man vs machine

Για τα μυθιστορήματα «Ίσος Ιησούς» (εκδ. Γαβριηλίδης) του Γιώργου Παναγιωτίδη και «Γκόλεμ» (εκδ. Πόλις) του Pierre Assouline.

Του Γιώργου Ν. Περαντωνάκη

Αρχίσει να αναπτύσσεται όλο και περισσότερο μια λογοτεχνία της επιστημονικής φαντασίας που διερευνά όχι μόνο τις δυνατότητες της ανθρωπότητας αλλά και τα ηθικά προβλήματα που αναφύονται στο βιοτεχνολογικό μέλλον της. Κι όταν η ανθρώπινη φύση επεκτείνεται με ηλεκτρόδια και ψηφιακές απολήξεις, τότε η λογοτεχνία βρίσκει σ’ αυτό το υβρίδιο περιθώρια προβληματισμού.

Ο Ίσος είναι ένα μικρό δωδεκαετές αγόρι, αυτιστικό που δεν επικοινωνεί ολοκληρωμένα με το περιβάλλον. Αποφασίζεται λοιπόν να συνδεθεί με έναν νανοϋπολογιστή, τον Ιησού, ο οποίος συνδέεται με έναν μεγαϋπολογιστή, ώστε να καταγράφονται οι σκέψεις του.

Στην Ελλάδα, τέτοιο έργο είναι το μυθιστόρημα του Γιώργου Παναγιωτίδη Ίσος Ιησούς που είναι πολύ φιλόδοξο, καθώς συνδυάζει την επιστημονική φαντασία με την ποίηση και τη θρησκεία με τη μυθολογία. Ο Ίσος είναι ένα μικρό δωδεκαετές αγόρι, αυτιστικό που δεν επικοινωνεί ολοκληρωμένα με το περιβάλλον. Αποφασίζεται λοιπόν να συνδεθεί με έναν νανοϋπολογιστή, τον Ιησού, ο οποίος συνδέεται με έναν μεγαϋπολογιστή, ώστε να καταγράφονται οι σκέψεις του. Ο Ίσος (από το Διόνυσος), επιπλέον, είναι γιος του Φοίβου, γιου του Αίμονα και της Αντιγόνης, οι οποίοι διοικούν έναν γιγάντιο όμιλο έξι εταιριών με καινοτόμα προϊόντα και ρηξικέλευθες ιδέες που υλοποιούνται προς όφελος του ανθρώπου.

Είμαστε επομένως στην εποχή της τεχνολογικής Επιστημονικής Φαντασίας, όπου μικροϋπολογιστές εμφυτεύονται στον ανθρώπινο εγκέφαλο, μεγάλες εταιρίες τρέχουν πρωτοπόρα προγράμματα, η τεχνολογία εξελίσσει τη ζωή και τον άνθρωπο. Παράλληλα, όμως, το μυθικό υπόβαθρο που υποδηλώνεται με τα ονόματα των πρωταγωνιστών συναντά την Αγία Τριάδα του Χριστιανισμού: ο Πατήρ υπολογιστής με τον γιο του Ιησού και κάπου εκεί πετά το Άγιο Πνεύμα. Είναι ο Ίσος και οι σκέψεις του; Είναι η πνευματώδης καινοτομία που ανοίγει δρόμους; Είναι μια άλλη ασύλληπτη δύναμη;

Κι εκεί γεννιούνται στον αναγνώστη γόνιμες απορίες για το αν η τεχνολογία είναι πλέον θεός και ποιες δυνατότητες δίνει στον άνθρωπο. Το μυθολογικό υπόβαθρο μάλιστα έρχεται να διατυμπανίσει ότι τα αρχέτυπα του κόσμου έχουν περιληφθεί στην αρχαιοελληνική μυθολογία που εξηγεί διαχρονικά την πραγματικότητα.

Τελικά, η εξήγηση του όλου εγχειρήματος αφορά στην αθανασία της συνείδησης μέσω της ηλεκτρονικής καταγραφής της. Μπορεί ο νους του Αίμονα να αποθηκευτεί σε ψηφιακό αρχείο και να ενσωματωθεί σε έναν νέο εγκέφαλο; Ο μικρός Ίσος μπορεί να γίνει ο ξενιστής των σκέψεων και των αναμνήσεων του παππού Αίμονα και να αναβιώσει το πνεύμα του; Ο Γιώργος Παναγιωτίδης πειραματίζεται με τη νέα τεχνολογία και τη δυνατότητά της να προσφέρει την αθανασία στον θνήσκοντα άνθρωπο, ο οποίος αργά ή γρήγορα θα χάσει το σωματικό του περίβλημα. Κι η διλημματική ερώτηση για το αν ο άνθρωπος είναι σώμα ή ψυχή (πνεύμα, συνείδηση, νους) παίρνει απάντηση μέσω της αιώνιας ψηφιακότητας.

alt
Γιώργος Παναγιωτίδης - Pierre Assouline

Στα όρια της επιστημονικής φαντασίας και ο Pierre Assouline εισάγει τον αναγνώστη του στο πεδίο μιας υβριδικής περιοχής, που συνδυάζει τις θετικές επιστήμες με τις θεολογικές ανησυχίες.

Αντίστοιχα, ο ήρωας του Pierre Assouline ονόματι Γκυστάβ Μεγέρ είναι εβραίος σκακιστής του Παρισιού, που διαθέτει ένα ιδιαίτερο γνώρισμα: είναι υπερμνήμων. Όταν σκοτώνεται σε αυτοκινητικό δυστύχημα η πρώην γυναίκα του, η αστυνομία τον υποψιάζεται ως δολοφόνο, κι αυτός, για να γλιτώσει, εξαφανίζεται. Ανακαλύπτει μάλιστα πως ο φίλος του και γιατρός του καθηγητής Κλαπμάν έχει συνδέσει στο εγκέφαλό του ένα ηλεκτρόδιο, ώστε ο Γκυστάβ να μπορεί να επεξεργάζεται καλύτερα τις πληροφορίες που δέχεται.

Από εκεί και πέρα ξεκινά την έρευνά του, η οποία θα τον οδηγήσει στο μυθικό γκόλεμ, την άμορφη ύλη, που θεωρητικά μπορεί να ζωντανέψει, στην καβαλιστική παράδοση, στις σύγχρονες εξελίξεις της ιατρικής και μάλιστα της νευρολογίας, η οποία, όταν συνδυάζεται με τη θρησκεία, παίρνει τον χαρακτήρα της νευροθεολογίας! Χωρίς να είναι θρήσκος αντιμετωπίζει την εβραϊκότητα ως μια πολιτισμική δεξαμενή και μέσω αυτής προσπαθεί να πιστοποιήσει την ανθρώπινη φύση του, αναζητώντας την ουσιαστική κουλτούρα του.

golem paul wegener
Από την ταινία Golem (1915) του Paul Wegener
 

Στα όρια της επιστημονικής φαντασίας και ο Pierre Assouline εισάγει τον αναγνώστη του στο πεδίο μιας υβριδικής περιοχής, που συνδυάζει τις θετικές επιστήμες με τις θεολογικές ανησυχίες. Το μέλλον όχι μόνο κάνει τον άνθρωπο να προεκτείνει τα όριά του, αλλά και να δοκιμάζει τις αντοχές του οργανισμού του, παίζοντας τον θεό, με πειραματόζωο τον ίδιο τον εαυτό του. Στην ουσία τέτοια μυθιστορήματα, όπως το «Γκόλεμ», διερευνούν τις δυνατότητες της τεχνολογίας να επέμβει στην ανθρώπινη φυσιολογία και να μετατρέψει τον άνθρωπο σε θεό ή να βρει μέσα του τη θεϊκή σπίθα που ο υλισμός έχει σβήσει.

Οι παραλληλισμοί είναι έντονοι, καθώς το κείμενο κινείται συνεχώς ανάμεσα στον άνθρωπο-υβρίδιο που συνδυάζει φυσικό οργανισμό και τεχνολογικές απολήξεις και το τερατώδες Γκόλεμ, που πήρε πνοή ζωής. Σ’ αυτό συντελούν και οι πλείστοι διακειμενικοί –τόσο στη λογοτεχνία όσο και στον κινηματογράφο– υπαινιγμοί ή αναφορές, οι οποίοι στίζουν το μυθιστόρημα με διάσπαρτες εκδοχές του Γκόλεμ. Οι προβληματισμοί είναι εξίσου ρητοί: μπορεί το μέλλον της ανθρωπότητας να είναι μια τεχνολογική προέκταση που να επεμβαίνει στην ανθρώπινη νοητική λειτουργία;

Τέτοιες σκέψεις μεταφέρουν στη λογοτεχνία τις απόψεις του τρανσουμανισμού, ο οποίος πιστεύει σε μια εξελιγμένη εκδοχή του ανθρώπινου είδους μέσω βιονικών εμφυτευμάτων. Τα ερωτήματα που προκύπτουν δεν είναι επιστημονικά αλλά βιοηθικά, καθώς ο άνθρωπος αποκτά χαρακτηριστικά ρομπότ, με αποτέλεσμα να μπορεί να ελέγχεται και να χαθεί έτσι ο αυτόβουλος χαρακτήρας του, η ηθική και ψυχολογική αυτοτέλεια περιορίζεται, η αναγωγή του ανθρώπου σε θεό εγκυμονεί νέους κινδύνους, ενώ η ίδια η τεχνολογία συχνά καταντά ανεξέλεγκτη απειλή. Κι ακόμα περισσότερο η έννοια της μνήμης, τόσο σε ατομικό επίπεδο (αυτοσυνειδησία) όσο και σε συλλογικό (εβραϊκότητα), εμφανίζεται παντού, για να επανεξετάσει το είναι του ανθρώπου μέσα από τις προσωπικές και πολιτισμικές συνιστώσες της ύπαρξής μας. 

Ερεθιστικά κείμενα και τα δύο. Μυθιστόρημα ιδεών χωρίς απτούς χαρακτήρες το πρώτο, θρίλερ με δόσεις αστυνομικού μυθιστορήματος το δεύτερο. Η βασική ιδέα της τεχνολογικής επέκτασης του ανθρώπου παίρνει λογοτεχνική σάρκα και οστά και κοινοποιείται στη βάση των ηθικών προβληματισμών που εγείρει μέσω της αφήγησης, της λογοτεχνίας και της γραφής.

* Ο ΓΙΩΡΓΟΣ Ν. ΠΕΡΑΝΤΩΝΑΚΗΣ είναι διδάκτορας Νεοελληνικής Φιλολογίας και κριτικός βιβλίου.

altΊσος Ιησούς
Γιώργος Παναγιωτίδης
Γαβριηλίδης 2017
Σελ. 264

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΙΔΗ

  

 

altΓκόλεμ
Pierre Assouline
Μτφρ. Μαρίζα Ντεκάστρο
Πόλις 2017
Σελ. 256, τιμή εκδότη €15,00

alt

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ PIERRE ASSOULINE

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Είναι ο νέος Σούπερμαν «υπερβολικά woke»; Μια αναδρομή στην έντυπη ιστορία του φανερώνει έναν ήρωα διαφορετικό από τα στερεότυπα

Είναι ο νέος Σούπερμαν «υπερβολικά woke»; Μια αναδρομή στην έντυπη ιστορία του φανερώνει έναν ήρωα διαφορετικό από τα στερεότυπα

Με αφορμή την κυκλοφορία της πρόσφατης ταινίας «Superman» (2025) και τον ισχυρισμό ορισμένων πως η νέα εκδοχή «παραείναι woke», διατρέχουμε την έντυπη ιστορία του ήρωα, ο οποίος ανέκαθεν πρέσβευε τις αξίες της δικαιοσύνης και της βοήθειας προς τους καταπιεσμένους. 

Γράφει ο Αντώνης Γουλιανός ...

Με αφορμή την «Αντιγόνη» του Ράσε, ένας ζωντανός διάλογος ανάμεσα στους Δημήτρη Δημητριάδη και Νίκο Ξένιο

Με αφορμή την «Αντιγόνη» του Ράσε, ένας ζωντανός διάλογος ανάμεσα στους Δημήτρη Δημητριάδη και Νίκο Ξένιο

Η κριτική του Νίκου Ξένιου για την παράσταση της «Αντιγόνης» του Ούλριχ Ράσε, άνοιξε μια ευρύτερη συζήτηση με τον Δημήτρη Δημητριάδη για την προσέγγιση των κλασικών κειμένων από σύγχρονους σκηνοθέτες. Πόσα δικαιώματα πάνω στο κείμενο έχει ο σκηνοθέτης; Ποια είναι τα όρια της καλλιτεχνικής έκφρασης; Αυτά κα...

«Πλυντήρια» και εθνικά βαπτιστήρια – Διαβάζοντας τον Γιάννη Ατζακά δίπλα στην Κλερ Κίγκαν

«Πλυντήρια» και εθνικά βαπτιστήρια – Διαβάζοντας τον Γιάννη Ατζακά δίπλα στην Κλερ Κίγκαν

Σκέψεις για τέσσερα βιβλία του Γιάννη Ατζακά με όχημα και γέφυρα τα «Μικρά πράγματα σαν κι αυτά» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου, εκδ. Μεταίχμιο), της Κλερ Κίγκαν. Κεντρική εικόνα: Ο μικρός Φίλιππος Μηλίκας, στην ταινία «Θολός βυθός» της Ελένης Αλεξανδράκη.

Γράφει ο ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Ένας Αιγύπτιος, ένας Βαβυλώνιος και ένας Βίκινγκ μπαίνουν σε ένα μπαρ» του Θεόδωρου Παπακώστα – Μιλώντας για την ιστορία και τη μυθολογία με μια φίλη στο ποτό σας

«Ένας Αιγύπτιος, ένας Βαβυλώνιος και ένας Βίκινγκ μπαίνουν σε ένα μπαρ» του Θεόδωρου Παπακώστα – Μιλώντας για την ιστορία και τη μυθολογία με μια φίλη στο ποτό σας

Για το δοκίμιο εκλαϊκευμένης ιστορίας του Θεόδωρου Παπακώστα «Ένας Αιγύπτιος, ένας Βαβυλώνιος και ένας Βίκινγκ μπαίνουν σε ένα μπαρ» (εκδ. Key Books).

Γράφει ο Σόλωνας Παπαγεωργίου

Στο δοκίμιο του ...

«Μπουμπουλίνας 18» & «Εγώ, μια δούλα» στο Φεστιβάλ Αθηνών: Για τον φανερό και για τον κρυφό φασισμό

«Μπουμπουλίνας 18» & «Εγώ, μια δούλα» στο Φεστιβάλ Αθηνών: Για τον φανερό και για τον κρυφό φασισμό

Για τις παραστάσεις «Μπουμπουλίνας 18» της Κίττυς Αρσένη, σε σκηνοθεσία Σοφίας Καραγιάννη και «Εγώ, μια δούλα» του Βαγγέλη Χατζηγιαννίδη, σε σκηνοθεσία Νίκου Χατζόπουλου, στην Πειραιώς 260 στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών. Κεντρική εικόνα: Από την παράσταση «Μπουμπουλίνας 18».

...
Τι διαβάζουμε τώρα; Πέντε κλασικά «τούβλα» για ένα μακρύ αναγνωστικό καλοκαίρι

Τι διαβάζουμε τώρα; Πέντε κλασικά «τούβλα» για ένα μακρύ αναγνωστικό καλοκαίρι

Ουγκό, Σταντάλ, Αν Μπροντέ, Αραγκόν και Αγκάθα Κρίστι: Πέντε κλασικά «τούβλα», πολυσέλιδα και βαριά, που στηρίζουν το μακρύ ελληνικό καλοκαίρι μας.

Γράφει η Φανή Χατζή

Πέντε χορταστικά βιβλία που κυκλοφόρησαν πρόσφατα, βαρι...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Τα μπλουζ της οδού Γκλιμπ Πόιντ σε πρόζα και στίχο» του Βρασίδα Καραλή (προδημοσίευση-βίντεο)

«Τα μπλουζ της οδού Γκλιμπ Πόιντ σε πρόζα και στίχο» του Βρασίδα Καραλή (προδημοσίευση-βίντεο)

Προδημοσιεύση αποσπάσματος από το βιβλίο του Βρασίδα Καραλή «Τα μπλουζ της οδού Γκλιμπ Πόιντ» (μτφρ. Σοφία Τρουλλινού), το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Petites Maisons. Μαζί, ένα πολύ προσωπικό βίντεο με τον συγγραφέα στο Σίδνεϊ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός ...

«Η κοιλάδα της αταξίας» του Φρήντριχ Ντύρρενματτ (προδημοσίευση)

«Η κοιλάδα της αταξίας» του Φρήντριχ Ντύρρενματτ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Φρήντριχ Ντύρρενματτ [Friedrich Dürrenmatt] «Η κοιλάδα της αταξίας» (σε νέα μτφρ. του Βασίλη Πατέρα, με επίμετρο της Πελαγίας Τσινάρη), το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Ροές.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός ...

«Με στέβια και αγαύη» του Γιώργου Μπουρονίκου (προδημοσίευση)

«Με στέβια και αγαύη» του Γιώργου Μπουρονίκου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βραβευμένο θεατρικό του Γιώργου Μπουρονίκου «Με στέβια και αγαύη», το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΖΕΝΙΕ: Συγγνώμη που θα ρωτήσω: Παιδιά δεν έχε...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τι διαβάζουμε τώρα; Πέντε κλασικά «τούβλα» για ένα μακρύ αναγνωστικό καλοκαίρι

Τι διαβάζουμε τώρα; Πέντε κλασικά «τούβλα» για ένα μακρύ αναγνωστικό καλοκαίρι

Ουγκό, Σταντάλ, Αν Μπροντέ, Αραγκόν και Αγκάθα Κρίστι: Πέντε κλασικά «τούβλα», πολυσέλιδα και βαριά, που στηρίζουν το μακρύ ελληνικό καλοκαίρι μας.

Γράφει η Φανή Χατζή

Πέντε χορταστικά βιβλία που κυκλοφόρησαν πρόσφατα, βαρι...

Τι διαβάζουμε τώρα; 15 βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που επανεκδόθηκαν πρόσφατα

Τι διαβάζουμε τώρα; 15 βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που επανεκδόθηκαν πρόσφατα

Δεκαπέντε βιβλία ελληνικής πεζογραφίας, πρόσφατα και παλιότερα, που εκδόθηκαν το προηγούμενο διάστημα.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστός

Δεκαπέντε βιβλία ελληνικής πεζογραφίας, πρόσφατα και παλιότερα, που εκδόθηκαν το προηγούμενο διάστημα, φέρνουν ξανά στις πρ...

Άγνωστες πτυχές της Ιστορίας, απλοί άνθρωποι, λοξές αφηγήσεις: Οκτώ ελληνικά μυθιστορήματα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα και ξεχωρίζουν

Άγνωστες πτυχές της Ιστορίας, απλοί άνθρωποι, λοξές αφηγήσεις: Οκτώ ελληνικά μυθιστορήματα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα και ξεχωρίζουν

Άγνωστες πτυχές της Ιστορίας ξεδιπλώνονται, ο παραλογισμός εισβάλλει, οι «απλοί» άνθρωποι παλεύουν κόντρα στις εξελίξεις, τους Άλλους και τους ίδιους τους εαυτούς τους – αυτά και πολλά ακόμα συναντάμε σε οκτώ μυθιστορήματα από Έλληνες συγγραφείς που κυκλοφόρησαν πρόσφατα.

Γράφει ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

12 Δεκεμβρίου 2024 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2024

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα: Εκατό καλά λογοτεχνικά βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2024 από τα πολλά περισσότερα που έπεσαν στα χέρια μας, με τη μεταφρασμένη πεζογρα

ΦΑΚΕΛΟΙ