Τι γίνεται όταν ο Μαρκ Τουέιν κάνει ένα άλμα προς τα εμπρός μέσα στον χρόνο, φτάνει στο 2017 και διηγείται σ’ έναν νεαρό, ταλαντούχο συγγραφέα, τον Φίλιπ Στεντ, το παραμύθι που έλεγε στις κορούλες του και που έμεινε ημιτελές στις σημειώσεις του; Μα ακριβώς το ίδιο που συνέβη το 1889, τότε που ο Τουέιν είχε κάνει ένα άλμα προς τα πίσω, μεταφέροντας τον ήρωά του, τον Χανκ, στο «Ένας Γιάνκης του Κοννέκτικατ στην αυλή του βασιλιά Αρθούρου» από τον 19ο στον 6ο αιώνα: Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ.

Πώς βγήκε τελικά αυτό το παραμύθι; Απρόβλεπτο, σπιρτόζικο, τρυφερό, με τις απαραίτητες νύξεις που αποθεώνουν τη φιλία και την εφευρετικότητα, και καταβαραθρώνουν τον ολοκληρωτισμό, τη στενομυαλιά και την οκνηρία. Με τα ζώα να πρωτοστατούν – όχι μόνον τα πασίγνωστα, όπως το κοτόπουλο, αλλά και τα λιγότερο γνωστά, όπως ο τετραπέρατος ασβός.

Για να πάρουμε τα πράγματα με τη σειρά: Στο αρχείο Μαρκ Τουέιν, σε μία εγγραφή του 1879, εμφανίζονται κάτι λίγες σημειώσεις από ένα παραμύθι που ο συγγραφέας διηγούνταν στις μικρές του κόρες. Κανείς δεν τις είχε πάρει είδηση, ώσπου ένας μελετητής του συγγραφέα, εντοπίζοντας τη λέξη «μαργαρίνη», αποφάσισε να γράψει ένα βιβλίο μαγειρικής αλά Μαρκ Τουέιν. Όμως οι σημειώσεις τελικά δεν προσφέρονταν για τέτοιο εγχείρημα. Αντίθετα, προσφέρονταν για να γραφτεί ένα παραμύθι αλά Μαρκ Τουέιν – με γίγαντες, με ανθρώπους έξυπνους και εφευρετικούς, με βασιλιάδες άχρηστους, με αμέτρητα ζώα. 

Πώς βγήκε τελικά αυτό το παραμύθι; Απρόβλεπτο, σπιρτόζικο, τρυφερό, με τις απαραίτητες νύξεις που αποθεώνουν τη φιλία και την εφευρετικότητα, και καταβαραθρώνουν τον ολοκληρωτισμό, τη στενομυαλιά και την οκνηρία. Με τα ζώα να πρωτοστατούν – όχι μόνον τα πασίγνωστα, όπως το κοτόπουλο, αλλά και τα λιγότερο γνωστά, όπως ο τετραπέρατος ασβός. (Ας μην ξεχνάμε ότι ο Τουέιν αγαπούσε πολύ τα ζώα και ήταν από τους πρώτους Αμερικανούς που πήραν θέση ενάντια στην κακοποίησή τους). Με τις απαραίτητες αναφορές σε πρόσωπα και συμβάντα της εποχής, ώστε το παιδί να μαθαίνει αβίαστα και ο μεγάλος να καταδιασκεδάζει. Μαργαρίνης ο πρίγκιπας, βουτυρόπαιδο με λίγα λόγια. Όμως είναι βέβαιο ότι υπάρχουν κι άλλες παράμετροι στην επιλογή του ονόματος: Στα τέλη της δεκαετίας του 1860, για παράδειγμα, ο αυτοκράτορας Ναπολέων Γ΄ της Γαλλίας διακήρυξε την πρόθεσή του να βραβεύσει όποιον κατόρθωνε να φτιάξει ένα ικανοποιητικό υποκατάστατο του βουτύρου, προκειμένου να καλυφθούν οι ανάγκες του στρατεύματος και των ασθενέστερων οικονομικά τάξεων. Ο Γάλλος χημικός Ιπολλύτ Μεγκ-Μουριέ τελειοποίησε μία ήδη υπάρχουσα σύνθεση, που βασιζόταν στα φυτικά έλαια, και την ονόμασε oleomargarine, όνομα που γρήγορα συντομεύτηκε για λόγους εμπορικούς σε margarine – στη γνωστή μας μαργαρίνη. Τα περιοδικά της εποχής είχαν συχνά διαφημίσεις του καινούριου αυτού προϊόντος. Διόλου απίθανο ο Τουέιν να εμπνεύστηκε το όνομα του πρίγκιπα από μία τέτοια διαφήμιση. Ίσως τον εξυπηρετούσε πολλαπλά: η μαργαρίνη έχει τη βάση της στο μαργαρικό οξύ, που πήρε το όνομά του από την ελληνική λέξη μαργαρίτης, το γνωστό μας μαργαριτάρι. Χρυσάφι, ασήμι και μαργαριτάρια ντύνουν τους βασιλιάδες και τους πρίγκιπες όλων των εποχών, εστεμμένους και μη. Από την άλλη, ας μην ξεχνάμε ότι η μαργαρίνη είναι υποκατάστατο, δεν είναι γνήσιο βούτυρο.

Είναι γνωστό ότι τα κοινωνικά σχόλια δίνουν και παίρνουν σε όλο το έργο του Τουέιν. Ο συγγραφέας στηλιτεύει τη ματαιοδοξία των ανθρώπων, αποστρέφεται την τυραννία και τους αμέτρητους τρόπους με τους οποίους εκδηλώνεται και υποστηρίζει με πάθος την αντίσταση στην όποια εκδήλωσή της με τη γενναιότητα, την καλοσύνη και την φιλανθρωπία. Όλα αυτά περνούν στην αφήγηση ντυμένα τον μαγικό μανδύα του κλασικού παραμυθιού. 

Ο Φίλιπ Στεντ, που ανέλαβε να ολοκληρώσει το παραμύθι του «φίλου του», το έκανε με απερίγραπτο σεβασμό στον μεγάλο συγγραφέα. Και με μπόλικο χιούμορ. Η φωνή του πρίγκιπα Μαργαρίνη περιγράφεται σαν τον χαρακτηριστικό ήχο του τενεκεδένιου πέταλου καθώς το καρφώνουν στην οπλή του αλόγου. Απλά ο πρίγκιπας είναι κύμβαλον αλαλάζον ή, ακόμη πιο απλά, είναι τενεκές ξεγάνωτος. Για τον βασιλιά επιφυλάσσεται το εξής σχόλιο: «Μέσα στην κούφια κούτρα του ανθρωπάκου που καθόταν στον θρόνο έπεσε για μια στιγμή πανικός». Οπωσδήποτε ο Στέντ υπηρετεί και τη δική του εποχή, τις αρχές του 21ου αιώνα. Η μεταμοντέρνα εμφάνιση του Τουέιν, στο πρώτο μέρος της αφήγησης, να πίνει το τσάι του παρέα με τον Στεντ, ο υποθετικός διάλογος με τον Στεντ για την έννοια του γεγονότος (κατά Δαρβίνο) και για την πειστικότητα στην αφήγηση, καθώς και η αιφνίδια αναχώρηση του Τουέιν λίγο αργότερα δίνουν μια αλλόκοτη ζωντάνια στο όλο εγχείρημα, αφενός υποστηρίζοντας την προσπάθεια του νεαρού συγγραφέα να διατηρήσει το ύφος και το ήθος του Τουέιν, αφετέρου χαρίζοντας στο κείμενο την αύρα της σημερινής εποχής. 

Σε ποιες ηλικίες απευθύνεται το βιβλίο; Ανεπιφύλακτα σε όλες. Σ’ αυτές που διαβάζουν και σ’ αυτές που τους διαβάζουν. Άλλωστε η εξαιρετική εικονογράφηση της Έριν Στεντ δε συμπληρώνει απλώς αλλά σχολιάζει με χιούμορ, τρυφερότητα και περιπαικτική διάθεση την αφήγηση. Και αυτό είναι κάτι που το απολαμβάνουν όλες οι ηλικίες.

* Η ΑΘΗΝΑ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΟΥ είναι μεταφράστρια.