Πολιτικά θρίλερ

Για το βιβλίο του Jean Echenoz «Ειδική απεσταλμένη» (μτφρ. Αχιλλέας Κυριακίδης, εκδ. Ίκαρος) και το βιβλίο του Βενσάν Πεγιόν «Aurora» (μτφρ. Μαριάννα Μαντά, εκδ. Πόλις).

Του Γιώργου-Ίκαρου Μπαμπασάκη

Η ευπρόσδεκτη πληθώρα πολύ καλών βιβλίων που κυκλοφόρησαν στα τέλη του 2017 καλεί σε μια χρηστική ταξινόμηση και εν συνεχεία τοποθέτησή τους στον σάκο εκστρατείας του επίμονου αναγνώστη, ήτοι στο γραφείο του ή/και στο κομοδίνο του. Στη σειρά κειμένων με τίτλο Σάκος Εκστρατείας, λοιπόν, προτείνω παράλληλες αγαγνώσεις, δίδυμες, ενίοτε και τρίδυμες, συνδυασμούς νέων κυκλοφοριών με κάποιες παλαιότερες ώστε η τέρψη της ανάγνωσης να συμβαδίσει με την καλύτερη αφομοίωση των σελίδων, μιας και πάντα τα διασταυρούμενα πυρά είναι και τα αποτελεσματικότερα. Στο δεύτερο μέρος, δύο πολιτικά θρίλερ, το ένα γραμμένο με μια διάθεση μεταμοντέρνας ειρωνείας, το άλλο γραμμένο με μια προειδοποιητική μέριμνα. Αμφότερα, πάντως, καταπιάνονται με αιχμηρά γεωπολιτικά, οικονομικά, πολιτικά θέματα.

Ο Ζαν Εσνόζ περιπλανιέται στο σύμπαν των κατασκοπευτικών αφηγημάτων, το μπολιάζει με ισχυρές δόσεις ποπ κουλτούρας, το καρυκεύει με έναν ιλουστρασιόν χαζοερωτισμό, και αποδιαρθρώνει, όσο γίνεται, τα πάντα.

Στην Ειδική Απεσταλμένη (μτφρ. Αχιλλέας Κυριακίδης, εκδ. Ίκαρος) παρακολουθούμε τους μηχανισμούς των μυστικών υπηρεσιών της Γαλλίας να στήνουν μιαν επιχείρηση που θα ζήλευε (;) ο περιλάλητος επιθεωρητής Κλουζό, τόσο χονδροειδώς αδέξια, σπαρταριστά ψευτοευφυή, παταγωδώς αποτυχημένη. Για γέλια και για κλάματα (κλάματα από τα πολλά γέλια). Ο Ζαν Εσνόζ (Jean Echenoz, Οράγγη, 1947) περιπλανιέται στο σύμπαν των κατασκοπευτικών αφηγημάτων, το μπολιάζει με ισχυρές δόσεις ποπ κουλτούρας, το καρυκεύει με έναν ιλουστρασιόν χαζοερωτισμό, και αποδιαρθρώνει, όσο γίνεται, τα πάντα. Ένας μουσικοσυνθέτης διατηρεί μια μπλαζέ στάση απέναντι στους πάντες και στα πάντα, μια σταρ του ενός χιτ, ένας εκκεντρικός στιχουργός που θα αυτοκτονήσει αναπάντεχα, ένας στρατηγός, πράκτορες, παράγοντες, τραμπούκοι, και η Βόρεια Κορέα! Η τέως ποπ σταρ Κονστάνς έχει απαχθεί, τάχατες για να ζητήσουν οι απαγωγείς λύτρα από τον μπλαζέ σύζυγό της, ο οποίος μάλλον αδιαφορεί εντελώς για την τύχη της, αλλά ουσιαστικά για να εκπαιδευτεί προκειμένου να σταλεί στη Βόρεια Κορέα και να διαβρώσει το καθεστώς της Πιονγκγιάνγκ σαγηνεύοντας τον Γκανγκ Ουν-οκ, σύμβουλο του διαβόητου Κιμ Γιονγκ-ουν.

Αλλεπάλληλα βίαια και μη επεισόδια, τίγκα στο χιούμορ και συνοδευόμενα από μουσικές του Γκούσταφ Μάλερ, του Κλοντ Ντεμπισί και του Τζίμι Χέντριξ (μεταξύ άλλων), παρελαύνουν στις σελίδες θυμίζοντας μανιακό, αλλά λίαν συγκροτημένο και συστηματικό κομίστα που παίρνει πίσω το αίμα του, με την καλή έννοια, από τον Άντι Γουόρχολ και τον Ρόι Λίχτενσταϊν που οικειοποιήθηκαν μεγαλειωδώς την αισθητική των κόμιξ. Ο Εσνόζ οικειοποιείται, με τη σειρά του, και με απαράμιλλη μαστοριά (την οποία τιμά και αναδεικνύει η, επίσης απαράμιλλη, μεταφραστική μαστοριά του Αχιλλέα Κυριακίδη) τα κατασκοπευτικά μυθιστορήματα των μαιτρ του είδους, όπως ο Τζον Λε Καρέ και ο Φρέντερικ Φορσάιθ, διασκεδάζοντας, ο ίδιος, και διασκεδάζοντας τον αναγνώστη. Παραλλήλως, στηλιτεύει, αποδομεί, διαβρώνει, αποσυναρμολογεί ιδέες, τάσεις, γεγονότα, προσωπικότητες και κακώς κείμενα (λογοτεχνικά και κοινωνικοπολιτικά, ασφαλώς) της εποχής μας. Ίσως να είναι το πρώτο παγκοσμίως λογοτέχνημα αξιώσεων με θέμα τη Βόρειο Κορέα.

Γεωπολιτικό θρίλερ, με λούστρο ρεαλισμού και σοβαρότητας

Στυλιστικά στους αντίποδες του Εσνόζ, ο Βενσάν Πεγιόν συνθέτει ένα γραμμικό γεωπολιτικό θρίλερ, με λούστρο ρεαλισμού και σοβαρότητας, δίχως καμία διάθεση παρωδίας, εμπλουτισμένο εντούτοις με ένα υποχθόνιο πικρό χιούμορ.

Στυλιστικά στους αντίποδες του Εσνόζ, ο Βενσάν Πεγιόν (Vincent Peillon, Συρέν, 1960) συνθέτει ένα γραμμικό γεωπολιτικό θρίλερ, με λούστρο ρεαλισμού και σοβαρότητας, δίχως καμία διάθεση παρωδίας, εμπλουτισμένο εντούτοις με ένα υποχθόνιο πικρό χιούμορ. Εδώ αποδεικνύεται συντριπτικά (κυριολεκτικώς, καθώς τα πτώματα και οι πτώσεις συσσωρεύονται καταιγιστικά) το ρηθέν «ο παλιός είναι αλλιώς»: μια συνεκτική ομάδα βετεράνων της Μοσάντ αρνούνται τον παροπλισμό τους και ανθίστανται δυναμικά στην ολέθρια παράνοια της διεθνούς πολιτικής κατάστασης στις αυγές του 21ου αιώνα.

Στο μυθιστόρημα Aurora (μτφρ. Μαριάννα Μαντά, εκδ. Πόλις) δολοφονίες αμετανόητων γεροναζιστών που ανελίχθηκαν στην κορυφή των ισχυρών συνδυάζονται με ξεπαστρέματα κακοποιών της εκτροχιασμένης ακροδεξιάς και αξιωματούχων του στρατιωτικού μπλοκ που δρα σχεδόν ανεξέλεγκτα. Από τη Γροιλανδία στη Δανία, από το Παρίσι στη Ρώμη, από τις Βρυξέλλες στο Αμβούργο, μέσα σε μία μόλις εβδομάδα σωριάζονται πάνω από τριάντα σκληροπυρηνικοί παράγοντες του ελέγχου του παγκόσμιου ενεργειακού πλούτου.

Ο ιδιοφυής, ενίοτε μελαγχολικός, πάντα ρομαντικός τιμωρός των κάθε λογής «γερακιών», Ρολάν Κουντς, αλλιώς Σάμυ Κοέν, αλλιώς Σαμουήλ Επστάιν, αλλιώς Νταβίντ Πικοφσκί, ενορχηστρώνει την «εκδίκηση του Καλού», συνεπικουρούμενος από παλαίμαχους συντρόφους του και καθοδηγούμενος, ηθικά πρωτίστως, από τον γηραιό μέντορά του, τον Κάρλο, μια φυσιογνωμία που περιφέρεται συνήθως με την περιβολή ατσούμπαλου κλοσάρ.

Πρώτος στόχος των παλαίμαχων της Μοσάντ είναι ο μοχθηρός υπέργηρος αμετανόητος ναζί Χανς Ρίτερ, εγκέφαλος του σχεδίου Aurora, διά του οποίου επιδιώκει την παγκόσμια κυριαρχία. Έπονται κι άλλοι. Εξουδετερώνονται μέσα από έναν πανίσχυρο συνδυασμό ωμής βίας και high-tech δεξιότητας. Τα πιστόλια συμμαχούν με τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές. Η κάθε μάχη διεξάγεται στους κακόφημους δρόμους και, συνάμα, στο σκοτεινό διαδίκτυο.

Φιλοσοφικά αισιόδοξος, ο Πεγιόν, αντλώντας την έμπνευσή του από έναν γειωμένο ριζοσπαστικό μεσσιανισμό εξοπλίζει τους ήρωές του με μια πείσμονα στοχοπροσήλωση και μια τελεσφόρα ευρηματικότητα.

Στην Aurora η αφήγηση κυλάει σε ενεστώτα χρόνο, καθηλώνοντας έτσι τον αναγνώστη. Ο οποίος, ωστόσο, οφείλει να διατηρεί την προσοχή του σε επιφυλακή καθώς, όπως συμβαίνει και στα μυθιστορήματα του Τόμας Πίντσον, πίσω από την καταιγιστική δράση κρύβονται πολλές κρίσιμες πληροφορίες, παραπλανητικές νύξεις, αιχμηρές παρατηρήσεις σχετικά με την σύγχρονη καθημερινότητα, οξυδερκείς κριτικές ενός τρόπου ζωής καταβυθισμένου στη συλλογική παράνοια, στις σκοτεινές δικτυώσεις, στα ανισόρροπα παιχνίδια μιας ολοένα και πιο περίπλοκης πολυεξουσίας.

Φιλοσοφικά αισιόδοξος, ο Πεγιόν, αντλώντας την έμπνευσή του από έναν γειωμένο ριζοσπαστικό μεσσιανισμό (βλ. Michael Löwy, Λύτρωση και Ουτοπία, μτφρ. Μιχάλης Παπαδόπουλος, εκδ. Ψυχογιός, και Σάββας Μιχαήλ, Μορφές του Μεσσιανικού, εκδ. Άγρα), εξοπλίζει τους ήρωές του με μια πείσμονα στοχοπροσήλωση και μια τελεσφόρα ευρηματικότητα. «Αναμφίβολα, έχουν προκαλέσει μια κάποια αναστάτωση», γράφει. «Αλλά αυτή είναι μόνο μια επιφανειακή αντίληψη των πραγμάτων. Η αναστάτωση δεν περίμενε εκείνους για να προκληθεί. Είχε διεισδύσει παντού, εδώ και πολύ καιρό. Εκείνοι τώρα κάνουν το ακριβώς αντίθετο. Βάζουν λίγη τάξη. Αποκαθιστούν την ισορροπία».

Οι ήρωες του Πεγιόν δρουν σαν εκείνους τους απελπισμένους της ελπίδας, τους desesperados, που είχαν διακηρύξει ότι «η νίκη ανήκει σε όσους ξέρουν να σπείρουν την αταξία χωρίς να την αγαπούν».

* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ-ΙΚΑΡΟΣ ΜΠΑΜΠΑΣΑΚΗΣ είναι συγγραφέας και μεταφραστής.

Αποσπάσματα από τα βιβλία

«Έχει κανονιστεί, στρατηγέ μου, τον καθησύχασε ο Ομπζά, έχω στήσει το μηχανισμό μου. Έπρεπε ν᾽ αφιερώσω λίγο χρόνο για τη διανομή των ρόλων. Δεν γίνεται μόνο του ένα κάστινγκ, είναι ψιλοδουλειά, αλλά πιστεύω πως όλα πάνε καλά. Όλα είναι στη θέση τους και καθένας παίζει το ρόλο του. Μπορεί να μην έχουν ιδέα τι κάνουν, αλλά το κάνουν όπως το ᾽χω σχεδιάσει. Τέλεια, αναστέναξε ο στρατηγός, ωραία, ωραία. Αυτό, απελευθερώθηκε, μου θυμίζει τον τίτλο ενός μυθιστορήματος του Μπαλζάκ, το Θεατρίνοι δίχως να το ξέρουν, δεν ξέρω αν το ᾽χεις υπόψη σου. Μπα, όχι, καθόλου, είπε ο Ομπζά, δεν το ᾽χω διαβάσει. Ούτε εγώ το ᾽χω διαβάσει, φυσικά, αναφώνησε ο στρατηγός, αλλά τελοσπάντων ο τίτλος είναι ωραιότατος, ε;». Ζαν Εσνόζ, Ειδική Απεσταλμένη (σ. 121)

«Ζει μέσα σε δίκτυα, σ᾽ ένα εικονικό σύμπαν, φτιαγμένο από αλγόριθμους, συνδέσμους, κωδικούς πρόσβασης, προστατευτικά φράγματα. Ο κόσμος του προβάλλει πάνω στη λεία επιφάνεια της οθόνης, μόνο που αυτή η επιφάνεια έχει τέτοιο βάθος που του επιτρέπει να γνωρίζει τα μυστήρια της γιγάντιας ανθρώπινης μυρμηγκοφωλιάς, να διεισδύει στα σπλάχνα της, να εξετάζει τις καρδιές και τα νεφρά». Βενσάν Πεγιόν, Aurora (σ.100)