Γνώρισα τη Νέλλη ανάμεσα στα βιβλία, στο βιβλιοπωλείο Τροχός της οδού Αράτου, στην Πάτρα. Μετά τη βιτρίνα, κατεβαίνοντας τα λίγα σκαλιά προς αυτό που θα μπορούσε να αποκληθεί (είμαι βέβαιη πλέον για αυτό) ο παράδεισος των βιβλίων, συναντηθήκαμε πολύ νέες, το 1994, μάλλον – και ανάμεσα στα βιβλία συνεχίστηκε η φιλία μας ακολουθώντας διαδρομές πόλεων, χρόνων, επιλογών, αλλαγών με μόνη σταθερά το πάθος για τη λογοτεχνία και τα βιβλία, πάθος που διατρέχει τη ζωή μετουσιώνοντάς τη, ξανακερδίζοντας τον χαμένο χρόνο και επανα-ανακαλύπτοντας τις απεριόριστες εκδοχές. Γιατί όσοι ζούμε στα βιβλία έχουμε πολλές εκδοχές, που όσο κι αν ο χρόνος τις περιορίζει, πολλές από αυτές επιμένουν επαναπροσδιορίζοντας αυτό που οι περισσότεροι αποκαλούν πραγματικότητα.

Ο Τροχός της Νέλλης είναι, κατά την προσωπική γνώμη και εμπειρία μου, ένα από τα καλύτερα βιβλιοπωλεία που έχω γνωρίσει, εφάμιλλο και συχνά καλύτερο αντίστοιχων ανεξάρτητων στο εξωτερικό.

Η Νέλλη ήξερε. Και ο Τροχός της Νέλλης είναι, κατά την προσωπική γνώμη και εμπειρία μου, ένα από τα καλύτερα βιβλιοπωλεία που έχω γνωρίσει, εφάμιλλο και συχνά καλύτερο αντίστοιχων ανεξάρτητων στο εξωτερικό. «Το δικό μας ήταν καλύτερο», της είχα πει μια φορά στο τηλέφωνο βγαίνοντας από ένα μικρό, ανεξάρτητο βιβλιοπωλείο κάπου στη Σκωτία. Ο «Τροχός» ήταν βεβαίως της Νέλλης αλλά ήταν συνάμα και δικός μας, γιατί η Νέλλη είχε το ταλέντο και το χάρισμα του βιβλιόφιλου, παθιασμένου βιβλιοπώλη να κάνει τον επισκέπτη-αναγνώστη να νοιώθει ότι ο χώρος ήταν δικός του. Ο «Τροχός» ήταν τόπος που φώτιζε τη ζωή και τα χρόνια τότε, τους δρόμους της Πάτρας και τους δρόμους τους προσωπικούς, ως απόλυτος τόπος βιβλίων, συνάντησης, επικοινωνίας, σκέψης, παρηγοριάς, χαράς, ανακάλυψης, εντρύφησης.

Στα επόμενα χρόνια ο Τροχός μετακόμισε στο διπλανό κτήριο, σε μεγαλύτερο χώρο, ανεβαίνοντας αυτή τη φορά τα σκαλιά προς τον τόπο των βιβλίων και της συζήτησης, προς τον επίγειο, απτό χώρο της συνάντησης με τα βιβλία γυρίζοντας τους δείκτες πολλαπλών ιδεατών χρόνων (μέχρι τα μέσα περίπου της δεκαετίας του 2000). Το βιβλιοπωλείο της Νέλλης ήταν αυτό που ένα ανεξάρτητο βιβλιοπωλείο σήμερα πασχίζει να είναι και συχνά δίδονται συμβουλές (και δεκάλογοι και σεμινάρια και webinars και μεταπτυχιακά προγράμματα) για το πώς πρέπει να είναι. Η Νέλλη αποτελούσε παράδειγμα χαρισματικού βιβλιοπώλη που δεν χρειάζεται κανένα σεμινάριο, γιατί ξέρει τι είναι και τι ακόμα μπορεί να είναι το βιβλιοπωλείο. «Μάγος και μεσίτης των βιβλίων» γράφει ο Τσβάιχ για τον παλαιοβιβλιοπώλη Μέντελ. Και αυτό ακριβώς ήταν η Νέλλη Βουτσινά.

Αφού σπούδασε κοινωνιολογία στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, η Νέλλη επέστρεψε στην Πάτρα, και από πολύ νέα αφοσιώθηκε και αφιερώθηκε στα βιβλιοπωλεία μοιραζόμενη τις αναγνωστικές περιπέτειές της. Πάντοτε χαμογελαστή (ένας από τους καλύτερους ανθρώπους που έχω γνωρίσει), ευγενική, με χιούμορ, με εξαιρετική παιδεία και ανατροφή, και βεβαίως με απαράμιλλο λογοτεχνικό γούστο, γνώριζε το κατάλληλο, το ταιριαστό για τον κάθε αναγνώστη βιβλίο. Υπήρχε ένα μικρό τραπέζι και πάγκοι κοντά στο ταμείο, στο βάθος του παλαιού Τροχού, που καθόμασταν με τις ώρες και συζητούσαμε με τον καφέ δίπλα. Ο Τροχός με περίμενε, μας περίμενε όλους, μετά από ταξίδια και διαδρομές.

Και όταν έκλεισε ο «Τροχός», πάλι στα βιβλία έβρισκα τη Νέλλη, με «την ασθένεια της λογοτεχνίας», στην Αθήνα ξανά. Εργάστηκε στον Ιανό για μεγάλο χρονικό διάστημα προσφέροντας την έμπειρη ματιά και το γούστο της στους πάγκους ενός μεγάλου βιβλιοπωλείου και μετά στο βιβλιοπωλείο των εκδόσεων «Ποταμός», σε εκείνη τη γωνία στο Κολωνάκι, με το άρωμα του καφέ και των τυπωμένων σελίδων. Και μετά κατεβαίνοντας την Ερμού, στρίβοντας δεξιά στην Αιόλου η Νέλλη πάλι μέσα στα βιβλία ήταν, στο βιβλιοπωλείο των εκδόσεων «Πόλις». Και μετά στις εκδόσεις «Αιώρα».

H Νέλλη ζούσε στον κόσμο του βιβλίου, σε διαφορετικούς κρίκους της εκδοτικής αλυσίδας με οδηγό της την πάντοτε δίκαιη κρίση, την οξυδέρκεια, την ευαισθησία, τη γνώση αλλά και το ταλέντο να κατανοεί τους άλλους. 

Σκηνικά, πόλεις και σελίδες: οδοί και ιστορίες που επαναπροσδιορίζονται μέσα από εξώφυλλα, παραγράφους και ράχες βιβλίων. Επιστρέφοντας στην γενέθλια Πάτρα, πριν από περίπου πέντε χρόνια, μετά την πρόωρη και τραγική απώλεια της πολυαγαπημένης αδελφής της Ναταλίας, η Νέλλη κατά τα τελευταία χρόνια εργαζόταν στις εκδόσεις «Πικραμένος». Γράφοντας και μιλώντας για βιβλία, σχεδιάζοντας βιβλία, παρουσιάζοντας βιβλία, συνεργαζόμενη με συγγραφείς, η Νέλλη ζούσε στον κόσμο του βιβλίου, σε διαφορετικούς κρίκους της εκδοτικής αλυσίδας με οδηγό της την πάντοτε δίκαιη κρίση, την οξυδέρκεια, την ευαισθησία, τη γνώση αλλά και το ταλέντο να κατανοεί τους άλλους. Και τα τελευταία χρόνια, μέσα από τις σελίδες μοιραζόταν όπως πάντα, όψεις της λογοτεχνίας και της ζωής, κοντά στους φίλους, τους συνεργάτες και την οικογένειά της: τον πατέρα της Γεράσιμο και τη μητέρα της Ξανθή (την οποία θυμάμαι να ανοίγει περνώντας την πόρτα του «Τροχού» και να μας χαιρετά πάντοτε χαμογελαστή), στους οποίους σήμερα 17 Ιουλίου 2018 -ημέρα του «τελευταίου αντίο»- δεν υπάρχει λέξη κατάλληλη για να απευθυνθεί κάποιος, και βέβαια τον αδελφό της και τα ανίψια της.

Βεβαίως, η ευαίσθητη και οξυδερκής Νέλλη έγραφε ωραία για τα βιβλία (ήδη ο παρελθοντικός χρόνος μπλέκεται σε αυτό το κείμενο στενοχωρώντας). Αρθρογραφούσε στη Book Press και έγραφε στο βιβλιοφιλικό ιστολόγιό της «Αναγνωστική αδεία» για τις αναγνωστικές περιπέτειές της, όπως η ίδια τις αυτο-προσδιόριζε.

Στα χρόνια που μεσολάβησαν μιλούσαμε πιο αραιά, συναντιόμαστε λιγότερο (και τώρα λυπάμαι για αυτό, ξέροντας πόσο λιγοστεύουν οι φίλοι, πόσο ανεκτίμητοι είναι οι φίλοι της νεότητας τους οποίους τελικά ποτέ δεν χάνουμε – όμως θα ήθελα να έχω ακούσει τη χαρακτηριστική, κάπως βραχνή, φωνή της μια φορά ακόμα, ίσως στα γενέθλιά των 50 χρόνων της, στις 28 Ιουνίου) αλλά ήξερα ότι η Νέλλη ήταν πάντοτε εκεί, προνομιακή συνομιλήτρια της λογοτεχνίας, ήξερα ότι (όπως έλεγε και εκείνη) διαβάζαμε ταυτόχρονα τα ίδια βιβλία ή ότι θέλαμε να διαβάσουμε τα ίδια βιβλία συνδυάζοντας παρόμοιες βιβλιακές διαδρομές. Αυτές τις ημέρες του Ιουλίου διαβάζοντας δυο βιβλία για τα βιβλιοπωλεία και την ανάγνωση σκεφτόμουν τη Νέλλη, προτού μάθω την Κυριακή 15 Ιουλίου την κάκιστη είδηση. Γνώρισα τη Νέλλη ανάμεσα στα βιβλία και με βιβλία θα την αποχαιρετήσω. Με τα «Βιβλιοπωλεία» του Carrion και τη «Χαμένη αναγνώστρια» του Fabio Stassi, βιβλία που είμαι σίγουρη ότι θα είχε λατρέψει εάν τα διάβαζε. Και με λέξεις για εκδοτικές και αναγνωστικές περιπέτειες.

Εάν ισχύει άλλωστε αυτό που έγραψε ο Καρούζος ότι «στον ουρανό οι δυνατότητες είναι μόνο συναρπαστικές», τότε η Νέλλη σίγουρα χαμογελώντας θα φτιάξει ξανά έναν τροχό, στον οποίο οι φίλοι-αναγνώστες θα απολαμβάνουν τα βιβλία, εσαεί νέοι και δυνατοί, γεμάτοι αισιοδοξία και όνειρα, προτού οι απώλειες, οι τριβές, οι μικροπρέπειες, οι αρρώστιες, η σκληρότητα, η υποκρισία προσπαθήσουν να σκιάσουν το ελπιδοφόρο βλέμμα τους (χωρίς να το πετυχαίνουν πάντοτε, αλλά οι ρυτίδες δείχνουν πλέον την πάλη για τον ξανακερδισμένο χρόνο).

Μα στον «Τροχό» τότε ήμασταν όλοι νέοι και νέοι θα παραμείνουμε, «ονειρευόμενοι», με χαμόγελο, δίνοντας μάχες για τις εκ λογοτεχνίας εκδοχές μας.

Καλό ταξίδι, Νέλλη. Ξέρεις τι έγραψε η Τζόις Μανσούρ για τον ουρανό.

* Η κα Χριστίνα Μπάνου είναι επίκουρος καθηγήτρια (Πολιτική και Εκδοτική του Βιβλίου), στο Τμήμα Αρχειονομίας, Βιβλιοθηκονομίας και Μουσειολογίας του Ιόνιου Πανεπιστημίου.