alt

Του Γιάννη Λειβαδά

Το 2006, όταν εισήγαγα την ιδέα πως ο ποιητής είναι νεκρός ως αληθινός φανερωμένος [1] συνθέτοντας κατ’ αυτόν τρόπο την ποίηση του γίγνεσθαι η οποία ακυρώνει τις προθέσεις και τα αποτελέσματα της ποίησης του είναι –καθιστώντας την παρωχημένη, οπισθοδρομική∙ και όχι ανάξια λόγου και κρίσεως όπως λανθασμένα συμπέραναν πολλοί– γνώριζα εκ των προτέρων πως αρκετοί θα έσπευδαν αυτή την ιδέα να την οικειοποιηθούν, στρεβλώνοντάς την και εντάσσοντάς την αυθαίρετα στα πλαίσια της ευλογοφάνειας και του ευρηματισμού τους.

Ξεκαθαρίζω εδώ, συνοπτικά, πως εκείνο που εισήχθη την ιδέα μ’ εκείνη, ήταν: το πως δύναται να καταλήξει ζωντανός ο νεκρός και όχι το αντίθετο, που αποτελεί ηθικό και αισθητικό θέσφατο το οποίο διαπνέει απ’ άκρη σ’ άκρη τους ορίζοντες της λογοτεχνικότητας, μα όχι της της λογοτεχνίας.

Η επαλήθευση αυτή –βλέποντας όλο το ενδιάμεσο διάστημα μέχρι πολύ πρόσφατα, να γράφονται σεντόνια ή μαντήλια αναφορικά με αυτή την ιδέα, παρουσιάζοντάς την με την απαιτούμενη εμμεσότητα που αρμόζει σε καθετί ιδιοποιημένο– δεν έχει καμιά αξία και δεν σημαίνει έξω από τον θόλο της κεφαλής μου απολύτως τίποτα, υποδηλώνει όμως ένα μέρος της σημασίας και των διαστάσεών της. Ξεκαθαρίζω εδώ, συνοπτικά, πως εκείνο που εισήχθη μ’ εκείνη την ιδέα, ήταν: το πως δύναται να καταλήξει ζωντανός ο νεκρός και όχι το αντίθετο, που αποτελεί ηθικό και αισθητικό θέσφατο το οποίο διαπνέει απ’ άκρη σ’ άκρη τους ορίζοντες της λογοτεχνικότητας, μα όχι της λογοτεχνίας.

Επιστρέφω, συναπτώς, στο ζήτημα της ύπαρξης ή της απουσίας δύο πραγμάτων: του περιεχομένου και της γλώσσας∙ όχι όμως (και αυτό είναι το σημείο της ποίησης την οποία εννοώ) ως περιεχόμενο και γλώσσα κατά το δυνατό, μα κατά το αδύνατο. Από το σημείο αυτό εκπηγάζει η οργανική αντιμετάθεση, η οποία με πάσα σαφήνεια έχει εξηγηθεί πως δεν εντάσσεται στη μακρά λίστα των «αντι-», που στοιβάζονται αρειμανίως στον αυλόγυρο του μεγάρου της στιχικής συμπεριφοράς και της φαινομενικότητας.

Εκεί, οι μόδες των ανοικτών, των μισάνοιχτων αλλά και των σφραγισμένων φέρετρων, των θρηνωδιών και της συσκότισης∙ όλη  η γκάμα, εν πάση περιπτώσει, της επικοινωνιακής σκηνογραφίας (που αφορά τις ποιητικές αδικίες, τους παραμερισμούς της ιδιωτικής και κοινωνικής ζωής αλλά και των μεταξύ τους συνδέσμων) δεν μπορούν να υπάρξουν∙ ένεκα που άλλος δημιουργημένος νεκρός από αυτόν της οργανικής αντιμετάθεσης ετούτη τη στιγμή δεν υφίσταται, και δεν υπάρχει τρόπος μήτε λόγος, μήτε ανάγκη, να υπάρξει. Αυτό το λογοτεχνικό περιβάλλον που διέπεται, μα και διευθετείται, από τέτοια πολυτέλεια προβλημάτων και προβληματισμών, είναι υπερπλήρες.

Πρωταίτιο και πρόθεση να εκφράζεται και να εξηγείται κανείς κοινωνικά, (ήτοι να απευθύνεται στιλιστικά, με τα δεδομένα που ο αποδέκτης προϋποθέτει ή δίνει στον εαυτό του το περιθώριο εκ του γράφοντος να εγκρίνει, υπό την έννοια μίας διαφορετικότητας διευθετημένης, προσχηματικής) δεν εμπλέκονται στη σύλληψη και τη δημιουργία της ποίησης. Οι αντιστοιχισμένες λειτουργίες που αναγνωρίζονται από τις ζευγαρωτές αντιδράσεις μεταξύ προσκομιζόμενου και αντικτύπου, εκ φύσεως αδυνατούν να αδυνατίσουν τόσο ώστε να χαλαστούν, να αποτελειωθούν, να σβηστούν∙ ώστε κάτι, κάπου, να ξεκινήσει να υποδηλώνεται, να σημαίνει. Ως ποίημα να διενεργείται. 

Η άποψη εκείνου που δεν φέρει ιδέες, που δεν καταφέρνει την ποίηση,  είναι μία φορά λανθασμένη διότι εκείνου που, φέροντας ιδέες, την ποίηση καταφέρνει, είναι μία φορά σωστή, επίμαχη. Εάν εκείνος που δεν την καταφέρνει είναι διπλά λανθασμένος, εκείνος που την καταφέρνει είναι σωστός δύο φορές. Ήτοι, εάν εκείνος που δεν καταφέρνει την ποίηση διαθέτει άποψη σωστή, τότε εκείνος που την καταφέρνει δεν ξέρει τι λέει. Γνωρίζει κανείς μόνο όταν την ποίηση διενεργεί∙ και έως εκεί όπου έχει διενεργήσει. Η διάκριση ανάμεσα στο για και το με, η οποία στο «Ανάπτυγμα» βρίσκεται ανειλημμένη.

Στην περίπτωση ενός με, η ακύρωση μπορεί είναι το αντίθετο του άκυρου, όπως το ήθος μπορεί είναι το αντίθετο της ηθικής – η πράξη της ποίησης, δηλαδή η ποιητική δράση είναι μία θέση κενή∙ όσο  ισχυρή είναι η θέση τόσο είναι και άκυρη, λειτουργεί  επαναπροσδιορίζοντας την κενότητά της όσες φορές χρειαστεί. 

Δηλωτική της σπανιότητας της εφαρμογής του με, είναι –θα ήταν άδικο να μη γίνει γι’ αυτήν μία επιπλέον αναφορά– αυτή η εμπειρογνωμοσύνη που κατατίθεται ως πόρος, όχι μόνο ποιητικής τοποθέτησης μα και προέλευσης, του πόνου. Η υποκρισία ενός πόνου ο οποίος είναι υποκριτικός επειδή είναι πόνος μικρός και μεγεθυμένος, πλαισιωμένος από ωραιοποιήσεις και επιθυμίες. Ο μεγεθυντής του πόνου, λίγο ενδιαφέρει εάν δεν είναι τίποτε άλλο από τσαρλατάνος, καθώς δεν μπορεί να είναι τίποτα περισσότερο από ένας αφελής, ένας κρυφο-αισιόδοξος, που καταπνίγεται στον αγώνα του για ανανέωση της αναγνωστικής κοινότητας των έργων του. 

Κάθε πτώση είναι επώδυνη και τρομερή με βάση τον κόπο της αναρρίχησης, ή το δράμα της απομάκρυνσης – ακόμη και η πτώση από την κεφαλή μιας όρθιας καρφίτσας μπορεί να είναι συγκλονιστική.

Κάθε πτώση είναι επώδυνη και τρομερή με βάση τον κόπο της αναρρίχησης, ή το δράμα της απομάκρυνσης – ακόμη και η πτώση από την κεφαλή μιας όρθιας καρφίτσας μπορεί να είναι συγκλονιστική. Εντούτοις μόνο η αυτόνομη, η δια-χρονική δηλαδή πτώση είναι αληθινή∙ με τον τρόπο που οι λέξεις του ποιήματος επιβεβαιώνουν το άλεκτο της ποίησης – το άλεκτο θα ήταν ένα ψέμα εάν δεν υπήρχαν οι λέξεις της ποίησης, εάν δηλαδή καθίστατο λεκτό μέσω των ποιημάτων. Όθεν η ποίηση δημιουργεί αποκλειστικώς περιεχόμενο και όχι έννοιες, ερμηνείες, ή σημασίες. Μολονότι εννοιολογεί, ερμηνεύει και σημασιοδοτεί, το ποίημα δεν είναι καμπή προς την ποίηση ή από την ποίηση προς τον αναγνώστη, αποτελεί ποίηση, δεν τοποθετεί τον αναγνώστη σε κατάσταση δικαιώματος, μα, αντιθέτως, σε κατάσταση υποχρέωσης∙ όπως έχω σε προηγούμενα δοκίμια καταδείξει. Το περιεχόμενο της ποίησης είναι δύο πράγματα: μια εποπτεία, και κάτι που δεν γνωρίζουμε και αδυνατούμε παραχρήμα να κατανοήσουμε, παρότι μέσω της ποίησης αυτομάτως ορθά το ιεραρχούμε [2].

Ο ποιητής δεν συνεργεί με τον αναγνώστη έχοντας ως στόχο κάποια υπονόμευση – αυτή η συνεργία στις αρχές του δεύτερου μισού του περασμένου αιώνα αποδείχθηκε ιδιαίτερα αποτελεσματική ως προς τη βεβαιότητα που την διακατείχε, φτάνοντας στο σημείο της απόλυτης αποσύνθεσής της, καθώς οι πολιτικές και πολιτισμικές δομές απαλλάχτηκαν από τους ενδοιασμούς τους, με μία ετοιμότητα ισχυρότερη από τη δική της, και την εγκολπώθηκαν∙ αντιστρέφοντας τον σκεπτικισμό και την αμφισβήτηση της συνεργίας αυτής, με τον τρόπο που η ποίηση είχε στις αρχές του εικοστού αιώνα θεαματικά αντιστρέψει τις πολιτικές και πολιτισμικές συμβάσεις, μετατρέποντάς τες σε καύσιμη ύλη. Η όποια υπονόμευση αφορά την ποίηση, τη δοκιμασία και τη διερεύνηση εναυσμάτων μέσω της υπαρξιακής αναίρεσης του ποιητή.  

Η οδύνη, λοιπόν, που προκαλεί το πως η ποίηση διαφεύγει τόσο «αινιγματικά» –αναγκάζοντας έναν ανυπολόγιστο αριθμό ανθρώπων να καταφεύγουν στην κατασκευή ειδώλων της κατά το δοκούν, για να αποθέτουν σε αυτά τις επιθυμίες και τις αντιρρήσεις τους– είναι πιο βαριά και πιο αφόρητη από την οδύνη του κενού που καθιστά τους ανθρώπους αληθινούς∙ η δεύτερη εξάλλου είναι, μακράν, σημαντικότερη, διότι είναι αναλλοίωτη και παντελώς ανώφελη. Προσεύχεται κανείς γραπτώς σ’ αυτά τα είδωλα για να αποκομίσει τις αποδείξεις εκείνες που συνθέτουν τις προσευχές του: εκεί το προτιμότερο είναι ποιητικώς ανώτερο από το ποιητικό καθώς το ποιητικό όντας απροσέγγιστο καθίσταται ποιητικώς κατώτερο, έως ανώφελο.

Η ποίηση, λέω στον πιθανό αναγνώστη, βρίσκεται μετά το αδιέξοδό της και όχι πριν απ’ αυτό, βρίσκεται μέσα στη ζωή μα δεν κινείται με τη φορά της, διακτινίζεται, όντας μία ακατάπαυστη προθανάτια γνώση που τείνει να επινοήσει την ανυπαρξία της. 

* Ο ΓΙΑΝΝΗΣ ΛΕΙΒΑΔΑΣ είναι ποιητής. Τελευταίο του βιβλίο, η ποιητική συλλογή «Κενά τεκμαιρόμενα. Παρίσι 2013-2015» (εκδ. Κουκούτσι).


[1] «Ο πραγματικός ποιητικός λόγος αδιαφορεί μπροστά στην διαβόητη "ανάσταση", στην περίπτωσή μας δηλαδή, την τεκμηρίωση μίας ποιητικής Φανέρωσης, πολύ απλά γιατί τίποτα δεν έχει πεθάνει, παρά μόνο ο ποιητής. Ο ποιητής (ήτοι η ποίηση) είναι ο Νεκρός (ο αληθινός Φανερωμένος). Το ανήκουστο και αέναο της δυνατότητας Να Είναι». («Ανάπτυγμα», εκδόσεις Κουκούτσι 2015).
[2] «Από την πτώση ως το περιεχόμενο της ποίησης» θραύσμα από την ομιλία παρουσίασης  της ποιητικής σύνθεσης «Άπτερος Νίκη – Μπίζνες – Σφιγξ» που έγινε το 2009, το οποίο δημοσιεύθηκε στο ιστολόγιο του ποιητή το 2011.

 Στην κεντρική εικόνα ο πίνακας του Antoni Tàpies, Signe i matèria (1961).

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Οδοιπορικό στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα με αφορμή την Διεθνή Έκθεση Βιβλίου της Σάρτζα

Οδοιπορικό στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα με αφορμή την Διεθνή Έκθεση Βιβλίου της Σάρτζα

Η πόλη, οι άνθρωποι, οι συνήθειες, αλλά και το έντονο αναγνωστικό ενδιαφέρον στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Όλα όσα κατέγραψε ο ποιητής και εκδότης Γιώργος Αλισάνογλου κατά την επίσκεψή του στη Διεθνή Έκθεση Βιβλίου της Σάρτζα.

Γράφει ο Γιώργος Αλισάνογλου

...
Για τον διάλογο στη λογοτεχνία: Σκέψεις, παραδείγματα, αντικρούσεις

Για τον διάλογο στη λογοτεχνία: Σκέψεις, παραδείγματα, αντικρούσεις

Είναι τόσο χρήσιμοι οι διάλογοι στη λογοτεχνία; Μήπως η πραγματική «δύναμη» ενός κειμένου βρίσκεται στην περιγραφή και την αφήγηση και λιγότερο στα διαλογικά μέρη, ειδικά αν αυτά είναι ανέμπνευστα; Κεντρική εικόνα: ο Τσαρλς Ντίκενς. 

Γράφει ο Φώτης Καραμπεσίνης

...
Ποιος είναι ο Γιον Φόσε, ο Νορβηγός συγγραφέας που τιμήθηκε με το Νόμπελ Λογοτεχνίας 2023

Ποιος είναι ο Γιον Φόσε, ο Νορβηγός συγγραφέας που τιμήθηκε με το Νόμπελ Λογοτεχνίας 2023

Τα έργα του Γιον Φόσε (θεατρικά, πεζογραφικά και ποίηση) είναι ποτισμένα από το σκοτεινό τοπίο της πατρίδας του, αλλά με μια διάθεση ελπίδας απέναντι στη φθορά και τον θάνατο. 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος

Αν κάποιος δει εντατικά του μαύρους πίνακες ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Πολύ αργά πια» της Κλερ Κίγκαν (προδημοσίευση)

«Πολύ αργά πια» της Κλερ Κίγκαν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Κλερ Κίγκαν [Claire Keegan] «Πολύ αργά πια» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 7 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Την Παρασκευή, 29 Ιουλίου, το...

«Η εμμονή» της Ανί Ερνό (προδημοσίευση)

«Η εμμονή» της Ανί Ερνό (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Ανί Ενρό [Annie Ernaux] «Η εμμονή» (μτφρ. Ρίτα Κολαΐτη), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 7 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Δεν ήθελε να μου πει το όνομά της.

...
Ο ποιητής Γιώργος Μαρκόπουλος τιμήθηκε από τον Σύνδεσμο Πολιτισμού Ελλάδας Κύπρου για το σύνολο του έργου του

Ο ποιητής Γιώργος Μαρκόπουλος τιμήθηκε από τον Σύνδεσμο Πολιτισμού Ελλάδας Κύπρου για το σύνολο του έργου του

O Σύνδεσμος Πολιτισμού Ελλάδας Κύπρου τίμησε το περασμένο Σάββατο (2/12) σε μια σεμνή τελετή τον Γιώργο Μαρκόπουλο, καθώς και τον Κύπριο ομότεχνό του Αντώνη Πιλλά.

Επιμέλεια: Book Press

Tο Βραβείο «Λογοτέχνη για το σύν...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Πολύ αργά πια» της Κλερ Κίγκαν (προδημοσίευση)

«Πολύ αργά πια» της Κλερ Κίγκαν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Κλερ Κίγκαν [Claire Keegan] «Πολύ αργά πια» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 7 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Την Παρασκευή, 29 Ιουλίου, το...

«Η εμμονή» της Ανί Ερνό (προδημοσίευση)

«Η εμμονή» της Ανί Ερνό (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα της Ανί Ενρό [Annie Ernaux] «Η εμμονή» (μτφρ. Ρίτα Κολαΐτη), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 7 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Δεν ήθελε να μου πει το όνομά της.

...
«Μερικές ακόμα σημειώσεις ενός πορνόγερου» του Τσαρλς Μπουκόβσκι (προδημοσίευση)

«Μερικές ακόμα σημειώσεις ενός πορνόγερου» του Τσαρλς Μπουκόβσκι (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αυτοβιογραφικό βιβλίο του Τσαρλς Μπουκόβσκι [Charles Bukowski] «Μερικές ακόμα σημειώσεις ενός πορνόγερου» (νέα μτφρ. Γιάννης Λειβαδάς), που κυκλοφορεί στις 7 Δεκεμβρίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Τα δέκα καλύτερα βιβλία του 2023 σύμφωνα με τους New York Times

Η συντακτική ομάδα των New York Times ξεχώρισε τα καλύτερα βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2023, επιλέγοντας πέντε έργα μυθοπλασίας και πέντε δοκίμια. Στην κεντρική εικόνα, η Ζέιντι Σμιθ [Zadie Smith], συγγραφέας του «The fraud», το οποίο αναφέρεται στη λίστα ως ένα από τα πέντε σημαντικότερα μυθιστορήματα του έτους που ...

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

«Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρή» – Αυτοβιογραφίες και βιογραφίες, 15+1 επιλογές από τις πρόσφατες εκδόσεις

Τι κοινό μπορεί να έχει η Μαρινέλλα με τον Έλον Μάσκ; Η Μαρία Κάλλας με τον Ανδρέα Παπανδρέου και ο Πρίγκιπας Χάρι με τον Διονύση Σιμόπουλο; Οι βιογραφίες όλων αυτών, και μερικές ακόμη, κυκλοφόρησαν τους προηγούμενους μήνες και σας τις παρουσιάζουμε.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστό...

Κλερ Κίγκαν – Η Ιρλανδή που ανέδειξε τις χάρες της μικρής φόρμας

Κλερ Κίγκαν – Η Ιρλανδή που ανέδειξε τις χάρες της μικρής φόρμας

Η Ιρλανδή συγγραφέας έχει αγαπηθεί από το ελληνικό αναγνωστικό κοινό και όχι άδικα. Τι είναι αυτό που την κάνει ιδιαίτερη και γιατί η πρόσφατη νουβέλα της «Πολύ αργά πια» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου, εκδ. Μεταίχμιο) την καταξιώνει. 

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ