Βαγγέλης Γεωργακάκης: «Ο αναγνώστης του καλού δοκιμίου δεν μπορεί να μην διαβάζει ποιοτική λογοτεχνία»

Οι εκδόσεις Τόπος δημιουργήθηκαν τις αρχές του 2007, λίγο πριν ενσκήψει η οικονομική κρίση. Ποιοι ήταν τότε οι στόχοι και οι φιλοδοξίες σας;

Οι εκδόσεις Τόπος, διακριτικός τίτλος που ανήκει στην Μοτίβο Εκδοτική ΑΕ, δημιουργήθηκε από γνωστούς επαγγελματίες με μακρόχρονη εμπειρία σε όλους τους τομείς του χώρου του βιβλίου, εκ των οποίων οι περισσότεροι είναι ταυτόχρονα μέτοχοι και εργαζόμενοι στις εκδόσεις.

Πιστεύω ότι υπήρχε και πάντα θα υπάρχει χώρος για την ανάπτυξη εκδοτικής παραγωγής που θα συνδυάζει την ποιοτική επιλογή με τη διευρυμένη αποδοχή από το αναγνωστικό κοινό. Βασικός μας στόχος είναι μια σταδιακή αλλά στέρεη συγκρότηση μιας φιλόδοξης και ανήσυχης αναγνωστικής κοινότητας που θα είναι ταυτόχρονα στήριγμα αλλά και κίνητρο για τις εκδόσεις μας.

Αυτό που συνέβη τα επόμενα χρόνια, για κάποιους που ήταν χρόνια στον χώρο ήταν η αρχή μιας φθίνουσας πορείας, ενώ για όσους τότε ξεκινούσαν, «χαμήλωσε» αισθητά τον ορίζοντα των προσδοκιών τους. Εσείς πώς αντιμετωπίσατε την κατάσταση διατηρώντας βιώσιμο τον στόχο σας;

Θα μπορούσαμε να γράψουμε βιβλίο απαντώντας στην ερώτησή σας. Πραγματικά βιώσαμε τις συνέπειες της κρίσης με δραματικό τρόπο, ακριβώς γιατί μας βρήκε στη φάση εκκίνησης, όταν είχαμε ανοιχτεί επενδύοντας, και επίσης γιατί βασικό εργαλείο μας δεν ήταν το χρηματικό κεφάλαιο, που ούτως ή άλλως δεν διαθέταμε, αλλά η προσωπική εργασία μας.

Πραγματικά βιώσαμε τις συνέπειες της κρίσης με δραματικό τρόπο, ακριβώς γιατί μας βρήκε στη φάση εκκίνησης, όταν είχαμε ανοιχτεί επενδύοντας, και επίσης γιατί βασικό εργαλείο μας δεν ήταν το χρηματικό κεφάλαιο, που ούτως ή άλλως δεν διαθέταμε, αλλά η προσωπική εργασία μας.

Με πολλές προσωπικές θυσίες των μετόχων και λοιπών εργαζομένων στην εταιρία, με πολλή κατανόηση και υπομονή από τους συνεργάτες μας (συγγραφείς, μεταφραστές, επιμελητές, προμηθευτές) καταφέραμε να είμαστε σήμερα σε θέση όχι απλώς βιώσιμη, αλλά να έχουμε συγκρατημένη αισιοδοξία για το μέλλον.

Από την έναρξη λειτουργίας των εκδόσεων Τόπος, η αίσθησή μου ήταν ότι δεν θέλατε να ταυτιστείτε με ένα είδος βιβλίων [λογοτεχνία, κοινωνικές ή ανθρωπιστικές επιστήμες, τέχνες ή οικονομικά] αλλά να σας χαρακτηρίζει ο πλουραλισμός. Συνέβη κάτι τέτοιο και αν ναι, πόσο συνειδητά;

Καταρχήν, υπήρχε η προδιάθεση. Δηλαδή τα εκδοτικά στελέχη που συνευρέθηκαν στον Τόπο προέρχονταν από διαφορετικές εκδοτικές κατηγορίες με πετυχημένη προϋπηρεσία. Ο Άρης Μαραγκόπουλος και η Άρτεμις Λόη στη λογοτεχνία, ο Γιάννης Καραχάλιος στο δοκίμιο, η Σεβαστή Μπούμπαλου στο ακαδημαϊκό βιβλίο είναι ξεχωριστές περιπτώσεις.

Ο δεύτερος λόγος είναι η πεποίθησή μας ότι η αναγνωστική κοινότητα που θέλουμε να δομήσουμε δεν μπορεί να είναι μονοθεματική. Ο αναγνώστης του καλού δοκιμίου δεν μπορεί να μην διαβάζει ποιοτική λογοτεχνία. Συνεπώς εδώ η δημιουργία ενός brand με εγγύηση ποιότητας μπορεί να λειτουργήσει με αλληλοτροφοδότηση των διαφορετικών ειδών.

Τέλος υπάρχει και οικονομικός λόγος. Για μια εκδοτική προσπάθεια που δεν μένει στα όρια μιας προσωπικής επιχείρησης, η πολυθεματικότητα βοηθά να ξεπερνούνται τα περιοδικά σκαμπανεβάσματα ανά κατηγορία.

Στον κατάλογό σας ξεχωρίζουν τα βιβλία πεζογραφίας αλλά και οι μελέτες κοινωνιολογίας, πολιτικών επιστημών κ.ά. Ως προς την πεζογραφία, τι είναι αυτό που αναζητάτε σε ένα χειρόγραφο, ενός πρωτοεμφανιζόμενου ώστε να προχωρήσετε στην έκδοση;

Στο τμήμα λογοτεχνίας οι προτάσεις που επιλέγονται από τους επικεφαλής του επικεντρώνονται πρωτίστως στην καλή χρήση της γλώσσας, στη γνώση των αφηγηματικών τεχνικών και στην πρωτοτυπία του θέματος. Ωστόσο, επειδή το εκδοτικό μας πρόγραμμα, ως σύνολο, έχει σταθερά προσηλωμένο το βλέμμα στην κοινωνία, γεγονός που μαρτυρούν πλήθος εκδόσεις μας, μας ενδιαφέρουν πεζά κείμενα που φωτίζουν, με τον τρόπο της λογοτεχνίας πάντα, το κοινωνικό γίγνεσθαι.

Μέχρις ενός σημείου παίρνουμε υπόψη μας νοοτροπίες που διαμορφώνει η χρήση του διαδικτύου τόσο στην προώθηση όσο και στην παραγωγή των βιβλίων μας. Όχι όμως για να υποταχτούμε στη λογική της εύκολης, γρήγορης ανάγνωσης αλλά για να προσελκύσουμε νέους πιστούς στην αξία της κριτικής ανάγνωσης.

Όσο κι αν ακούγεται υπερβολικό, από το 2007 μέχρι σήμερα σχεδόν τίποτα δεν είναι το ίδιο [και] στον εκδοτικό χώρο. Πολλοί, μικροί και κάπως εξειδικευμένοι εκδοτικοί έχουν κάνει την εμφάνισή τους, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έγιναν ένας από τους μεγαλύτερους δίαυλους επικοινωνίας των νέων εκδόσεων με τους αναγνώστες, ο παραδοσιακός τύπος έχασε τον πλουραλισμό του και τους αναγνώστες, οι οποίοι πλέον προτιμούν τη διαδικτυακή ενημέρωση. Παρακολουθείτε αυτές τις τάσεις ή πιστεύετε σε πιο «παραδοσιακούς» αναγνώστες;

Έχετε δίκιο ότι οι αλλαγές είναι σημαντικές. Η αγορά του βιβλίου είναι σημαντικά μειωμένη, αν και η χρόνια έλλειψη σοβαρών στατιστικών στοιχείων δεν μας επιτρέπει μια ασφαλή εκτίμηση. Η συγκεντροποίηση στην Ελλάδα συνεχίζεται κυρίως με τη μορφή συνωστισμού των εμπορικών συγγραφέων σε λίγους εκδοτικούς (στο εξωτερικό εξελίσσεται με δραματικό τρόπο η εξαγορά εκδοτικών οίκων από τους μεγάλους σε βαθμό απειλητικό για τον πλουραλισμό της παραγωγής αλλά και για τους όρους εργασίας των συντελεστών του βιβλίου), ενώ παράλληλα, όπως λέτε, συγκροτούνται εκδοτικές προσπάθειες με ειδική στόχευση που μέχρι κάποια κλίμακα είναι αποτελεσματικές.

Αναμφίβολα, προσπαθούμε να αξιοποιήσουμε τα εργαλεία του διαδικτύου και γενικά της τεχνολογίας για την προώθηση των βιβλίων μας, για την προσέγγιση νέου κοινού, δεν θα δίσταζα να πως ότι μέχρις ενός σημείου παίρνουμε υπόψη μας νοοτροπίες που διαμορφώνει η χρήση του διαδικτύου τόσο στην προώθηση όσο και στην παραγωγή των βιβλίων μας. Όχι όμως για να υποταχτούμε στη λογική της εύκολης, γρήγορης ανάγνωσης αλλά για να προσελκύσουμε νέους πιστούς στην αξία της κριτικής ανάγνωσης.

Οι εκδόσεις Τόπος από τη δημιουργία τους είχαν δώσει το πολιτικό τους στίγμα. Πρόσφατα προχωρήσατε σε μια σύμπραξη με το mέta | Κέντρο Μετακαπιταλιστικού Πολιτισμού. Θέλετε να μας μιλήσετε για την ιδιαιτερότητα αυτής της νέας σειράς;

Η ριζοσπαστική σκέψη είναι μια σταθερά στην εκδοτική παραγωγή μας. Δημιουργοί που έχουν στο επίκεντρό τους την υπέρβαση μιας κοινωνίας βασισμένης στην υπερεκμετάλλευση της ανθρώπινης χειρωνακτικής και πνευματικής εργασίας και του φυσικού περιβάλλοντος, που αναζητούν τους δρόμους επαναδιατύπωσης και επαναπροσέγγισης της Ουτοπίας είναι καλοδεχούμενοι στον Τόπο, ανεξάρτητα από τις συγκεκριμένες πολιτικο-ιδεολογικές προτιμήσεις ή δεσμεύσεις τους. Για αυτό στις εκδόσεις μας θα αναγνωρίσετε εκπροσώπους διαφορετικών ρευμάτων της ριζοσπαστικής σκέψης. Από τους κλασικούς μέχρι τους σύγχρονους, όπου θα βρείτε για παράδειγμα και τον Ντέιβιντ Χάρβεϊ και τον Ντανιέλ Μπενσαΐντ και τον Πέρι Άντερσον και τον Βόλφγκανγκ Στρεκ, και τον Κρις Χάρμαν και τον Φρέντρικ Τζέιμσον και την Τζούντιθ Μπάτλερ για να έχετε μια ενδεικτική εικόνα.

Συνεπώς η πρόταση από το mέta | Κέντρο Μετακαπιταλιστικού Πολιτισμού να είναι οι εκδόσεις Τόπος ο τόπος που θα φιλοξενήσει τις εκδοτικές πρωτοβουλίες τους έγινε αποδεκτή με χαρά. Πιστεύουμε ότι μέσα από αυτή τη συνεργασία, το αναγνωστικό κοινό θα έρθει σε επαφή με σημαντικές επεξεργασίες που έλειπαν εδώ και χρόνια από την Ελλάδα, καθώς όπως καλά ξέρετε, ειδικά τα βιβλία από το εξωτερικό αποτελούν οικονομικό στοίχημα για τον Έλληνα εκδότη. Αυτό πιστοποιεί η απήχηση των δύο πρώτων τίτλων Το Πρεκαριάτο του Γκάι Στάντινγκ και το Χωρίς Αφεντικά του Μάικλ Άλμπερτ, ενώ άμεσα θα κυκλοφορήσουν οι δύο νέοι τίτλοι ελληνικής προέλευσης Το τέλος της μεγάλης παρέκκλισης του Δημήτρη Πεπόνη, ένα σημαντικό βιβλίο για τις διεθνείς εξελίξεις και τις προοπτικές, και το συλλογικό Εκλογές – Αποτιμώντας ένα ορόσημο της μεταπολιτευτικής ιστορίας.

Ο Βαγγέλης Γεωργακάκης και ο Άρης Μαραγκόπουλος στις 20 Νοεμβρίου 2007, στην πρώτη παρουσίαση των εκδόσεων Τόπος στους δημοσιογράφους των εφημερίδων και των περιοδικών της Αθήνας. Φωτογραφία © Εύη Φυλακτού.

Σ’ αυτά τα δεκαπέντε χρόνια που υπάρχουν οι εκδόσεις Τόπος, ξεχωρίζετε κάποια βιβλία σημαντικά τόσο για την εξέλιξη των εκδόσεων όσο και λόγω προσωπικής προτίμησης;

Η ικανοποίηση του εκδότη είναι όταν κοιτάζει με ψυχρή ματιά την back list και το ποσοστό των βιβλίων που δεν άξιζαν να είναι εκεί δεν ξεπερνά το 1% με 2%. Φυσικά υπάρχουν βιβλία που για πολλούς λόγους η, κατά τον εκδότη, αξία τους δε συμβάδισε με εμπορική επιτυχία. Η επιλογή είναι πολύ δύσκολη όπως καταλαβαίνετε, συνεπώς τα ολίγα που θα αναφέρω είναι ελάχιστο υποσύνολο όσων ήταν σημαντικά για τον Τόπο και αναγνωστική απόλαυση για μένα.

Υπάρχουν στον Τόπο συγγραφείς σταθερά σημεία αναφοράς, όπως ο Διονύσης Χαριτόπουλος, από τον οποίο θα αναφέρω το Εγχειρίδιο Βλακείας για την απήχησή του στο κοινό και το Εκ Πειραιώς, ένα από τα καλύτερα παγκοσμίως βιβλία με επίκεντρο τη ζωή του λιμανιού, όπως ο –και εκδοτικός υπεύθυνος– Άρης Μαραγκόπουλος από τον οποίο αναφέρω τη δική μου αγαπημένη Μανία με την άνοιξη και τη συμβολή του στο λεύκωμα με φωτογραφίες από το αρχείο Μεγαλοκονόμου με τίτλο Η άλλη Ελλάδα  1950-1965, ο Θανάσης Σκρουμπέλος με τα Μπλε καστόρινα παπούτσια και την επανέκδοση από Τα φίδια στον Κολωνό. Σε έναν τομέα όπου έχουμε δημιουργήσει τη δική μας παράδοση, στο αθλητικό βιβλίο, ξεχωρίζει ο Χρήστος Σωτηρακόπουλος και για μένα το βιβλίο του #Football Talk, με τις έντονα προσωπικές ιστορίες με μεγάλους του ποδοσφαίρου, ενώ αγαπημένο μου είναι και η Καταραμένη ομάδα του Ντέιβιντ Πις, ίσως το καλύτερο μυθιστόρημα για το ποδόσφαιρο.

Ιδιαίτερης σημασίας είναι η έκδοση του συνόλου σχεδόν των έργων του Ουίλιαμ Μπάροουζ που ταυτόχρονα αποτελεί έναν μεταφραστικό άθλο του Γιώργου Μπέτσου. Επιλεκτικά αναφέρω επίσης από τη σειρά των πρωτομεταφρασμένων κλασικών της λογοτεχνίας το Τι να κάνουμε του Νικολάι Τσερνισέφσκι και τις Τρεις ταλαίπωροι τίγρεις του Γκιγιέρμο Καμπρέρα Ινφάντε. Τέλος από το «ακαδημαϊκό βιβλίο», ένα πολύ επίκαιρο βιβλίο το Τα παιδία καταθέτει της Όλγας Θεμελή, από τα δοκίμια το βιβλίο Η λαϊκή ιστορία του κόσμου του Κρις Χάρμαν, το Λαμόγια Στο Χακί του Διονύση Ελευθεράτου, την πρόσφατη μεγάλη έρευνα του Γιώργου Αλλαμανή Στον Καιρό της Λιλιπούπολης, και φυσικά το Προπαγάνδα και Παραπληροφόρηση του Άρη Χατζηστεφάνου.

Τι θα θέλατε να έχουν πετύχει και τι να έχουν αποφύγει οι εκδόσεις Τόπος τα επόμενα δεκαπέντε χρόνια;

Δεν ξέρω αν πρέπει να απαντήσω σε αυτή την ερώτηση. Πρώτον γιατί σκέφτομαι ότι αν είχα κληθεί να την απαντήσω πριν δεκαπέντε χρόνια, δεν θα είχα προβλέψει τον δύσβατο δρόμο που έπρεπε να διαβούμε και δεύτερον επειδή για τα επόμενα δεκαπέντε χρόνια μια απάντησή μου θα προκαταλάμβανε κάποιους που ελπίζω θα συνεχίσουν τη δική μας προσπάθεια.

Ωστόσο, σίγουρα θα ήθελα να καταφέρουν οι εκδόσεις να διατηρήσουν την ανεξαρτησία τους, να ισχυροποιήσουν την αναγνωστική τους κοινότητα, κυρίως ανάμεσα στους νέους, να αναδείξουν νέες φωνές τόσο στη λογοτεχνία όσο και στο δοκίμιο, ακόμα και αν δεν μπορέσουν να τους κρατήσουν όλους στην οικογένεια του Τόπου, να συμβάλλουν στη διαμόρφωση ενός διευρυμένου αναγνωστικού κοινού, διεκδικώντας ουσιαστικά μέτρα στήριξης του βιβλίου πέρα από επικοινωνιακά πυροτεχνήματα.

Θα ήθελα να αποφύγουν να μπουν στη λογική της ομογενοποίησης, στη λογική του αυτό πουλάει, αυτό θέλει το κοινό. Να προσπαθήσουν, στο βαθμό που μπορούν, να φέρουν σε επαφή με το ελληνικό κοινό φωνές που εκφράζουν αυτούς που δεν έχουν φωνή τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό.

^＊ Ο ΚΩΣΤΑΣ ΑΓΟΡΑΣΤΟΣ είναι δημοσιογράφος.