιτάζουν μυθοπλαστικά το παρελθόν

Όταν η ελληνική ιστορία γίνεται μυθιστόρημα: 4 συγγραφείς ξανακοιτάζουν μυθοπλαστικά το παρελθόν

Από τη Θεσσαλονίκη των τελών του 19ου αιώνα στην Αθήνα του Όθωνα και στη Σέριφο του 1916. Επιλέγουμε τέσσερα ιστορικά μυθιστορήματα Ελλήνων συγγραφέων που παίρνουν έμπνευση από πραγματικά ιστορικά γεγονότα για να «χτίσουν» τις ιστορίες τους. Κεντρική εικόνα: Μια όψη της Θεσσαλονίκης των αρχών του 20ου αιώνα (© Ευθύμ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ