Amin ATaleofTwoMuslims

Στη συζήτηση που έγινε προχθές στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση με θέμα «Τέχνη, Ελευθερία, Λογοκρισία» τέθηκαν πολλά ζητήματα και καταγράφησαν καίριοι προβληματισμοί.

Του Θωμά Συμεωνίδη

H συζήτηση που πραγματοποιήθηκε στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών με αντικείμενο το τρίπτυχο «Τέχνη, Ελευθερία, Λογοκρισία» και τέσσερα επιμέρους πάνελ «Λόγος Περί Ελευθερίας», «Ιερά και Όσια», «Επικίνδυνες Ιδέες», «Η Βουή του Πλήθους» έθεσε πολλά και κρίσιμα ζητήματα, ορίζοντας περισσότερο το πλαίσιο μιας προβληματικής και λιγότερο έναν κοινό τόπο συγκλίσεων και απαντήσεων. Μεταξύ αυτών των ζητημάτων ήταν η έννοια της αυτολογοκρισίας υπό τον φόβο της αποδοκιμασίας ή της δημόσιας κατακραυγής, τα όρια της κριτικής, η συνάρθρωση ΜΜΕ, διαδικτύου, θεσμών της τέχνης και χορηγών και κατά προέκταση το ζήτημα της συνάρθρωσης συμφερόντων και λογοκριτικών ερεισμάτων, η προσβολή της πολιτικής ορθότητας και τα όρια της πρόκλησης μέσω της τέχνης, ο όρος του σεβασμού ή όχι της τέχνης απέναντι σε συγκεκριμένες ευαισθησίες. 

Έγινε προφανές, με τον πλέον τραγικό τρόπο, ότι οι σύγχρονες δυτικές κοινωνίες τελούν υπό καθεστώς υψηλής πολιτισμικής διακινδύνευσης όπου πλέον το ζήτημα της ελευθερίας της έκφρασης δεν είναι απλώς υπόθεση μιας κοινωνίας, αλλά συναρθρώνεται με μια σειρά από γεωπολιτικούς παράγοντες. 

Μια πρώτη επισήμανση που μπορεί να γίνει είναι ότι με αφορμή το τρομοκρατικό χτύπημα στη σατυρική εφημερίδα Charlie Hebdo τον Ιανουάριο του 2015, έγινε προφανές, με τον πλέον τραγικό τρόπο, ότι οι σύγχρονες δυτικές κοινωνίες τελούν υπό καθεστώς υψηλής πολιτισμικής διακινδύνευσης όπου πλέον το ζήτημα της ελευθερίας της έκφρασης δεν είναι απλώς υπόθεση μιας κοινωνίας, αλλά συναρθρώνεται με μια σειρά από γεωπολιτικούς παράγοντες. Σε αυτό το πλαίσιο, η ελευθερία της έκφρασης δοκιμάζεται από σειρά ανταγωνιστικών αιτημάτων, όπως η πολιτική φρόνηση και σύνεση, η μη ενθάρρυνση της βίας και της έντασης. Γίνεται επίσης αντιληπτό ότι ο σεβασμός του άλλου, υπονομεύεται από την αδυναμία κατανόησής του, αλλά και τον διαφορετικό τρόπο με τον οποίο κάθε κοινότητα ορίζει, στην προκειμένη περίπτωση, το βλάσφημο. Ενδεικτικά, αναφέρθηκε από τον κύριο Ζουμπουλάκη το παράδειγμα της ισλαμιστικής παράδοσης όπου ο εικονισμός του Θεού συνιστά βαρύτατη βλασφημία, ενώ στον ορθόδοξο χριστιανισμό ισχύει το ακριβώς αντίθετο.  

Μια δεύτερη επισήμανση είναι ότι παρά το γεγονός ότι στις ευρωπαϊκές κοινωνίες η παρουσία της θρησκείας έχει υποχωρήσει, η κάθε κοινότητα παρόλα αυτά βρίσκει τρόπους να διακρίνει ανάμεσα στο «ιερό» και το «όσιο» της κάθε εποχής, διαμορφώνοντας άτυπα τα δικά της κριτήρια για αυτό που δεν μπορεί να προσβληθεί χωρίς να προκαλέσει πολλές και μεγάλες αντιδράσεις. Στη βάση αυτής της λογικής, μπορεί να ερμηνευτεί και η άποψη του κυρίου Αλιβιζάτου ότι είναι κρισιμότερης σημασίας το ζήτημα της εξατομίκευσης της ευθύνης των δικαστών παρά η ίδια η αλλαγή των νόμων. Γενικότερα, ο κύριος Αλιβιζάτος, λόγω ιδιότητας προφανώς, επιχείρησε να προσδιορίσει συγκεκριμένα κριτήρια για την οριοθέτηση του προσβλητικού λόγου και το μέγεθος του πόνου τον οποίο προκαλεί: Τον βαθμό εξατομίκευσής του, το πλαίσιο στο οποίο διατυπώνεται και ο αιφνιδιασμός (αν ξέρει ο θεατής τι θα δει, αν είναι προετοιμασμένος). Αξίζει σε αυτό το σημείο να αναφερθούμε και στην άποψη του Daniel Wetzel της ομάδας Rimini Protokoll σε τοποθέτησή του σχετικά με το αίτημα της πολιτικής ορθότητας από τη μία και τον κίνδυνο της αυτολογοκρισίας από την άλλη. Ο Wetzel αναφέρθηκε στο ζήτημα της καλλιτεχνικής φόρμας εντός του οποίου εντάσσεται η πραγμάτευση ενός ζητήματος. Ο ενδιάμεσος δρόμος ανάμεσα στην πολιτική ορθότητα και την αυτολογοκρισία είναι η δημιουργία ενός πλαισίου στο οποίο μπορείς να μιλήσεις για συγκεκριμένα πράγματα, χωρίς να θίγεις όσους δεν έχουν ενσωματωθεί σε αυτό το πλαίσιο.

logokrisia 3

Μια τρίτη επισήμανση, έχει να κάνει με την ανάγκη διάκρισης και εύστοχης χρήσης των εννοιών. Δεν είναι όλες οι περιπτώσεις αντίδρασης σε ένα έργο λογοκρισία, δεν είναι η ατεκμηρίωτη αποδοκιμασία κριτική, δεν είναι η ανταλλαγή προσβλητικών χαρακτηρισμών και η απόπειρα ισοπέδωσης του άλλου διάλογος. Η γενικευμένη χρήση εννοιών και η συνεχής επίκλησή τους καθιστά τις έννοιες κενές περιεχομένου και αδρανείς.

Θα είχε πραγματικά μεγάλο ενδιαφέρον να υπάρξουν αντίστοιχες πρωτοβουλίες στο μέλλον...

Είναι χαρακτηριστικό, πάντως, ότι στο πλαίσιο της συνάντησης δεν προσεγγίστηκε συστηματικά το ερώτημα τι είναι τέχνη και αυτό ακριβώς σχετίζεται με το ιδιαίτερο καθεστώς της τέχνης στις σύγχρονες κοινωνίες ως μιας μορφή έκφρασης και ενός χώρου όπου δοκιμάζονται αξίες, απόψεις, ιδέες, στάσεις, πεποιθήσεις. Δεν μπορεί να υπάρχει ένας ορισμός για την τέχνη και επομένως δεν μπορεί να οριστεί με έναν αξιωματικό τρόπο σε τι συνίσταται ακριβώς ένα καλό έργο τέχνης. Ενδεικτικά, ο εικαστικός Kris Verdonck διερωτώμενος τι είναι καλή τέχνη, απάντησε πως δεν έχει ορισμό. Επίσης, δεν υπήρξε μία συστηματική πραγμάτευση για τη σχέση της τέχνης με την κοινωνία, για τους διαφορετικούς τρόπους με τους οποίους εκδηλώνει ή θα έπρεπε να εκδηλώνει η τέχνη την κριτική της αιχμή, για την πολιτική διάσταση της τέχνης και τις λεπτές ισορροπίες που υπάρχουν ανάμεσα στην αυτονομία και την ετερονομία μιας καλλιτεχνικής πρακτικής, για τους τρόπους με τους οποίους μια ιδεολογία ενσωματώνεται και προβάλλεται ή αμφισβητείται μέσα από ένα έργο τέχνης. Ωστόσο όλα αυτά τα θέματα θίχθηκαν με τον έναν ή τον άλλο τρόπο και θα είχε πραγματικά μεγάλο ενδιαφέρον να υπάρξουν αντίστοιχες πρωτοβουλίες στο μέλλον όπου θα συνεχιστεί ο ιδιαίτερα επιτυχημένος διάλογος που ξεκίνησε με αφορμή την ημερίδα «Τέχνη, Ελευθερία, Λογοκρισία».

* O ΘΩΜΑΣ ΣΥΜΕΩΝΙΔΗΣ είναι συγγραφέας.

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Πλυντήρια» και εθνικά βαπτιστήρια – Διαβάζοντας τον Γιάννη Ατζακά δίπλα στην Κλερ Κίγκαν

«Πλυντήρια» και εθνικά βαπτιστήρια – Διαβάζοντας τον Γιάννη Ατζακά δίπλα στην Κλερ Κίγκαν

Σκέψεις για τέσσερα βιβλία του Γιάννη Ατζακά με όχημα και γέφυρα τα «Μικρά πράγματα σαν κι αυτά» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου, εκδ. Μεταίχμιο), της Κλερ Κίγκαν. Κεντρική εικόνα: Ο μικρός Φίλιππος Μηλίκας, στην ταινία «Θολός βυθός» της Ελένης Αλεξανδράκη.

Γράφει ο ...

Για έναν νέο ανθρωπισμό – Η επανεφεύρεση του μυθιστορήματος μετά τον μεταμοντερνισμό

Για έναν νέο ανθρωπισμό – Η επανεφεύρεση του μυθιστορήματος μετά τον μεταμοντερνισμό

Σκέψεις για την εξέλιξη του μυθιστορηματικού είδους και της λογοτεχνίας ανά τους αιώνες, καθώς και τη σημερινή θέση της, στην εποχή «μετά» τον μεταμοντερνισμό. Στην κεντρική εικόνα, ο Φρέντρικ Τζέιμσον (Fredric Jameson), θεωρητικός που μελέτησε αναλυτικά τον μεταμοντερνισμό. 

...
Τι είναι το διήγημα της μεταμυθοπλασίας;

Τι είναι το διήγημα της μεταμυθοπλασίας;

Τι είναι το διήγημα της μεταμυθοπλασίας; Μια προσπάθεια ορισμού, κατηγορίες μεταμυθοπλασίας και ενδεικτικά παραδείγματα.

Του Π. Ένιγουεϊ

Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή και ας μιλήσουμε για τον όρο «μεταμυθοπλασία», που...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Από το βιβλίο στην οθόνη»: «Ωρες» και «Επιστροφή στο Χάουαρντς Έντ» στον κήπο του ΕΛΙΒΙΠ – προβολές και συζητήσεις

«Από το βιβλίο στην οθόνη»: «Ωρες» και «Επιστροφή στο Χάουαρντς Έντ» στον κήπο του ΕΛΙΒΙΠ – προβολές και συζητήσεις

Στις 3 & 4 Ιουλίου, το ΕΛΙΒΙΠ και το Athens Open Air Film Festival παρουσιάζουν στον κήπο του ΕΛΙΒΙΠ στο Παλαιό Ψυχικό δύο ταινίες που βασίζονται στα μυθιστορήματα «Οι ώρες» του Μάικλ...

«Σωτηρία» της Χαράς Ρόμβη, σε σκηνοθεσία Θανάση Δόβρη – Μια λαμπρή στιγμή του Φεστιβάλ Αθηνών

«Σωτηρία» της Χαράς Ρόμβη, σε σκηνοθεσία Θανάση Δόβρη – Μια λαμπρή στιγμή του Φεστιβάλ Αθηνών

Για την παράσταση «Σωτηρία» της Χαράς Ρόμβη, σε σκηνοθεσία Θανάση Δόβρη, στην Πειραιώς 260 στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών.

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

Από το διήγημα «Σωτηρία» της Χαράς Ρόμβη ( ...

Τρία νόμπελ λογοτεχνίας στο Φεστιβάλ Αθηνών: «Η πόλη των τυφλών», «Τα χρόνια», «Η χορτοφάγος»

Τρία νόμπελ λογοτεχνίας στο Φεστιβάλ Αθηνών: «Η πόλη των τυφλών», «Τα χρόνια», «Η χορτοφάγος»

Τρία σπουδαία μυθιστορήματα συγγραφέων που έχουν τιμηθεί με Νόμπελ Λογοτεχνίας μεταφέρονται στο θεατρικό σανίδι από τρεις γυναίκες σκηνοθέτιδες σε παραστάσεις που θα δούμε τον Ιούλιο στο Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου. Πρόκειτα για τα: «Η πόλη των τυφλών» του Ζοζέ Σαραμάγκου, «Τα χρόνια» της Ανί Ερνό και «Η χορτοφάγο...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Κοίτα τα φώτα, αγάπη μου» της Ανί Ερνό (προδημοσίευση)

«Κοίτα τα φώτα, αγάπη μου» της Ανί Ερνό (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Ανί Ερνό [Annie Ernaux], «Κοίτα τα φώτα, αγάπη μου» (μτφρ. Ρίτα Κολαΐτη), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 24 Ιουνίου από τις εκδόσεις Μεταίχμιο 

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Τα σουπερμάρκετ και ο...

«Η απόδραση της τελείας» του Γιάννη Ζευγώλη (προδημοσίευση)

«Η απόδραση της τελείας» του Γιάννη Ζευγώλη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη νουβέλα του Γιάννη Ζευγώλη «Η απόδραση της τελείας», η οποία θα κυκλοφορήσει τις επόμενες ημέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Σας μάζεψα, αγαπημένα μου σημεία, όλα εδώ για να σας ανακοινώσω την ...

«Μου πέθανες» του Ζοζέ Λουίς Πεϊσότο (προδημοσίευση)

«Μου πέθανες» του Ζοζέ Λουίς Πεϊσότο (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αφήγημα του Πορτογάλου συγγραφέα Ζοζέ Λουίς Πεϊσότο [José Luís Peixoto], «Μου πέθανες» (μτφρ. Ζωή Καραμπέκιου), το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Μπήκα σ...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Επτά νέες ποιητικές συλλογές από τις εκδόσεις Βακχικόν

Επτά νέες ποιητικές συλλογές από τις εκδόσεις Βακχικόν

Επτά ποιητές και ποιήτριες παραδίδουν τους στίχους τους στο αναγνωστικό κοινό μέσα από τις νέες τους ποιητικές συλλογές που κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Book Press

Επτά ποιητικά βιβλία από τις εκδόσεις Βακχικόν. 

...
Τι διαβάζουμε τώρα; 10 πρόσφατα κουίρ βιβλία για τον «μήνα υπερηφάνειας»

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 πρόσφατα κουίρ βιβλία για τον «μήνα υπερηφάνειας»

Ιούνιος, μήνας υπερηφάνειας και διεκδικήσεων για τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα. Επιλέξαμε 10 βιβλία του 2025 με κουίρ χαρακτήρες που απομακρύνονται από τη στερεοτυπική αναπαράσταση και αποκτούν ρεαλιστικές διαστάσεις. Στην κεντρική εικόνα, έργο της κουίρ καλλιτέχνιδας των αρχών του 20ου αιώνα Gluck. 

Γράφει η ...

Τραύμα σε ψυχή και σώμα: Πέντε πρόσφατα δοκίμια ψυχανάλυσης που ξεχωρίζουν

Τραύμα σε ψυχή και σώμα: Πέντε πρόσφατα δοκίμια ψυχανάλυσης που ξεχωρίζουν

Πέντε μελέτες που κυκλοφόρησαν προσφάτα πραγματεύονται τη σχέση του νου με το σώμα, την έννοια του «τραύματος», αλλά και τη θέση της ψυχανάλυσης στον σύγχρονο κόσμο. Κεντρική εικόνα: Ο Σίγκμουντ Φρόιντ.

Γράφει ο Σόλωνας Παπαγεωργίου

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

12 Δεκεμβρίου 2024 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2024

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα: Εκατό καλά λογοτεχνικά βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2024 από τα πολλά περισσότερα που έπεσαν στα χέρια μας, με τη μεταφρασμένη πεζογρα

ΦΑΚΕΛΟΙ