alt

Του Γιάννη Λειβαδά

Το 2006, όταν εισήγαγα την ιδέα πως ο ποιητής είναι νεκρός ως αληθινός φανερωμένος [1] συνθέτοντας κατ’ αυτόν τρόπο την ποίηση του γίγνεσθαι η οποία ακυρώνει τις προθέσεις και τα αποτελέσματα της ποίησης του είναι –καθιστώντας την παρωχημένη, οπισθοδρομική∙ και όχι ανάξια λόγου και κρίσεως όπως λανθασμένα συμπέραναν πολλοί– γνώριζα εκ των προτέρων πως αρκετοί θα έσπευδαν αυτή την ιδέα να την οικειοποιηθούν, στρεβλώνοντάς την και εντάσσοντάς την αυθαίρετα στα πλαίσια της ευλογοφάνειας και του ευρηματισμού τους.

Ξεκαθαρίζω εδώ, συνοπτικά, πως εκείνο που εισήχθη την ιδέα μ’ εκείνη, ήταν: το πως δύναται να καταλήξει ζωντανός ο νεκρός και όχι το αντίθετο, που αποτελεί ηθικό και αισθητικό θέσφατο το οποίο διαπνέει απ’ άκρη σ’ άκρη τους ορίζοντες της λογοτεχνικότητας, μα όχι της της λογοτεχνίας.

Η επαλήθευση αυτή –βλέποντας όλο το ενδιάμεσο διάστημα μέχρι πολύ πρόσφατα, να γράφονται σεντόνια ή μαντήλια αναφορικά με αυτή την ιδέα, παρουσιάζοντάς την με την απαιτούμενη εμμεσότητα που αρμόζει σε καθετί ιδιοποιημένο– δεν έχει καμιά αξία και δεν σημαίνει έξω από τον θόλο της κεφαλής μου απολύτως τίποτα, υποδηλώνει όμως ένα μέρος της σημασίας και των διαστάσεών της. Ξεκαθαρίζω εδώ, συνοπτικά, πως εκείνο που εισήχθη μ’ εκείνη την ιδέα, ήταν: το πως δύναται να καταλήξει ζωντανός ο νεκρός και όχι το αντίθετο, που αποτελεί ηθικό και αισθητικό θέσφατο το οποίο διαπνέει απ’ άκρη σ’ άκρη τους ορίζοντες της λογοτεχνικότητας, μα όχι της λογοτεχνίας.

Επιστρέφω, συναπτώς, στο ζήτημα της ύπαρξης ή της απουσίας δύο πραγμάτων: του περιεχομένου και της γλώσσας∙ όχι όμως (και αυτό είναι το σημείο της ποίησης την οποία εννοώ) ως περιεχόμενο και γλώσσα κατά το δυνατό, μα κατά το αδύνατο. Από το σημείο αυτό εκπηγάζει η οργανική αντιμετάθεση, η οποία με πάσα σαφήνεια έχει εξηγηθεί πως δεν εντάσσεται στη μακρά λίστα των «αντι-», που στοιβάζονται αρειμανίως στον αυλόγυρο του μεγάρου της στιχικής συμπεριφοράς και της φαινομενικότητας.

Εκεί, οι μόδες των ανοικτών, των μισάνοιχτων αλλά και των σφραγισμένων φέρετρων, των θρηνωδιών και της συσκότισης∙ όλη  η γκάμα, εν πάση περιπτώσει, της επικοινωνιακής σκηνογραφίας (που αφορά τις ποιητικές αδικίες, τους παραμερισμούς της ιδιωτικής και κοινωνικής ζωής αλλά και των μεταξύ τους συνδέσμων) δεν μπορούν να υπάρξουν∙ ένεκα που άλλος δημιουργημένος νεκρός από αυτόν της οργανικής αντιμετάθεσης ετούτη τη στιγμή δεν υφίσταται, και δεν υπάρχει τρόπος μήτε λόγος, μήτε ανάγκη, να υπάρξει. Αυτό το λογοτεχνικό περιβάλλον που διέπεται, μα και διευθετείται, από τέτοια πολυτέλεια προβλημάτων και προβληματισμών, είναι υπερπλήρες.

Πρωταίτιο και πρόθεση να εκφράζεται και να εξηγείται κανείς κοινωνικά, (ήτοι να απευθύνεται στιλιστικά, με τα δεδομένα που ο αποδέκτης προϋποθέτει ή δίνει στον εαυτό του το περιθώριο εκ του γράφοντος να εγκρίνει, υπό την έννοια μίας διαφορετικότητας διευθετημένης, προσχηματικής) δεν εμπλέκονται στη σύλληψη και τη δημιουργία της ποίησης. Οι αντιστοιχισμένες λειτουργίες που αναγνωρίζονται από τις ζευγαρωτές αντιδράσεις μεταξύ προσκομιζόμενου και αντικτύπου, εκ φύσεως αδυνατούν να αδυνατίσουν τόσο ώστε να χαλαστούν, να αποτελειωθούν, να σβηστούν∙ ώστε κάτι, κάπου, να ξεκινήσει να υποδηλώνεται, να σημαίνει. Ως ποίημα να διενεργείται. 

Η άποψη εκείνου που δεν φέρει ιδέες, που δεν καταφέρνει την ποίηση,  είναι μία φορά λανθασμένη διότι εκείνου που, φέροντας ιδέες, την ποίηση καταφέρνει, είναι μία φορά σωστή, επίμαχη. Εάν εκείνος που δεν την καταφέρνει είναι διπλά λανθασμένος, εκείνος που την καταφέρνει είναι σωστός δύο φορές. Ήτοι, εάν εκείνος που δεν καταφέρνει την ποίηση διαθέτει άποψη σωστή, τότε εκείνος που την καταφέρνει δεν ξέρει τι λέει. Γνωρίζει κανείς μόνο όταν την ποίηση διενεργεί∙ και έως εκεί όπου έχει διενεργήσει. Η διάκριση ανάμεσα στο για και το με, η οποία στο «Ανάπτυγμα» βρίσκεται ανειλημμένη.

Στην περίπτωση ενός με, η ακύρωση μπορεί είναι το αντίθετο του άκυρου, όπως το ήθος μπορεί είναι το αντίθετο της ηθικής – η πράξη της ποίησης, δηλαδή η ποιητική δράση είναι μία θέση κενή∙ όσο  ισχυρή είναι η θέση τόσο είναι και άκυρη, λειτουργεί  επαναπροσδιορίζοντας την κενότητά της όσες φορές χρειαστεί. 

Δηλωτική της σπανιότητας της εφαρμογής του με, είναι –θα ήταν άδικο να μη γίνει γι’ αυτήν μία επιπλέον αναφορά– αυτή η εμπειρογνωμοσύνη που κατατίθεται ως πόρος, όχι μόνο ποιητικής τοποθέτησης μα και προέλευσης, του πόνου. Η υποκρισία ενός πόνου ο οποίος είναι υποκριτικός επειδή είναι πόνος μικρός και μεγεθυμένος, πλαισιωμένος από ωραιοποιήσεις και επιθυμίες. Ο μεγεθυντής του πόνου, λίγο ενδιαφέρει εάν δεν είναι τίποτε άλλο από τσαρλατάνος, καθώς δεν μπορεί να είναι τίποτα περισσότερο από ένας αφελής, ένας κρυφο-αισιόδοξος, που καταπνίγεται στον αγώνα του για ανανέωση της αναγνωστικής κοινότητας των έργων του. 

Κάθε πτώση είναι επώδυνη και τρομερή με βάση τον κόπο της αναρρίχησης, ή το δράμα της απομάκρυνσης – ακόμη και η πτώση από την κεφαλή μιας όρθιας καρφίτσας μπορεί να είναι συγκλονιστική.

Κάθε πτώση είναι επώδυνη και τρομερή με βάση τον κόπο της αναρρίχησης, ή το δράμα της απομάκρυνσης – ακόμη και η πτώση από την κεφαλή μιας όρθιας καρφίτσας μπορεί να είναι συγκλονιστική. Εντούτοις μόνο η αυτόνομη, η δια-χρονική δηλαδή πτώση είναι αληθινή∙ με τον τρόπο που οι λέξεις του ποιήματος επιβεβαιώνουν το άλεκτο της ποίησης – το άλεκτο θα ήταν ένα ψέμα εάν δεν υπήρχαν οι λέξεις της ποίησης, εάν δηλαδή καθίστατο λεκτό μέσω των ποιημάτων. Όθεν η ποίηση δημιουργεί αποκλειστικώς περιεχόμενο και όχι έννοιες, ερμηνείες, ή σημασίες. Μολονότι εννοιολογεί, ερμηνεύει και σημασιοδοτεί, το ποίημα δεν είναι καμπή προς την ποίηση ή από την ποίηση προς τον αναγνώστη, αποτελεί ποίηση, δεν τοποθετεί τον αναγνώστη σε κατάσταση δικαιώματος, μα, αντιθέτως, σε κατάσταση υποχρέωσης∙ όπως έχω σε προηγούμενα δοκίμια καταδείξει. Το περιεχόμενο της ποίησης είναι δύο πράγματα: μια εποπτεία, και κάτι που δεν γνωρίζουμε και αδυνατούμε παραχρήμα να κατανοήσουμε, παρότι μέσω της ποίησης αυτομάτως ορθά το ιεραρχούμε [2].

Ο ποιητής δεν συνεργεί με τον αναγνώστη έχοντας ως στόχο κάποια υπονόμευση – αυτή η συνεργία στις αρχές του δεύτερου μισού του περασμένου αιώνα αποδείχθηκε ιδιαίτερα αποτελεσματική ως προς τη βεβαιότητα που την διακατείχε, φτάνοντας στο σημείο της απόλυτης αποσύνθεσής της, καθώς οι πολιτικές και πολιτισμικές δομές απαλλάχτηκαν από τους ενδοιασμούς τους, με μία ετοιμότητα ισχυρότερη από τη δική της, και την εγκολπώθηκαν∙ αντιστρέφοντας τον σκεπτικισμό και την αμφισβήτηση της συνεργίας αυτής, με τον τρόπο που η ποίηση είχε στις αρχές του εικοστού αιώνα θεαματικά αντιστρέψει τις πολιτικές και πολιτισμικές συμβάσεις, μετατρέποντάς τες σε καύσιμη ύλη. Η όποια υπονόμευση αφορά την ποίηση, τη δοκιμασία και τη διερεύνηση εναυσμάτων μέσω της υπαρξιακής αναίρεσης του ποιητή.  

Η οδύνη, λοιπόν, που προκαλεί το πως η ποίηση διαφεύγει τόσο «αινιγματικά» –αναγκάζοντας έναν ανυπολόγιστο αριθμό ανθρώπων να καταφεύγουν στην κατασκευή ειδώλων της κατά το δοκούν, για να αποθέτουν σε αυτά τις επιθυμίες και τις αντιρρήσεις τους– είναι πιο βαριά και πιο αφόρητη από την οδύνη του κενού που καθιστά τους ανθρώπους αληθινούς∙ η δεύτερη εξάλλου είναι, μακράν, σημαντικότερη, διότι είναι αναλλοίωτη και παντελώς ανώφελη. Προσεύχεται κανείς γραπτώς σ’ αυτά τα είδωλα για να αποκομίσει τις αποδείξεις εκείνες που συνθέτουν τις προσευχές του: εκεί το προτιμότερο είναι ποιητικώς ανώτερο από το ποιητικό καθώς το ποιητικό όντας απροσέγγιστο καθίσταται ποιητικώς κατώτερο, έως ανώφελο.

Η ποίηση, λέω στον πιθανό αναγνώστη, βρίσκεται μετά το αδιέξοδό της και όχι πριν απ’ αυτό, βρίσκεται μέσα στη ζωή μα δεν κινείται με τη φορά της, διακτινίζεται, όντας μία ακατάπαυστη προθανάτια γνώση που τείνει να επινοήσει την ανυπαρξία της. 

* Ο ΓΙΑΝΝΗΣ ΛΕΙΒΑΔΑΣ είναι ποιητής. Τελευταίο του βιβλίο, η ποιητική συλλογή «Κενά τεκμαιρόμενα. Παρίσι 2013-2015» (εκδ. Κουκούτσι).


[1] «Ο πραγματικός ποιητικός λόγος αδιαφορεί μπροστά στην διαβόητη "ανάσταση", στην περίπτωσή μας δηλαδή, την τεκμηρίωση μίας ποιητικής Φανέρωσης, πολύ απλά γιατί τίποτα δεν έχει πεθάνει, παρά μόνο ο ποιητής. Ο ποιητής (ήτοι η ποίηση) είναι ο Νεκρός (ο αληθινός Φανερωμένος). Το ανήκουστο και αέναο της δυνατότητας Να Είναι». («Ανάπτυγμα», εκδόσεις Κουκούτσι 2015).
[2] «Από την πτώση ως το περιεχόμενο της ποίησης» θραύσμα από την ομιλία παρουσίασης  της ποιητικής σύνθεσης «Άπτερος Νίκη – Μπίζνες – Σφιγξ» που έγινε το 2009, το οποίο δημοσιεύθηκε στο ιστολόγιο του ποιητή το 2011.

 Στην κεντρική εικόνα ο πίνακας του Antoni Tàpies, Signe i matèria (1961).

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Είναι ο νέος Σούπερμαν «υπερβολικά woke»; Μια αναδρομή στην έντυπη ιστορία του φανερώνει έναν ήρωα διαφορετικό από τα στερεότυπα

Είναι ο νέος Σούπερμαν «υπερβολικά woke»; Μια αναδρομή στην έντυπη ιστορία του φανερώνει έναν ήρωα διαφορετικό από τα στερεότυπα

Με αφορμή την κυκλοφορία της πρόσφατης ταινίας «Superman» (2025) και τον ισχυρισμό ορισμένων πως η νέα εκδοχή «παραείναι woke», διατρέχουμε την έντυπη ιστορία του ήρωα, ο οποίος ανέκαθεν πρέσβευε τις αξίες της δικαιοσύνης και της βοήθειας προς τους καταπιεσμένους. 

Γράφει ο Αντώνης Γουλιανός ...

Με αφορμή την «Αντιγόνη» του Ράσε, ένας ζωντανός διάλογος ανάμεσα στους Δημήτρη Δημητριάδη και Νίκο Ξένιο

Με αφορμή την «Αντιγόνη» του Ράσε, ένας ζωντανός διάλογος ανάμεσα στους Δημήτρη Δημητριάδη και Νίκο Ξένιο

Η κριτική του Νίκου Ξένιου για την παράσταση της «Αντιγόνης» του Ούλριχ Ράσε, άνοιξε μια ευρύτερη συζήτηση με τον Δημήτρη Δημητριάδη για την προσέγγιση των κλασικών κειμένων από σύγχρονους σκηνοθέτες. Πόσα δικαιώματα πάνω στο κείμενο έχει ο σκηνοθέτης; Ποια είναι τα όρια της καλλιτεχνικής έκφρασης; Αυτά κα...

«Πλυντήρια» και εθνικά βαπτιστήρια – Διαβάζοντας τον Γιάννη Ατζακά δίπλα στην Κλερ Κίγκαν

«Πλυντήρια» και εθνικά βαπτιστήρια – Διαβάζοντας τον Γιάννη Ατζακά δίπλα στην Κλερ Κίγκαν

Σκέψεις για τέσσερα βιβλία του Γιάννη Ατζακά με όχημα και γέφυρα τα «Μικρά πράγματα σαν κι αυτά» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου, εκδ. Μεταίχμιο), της Κλερ Κίγκαν. Κεντρική εικόνα: Ο μικρός Φίλιππος Μηλίκας, στην ταινία «Θολός βυθός» της Ελένης Αλεξανδράκη.

Γράφει ο ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Πώς έφτασε το Ιράν ως εδώ; – Διαβάσαμε το πολυσυλλεκτικό γκράφικ νόβελ «Γυναίκα, Ζωή, Ελευθερία», σε επιμέλεια Μαρζάν Σατραπί

Πώς έφτασε το Ιράν ως εδώ; – Διαβάσαμε το πολυσυλλεκτικό γκράφικ νόβελ «Γυναίκα, Ζωή, Ελευθερία», σε επιμέλεια Μαρζάν Σατραπί

Το συλλογικό graphic novel «Γυναίκα, Ζωή, Ελευθερία» (μτφρ. Στεφανία Γεωργάκη, εκδ. Επόμενος Σταθμός), υπό τη διεύθυνση της Μαρζάν Σατραπί, μια πολυσυλλεκτική καταγραφή της κατάστασης στο Ιράν σήμερα, εστιάζει στην ασφυκτική ζωή των γυναικών, ενώ αναδεικνύει και άλλες πλευρές του θεοκρατικού καθεστώτος. ...

«Δάφνες και πικροδάφνες» των Κεχαΐδη/Χαβιαρά, σε σκηνοθεσία Μάνου Καρατζογιάννη

«Δάφνες και πικροδάφνες» των Κεχαΐδη/Χαβιαρά, σε σκηνοθεσία Μάνου Καρατζογιάννη

Η θρυλική πολιτική σάτιρα «Δάφνες και πικροδάφνες» των Κεχαΐδη/Χαβιαρά, σε σκηνοθεσία Μάνου Καρατζογιάννη, από το ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ Καλαμάτας.

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

Είναι αξιοσημείωτο το γεγονός πως το ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ Καλαμάτας τιμά τ...

«Ένας Αιγύπτιος, ένας Βαβυλώνιος και ένας Βίκινγκ μπαίνουν σε ένα μπαρ» του Θεόδωρου Παπακώστα – Μιλώντας για την ιστορία και τη μυθολογία με μια φίλη στο ποτό σας

«Ένας Αιγύπτιος, ένας Βαβυλώνιος και ένας Βίκινγκ μπαίνουν σε ένα μπαρ» του Θεόδωρου Παπακώστα – Μιλώντας για την ιστορία και τη μυθολογία με μια φίλη στο ποτό σας

Για το δοκίμιο εκλαϊκευμένης ιστορίας του Θεόδωρου Παπακώστα «Ένας Αιγύπτιος, ένας Βαβυλώνιος και ένας Βίκινγκ μπαίνουν σε ένα μπαρ» (εκδ. Key Books).

Γράφει ο Σόλωνας Παπαγεωργίου

Στο δοκίμιο του ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Τα μπλουζ της οδού Γκλιμπ Πόιντ σε πρόζα και στίχο» του Βρασίδα Καραλή (προδημοσίευση-βίντεο)

«Τα μπλουζ της οδού Γκλιμπ Πόιντ σε πρόζα και στίχο» του Βρασίδα Καραλή (προδημοσίευση-βίντεο)

Προδημοσιεύση αποσπάσματος από το βιβλίο του Βρασίδα Καραλή «Τα μπλουζ της οδού Γκλιμπ Πόιντ» (μτφρ. Σοφία Τρουλλινού), το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Petites Maisons. Μαζί, ένα πολύ προσωπικό βίντεο με τον συγγραφέα στο Σίδνεϊ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός ...

«Η κοιλάδα της αταξίας» του Φρήντριχ Ντύρρενματτ (προδημοσίευση)

«Η κοιλάδα της αταξίας» του Φρήντριχ Ντύρρενματτ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Φρήντριχ Ντύρρενματτ [Friedrich Dürrenmatt] «Η κοιλάδα της αταξίας» (σε νέα μτφρ. του Βασίλη Πατέρα, με επίμετρο της Πελαγίας Τσινάρη), το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Ροές.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός ...

«Με στέβια και αγαύη» του Γιώργου Μπουρονίκου (προδημοσίευση)

«Με στέβια και αγαύη» του Γιώργου Μπουρονίκου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βραβευμένο θεατρικό του Γιώργου Μπουρονίκου «Με στέβια και αγαύη», το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΖΕΝΙΕ: Συγγνώμη που θα ρωτήσω: Παιδιά δεν έχε...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τι διαβάζουμε τώρα; Πέντε κλασικά «τούβλα» για ένα μακρύ αναγνωστικό καλοκαίρι

Τι διαβάζουμε τώρα; Πέντε κλασικά «τούβλα» για ένα μακρύ αναγνωστικό καλοκαίρι

Ουγκό, Σταντάλ, Αν Μπροντέ, Αραγκόν και Αγκάθα Κρίστι: Πέντε κλασικά «τούβλα», πολυσέλιδα και βαριά, που στηρίζουν το μακρύ ελληνικό καλοκαίρι μας.

Γράφει η Φανή Χατζή

Πέντε χορταστικά βιβλία που κυκλοφόρησαν πρόσφατα, βαρι...

Τι διαβάζουμε τώρα; 15 βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που επανεκδόθηκαν πρόσφατα

Τι διαβάζουμε τώρα; 15 βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που επανεκδόθηκαν πρόσφατα

Δεκαπέντε βιβλία ελληνικής πεζογραφίας, πρόσφατα και παλιότερα, που εκδόθηκαν το προηγούμενο διάστημα.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστός

Δεκαπέντε βιβλία ελληνικής πεζογραφίας, πρόσφατα και παλιότερα, που εκδόθηκαν το προηγούμενο διάστημα, φέρνουν ξανά στις πρ...

Άγνωστες πτυχές της Ιστορίας, απλοί άνθρωποι, λοξές αφηγήσεις: Οκτώ ελληνικά μυθιστορήματα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα και ξεχωρίζουν

Άγνωστες πτυχές της Ιστορίας, απλοί άνθρωποι, λοξές αφηγήσεις: Οκτώ ελληνικά μυθιστορήματα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα και ξεχωρίζουν

Άγνωστες πτυχές της Ιστορίας ξεδιπλώνονται, ο παραλογισμός εισβάλλει, οι «απλοί» άνθρωποι παλεύουν κόντρα στις εξελίξεις, τους Άλλους και τους ίδιους τους εαυτούς τους – αυτά και πολλά ακόμα συναντάμε σε οκτώ μυθιστορήματα από Έλληνες συγγραφείς που κυκλοφόρησαν πρόσφατα.

Γράφει ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

12 Δεκεμβρίου 2024 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2024

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα: Εκατό καλά λογοτεχνικά βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2024 από τα πολλά περισσότερα που έπεσαν στα χέρια μας, με τη μεταφρασμένη πεζογρα

ΦΑΚΕΛΟΙ