Για τα βιβλία «Ανθοδέσμη για τη Μεγάλη Εβδομάδα» (εκδ. Άρτος Ζωής) του Σταύρου Ζουμπουλάκη, «Tα θεαματικά δρώμενα του τελετουργικού της Μεγάλης Εβδομάδας» (εκδ. Univesity Studio Press) του Κωνσταντίνου Δ. Καλοκύρη, «Πριν και μετά το Πάσχα» (εκδ. Αρμός) του π. Φιλόθεου Φάρου και «Πάντες υμείς υιοί φωτός εστέ», του Αγίου Αυγουστίνου (εκδ. Παρρησία). Κεντρική εικόνα: πίνακας του Ελ Γκρέκο © Wikipedia.
Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος
H Mεγάλη Εβδομάδα είναι μια ευκαιρία να στοχαστούμε για τα ανθρώπινα. Δηλαδή για την έννοια της φθοράς, την πνευματικότητα που κουβαλάμε μέσα μας, τη σχέση μας με κάποια δύναμη που μας υπερβαίνει (και την οποία ο καθένας μπορεί να ονομάσει όπως θέλει). Είναι, επίσης, ευκαιρία να σκύψουμε σε βιβλία που ξεφεύγουν από το προφανές των εορτασμών και μας δίνουν μια άλλη, πρωτότυπη διάσταση. Υπό αυτό το πρίσμα προτείνουμε τέσσερα βιβλία που ενώ μιλούν για τη Μεγάλη Εβδομάδα, το κάνουν με έναν τρόπο ιδιαίτερο και αναπάντεχο.
Ανθοδέσμη για τη Μεγάλη Εβδομάδα, Σταύρος Ζουμπουλάκης (εκδ. Άρτος Ζωής)
Παιδί ιερέα, αλλά ταυτόχρονα και ανήσυχο πνεύμα, ο Σταύρος Ζουμπουλάκης έγραψε το 2021 το βιβλίο Ανθοδέσμη για τη Μεγάλη Εβδομάδα (εκδ. Άρτος Ζωής), το οποίο όμως δεν απευθύνεται μόνο στους πιστούς.
Με διάθεση ερευνητική, ενίοτε τολμηρή, αλλά σίγουρα συναισθηματική, ο συγγραφέας μάς προσφέρει μια διαφορετική θέαση (μακριά από τα στερεότυπα) της Εβδομάδας των Παθών.
Είναι σε θέση να ανακαλέσει κάποιες παιδικές μνήμες, όπως τη στεντόρεια φωνή του πατέρα του όταν έψελνε το «Σήμερον κρεμάται επί ξύλου», αλλά και να επικρίνει τον έντονο αντιιουδαϊσμό των τροπαρίων της Μ. Εβδομάδας.
Ο Σταύρος Ζουμπουλάκης έχει οργανώσει με τέτοιο τρόπο το υλικό του βιβλίου έτσι ώστε τα κεφάλαιά του να ακολουθούν τη σειρά των ημερών της Μεγάλης Εβδομάδας,
Γράφει στον πρόλογό του:
«Η Μεγάλη Εβδομάδα είναι ανεξάντλητη. Συμπυκνώνει όλο σχεδόν τον χριστιανισμό. Συγκλονιστικά γεγονότα, πρόσωπα και κείμενα συνωστίζονται στις μέρες της. Τούτο το μικρό βιβλίο δεν φιλοδοξεί προφανώς να την εξηγήσει συνολικά, δεν έχει καμία συστηματικότητα. Διαλέγω απλώς να σχολιάσω κάποια ελάχιστα από τον πλούτο της.
Δεν διεκδικώ καμία πρωτοτυπία, η οποία εξάλλου είναι αδύνατη για κείμενα και ζητήματα που σχολιάζονται και συζητιούνται αδιάκοπα αιώνες και αιώνες. Μια μικρή ανθοδέσμη αείναι το βιβλίο, με ανθύλλια, fioretti. Πολλοί θα βρουν δικαιολογημένα πως τούτα τα χαμολούλουδα δεν είναι όσο θα άρμοζε όμορφα και εύοσμα· εγώ όμως δεν έχω άλλα, αυτά μόνο μπόρεσα να μαζέψω».
Στο βιβλίο έχει θέση και η λογοτεχνία, πέραν των κειμένων των αποστόλων, των ευαγγελιστών ή των προφητών. Γίνεται εκτενής αναφορά στον Σεφέρη (στο κεφάλαιο για το «Άσμα Ασμάτων»), αλλά και στον Μπορίς Πάστερνακ και το μυθιστόρημά του Δόκτωρ Ζιβάγκο σε αντίστιξη με τη Μαρία Μαγδαληνή, στο κεφάλαιο «Μεγάλη Τρίτη εσπέρας, η ακρότητα της μετάνοιας», με θέμα την πόρνη που άλειψε με μύρο τον Χριστό.
Η «ανθοδέσμη» του Σταύρου Ζουμπουκλάκη περιλαμβάνει το «Μοιρολόι της Παναγιάς», ένα από τα γνωστότερα άσματα της δημώδους λογοτεχνίας. Στο σημείο αυτό, δε, ο λόγος του συγγραφέα γίνεται έντονα συναισθηματικός καθώς αναθυμάται την αδελφή του.
Ενδιαφέρουσα είναι η επισήμανση του Σταύρου Ζουμπουκλάκη ότι ενώ τα εγκώμια της Μεγάλης Παρασκευής αποτελούν τον επίσημο θρήνο της Εκκλησίας για τον θάνατο του Χριστού, δεν σου δίνουν την αίσθηση ενός γεγονότος καταθληπτικού, αλλά την αύρα της Ανάστασης. Μάλιστα χαρακτηρίζει τα εγκώμια «εκκλησιαστικά χαϊκού». Αν και συμπληρώνει με νόημα ότι πολλά από αυτά είναι άτεχνα, και πρόχειρα. Δίχως αυτό, όμως, να μειώνει την επίδραση που έχουν στους θρησκευόμενους.
Στο τελευταίο κεφάλαιο «Μεγάλο Σάββατο τη νύχτα» ο Σταύρος Ζουμπουλάκης γράφει για το ηχηρό παράδοξο της Ανάστασης. Στα Ευαγγέλια το αναστάσιμο γεγονός ιστορείται χωρίς περιττές θριαμβολογίες ή μεγαλοσύνη. Θα έλεγε, κανείς, πως καταγράφεται αθόρυβα. Την ίδια στιγμή που στους ναούς γίνεται ο κακός χαμός με βαρελότα, βεγγαλικά και πλουμιστά πυροτεχνήματα. Η ιδιαίτερη αυτή έκδοση κοσμείται από δύο πρωτότυπες ζωγραφιές του Γιώργου Ρόρρη.
Tα θεαματικά δρώμενα του τελετουργικού της Μεγάλης Εβδομάδας, Κωνσταντίνος Δ. Καλοκύρης (εκδ. Univesity Studio Press)
Το βιβλίο του Κωνσταντίνου Δ. Καλοκύρη Tα θεαματικά δρώμενα του τελετουργικού της Μεγάλης Εβδομάδας/δεκτά και απράδεκτα (εκδ. Univesity Studio Press) είναι μια επιστημονική παρουσίαση των τελετουργικών δρώμενων της Μεγάλης Εβδομάδας στην Ορθόδοξη λατρεία.
Ο συγγραφέας τα παρακολουθεί στην ιστορική τους εξέλιξη από τα βυζαντινά χρόνια, με βάση τα κείμενα και τα μνημεία που συσχετίζονται με λατρευτικά στοιχεία της αρχαίας Ελλάδας. Το ενδιαφέρον στη συγκεκριμένη μελέτη είναι οι συσχετίσεις που γίνονται ανάμεσα στο αρχαίο θέατρο με τη θεία λειτουργία και του βυζαντινού θεάτρου με την ορθόδοξη λατρεία.
Λατρευτικά στοιχεία της Αρχαίας Ελλάδας έρχονται σε συνδτασμό με δρώμενα της Μεγάλης Εβδομάδας, ενώ γνώμες μεγάλων Πατέρων, βυζαντινών συγγραφέων, παλιές τυπικές διατάξεις και απεικονίσεις (μικρογραφίες, εικόνες, κεντήματα κ.λπ.), στηρίζουν όσα αναλύονται στο βιβλίο.
Στην έκδοση περιέχονται επιλεγμένες εικόνες που βοηθούν στην πλήρη κατανόηση των όσων αναλύονται από τον συγγραφέα.
Πριν και μετά το Πάσχα, π. Φιλόθεος Φάρος (εκδ. Αρμός)
Ο πατέρας Φιλόθεος Φάρος είναι από τους πλέον προβεβλημένους ανθρώπους που διαθέτει αυτή τη στιγμή η Εκκλησία. Οι απόψεις του, δε, πολλές φορές μπορούν να χαρακτηριστούν έως και αντισυμβατικές. Στο βιβλίο του Πριν και μετά το Πάσχα (εκδ. Αρμός) εστιάζει στην άμεση προσωπική συνάντηση κάθε ανθρώπου με τον αναστημένο Χριστό. Ένα συναπάντημα που θα τον οδηγήσει στο δρόμο της πνευματικής ζωής.
Οπως σημειώνει ο π. Φιλόθεος Φάρος, επειδή η συνάντηση του ανθρώπου με τον αναστημένο Χριστό έχει τόση σημασία, η Εκκλησία ανέπτυξε και προσφέρει έναν τρόπο, μια πορεία (τη λειτουργική) που κάνει δυνατή αυτή τη συνάντηση για όποιον την ακολουθήσει. Ωστόσο, ξεκαθαρίζει πως η λειτουργική ζωή της Εκκλησίας δεν είναι ούτε ευκαιρία για αποδραστικές μεταρσιώσεις, ούτε μία μαγική και άλογη διαδικασία, αλλά είναι ένας τρόπος με τον οποίο η Χάρη του Θεού, πού εκπηγάζει από το λυτρωτικό έργο του Ιησού Χριστού, προσλαμβάνει και μεταμορφώνει.
Στο βιβλίο του ο π. Φιλόθεος Φάρος αναζητεί, αναλύει και ερμηνεύει τα μηνύματα της πνευματικής πανδαισίας των ημερών αυτών.
Πάντες υμείς υιοί φωτός εστέ, Άγιος Αυγουστίνος (εκδ. Παρρησία)
Ο Αυγουστίνος Ιππώνος, γνωστός και ως Άγιος Αυγουστίνος, ήταν Χριστιανός θεολόγος και φιλόσοφος, του οποίου τα συγγράμματα επηρέασαν στην ανάπτυξη του Δυτικού Χριστιανισμού και της Δυτικής φιλοσοφίας. Επίσης ήταν ένας από τους πολυγραφότερους συγγραφείς της Λατινικής Πατρολογίας.
Στο βιβλίο Πάντες υμείς υιοί φωτός εστέ (εκδ. Παρρησία) είναι συγκεντρωμένες κάποιες από τις σημαντικότερες ομιλίες του, οι οποίες δείχνουν το βαθύ πνεύμα σοφίας που τον διακατείχε, αλλά και τη σαφήνεια των απόψεών του.
Δεν είναι τυχαίο ότι για την Καθολική Εκκλησία θεωρείται δάσκαλος, καθώς και προστάτης άγιος του Τάγματος των Αυγουστίνων.
Λέει μεταξύ άλλων στο βιβλίο:
«Ας νηστέψουμε, ταπεινώνοντας την ψυχή μας καθώς προσεγγίζουμε την ημέρα στην οποία ο Διδάσκαλος της Ταπεινώσεως εταπείνωσε τον εαυτό Του, "γενόμενος υπήκοος μέχρι θανάτου, θανάτου δε σταυρού" (Φιλ. 2:8). Ας μιμηθούμε τον σταυρό Του καρφώνοντας πάνω του τα πάθη μας με τα καρφιά της εγκράτειας. Ας σωφρονίσουμε το σώμα μας, υποβάλλοντάς το σε άσκηση, και με τον φόβο μήπως με την απειθάρχητη σάρκα μας διολισθήσουμε σε παράνομες ηδονές, ας το χαλιναγωγήσουμε απέχοντας και από τις νόμιμες». (Ομιλία 207)
Σε άλλη ομιλία του αναφέρει:
«Το γνωρίζουμε, αδελφοί μου, και το πιστεύουμε ακράδαντα ότι ο Χριστός απέθανε υπέρ ημών άπαξ: ο Δίκαιος για τους αμαρτωλούς, ο Κύριος για τους δούλους, ο Ελεύθερος για τους αιχμαλώτους, ο Μακάριος για τους άθλιους, ο Πλούσιος για τους αναγκεμένους, ο Ιχνευτής για τους χαμένους, ο Λυτρωτής για τους πουλημένους, ο Ποιμήν για το ποίμνιο και, το θαυμασιότερο όλων, ο Δημιουργός για το πλάσμα χωρίς να αφήσει αυτό που ήταν πάντα, συγκαλύπτοντας την θεότητα, εμφανίστηκε ως Άνθρωπος ζωοδότης ως εκ της δυνάμεώς Του, πέθανε εν αδυναμία άτρεπτος ως Θεός, ωστόσο έπαθε κατά σάρκα. Και όπως λέει ο Απόστολος, "παρεδόθη διά τα παραπτώματα ημών και ηγέρθη δια την δικαίωσιν ημών" (Ρωμ. 4:25)». (Ομιλία 220)
*Ο ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΜΑΡΙΝΟΣ είναι δημοσιογράφος και συγγραφέας.
