Είναι νέες, βραβευμένες (αρκετές από αυτές) και φέρνουν έναν αέρα ανανέωσης στην ελληνική ποίηση. Εννέα ποιήτριες που έχουν αφήσει πολύ καλές εντυπώσεις με τα πρώτα βιβλία τους μας μιλούν, μεταξύ άλλων, για τη γυναικεία εμπειρία και το ζήτημα του φύλου στην ποίησή τους, ανατρέποντας στερεότυπα και κοινούς τόπους.
Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος
Είναι νέες σε ηλικία, αν η ημερομηνία γέννησης είναι ένα κριτήριο. Έχουν εγγράψει υποθήκες με τα πρώτα τους βήματα στην ποίηση. Είναι γυναίκες κι αυτό στις μέρες μας έχει τη σημασία του, καθώς με τις λέξεις τους ορίζουν το χώρο που δικαιούται να έχει το φύλο και η τέχνη τους, σε μια κοινωνία που έμαθε να υποτονθορύζει αντρικά νοήματα.
Σίγουρα είναι περισσότερες από τις εννέα που παρουσιάζουμε, ωστόσο οι συγκεκριμένες αποτελούν μια άτυπη ομάδα πολύ καλών ποιητριών που αξίζει να διαβάσουμε και από τις οποίες περιμένουμε ακόμη περισσότερα στο μέλλον.
Οι ερωτήσεις που τους τέθηκαν είναι κοινές και όπως θα φανεί στη συνέχεια απάντησαν με τον δικό τους ιδιαίτερο τρόπο. Αναγκαία υποσημείωση: η σειρά με την οποία εμφανίζονται είναι αλφαβητική και όχι αξιολογική.
ΚΑΛΛΙΟΠΗ ΑΛΕΞΙΑΔΟΥ
Η Καλλιόπη Αλεξιάδου γεννήθηκε στην Αθήνα το 1987. Σπούδασε στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης Πατρών και έχει ολοκληρώσει τις μεταπτυχιακές της σπουδές στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο με αντικείμενο τη Δημιουργική Γραφή. Η Τέχνη προς αποφυγή (εκδ. Ιωλκός) είναι η πρώτη της ποιητική συλλογή.
Υπάρχει η αίσθηση ότι η πιο προωθημένη ποίηση των ημερών μας γράφεται από νέες γυναίκες. Συμφωνείτε;
Πράγματι, συγκριτικά με παλιότερες δεκαετίες, τόσο στην ποίηση όσο και στην πεζογραφία οι νέες γυναίκες φαίνεται να προωθούνται, να πρωτοστατούν και να εμπλουτίζουν το αναγνωστικό βίωμα. Δεν πρόκειται για κάποια αρένα, φυσικά, αντιθέτως είναι σαν να καλύπτεται μια απόσταση χρόνων, κατά τη γνώμη μου, με αισιοδοξία, δίψα, φως και θετικότητα. Βεβαίως, μην ξεχνάμε ότι οι γυναίκες ανέκαθεν έγραφαν, απλώς τώρα συμβαίνει να δίνεται ο χώρος και το πλαίσιο άνθισης και αποδοχής.
Πώς εντάσσεται η προβληματική του φύλου στην ποίησή σας;
Συμβαίνει τα ζητήματα φύλου και σεξουαλικότητας να αποτελούν κυρίαρχο άξονα περιεχομένου και ύφους στη σύγχρονη ποίηση. Μια ανάγκη που άρχισε να δημιουργείται και να επηρεάζεται από τη γραφή των Σύλβια Πλαθ, Αν Σέξτον, Έμιλυ Ντίκινσον, θέτοντας τη γυναικεία εμπειρία της ύπαρξης στο κέντρο των πραγμάτων. Δικαίως.
H ποίησή μου φροντίζει ν’ απλώνει το χέρι στον Άνθρωπο και την εμπειρία που φέρει η ύπαρξη αυτή καθαυτή. Αισθάνομαι ότι το διακύβευμα της δικής μου γραφής έχει να κάνει με την καταβύθιση στο βαθύτερο είναι.
Ως προς τις προσωπικές επιλογές τώρα, θα έλεγα πως η ποίησή μου φροντίζει ν’ απλώνει το χέρι στον Άνθρωπο και την εμπειρία που φέρει η ύπαρξη αυτή καθαυτή. Αισθάνομαι ότι το διακύβευμα της δικής μου γραφής έχει να κάνει με την καταβύθιση στο βαθύτερο είναι, προκειμένου ν’ αναδεικνύονται τα όσα ενώνουν, παρά τα όσα διαχωρίζουν. Αυτή η επιλογή δεν υποδηλώνει αποστροφή του βλέμματος από το σύγχρονο κοινωνικό αίτημα, απλώς μια προσπάθεια, ώστε, προτάσσοντας τον Άνθρωπο, το ποίημα τελικά να κάνει τη δουλειά του ανεξαιρέτως.
Αισθάνεστε μέλη μιας -οιονεί- κοινότητας νέων ποιητριών; Υπάρχουν κοινοί προβληματισμοί και αναφορές;
Ένα από τα δώρα που έφερε μαζί της η έκδοση της πρώτης μου ποιητικής συλλογής ήταν και το προσωπικό άνοιγμα. Το βιβλίο, λοιπόν, η ύλη, ξεκλείδωσε την όποια φοβία ή συστολή και ξεπήδησε η ανάγκη για έναν γόνιμο διάλογο, για ένα μοίρασμα με νέες ποιήτριες και όχι μόνο.
Είναι ιδιαίτερα εποικοδομητική επιλογή η επικοινωνία με ανθρώπους που καταπιάνονται με κοινούς τρόπους έκφρασης, εν προκειμένω τη συγγραφή ποίησης, καθώς, μεταξύ άλλων, διεγείρουν σκέψεις και ιδέες, οι οποίες δρουν καταλυτικά στη συνέχιση της ποιητικής δημιουργίας.
Η ανάγκη αναβίωσης των καλλιτεχνικών στεκιών και συνάξεων προηγούμενων δεκαετιών, από τις οποίες προκύπτουν συλλογικά προβληματισμοί και τάσεις, είναι κάτι που οι νέες ποιήτριες και ποιητές θεωρώ πως αισθάνονται και παρατηρώ αισιόδοξη κινητοποίηση ως προς αυτό.
ΣΑΝΤΙ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ
Η Σάντι Βασιλείου γεννήθηκε το 1995. Ζει στην Αθήνα και σπουδάζει Ψυχολογία στο Πάντειο Πανεπιστήμιο. Η ποιητική συλλογή της 28 μέρες κάτω από τη γη κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Θράκα, το 2017.
Υπάρχει η αίσθηση ότι η πιο προωθημένη ποίηση των ημερών μας γράφεται από νέες γυναίκες. Συμφωνείτε;
Δεν γνωρίζω αν σήμερα η γυναικεία ποίηση προωθείται περισσότερο, αυτό για το οποίο είμαι βέβαιη είναι ότι η ποίηση των γυναικών του παρελθόντος έχει υποστεί εσκεμμένη αγνόηση. Σε μια κοινωνία που διαρκώς βελτιώνεται, το όραμα της ισότητας των δύο φύλων παραμένει δυστυχώς ακόμα στόχος κι όχι πραγματικότητα.
Οι ανθολόγοι, οι κριτικοί, τα μέλη των επιτροπών βραβείων, παραμένουν κυρίως άντρες, ενώ τα αφιερώματα στην ποίηση του παρελθόντος αφορούν σχεδόν απόλυτα άνδρες ποιητές.
Το γυναικείο φύλο υποεκπροσωπείται και στον κόσμο της ποίησης, αν και μια προσπάθεια εξισορρόπησης έχει αρχίσει και διαφαίνεται. Οι ανθολόγοι, οι κριτικοί, τα μέλη των επιτροπών βραβείων, παραμένουν κυρίως άντρες, ενώ τα αφιερώματα στην ποίηση του παρελθόντος αφορούν σχεδόν απόλυτα άνδρες ποιητές. Μόνο στην παραγωγή της ποίησης φαίνεται να επέρχεται, επιτέλους, κάποια εξισορρόπηση.
Πώς εντάσσεται η προβληματική του φύλου στην ποίησή σας;
Η προβληματική του φύλου εντάσσεται στην ποίησή μου μέσω εμπειριών και συναισθημάτων που μπορούν να βιωθούν μόνο από γυναίκες, με την ελπίδα (πάντα) ότι οι άνδρες αναγνώστες θα μπορέσουν μέσω αυτής να πλησιάσουν, όσο το δυνατόν περισσότερο, σε έναν κόσμο για εκείνους αθέατο και μακρινό.
Αισθάνεστε μέλη μιας -οιονεί- κοινότητας νέων ποιητριών; Υπάρχουν κοινοί προβληματισμοί και αναφορές;
Σίγουρα η γυναικεία φωνή αρχίζει να επικοινωνείται με άλλες, μέσω λογοτεχνικών ομάδων, και κοινοί άξονες αρχίζουν και ανατέλλουν, δίνοντας στη φωνή των γυναικών ποιητριών, διαφορετική ταυτότητα από των συνομηλίκων τους αντρών.
Προσωπικά, αν και δεν ανήκω σε κάποια από τις προαναφερθείσες ομάδες, αισθάνομαι και μόνο διαβάζοντας την ποίηση των σύγχρονών μου ποιητριών, πως ανήκω κάπου όπου οι εμπειρίες και τα βιώματά μου αποκτούν νόημα και παύουν να θεωρούνται κατακριτέα.
ΤΡΙΑ ΕΠΣΙΛΟΝ
Γεννήθηκε, μεγάλωσε και σπούδασε στη Θεσσαλονίκη, απόφοιτη του τμήματος φιλολογίας της, με μεταπτυχιακή ειδίκευση στη γενική συγκριτική γραμματολογία. Από τα δεκαοκτώ της ξεκίνησε να αναρτεί κείμενα στο ίντερνετ, όπου δραστηριοποιείται ενεργά τα τελευταία χρόνια, πειραματιζόμενη με τη γραφή και τη μετάφραση. Τον τελευταίο χρόνο ζει και εργάζεται στη Μυτιλήνη, δραστηριοποιούμενη στο προσφυγικό. H συλλογή της Γνωρίζω αυτές που πλέκουν στη μέση της θάλασσας (εκδ. Θράκα) κέρδισε το 2022 τον διαγωνισμό του περιοδικού Θράκα και για την ίδια συλλογή τιμήθηκε από την Εταιρεία Συγγραφέων με το Βραβείο «Γιάννης Βαρβέρης».
Υπάρχει η αίσθηση ότι η πιο προωθημένη ποίηση των ημερών μας γράφεται από νέες γυναίκες. Συμφωνείτε;
Ίσως να πρόκειται για μια εντύπωση που γεννάται μέσα από την –πλέον– ισότιμη παρουσία των γυναικών στον χώρο της ποίησης αλλά και ευρύτερα στον τομέα του πολιτισμού. Υπάρχει έντονη κινητικότητα, η οποία αποτυπώνεται τόσο στην ανάγκη δημιουργικής συνύπαρξης, επαναπροσέγγισης έργων και δημιουργικών τρόπων, αλλά και μια –άλλοτε λιγότερο κι άλλοτε περισσότερο αισθητή– αναζήτηση μιας γενεαλογίας γυναικών δημιουργών.
Αποκλεισμούς που οι γυναίκες παλεύουν ακόμα και σήμερα σε πολλά επίπεδα να υπερβούν.
Σε κάθε περίπτωση, η προωθημένη τέχνη, αν δεχτούμε ότι αυτή μπορεί να αξιολογηθεί τη στιγμή που συντελείται, είναι κάτι το πολυπαραγοντικό και δεν ξέρω αν είναι ασφαλές να της αποδίδουμε έμφυλα χαρακτηριστικά, καθώς έτσι δομούνται σταδιακά όροι αποκλεισμού με άξονα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά. Αποκλεισμούς που οι γυναίκες παλεύουν ακόμα και σήμερα σε πολλά επίπεδα να υπερβούν.
Πώς εντάσσεται η προβληματική του φύλου στην ποίησή σας;
Νομίζω πως συχνά επανέρχομαι στον ρόλο που παίζουν για εμένα οι σημαντικές μου άλλες – μέλη της οικογένειας, φίλες, καλλιτέχνιδες που εκτιμώ. Έτσι φτάνουν να είναι πρωταγωνίστριες του δικού μου σύμπαντος, άλλες φορές ως αφορμή να εκφραστεί κάτι το πιο συλλογικό, άλλες ως ένα μοίρασμα μιας προσωπικής εμπειρίας γύρω από το σώμα, το τραύμα, άλλοτε με μια ανάγκη σύνδεσης και συντροφικότητας, άλλοτε με τη μαγική, μεταμορφωτική δύναμη που έχουν οι γυναίκες και μοιράζουν απλόχερα, κάνοντας κατά τι πιο υποφερτή τη συχνά δυσβάσταχτη πραγματικότητα.
Αισθάνεστε μέλη μιας -οιονεί- κοινότητας νέων ποιητριών; Υπάρχουν κοινοί προβληματισμοί και αναφορές;
Έχω την τύχη να περιβάλλομαι από άλλες γυναίκες ποιήτριες, με τις οποίες συνομιλούμε και –σε μερικές λαμπρές περιπτώσεις– μοιραζόμαστε μεγάλα κομμάτια των ζωών μας. Σε μια συνθήκη όπως αυτή που διανύουμε, ακόμα και μέσα στον πλουραλισμό που διακρίνει τα έργα μας, σίγουρα κανείς μπορεί να διακρίνει κοινά μοτίβα και προβληματισμούς. Το σημαντικό για μένα είναι, πως κυρίαρχο στοιχείο των σχέσεων και των καλλιτεχνικών αυτών εκφάνσεων παραμένει η κοινότητα και η αλληλεγγύη εκτός των κειμένων – κάτι ιδιαίτερα φωτεινό, ειδικά σε έναν χώρο έντονα ανταγωνιστικό όπως η τέχνη.
ΦΩΤΕΙΝΗ ΚΑΠΕΛΑΚΗ
Η Φωτεινή Καπελλάκη γεννήθηκε στην Πάτρα το 1981. Σπούδασε οικονομικά στο Πανεπιστήμιο Πατρών και μετέπειτα θέατρο. Έχει συμμετάσχει ως ηθοποιός σε διάφορες θεατρικές παραστάσεις. Το ελάχιστο σώμα (εκδ. Ενύπνιο) είναι η πρώτη της ποιητική συλλογή. Ζει και εργάζεται στην Αθήνα. Το 2022 έλαβε το βραβείο του Πρωτοεμφανιζόμενου Ποιητή στα Βραβεία του περιοδικού Αναγνώστης.
Υπάρχει η αίσθηση ότι η πιο προωθημένη ποίηση των ημερών μας γράφεται από νέες γυναίκες. Συμφωνείτε;
Είναι γεγονός ότι για τις νέες γυναίκες που γράφουν ποίηση τα τελευταία χρόνια έχει διευρυνθεί το πεδίο προβολής τους. Θεωρώ ότι το ενεργό αίτιο αυτού, είναι συγκυριακό, συμπίπτει χρονικά με τη δυναμικότητα που δείχνουν κινήματα εναντίον της έμφυλης βίας, της σεξουαλικής κακοποίησης και όλων αυτών των φρικτών φαινομένων που εμπίπτουν στις συνέπειες της πατριαρχίας. Την αναγκαιότητα επιπρόσθετα, να ακούγονται γυναικείες φωνές, έχουν αντιληφθεί εκδοτικοί οίκοι, όπως π χ. ενύπνιο, θράκα κα. ή λογοτεχνικά περιοδικά όπως ''καρυοθραύστις'' το οποίο ασχολείται συστηματικά και παραδοσιακά με την ποίηση γυναικών δημιουργών. Έχει ως ένα βαθμό παραγκωνιστεί η πεποίθηση που ίσχυε στο παρελθόν ότι η ''μεγάλη'' ποίηση γράφεται από άνδρες, παράγωγο των πατριαρχικών προτύπων που υπήρξε δημοφιλές στους λογοτεχνικούς κύκλους.
Ολοένα και περισσότερο συγγραφείς, συντάκτες περιοδικών και κριτικοί ασχολούνται με την ποίηση που γράφεται από νέες γυναίκες...
Δεν είμαι σίγουρη αν η πιο προωθημένη ποίηση είναι αυτή των νέων γυναικών, γιατί κάτι τέτοιο θα σήμαινε κάποιου είδους μονομέρεια. Η αλήθεια είναι ότι έχουν γίνει βήματα σε σχέση με το παρελθόν, ολοένα και περισσότερο συγγραφείς, συντάκτες περιοδικών και κριτικοί ασχολούνται με την ποίηση που γράφεται από νέες γυναίκες, οι οποίες δεν αύξησαν ξαφνικά τον αριθμό τους, εννοώντας ότι πολλές ποιήτριες παλαιότερα έμεναν στην αφάνεια, επιμελώς αποκλεισμένες από τον ανδροκρατούμενο χώρο της λογοτεχνίας.
Πώς εντάσσεται η προβληματική του φύλου στην ποίησή σας;
Έχει ενδιαφέρον για μένα η θέση του Λακάν ότι η ομιλία είναι μια λειτουργία θηλυκότητας. Επομένως, διευρύνω τον ισχυρισμό αυτό και λέω ότι ίσως και η ποιητική έκφραση να έχει την ίδια προέλευση από μια αρχή θηλυκότητας.
Ενσωματώνω την αντίληψη αυτή, εντάσσοντας στα ποιήματα έμφυλες τοποθετήσεις αρρενωπότητας και θηλυκότητας μέσω των μύθων ή στίχων που με τον υπαινιγμό και την αλληγορία διασαλεύουν έμφυλα αρχέτυπα, όπως για παράδειγμα χρησιμοποιείται η Εκάτη στο ποίημα ''η όραση της Εκάτης είναι ερείπια, ο Αδάμ και η Εύα στο ''οι πρώτοι δύο'' ,το πρόσωπο του Λαζάρου στην ''Κυριακή του Λαζάρου κτλ που υπάρχουν στο βιβλίο ''το ελάχιστο σώμα'' εκδ. Ενύπνιο. Στην ιδέα που έχω σταθεί περισσότερο από όλες τις πτυχές της προβληματικής φύλου είναι ότι όλες οι απολαύσεις από τα υποκείμενα δεν είναι δυνατές a priori μέσω γονεικών φιλικών ή ερωτικών σχέσεων και πόσο μάλλον όταν η απόλαυση αποτελεί μια κοινωνική κατασκευή που λειτουργεί με εξουσιαστικούς όρους. Η προβληματική φύλου στο βιβλίο αφορά τον συμβιβασμό ή όχι , την αποδοχή ή όχι της έλλειψης, της απουσίας, της απώλειας.
Αισθάνεστε μέλη μιας -οιονεί- κοινότητας νέων ποιητριών; Υπάρχουν κοινοί προβληματισμοί και αναφορές;
Αισθάνομαι συγγένεια με τις γυναίκες δημιουργούς, παρακολουθώ σχετικά την ποιητική παραγωγή, με κάποιες νιώθω περισσότερο κοντά, με άλλες λιγότερο. Αυτό καθορίζεται όχι με βάση την θεματική που επιλέγουν, αλλά περισσότερο με τις κοινές αναφορές μας, ακόμα κι αν αυτές έρχονται από ένα παρελθόν που δεν έχω βιώσει νιώθω όμως ότι με αφορά, όπως επίσης κι απ' τον τρόπο που χειρίζονται στην ποίησή τους τη γλώσσα. Δεν σταματώ να διαβάζω ποίηση από άντρες δημιουργούς,queer ποίηση, με συγκινούν ιδιαίτερα και θέλω να βρίσκομαι μαζί τους σε διάλογο.
Πιστεύω δε, στη φιλία και στη συγκρότηση ενός πυρήνα γυναικών ποιητριών, ανεξαρτήτως ηλικίας με στόχο έναν ανοιχτό διάλογο μεταξύ τους αλλά και με το αναγνωστικό κοινό, όσο περιορισμένο και αν είναι αυτό στην Ελλάδα. Θεωρώ ότι είναι αισιόδοξο το γεγονός ότι στη χώρα μας αυτή τη στιγμή δεν υπάρχει ξηρασία στο λογοτεχνικό τοπίο και ανθίζουν νέες γυναικείες ποιητικές φωνές. Με θλίβει ιδιαίτερα που σε άλλες χώρες όπως π χ. στο Ιράν οι γυναίκες δημιουργοί είναι αναγκασμένες να διαφύγουν στο εξωτερικό για την επιβίωσή τους και την ποιητική δημιουργία.
ΒΙΚΥ ΚΑΤΣΑΡΟΥ
Η Βίκυ Κατσαρού γεννήθηκε το 1987 και ζει στην Αθήνα. Είναι απόφοιτη του τμήματος Κλασικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών. Έχει κάνει μεταπτυχιακές σπουδές στην Ελληνική Γλώσσα και Λογοτεχνία, στη Θεατρολογία και στο Η' Εργαστήρι Επιμελητών του Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης (ΜΙΕΤ). Εδώ και αρκετά χρόνια εργάζεται ως μεταφράστρια και επιμελήτρια εκδόσεων. Έχει γράψει τρεις ποιητικές συλλογές, Τα κεράσια της Εύας (Εκδ. Ιωλκός), Παπούσα (Εκδ. Ενύπνιο) και Χαρακίδες (εκδ. Ενύπνιο).
Υπάρχει η αίσθηση ότι η πιο προωθημένη ποίηση των ημερών μας γράφεται από νέες γυναίκες. Συμφωνείτε;
Η δική μου αίσθηση διαβάζοντας σύγχρονες με εμένα ποιήτριες είναι ότι κουβαλάμε το ίδιο τραύμα, την ανάγκη της επανάστασης και του επαναπροσδιορισμού της ταυτότητάς μας, όχι εκείνης που μας επιβλήθηκε, αλλά εκείνης που δικαιωματικά μας ανήκει, κι όχημα για αυτό πολλές φορές γίνεται το κοινό βίωμα και το γυναικείο σώμα. Βέβαια, αντίστοιχα καλή ποίηση γράφεται κι από άντρες, αλλά εφορμούμε από διαφορετικές εμπειρίες.
Χρησιμοποιώ τον έρωτα και το τραύμα, την αποκαθήλωση, γιατί μόνο όταν σχετιζόμαστε ερχόμαστε αντιμέτωποι με τις δυσκολίες του εαυτού μας, μόνο όταν συνδεόμαστε συναισθηματικά μπορούμε να γνωρίσουμε τον εαυτό μας.
Πώς εντάσσεται η προβληματική του φύλου στην ποίησή σας;
Ερωτικά. Με απασχολεί πώς η γυναίκα αντιλαμβάνεται το σώμα της, πώς διαχρονικά αντικειμενικοποιείται, αναλώνεται και καταναλώνεται. Την τέμνω στα όργανά της, τη σκορπίζω τραυματισμένη και την ανασταίνω παντοδύναμη. Σημείο αναφοράς ο έρωτας και η σύνδεση. Σε όλα μου τα βιβλία με έχει απασχολήσει το τραύμα και η σχέση της γυναίκας με το άλλο φύλο. Ζούμε σε μια εποχή όπου συμβαίνουν ραγδαίες, φοβερές αλλαγές στον τρόπο που οι άνθρωποι συνδεόμαστε. Όλα είναι μισά: ημι-δέσμευση, ημι-ισότητα, ημι-έρωτας, ημι-μαζί, όλα είναι και δεν είναι, κουβαλώντας παράλληλα τα βάρη των προηγούμενων γενιών. Όλα και όλοι είμαστε αναλώσιμοι. Παράλληλα ακούμε για γυναικοκτονίες, βία παντός είδους, ανθρώπους να μιλάνε για μοναξιά αλλά να φοβούνται το μαζί και να δουν τον άλλον με τα αληθινά του χρώματα, κι όλα αυτά είναι ζητήματα που με απασχολούν από την αρχή της συγγραφικής μου πορείας. Και χρησιμοποιώ τον έρωτα και το τραύμα, την αποκαθήλωση, γιατί μόνο όταν σχετιζόμαστε ερχόμαστε αντιμέτωποι με τις δυσκολίες του εαυτού μας, μόνο όταν συνδεόμαστε συναισθηματικά μπορούμε να γνωρίσουμε τον εαυτό μας στην πληρότητά του. Κι αυτή είναι μια πολιτική τοποθέτηση, το πώς στέκεσαι απέναντι στον έρωτα και στην αγάπη. Έπειτα εισέρχεται το τραύμα, το τραύμα όμως, μέσα από την αποκάλυψή του, μας εξελίσσει και εξανθρωπίζει. Και κάπως έτσι δομώ τη Γυναίκα στην ποιητική μου: Να ανατρέπει με τα τραύματά της την καθεστηκυία σχέση με τον άντρα, να την αναδιαμορφώνει, και να υπάρχουν ειρηνικά και ουσιαστικά μαζί.
Αισθάνεστε μέλη μιας -οιονεί- κοινότητας νέων ποιητριών; Υπάρχουν κοινοί προβληματισμοί και αναφορές;
Την πιο καλή μου φίλη τη γνώρισα σε παρουσίαση βιβλίου μου. Είναι κι εκείνη ποιήτρια, και μάλιστα αρκετά ταλαντούχα. Συμμετέχουμε σε παρουσιάσεις, μιλάμε σε παρουσιάσεις, ακούμε, παρακολουθούμε, γνωρίζουμε άλλες ποιήτριες της γενιάς μας, με τις οποίες έχει τύχει να κάτσουμε στο ίδιο τραπέζι και να μοιραστούμε όντως κοινούς προβληματισμούς, να δημιουργηθούν ισχυροί δεσμοί ανάμεσά μας και να είμαστε εκεί η μία για την άλλη με αγάπη, αξιοπρέπεια, προσφορά. Για κοινές αναφορές δεν θα το έλεγα, η καθεμία έχει τα δικά της αγαπημένα αναγνώσματα, αλλά έχω παρατηρήσει κοινά σημεία στον τρόπο που ωριμάσαμε μέσα στην κοινωνία, στο ότι αντιμετωπίσαμε αρκετές ίδιες δυσκολίες και εμπόδια και μας απασχόλησαν παρόμοια ζητήματα, όπως κι η συγκρότηση της γυναικείας μας ταυτότητας κι ο τρόπος που στεκόμαστε και υπάρχουμε. Θεματικά, με κάποιες είμαστε κοντά με κάποιες όχι, αλλά οι προβληματισμοί είναι κοινοί: Πώς στέκεται η γυναίκα στο σήμερα, πώς κατοχυρώνει την ύπαρξή της και πώς αυτοπροσδιορίζεται.
ΧΑΡΙΣ ΚΟΝΤΟΥ
Η Χαρις Κοντού γεννήθηκε το 1988 στην Αθήνα. Σπούδασε ψυχολογία και έκανε το διδακτορικό της στο UCL του Λονδίνου στην ψυχανάλυση, ως υπότροφος του Ιδρύματος Ωνάση. Έχει εργαστεί ως ψυχολόγος σε ψυχιατρικά ιδρύματα, προσφυγικές δομές και οργανισμούς, στο Λονδίνο, στο Όσλο και στην Αθήνα. Απο το 2015 εργάζεται ιδιωτικά στην Αθήνα. Έχει γράψει τρεις ποιητικές συλλογές: «Οι κερασιές το χειμώνα είναι μια κόκκινη επανάσταση» (εκδ. Γαβριηλιδης), «Η θηλή της λήθης» (εκδ. Γαβριηλ΄λιδης), Οι καρδιές των ζώων (εκδ. Ενύπνιο), και έχει συμμετάσχει σε πολλούς συλλογικούς τόμους. Το 2018 βραβεύτηκε ως Γυναίκα της χρονιάς στην κατηγορία Ποίηση, από το περιοδικό Beauté. Ζει και εργάζεται μεταξύ Αθήνας και Κύπρου και έχει δύο κορίτσια.
Υπάρχει η αίσθηση ότι η πιο προωθημένη ποίηση των ημερών μας γράφεται από νέες γυναίκες. Συμφωνείτε;
Η γυναίκα σήμερα αλλά και μέσα στις εποχές έχει να αντιμετωπίσει αδιέξοδα, διαφορετικού είδους, τα οποία την φέρνουν διαρκώς αντιμέτωπη με τη σεξουαλικότητά της. Παλαιότερα, έπρεπε να συντηρεί μια θέση μητέρας-Αγίας, η οποία δεν επιτρεπόταν να είναι η γυναίκα που επιθυμεί. Και σήμερα συμβαίνει αυτό αλλά με έναν πιο υποδόριο τρόπο. Πρέπει να είναι πλήρως αποτελεσματική σε όλα, δουλειά, σπίτι, παιδιά, σύντροφο, με την δική της επιθυμία να μπαίνει πιο κάτω στη λίστα. Η γυναίκα σήμερα γράφει, γράφει γιατί θέλει να μιλήσει. Η γυναίκα σήμερα θέλει να μιλήσει. Και αυτό που θέλει είναι να μην τη διορθώνουν, αλλά να την ακούν.
Δεν θέλει να την κρίνουν, δεν αντέχει να σκέφτεται την κάθε της λέξη, αλλά θέλει να μπορεί να σταθεί με τον πόνο της απλώς εκπεφρασμένο. Να μην της δώσει ο άλλος απαραίτητα τη λύση (είναι δελεαστικό, αλλά δεν καλύπτει την τρύπα) ή να μην έρθει η μητρική φιγούρα και να της δώσει την εντολή να τα κάνει όλα καλύτερα, διότι «όλα τα μπορεί», διότι «you can do it» μαζί με το μυώδες μπράτσο της. Η γυναίκα σήμερα θέλει να μπορεί να έχει έναν ακροατή ο οποίος θα την δεχτεί όπως είναι.
Έχει να αντιμετωπίσει τον πέλεκυ της ηλικίας. Ότι είναι 35 και πρέπει να κάνει παιδιά, ότι πρεπει να καταψύξει τα ωάρια της, για μια καλύτερη ζωή.
Έχει να αντιμετωπίσει το βλέμμα που της λέει ότι γερνάει, ότι έκανε παιδιά και μιζέριασε/μαράζωσε/πάχυνε/χάλασε/μυρίζει μαμαδίλα. Έχει να αντιμετωπίσει τον πέλεκυ της ηλικίας. Ότι είναι 35 και πρέπει να κάνει παιδιά, ότι πρεπει να καταψύξει τα ωάρια της, για μια καλύτερη ζωή. Και επίσης να αντιμετωπίσει ότι αν κάνει παιδιά, αυτά θα την κρατούν ξάγρυπνη και θα είναι σε μια θέση μόνιμης υπηρεσίας του αλλου, και ότι δεν θα ξαναεπιθυμήσει, παρά μόνο κρυφά. Και επιπλέον η νεαρή ή και μεγαλύτερη γυναίκα ότι πρέπει να σπουδάσει και να εργάζεται σε κάτι σοβαρό και φαλλικό για να σταθεί σε αυτήν την κοινωνία, και ότι πρέπει να είναι πάντοτε και λίγο αυστηρή για να μην δει κανείς την πληγή που στάζει.
Η γυναίκα σήμερα επίσης κρυώνει ερωτικά, δεν λέει αυτό που θέλει σεξουαλικά, ή δίνει σκληρές εντολές και πάντοτε ο άλλος είναι ελάχιστος και τελειωμένος. Ένα παιχνιδάκι στα χέρια της, ποτέ αρκετό για να εκπληρώσει το ρόλο του στο παραμύθι.
Η γυναίκα σήμερα ψάχνει τις λέξεις, αλλά τις βρίσκει μόνο όταν ξέρει ότι έχει κάποιον να τις ακούσει. Και όταν λέμε να τις ακούσει, εννοούμε να αναγνωρίσει την μαρτυρία της. Να δεχτεί την δική της οπτική των πραγμάτων. Όχι απαρατήρητα να την καταλάβει, αλλά να την αποδεχτεί, ότι έτσι σκέφτεται, ότι έτσι είναι.
Γι' αυτό όταν υπάρχει ακροατήριο -το ακροατήριο αυτής της τάξης- η γυναίκα γράφει και μιλάει μπροστά απ' την εποχή της.
Γι' αυτό όταν υπάρχει ακροατήριο -το ακροατήριο αυτής της τάξης- η γυναίκα γράφει και μιλάει μπροστά απ' την εποχή της. Δεν είναι μόνο γυναίκα, είναι μια αστείρευτη πηγή δροσερών χυμών, ένας κήπος με μυστικά και σπάνια λουλούδια. Αρκεί να θελήσεις να μπεις και να καθίσεις σε ένα παγκάκι και να αντέξουν τα μάτια σου την αλλόκοτη και ακραία της μορφή, την θλίψη που εναλλάσσεται με χαρά, τα ευερέθιστα τσινορα που στάζουν νερά δημιουργώντας μια κοιλάδα με σπόρια που θα ανθίσουν νέα παράξενα φυτά.
Η γυναίκα είναι ανεξάντλητη, αλλά και στείρα όταν δεν ακούγεται. Γι' αυτό και ναι, η λογοτεχνία που είναι μπροστά από την εποχή της έχει γυναικεία υφή.
Είναι και ο άντρας που γράφει γυναικεία, δηλαδή ανεξάντλητα. Είναι και εκείνος ο άντρας που μπορεί να στέκεται με την επιθυμία και τον ευνουχισμό του. Εκείνος που μπορεί να λέει ότι δεν τα κατάφερε και ότι πέρασε δύσκολα, χωρίς να πρέπει να είναι είτε ο σκληρός/ο κουβαλητής είτε ο τρομοκρατημένος στα χέρια του εντολέα του.
Πώς εντάσσεται η προβληματική του φύλου στην ποίησή σας;
Η γυναίκα με απασχολεί ιδιαιτέρως στην γραφή μου. Στο τελευταίο μου βιβλίο «Οι καρδιές των ζώων» (εκδόσεις Ενύπνιο) το ομώνυμο ποίημα είναι μια αφιέρωση στη γυναίκα. Μιλάει για τη γυναίκα που ξεκινάει να ανακαλύπτει τον κόσμο, κυκλοφορεί μέσα στους δρόμους της Αθήνας, κατεβαίνει την Ιπποκράτους και διασχίζει το κέντρο, όπου ανακαλύπτει πόσο ο άλλος την θέλει υπέροχη και λαμπερή. Αργότερα, εκείνη κάμπτεται και διχάζεται από την μητρότητα, η οποία την κλείνει σε υπόγεια των δρόμων, μέχρι να ξαναβγεί στην γειτονιά. Εκείνη καταλήγει στην Κυψέλη, σαν μια γυναίκα που πλέον νίκησε τις ατραπούς της μητρότητας, και ξαναέγινε γυναίκα!
Είναι η σεξουαλική γυναίκα που μετά από τη δημιουργία ενός παιδιού, βρήκε ξανά την ερωτική της φύση, εραστής της Αφροδίτης. Αυτό με απασχολεί, ιδιαίτερα σε αυτή τη φάση ζωής και γραφής, να βρει η γυναίκα την προοπτική της, να είναι η επιθυμία της στο προσκήνιο της ζωής της.
Αισθάνεστε μέλη μιας -οιονεί- κοινότητας νέων ποιητριών; Υπάρχουν κοινοί προβληματισμοί και αναφορές;
Τα τελευταία 3 χρόνια ζούμε με τον Παναγιώτη στην Κύπρο. Έχουμε δύο κορίτσια, την Έλλη (3 ετών) και την Μαργαρίτα (9 μηνών), και πολύ σύντομα θα επιστρέψουμε στην Αθήνα. Η ζωή μου τελευταία έχει επικεντρωθεί αρκετά στα παιδιά, λόγω του ότι είναι μικρά και επίσης δεν έχουμε ιδιαίτερη βοήθεια. Πριν την Κύπρο και τη μητρότητα, η ζωή μου ήταν γεμάτη συναντήσεις, οι γυναίκες ποιήτριες ήταν φίλες μου, γειτόνισσές μου, κάθε φορά που θα τις συναντούσα θα μιλούσαμε έστω και στο πόδι για το πιο ενδόμυχο, το πιο ενικό.
Αυτό μου λείπει, όμως ξέρω ότι σύντομα θα το ξαναβρώ. Γιατί ακόμα και τώρα κάθε φορά που τις συναντώ διαβάζουμε ακατάπαυστα, μιλάμε ζωηρά και με γοργές γλώσσες, σαν οι αστερισμοί μας να φωτίστηκαν. Παρότι δεν τις βλέπω, νιώθω μέρος μιας γυναικείας κοινότητας που θαυμάζω.
Αυτό που παρατηρώ σε αυτήν την κοινότητα είναι μια διάθεση όχι έκφρασης των παραπόνων, και επίσης όχι απόδειξης ότι η γυναίκα μπορεί όλα να τα πετύχει. Αντίθετα αντιλαμβάνομαι τη θέση η γυναίκα να μπορεί να σταθεί με το έλλειμμα, χωρίς αυτό να κατακρεουργείται από τον καπιταλισμό και την μητριαρχία που σε θέλει τέλεια. Μια θέση όπου η γυναίκα αρχίζει να γδύνεται, να γράφει χωρίς νόρμες, να φέρνει το σώμα όπως είναι, να μπορεί να μιλάει ποιητικά χωρίς να την ενδιαφέρει αν την κοροϊδεύουν ή αν είναι αρεστή. Κάπως σαν να ξέρει ότι ο αναγνώστης της την επιλέγει επειδή έχει το θάρρος να ξεγυμνωθεί.
Ή έστω ότι σε αυτόν τον αναγνώστη θέλει να απευθύνεται, αυτόν που ξεγυμνώνει χωρίς να σκανάρει και χωρίς να ρετουσάρει τις ατέλειες. Αυτό νιώθω ότι συμβαίνει γιατί υπάρχει σύνολο το οποίο μπορεί να είναι αλληλέγγυο. Υπάρχει ακόμα πολύς δρόμος για να ακουστούν τα γυμνά κορμιά, για να αντέξει το βλέμμα του καπιταλισμού την ατέλεια. Όμως η ελληνική γυναικεία ποίηση είναι σπουδαία αυτή τη στιγμή. Αξίζει την προσοχή μας.
Οι γυναίκες με τον πόνο του βλέμματος, οι γυναίκες που χάθηκαν, και εκείνες που περπάτησαν κάποιες νύχτες μόνες, όλες αυτές τις γυναίκες αξίζει να τις ακούσουμε.
Η γυναικεία μαρτυρία, οι κόρες, η κρυφή ζωή των μανάδων, οι προσφυγισσες, οι ανιακές, οι πονεμένες στο σώμα, οι άδειες μήτρες, οι γεμάτες μήτρες, οι γυναίκες που περιμένουν στη στάση, οι γυναίκες που σκαρφίζονται συνθήματα και τα τραγουδούν παραφράζοντας στίχους, οι γυναίκες που περιμένουν πως και πως τον συνομιλητή τους, οι φαντασιώσεις τους, τα lapsus τους, όλες όσες λικνίζονται στις συναυλίες και όσες αφιερώθηκαν στο αν αρέσουν σε κανένα αγόρι, εκείνες που δεν μαγειρεύουν ή μαγειρεύουν σε ειδικές περιστάσεις, οι γυναίκες με τον πόνο του βλέμματος, οι γυναίκες που χάθηκαν, και εκείνες που περπάτησαν κάποιες νύχτες μόνες, όλες αυτές τις γυναίκες αξίζει να τις ακούσουμε.
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ ΚΟΡΡΥΒΑΝΤΗ
Η Κωνσταντίνα Κορρυβάντη γεννήθηκε το 1989 στην Αθήνα και σπούδασε Πολιτικές Επιστήμες. Η πρώτη της ποιητική συλλογή Μυθογονία (εκδ. Μανδραγόρας) κυκλοφόρησε το 2015 και τιμήθηκε με το βραβείο Πολυδούρη του Δήμου Καλαμάτας και με το βραβείο Αθάνα της Ακαδημίας Αθηνών. Η δεύτερη, Dyno: με τα ζάρια στον αέρα, κυκλοφόρησε το 2019 (εκδ. Πόλις). Κριτικά κείμενά της φιλοξενούνται στο ηλεκτρονικό περιοδικό «Ο Αναγνώστης», όπου κρατάει την τακτική στήλη «HerStory».
Υπάρχει η αίσθηση ότι η πιο προωθημένη ποίηση των ημερών μας γράφεται από νέες γυναίκες. Συμφωνείτε;
Πιστεύω πως πρόκειται περισσότερο για ένα ζήτημα κερδισμένης ορατότητας. Η ποιότητα της γραφής των γυναικών υπήρξε σταθερά υψηλή, ιδιάζουσα κι ανατρεπτική. Ίσως και να προσεγγίζουμε το σημείο εκείνο όπου οι γυναικείες ποιητικές φωνές λαμβάνουν πιο ανοιχτά και πληθυντικά χώρο και προσοχή.
Πώς εντάσσεται η προβληματική του φύλου στην ποίησή σας;
Η εμπειρία του φύλου πιστεύω πως είναι απολύτως καθοριστική για κάθε συγγραφέα. Οι τρόποι, τα μέσα, η οπτική φυσικά διαφέρουν. Στην πρώτη μου ποιητική συλλογή (Μυθογονία, εκδ. Μανδραγόρας, 2015) είχα επιλέξει μία συνομιλία με γυναικεία πρόσωπα της ελληνικής μυθολογίας, σε μία προσπάθεια επανεγγραφής της ιστορίας τους με σημερινούς όρους, ενώ στο δεύτερο βιβλίο μου (Dyno: με τα ζάρια στον αέρα, εκδόσεις Πόλις, 2019) η γυναικεία εμπειρία ήταν εστιασμένη σε μία σύγχρονη συνθήκη αβεβαιότητας, ρίσκου και διακινδύνευσης, όπου η αναρρίχηση και συγκεκριμένα η κίνηση του dyno, το δυναμικό άλμα που εκτελούν οι αναρριχητές, λειτουργούσε ως μεταφορά.
Oι δράσεις, οι πρωτοβουλίες και οι συνεργασίες που σχηματίζονται είναι σημαντικά βήματα προς μία παρουσία με όρους συλλογικότητας.
Αισθάνεστε μέλη μιας -οιονεί- κοινότητας νέων ποιητριών; Υπάρχουν κοινοί προβληματισμοί και αναφορές;
Οπωσδήποτε, γιατί συνυπάρχουμε δημιουργικά σε μία συγκεκριμένη ιστορική και κοινωνικοπολιτική συγκυρία. Ακόμα και αν οι δεσμοί παρουσιάζονται χαλαροί, οι δράσεις, οι πρωτοβουλίες και οι συνεργασίες που σχηματίζονται είναι σημαντικά βήματα προς μία παρουσία με όρους συλλογικότητας. Κι έπειτα, υπάρχει πάντα το κοινό ποιητικό συνεχές μίας θηλυκής γραφής.
ΗΛΕΚΤΡΑ ΛΑΖΑΡ
Η Ηλέκτρα Λαζάρ γεννήθηκε το 1989 και ζει στην Αθήνα. Είναι ανθρωπολόγος με υπόβαθρο στην ανθρωπογεωγραφία, την έρευνα και την εκπαίδευση. Έχει πειραματιστεί πάνω σε νέες μορφές γραφής και αφήγησης μέσα από το πρότζεκτ ποίησης TwoParts και ομαδικές συν-γραφές. Το πρώτο της βιβλίο ποίησης, με τίτλο Άγια Νήπια (Άπαρσις), έλαβε το Κρατικό Βραβείο Πρωτοεμφανιζόμενου Συγγραφέα. Το δεύτερο βιβλίο της φέρει τον τίτλο Μα φυσικά και νοιάζομαι! Το κρατικό gaslight και η οπισθοχώρηση της προσωπικότητας (Ράμπιτ χόουλ, 2022). Ποιήματα και δοκίμιά της κυκλοφορούν σε περιοδικά και στο διαδίκτυο. To 2023 κυκλοφόρησε το δοκιμιακό βιβλίο της Λύκε, λύκε, είσαι εγώ; (εκδ. Κυναυγή).
Υπάρχει η αίσθηση ότι η πιο προωθημένη ποίηση των ημερών μας γράφεται από νέες γυναίκες. Συμφωνείτε;
Η γυναικεία γραφή ανέκαθεν ήταν ενδιαφέρουσα, ρηξικέλευθη και αιχμηρή. Αν τώρα γίνεται ολοένα και πιο καθαρή η εικόνα, ολοένα και πιο καθαρή η ανάγνωση, είναι γιατί εισερχόμαστε σε μία νέα εποχή κοινωνικών αγωνιών και ορατότητας· σε μία εποχή που παραδεχόμαστε ότι οι γυναικείες εμπειρίες είναι ανθρώπινες εμπειρίες. Υπάρχει όμως ένα παράδοξο: οι γυναίκες συγγραφείς βραβεύονται, καταχωρούνται σε καταλόγους, μπαίνουν σε λίστες (βλ. 10 βιβλία γυναικείας ποίησης που ξεχώρισαν μέσα στο 2023 – λίστα που δεν θα δούμε ποτέ για το άλλο φύλο), τις καλούνε σε φεστιβάλ, ωστόσο δεν διαβάζονται με τον κατάλληλο τρόπο και στον κατάλληλο χρόνο· λείπει η σοβαρή κριτική και η σοβαρή μελέτη· αρκούνται σε ένα χλιαρό υπόμνημα, ή σε μία μετριοπαθή ανάγνωση του βιβλίου τους, λες και θα πέσει το γυναικείο φύλο να τους πλακώσει.
Ο σεξισμός δεν λειτουργεί ποτέ από μόνος του, ως απομονωμένη δύναμη – είναι συνυφασμένος με άλλες μορφές εξουσίας...
Οι κριτικοί φαίνεται να θέλουν πάντα αυτό που δεν τους δίνεται [από τις ποιήτριες]. Κι αυτό οφείλεται στον βαθιά ριζωμένο σεξισμό της κοινωνίας μας· ο σεξισμός δεν λειτουργεί ποτέ από μόνος του, ως απομονωμένη δύναμη – είναι συνυφασμένος με άλλες μορφές εξουσίας (παράδειγμα ο Ελβετός κριτικός Martin Ebel που κατά τη διάρκεια της συνέντευξης της πεζογράφου Sally Rooney, απέδωσε τη δημοτικότητά της στις «πολλά υποσχόμενες» φωτογραφίες της, στις οποίες «μοιάζει σαν τρομαγμένο ελάφι με σαρκώδη χείλη»).
Στα τέλη του 20ου αιώνα, τo 1997, η ποιήτρια Eavan Boland κατά τη διάρκεια μίας ανάγνωσης στο Πανεπιστήμιο της Νοτρ Νταμ στην Ιντιάνα είπε μεταξύ άλλων: «οι γυναίκες έγιναν από αντικείμενο του ιρλανδικού ποιήματος συγγραφείς του ιρλανδικού ποιήματος. Και αυτό ήταν πολύ ενοχλητικό σε μια λογοτεχνία που πιθανότατα δεν ήταν προετοιμασμένη για κάτι τέτοιο». Στον 21ο αιώνα η γυναικεία ποίηση απαιτεί να ακουστεί με ακόμα μεγαλύτερη ειλικρίνεια απέναντι στους επίμονους τριγμούς της ζωής και απέναντι σε μία ελληνική λογοτεχνία που δεν είναι ακόμα προετοιμασμένη για κάτι τέτοιο.
Πώς εντάσσεται η προβληματική του φύλου στην ποίησή σας;
Δεν είναι λίγες οι φορές που πρέπει να απαντηθεί αν το φύλο επιδρά στη γραφή. Δεν είναι λίγες οι φορές που γυναίκες συγγραφείς αναγκάστηκαν να παραδεχθούν ότι για τη διαδικασία της γραφής ήταν πιο σημαντικό να μην αφήσουν τις σκέψεις για το φύλο να κυριαρχήσουν, έτσι ώστε η γλώσσα να τις οδηγήσει σε μέρη, χαρακτήρες και ταυτότητες που ήταν μεν απρόβλεπτα, ήταν δε αρεστά και αποδεκτά. Το ερώτημα αν το φύλο επιδρά στη γραφή είναι αναμενόμενο ότι δεν χρειάζεται να απαντηθεί από τους άνδρες (Simon de Beauvoir: ο άνδρας νοείται ως άνθρωπος, η γυναίκα ως θηλυκό).
Όποτε οι γυναίκες συγγραφείς χρειάστηκε να τονίσουν το φύλο τους στα έργα τους, το έκαναν ως μέσο για να ανακτήσουν τον χώρο τους και να αποκτήσουν ορατότητα.
Κατά τη γνώμη μου, ο άνθρωπος δεν γίνεται να μην γράφει με το φύλο του κι όταν μπαίνει η ερώτηση του φύλου στη γραφή μίας γυναίκας, το έργο της συγκεκριμένης δημιουργού δεν έχει διαβαστεί, δεν έχει μελετηθεί, δεν έχει γίνει αντιληπτό, δεν έχει ενταχθεί καν μέσα στην τέχνη. Δεν είναι περισσότερο γυναικείο έργο, για παράδειγμα, το Κρεβάτι Μου της Tracey Emin, επειδή σκόρπισε την προσωπική της ζωή όπως σκόρπισε τα προφυλακτικά, τα περιοδικά και τα μπουκάλια μπύρας, από τις επιβιώσασες φιγούρες της Käthe Kollwitz. Όποτε οι γυναίκες συγγραφείς χρειάστηκε να τονίσουν το φύλο τους στα έργα τους, το έκαναν ως μέσο για να ανακτήσουν τον χώρο τους και να αποκτήσουν ορατότητα. Αναζήτησαν τη συμμετρία του φύλου στη γλώσσα και ως εκ τούτου στην κοινωνία.
Είμαι γυναίκα και γράφω ποίηση. Έτσι εντάσσεται το φύλο στην ποίησή μου. Στη δομή της δυτικής πατριαρχικής παράδοσης που θέλει να διατηρεί τον κυρίαρχο λόγο, απαντώ πως το θηλυκό αποτελεί τη βασική μεταφορά/αναφορά για την ετερότητα του κόσμου και των κειμένων, διατηρείται αιρετικό, τρώει το πλευρό του Αδάμ.
Αισθάνεστε μέλη μιας -οιονεί- κοινότητας νέων ποιητριών; Υπάρχουν κοινοί προβληματισμοί και αναφορές;
Δυστυχώς νιώθω να ανήκω σε μια κοινότητα νέων ποιητριών. Και λέω, δυστυχώς, γιατί η κοινότητα αυτή είναι η κοινότητα των ηλικιωμένων κοριτσιών. Οι «κόρες» που μας μιλάνε στον ενικό, ανεξαρτήτως του πόση δουλειά έχουμε κάνει. Που αντιλαμβανόμαστε ότι συντηρείται ένα μεγάλο, και έως ένα βαθμό γελοίο, κενό ανάμεσα στις χρονικές περιόδους, σε σημείο που όταν θέλουμε να συμμετάσχουμε στη συζήτηση για σπουδαίες γυναίκες ποιήτριες αποκαρδιωτικά θα πάμε πολύ πίσω στον 20ο, ίσως και στον 19ο αιώνα.
Είναι δυστυχισμένη αυτή η κοινότητα γιατί διαπιστώνει μεταξύ άλλων πως η γυναίκα συγγραφέας γίνεται σεβαστή μόνο αποθηλυκοποιημένη, αποσεξουαλικοποιημένη, συμμορφούμενη, με λίγα λόγια ως «γηραιά κυρία».
Πιστεύω πως δεν θα αργήσει ο καιρός που θα βρεθώ εντός μίας κοινότητας ποιητριών που, όπως έχει πει η ποιήτρια Eavan Boland, θα γίνονται φίλες-αδελφές μεταξύ τους από γενιά σε γενιά.
ΝΑΝΤΗ ΧΑΤΖΗΓΕΩΡΓΙΟΥ
Η Νάντη Χατζηγεωργίου μεγάλωσε στην Ερμούπολη της Σύρου. Σπούδασε φιλοσοφία και Γερμανική Φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Μελετά ανθρωπολογία, μουσική και χορό. Για το πρώτο της βιβλίο με ποιήματα, Ήδη προς εξαφάνιση (εκδ. Θίνες), τιμήθηκε με το βραβείο του «Αναγνώστη» στην κατηγορία πρωτοεμφανιζόμενου στην ποίηση (2023). Γραπτά και σχέδιά της έχουν δημοσιευτεί σε έντυπα και ηλεκτρονικά περιοδικά.
Υπάρχει η αίσθηση ότι η πιο προωθημένη ποίηση των ημερών μας γράφεται από νέες γυναίκες. Συμφωνείτε;
Αν με το όρο «προωθημένη» εννοεί κανείς μια ποίηση που μας φανερώνει πράγματα για το παρόν που ζούμε, διατυπώνει, δηλαδή, ποιητικά και με αποκαλυπτικό τρόπο αυτό που διαισθανόμαστε εμπειρικά, θα έλεγα πως δεν πρόκειται για κάτι νέο, αντίθετα συνέβαινε πάντα με την ποίηση εν γένει και με τα ποιήματα που γράφτηκαν στο παρελθόν από γυναίκες. Σήμερα, έχουμε ίσως περισσότερες ευκαιρίες να συναντήσουμε ποιήματα γυναικών, μιας που πολύ περισσότερα εξ’ αυτών δημοσιεύονται, κι από την άλλη, οι ίδιες δεν αποθαρρύνονται από το να τα γράφουν.
Σε κάποια ποιήματα γράφω για την αμηχανία που προκαλεί το «θηλυκό» ως ταυτότητα και ως φαντασία ή για το γεγονός ότι ως κορίτσι αποθαρρύνθηκα ανεπιτυχώς από το να γίνω χορεύτρια.
Μιλώντας ταυτόχρονα για καταπίεση, θα μπορούσαμε να προσθέσουμε πως οι γυναίκες που την υφίστανται ως τέτοιες φέρουν πιθανώς στα ποιήματά τους το αντίδοτο που την ανατρέπει, όπως κάθε καταπιεσμένο υποκείμενο ενεργοποιεί δυνητικά τέτοιες «προωθητικές» δυνάμεις στις σκέψεις, στο αίσθημα και στις πράξεις του. Αυτό δεν σημαίνει πως οι γυναίκες γράφουν «γυναικεία ποίηση» ή πως στα γραπτά τους πρόκειται αποκλειστικά για μια στράτευση πάνω στο «γυναικείο ζήτημα», καθώς αυτό θα υποτιμούσε και εκείνες ως ποιήτριες και εμάς ως αναγνώστες.
Πώς εντάσσεται η προβληματική του φύλου στην ποίησή σας;
Αν υπάρχει, αυτό προκύπτει νομίζω από την εναλλαγή του αρσενικού γραμματικού γένους με το θηλυκό και το ανάποδο. Αλλού εμφανίζομαι «σύγκορμη» κι αλλού «έκπτωτος», κάπου κορίτσι, κάπου αλλού αγόρι. Σε κάποια ποιήματα γράφω για την αμηχανία που προκαλεί το «θηλυκό» ως ταυτότητα και ως φαντασία ή για το γεγονός ότι ως κορίτσι αποθαρρύνθηκα ανεπιτυχώς από το να γίνω χορεύτρια. Όμως αυτά είναι πράγματα πολύ επιφανειακότερα. Το «πρόβλημα» του φύλου προβάλει ήδη στη χαρά, αλλά και τη δυσκολία να μεταβαίνει κανείς από το ένα φύλο στο άλλο, στα ποιήματα, αλλά και στη ζωή, πολύ πριν κατανοήσει κοινωνικά τον κόσμο και πολύ πριν να γράψει ποιήματα.
Αισθάνεστε μέλη μιας -οιονεί- κοινότητας νέων ποιητριών; Υπάρχουν κοινοί προβληματισμοί και αναφορές;
Αισθάνομαι μέλος της κοινότητας των ποιητριών και των ποιητών που διαβάζω και αγαπώ. Αυτό έχει την ελευθερία να περνά κανείς τα σύνορα του χρόνου προς τα πίσω, αλλά και την μελαγχολία της μοναξιάς στο παρόν, πράγμα που υπάρχει έτσι κι αλλιώς στην τέχνη μας. Όπως σε κάθε τέχνη, έτσι και στην ποίηση, η «επικαιρότητα», η κοινή «ταυτότητα» και οι συγγενείς προβληματισμοί δεν αρκούν για να γίνει το ποίημα πεδίο συνάντησης. Χρειάζονται λέξεις, τοποθετημένες με τρόπο που μας συνδέουν. Κι αυτό ευτυχώς κάποιες φορές πετυχαίνει.
＊Ο ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΜΑΡΙΝΟΣ είναι δημοσιογράφος και συγγραφέας. Τελευταίο βιβλίο του, το μυθιστόρημα «Μπλε ήλιος» (εκδ. Μεταίχμιο).
