elefantis360

Η καθημερινότητα ως πολιτική

Του Μιχάλη Μοδινού*

Λίγους μήνες πριν μας αφήσει προ πενταετίας −τον Μάιο του 2008−, ο εκδότης του ιστορικού περιοδικού «Ο Πολίτης» Άγγελος Ελεφάντης μού αφιέρωσε ένα από τα τελευταία του κείμενα. Επρόκειτο για ένα περί δασών άρθρο του που δημοσιεύθηκε σχεδόν ταυτόχρονα στα «Ενθέματα» της «Αυγής» και στον «Πολίτη». Οι αφιερώσεις σε άρθρα δεν συνηθίζονται –αυτό το ξέρουμε όλοι–, και πάντως δεν συνηθίζονταν από τον Άγγελο. Η χειρονομία με συγκίνησε καθώς είχα μόλις βγει από ένα σοβαρό χειρουργείο. Τότε δεν μπορούσα να ξέρω ότι θα αποκτούσε το νόημα ενός ύστατου χαιρετισμού. Εγώ είμαι ακόμη εδώ. Ανταποδίδω την χειρονομία.

Το ότι το πιο πάνω άρθρο αναφερόταν στα δάση δεν είναι άνευ σημασίας. Στις αρχές της δεκαετίας του ’80, κι ενώ οι ιδεολογικοί αγώνες έδιναν και έπαιρναν, ο «Πολίτης» εμπλούτισε την πολιτική προβληματική του με κείμενα που άπτονταν της καθημερινότητας: άρθρα για την πολεοδομία και τη χωροταξία, το κυκλοφοριακό και την αστικοποίηση, τη βιομηχανική και τη γεωργική ανάπτυξη, την υγεία και την περιφερειακή ανάπτυξη, τα δάση και τον τουρισμό ήρθαν να εμπλουτίσουν συστηματικά την κλασσική πολιτική –ιστορική– φιλολογική κατεύθυνση του περιοδικού. Το ιστορικό τεύχος 46 του Σεπτεμβρίου του 1981 που συνέπεσε με την «Αλλαγή» επικύρωσε με σαφή τρόπο αυτή την πορεία. Ο «Πολίτης» ήταν ένα εργαστήρι ιδεών που δεν υπηρετούσε απλώς την «υψηλή πολιτική» και τον θεωρητικό λόγο της αριστεράς, αλλά έμπαινε στα χωράφια της καθημερινότητας βουτώντας στα βαθιά νερά άλλων επιστημονικών ηπείρων και διευρύνοντας την πολιτική ατζέντα. Πολιτική γίνονταν τα σκουπίδια και το πράσινο, το νέφος και οι πυρκαγιές, η βιομηχανία και οι συνθήκες εργασίας. Μ’ έναν έμμεσο τρόπο, δηλωνόταν έτσι ότι δεν ενδείκνυται να περιμένουμε την κατάρρευση του καπιταλισμού για να ασχοληθούμε με όλα τα πιο πάνω∙ ότι αντίθετα, ασχολούμενοι συστηματικά μαζί τους μπορούσαμε να αλλάξουμε σταδιακά τον κόσμο. Μεταρρυθμισμός; Ίσως – πάντως επαναστατικός μεταρρυθμισμός.

Εννοείται ότι πνευματικός ηγέτης σ’ αυτό τον εμπλουτισμό της προβληματικής του περιοδικού ήταν, όπως πάντα, ο Άγγελος. «Κάποτε πιστεύαμε ότι αν είσαι καλός αριστερός, μπορείς να είσαι και καλός χειρουργός», μου έλεγε ένα ηλιόλουστο απόγευμα στην οδό Κέκροπος, στην Πλάκα, όπου στεγάζονταν τα γραφεία του περιοδικού, μετά από κάνα δυο τσίπουρα. «Τα αποτελέσματα τα ξέρουμε», είχε προσθέσει σκεφτικός. Ήταν λίγο πριν από τις δημοτικές εκλογές του ’90 και ο Άγγελος είχε στηρίξει ενθουσιωδώς την κοινή «κοκκινοπράσινη» κάθοδο στο Δήμο της Αθήνας. Πίστευε ακόμη στην αλλαγή της καθημερινότητάς μας. Πίστευε στην διαχείριση των σκουπιδιών ως βάση για την πολιτική. Πίστευε στα γήινα πράγματα. Είχα τη τιμή να είμαι επικεφαλής εκείνου του ψηφοδελτίου. Πήραμε 2% με αντιπάλους την Μελίνα και τον Τρίτση. Ο νεαρός τότε Συνασπισμός είχε επισήμως στηρίξει την Μελίνα. Δικαίωμά του, εννοείται...

modinos-quote1Του Άγγελου του άρεσε να μιλάει για τα δάση, τα βουνά, την ύπαιθρο, την ελληνική περιφέρεια. Είχα εκπλαγεί όταν είχε δεχθεί, αρχές του ’80, την δημοσίευση μερικών εξαντλητικών κειμένων μου για τους Δασικούς Πόρους, την Περιφερειακή Πολιτική, την Χωροταξία του Πηλίου και την Εκτροπή του Αχελώου. Με ενθάρρυνε να συνεχίσω. Μέσα του πάλευε πάντα με το μεγάλο ερώτημα του πώς και γιατί αποψιλώθηκε πληθυσμιακά και περιβαλλοντικά η ελληνική περιφέρεια. Έγραψε και ο ίδιος πολλά σχετικά κείμενα. Του άρεσε να μιλάει για τη Μήλο και την Ευρυτανία, για τον Θεσσαλικό Κάμπο και τα ποτάμια της Μακεδονίας. Πρότεινε διαρκώς βιβλία, σε βοηθούσε να ξαναανακαλύψεις τους παλιούς. Παρά το ότι είχε μια δικαιολογημένη καχυποψία προς την οικολογική σκέψη ως διαφεύγουσα από το κλασσικό μαρξικό σχήμα παραγωγικές δυνάμεις /σχέσεις παραγωγής, ήταν εκείνος που έγραψε ένα έξοχο σύντομο κείμενο στον Δεκαπενθήμερο Πολίτη για την ιστορία του περιβαλλοντικού κινήματος και τη σχέση του με την αριστερά, το Μάη του ’68 και την ριζοσπαστική κριτική της ανάπτυξης. Πολλά από όσα γράφτηκαν στη συνέχεια από εμένα και άλλους βασίσθηκαν σ’ αυτό το κείμενο. Όπως άλλωστε και σε ένα προγενέστερο προφητικό κείμενο του Αριστείδη Μπαλτά που καταλόγιζε στο οικολογικό κίνημα τη θεμελιώδη υπόθεση εργασίας του: ότι η κοινωνία είναι οικοσύστημα. Όμως ο Άγγελος κατανοούσε σε βάθος ότι η κριτική του καπιταλισμού και η κριτική της ανάπτυξης δομούσαν δύο διαφορετικές κατευθύνσεις στην ριζοσπαστική αριστερή σκέψη. Γι’ αυτό, τον Οκτώβρη του ’84, τη βραδιά που ανακοινωνόταν η ίδρυση της Νέας Οικολογίας και αναλάμβανα εκδότης της μού είπε με ελαφρά παλλόμενη φωνή: «Από ΄δω και πέρα θα είμαστε ιδεολογικοί αντίπαλοι». Καταλάβαινα καλά τι εννοούσε.

Ο «Πολίτης» φιλοξένησε έκτοτε σπουδαία θεωρητικά κείμενα για τη σχέση αριστεράς και οικολογίας. Ατυχώς, η επί δεκαπενταετία –μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του ‘90– αποκλειστική ενασχόλησή μου με την Νέα Οικολογία δεν μου επέτρεπε να συμβάλω ιδιαίτερα από τις στήλες του «Πολίτη» στις σχετικές συζητήσεις. Όμως ήμουν παρών, σε μια παράλληλη πορεία, αναζητώντας τα σημεία σύγκλισης των δύο ρευμάτων, πάντα υπό την καθοδηγητική σκιά του Άγγελου. Και διαπράττοντας τα δικά μου λάθη – για τα οποία φέρω φυσικά την αποκλειστική ευθύνη.

modinos-quote2Πίσω όμως από τις μεγάλες θεωρίες κρύβονται καλά οι ανθρώπινες ευαισθησίες. Συχνά, πίσω από τις αποτυχίες των μεγάλων αφηγήσεων κρύβονται οι συγκρούσεις της καθημερινότητας. Ο Άγγελος Ελεφάντης τα γνώριζε καλά όλα αυτά, αλλά παρέμεινε πιστός στον θεσμικό του ρόλο: του πνευματικού καθοδηγητή της Αριστεράς. Περήφανος, μού απαριθμούσε λίγους μήνες προ του τέλους του εκατοντάδες ή και χιλιάδες ανθρώπους που πρωτοεμφανίστηκαν στον «Πολίτη» για να γίνουν στην συνέχεια πανεπιστημιακοί, δημοσιογράφοι, πολιτικοί. Αυτό που δεν έλεγε, για λόγους σεμνότητας, ήταν πως οι επάλληλοι κύκλοι που δημιούργησε η αρθρογραφία στον «Πολίτη» επέδρασε αποφασιστικά στην πνευματική παραγωγή και τις πολιτικές διεργασίες σ’ αυτό τον τόπο επί τρεισήμισι συναπτές δεκαετίες. Χωρίς καμιά αμφιβολία, υπήρξε ο κατ΄ εξοχήν πνευματικός καθοδηγητής δύο γενεών ανθρώπων και θα παραμείνει μέσω του έργου του για πολλά ακόμη χρόνια. Χαρακτήρισε μια ολόκληρη εποχή μη διστάζοντας να τοποθετηθεί στα καθημερινά, να μπλέξει με τα τετριμμένα, ν’ ανασκαλέψει τα κακώς κείμενα.

politis-23neo1Ο Άγγελος Ελεφάντης δεν έγραψε ακαδημαϊκά pαpers, γι’ αυτό και δεν έγινε πανεπιστημιακός. Διατήρησε μέχρι τέλους την πνευματική του ανεξαρτησία, γεγονός που αντανακλάται στο ρέον, ζωντανό, ενίοτε πολεμικό ύφος της γραφής του, μέσω της οποίας ανήγαγε τα απλά και τετριμμένα σε μείζονα ζητήματα της καθημερινότητάς μας. Ουδέποτε πάντως κατηγόρησε τους συντρόφους που υπέταξαν ιδεολογία και επιστημονική κατάρτιση στη θεσιθηρία και τον ακαδημαϊκό ανταγωνισμό. Ουδέποτε επέτρεψε να εκδηλωθεί πικρία για τα εκατομμύρια που απορροφούνταν σε αμφιβόλου ποιότητας ερευνητικά προγράμματα, για τη μανιώδη καταδίωξη των περίφημων «κοινοτικών κονδυλίων», για τη μετατροπή της πνευματικής παραγωγής σε δημοσιεύσεις με το μέτρο. Ο Άγγελος, ασκητικός και μονήρης, αντιπάλευε φαντάσματα στον χώρο των ιδεών. Ως το τέλος παρέμεινε δάσκαλος, ζώντας την καθημερινότητά του ως πολιτική κι επιχειρώντας να την εμπλουτίσει με λίγο κρασί, μια χορτόπιτα και πολλή συζήτηση για μακρινά ταξίδια. «»

* Ο Μιχάλης Μοδινός είναι περιβαλλοντολόγος και συγγραφέας. Το τελευταίο του βιβλίο, το μυθιστόρημα "Η σχεδία", κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Καστανιώτη. 

 

ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ ΑΓΓΕΛΟΥ ΕΛΕΦΑΝΤΗ

politeia-link 

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Είναι ο νέος Σούπερμαν «υπερβολικά woke»; Μια αναδρομή στην έντυπη ιστορία του φανερώνει έναν ήρωα διαφορετικό από τα στερεότυπα

Είναι ο νέος Σούπερμαν «υπερβολικά woke»; Μια αναδρομή στην έντυπη ιστορία του φανερώνει έναν ήρωα διαφορετικό από τα στερεότυπα

Με αφορμή την κυκλοφορία της πρόσφατης ταινίας «Superman» (2025) και τον ισχυρισμό ορισμένων πως η νέα εκδοχή «παραείναι woke», διατρέχουμε την έντυπη ιστορία του ήρωα, ο οποίος ανέκαθεν πρέσβευε τις αξίες της δικαιοσύνης και της βοήθειας προς τους καταπιεσμένους. 

Γράφει ο Αντώνης Γουλιανός ...

Με αφορμή την «Αντιγόνη» του Ράσε, ένας ζωντανός διάλογος ανάμεσα στους Δημήτρη Δημητριάδη και Νίκο Ξένιο

Με αφορμή την «Αντιγόνη» του Ράσε, ένας ζωντανός διάλογος ανάμεσα στους Δημήτρη Δημητριάδη και Νίκο Ξένιο

Η κριτική του Νίκου Ξένιου για την παράσταση της «Αντιγόνης» του Ούλριχ Ράσε, άνοιξε μια ευρύτερη συζήτηση με τον Δημήτρη Δημητριάδη για την προσέγγιση των κλασικών κειμένων από σύγχρονους σκηνοθέτες. Πόσα δικαιώματα πάνω στο κείμενο έχει ο σκηνοθέτης; Ποια είναι τα όρια της καλλιτεχνικής έκφρασης; Αυτά κα...

«Πλυντήρια» και εθνικά βαπτιστήρια – Διαβάζοντας τον Γιάννη Ατζακά δίπλα στην Κλερ Κίγκαν

«Πλυντήρια» και εθνικά βαπτιστήρια – Διαβάζοντας τον Γιάννη Ατζακά δίπλα στην Κλερ Κίγκαν

Σκέψεις για τέσσερα βιβλία του Γιάννη Ατζακά με όχημα και γέφυρα τα «Μικρά πράγματα σαν κι αυτά» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου, εκδ. Μεταίχμιο), της Κλερ Κίγκαν. Κεντρική εικόνα: Ο μικρός Φίλιππος Μηλίκας, στην ταινία «Θολός βυθός» της Ελένης Αλεξανδράκη.

Γράφει ο ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Δάφνες και πικροδάφνες» των Κεχαΐδη/Χαβιαρά, σε σκηνοθεσία Μάνου Καρατζογιάννη

«Δάφνες και πικροδάφνες» των Κεχαΐδη/Χαβιαρά, σε σκηνοθεσία Μάνου Καρατζογιάννη

Η θρυλική πολιτική σάτιρα «Δάφνες και πικροδάφνες» των Κεχαΐδη/Χαβιαρά, σε σκηνοθεσία Μάνου Καρατζογιάννη, από το ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ Καλαμάτας.

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

Είναι αξιοσημείωτο το γεγονός πως το ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ Καλαμάτας τιμά τ...

«Ένας Αιγύπτιος, ένας Βαβυλώνιος και ένας Βίκινγκ μπαίνουν σε ένα μπαρ» του Θεόδωρου Παπακώστα – Μιλώντας για την ιστορία και τη μυθολογία με μια φίλη στο ποτό σας

«Ένας Αιγύπτιος, ένας Βαβυλώνιος και ένας Βίκινγκ μπαίνουν σε ένα μπαρ» του Θεόδωρου Παπακώστα – Μιλώντας για την ιστορία και τη μυθολογία με μια φίλη στο ποτό σας

Για το δοκίμιο εκλαϊκευμένης ιστορίας του Θεόδωρου Παπακώστα «Ένας Αιγύπτιος, ένας Βαβυλώνιος και ένας Βίκινγκ μπαίνουν σε ένα μπαρ» (εκδ. Key Books).

Γράφει ο Σόλωνας Παπαγεωργίου

Στο δοκίμιο του ...

«Μπουμπουλίνας 18» & «Εγώ, μια δούλα» στο Φεστιβάλ Αθηνών: Για τον φανερό και για τον κρυφό φασισμό

«Μπουμπουλίνας 18» & «Εγώ, μια δούλα» στο Φεστιβάλ Αθηνών: Για τον φανερό και για τον κρυφό φασισμό

Για τις παραστάσεις «Μπουμπουλίνας 18» της Κίττυς Αρσένη, σε σκηνοθεσία Σοφίας Καραγιάννη και «Εγώ, μια δούλα» του Βαγγέλη Χατζηγιαννίδη, σε σκηνοθεσία Νίκου Χατζόπουλου, στην Πειραιώς 260 στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών. Κεντρική εικόνα: Από την παράσταση «Μπουμπουλίνας 18».

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Τα μπλουζ της οδού Γκλιμπ Πόιντ σε πρόζα και στίχο» του Βρασίδα Καραλή (προδημοσίευση-βίντεο)

«Τα μπλουζ της οδού Γκλιμπ Πόιντ σε πρόζα και στίχο» του Βρασίδα Καραλή (προδημοσίευση-βίντεο)

Προδημοσιεύση αποσπάσματος από το βιβλίο του Βρασίδα Καραλή «Τα μπλουζ της οδού Γκλιμπ Πόιντ» (μτφρ. Σοφία Τρουλλινού), το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Petites Maisons. Μαζί, ένα πολύ προσωπικό βίντεο με τον συγγραφέα στο Σίδνεϊ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός ...

«Η κοιλάδα της αταξίας» του Φρήντριχ Ντύρρενματτ (προδημοσίευση)

«Η κοιλάδα της αταξίας» του Φρήντριχ Ντύρρενματτ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Φρήντριχ Ντύρρενματτ [Friedrich Dürrenmatt] «Η κοιλάδα της αταξίας» (σε νέα μτφρ. του Βασίλη Πατέρα, με επίμετρο της Πελαγίας Τσινάρη), το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Ροές.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός ...

«Με στέβια και αγαύη» του Γιώργου Μπουρονίκου (προδημοσίευση)

«Με στέβια και αγαύη» του Γιώργου Μπουρονίκου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βραβευμένο θεατρικό του Γιώργου Μπουρονίκου «Με στέβια και αγαύη», το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΖΕΝΙΕ: Συγγνώμη που θα ρωτήσω: Παιδιά δεν έχε...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τι διαβάζουμε τώρα; Πέντε κλασικά «τούβλα» για ένα μακρύ αναγνωστικό καλοκαίρι

Τι διαβάζουμε τώρα; Πέντε κλασικά «τούβλα» για ένα μακρύ αναγνωστικό καλοκαίρι

Ουγκό, Σταντάλ, Αν Μπροντέ, Αραγκόν και Αγκάθα Κρίστι: Πέντε κλασικά «τούβλα», πολυσέλιδα και βαριά, που στηρίζουν το μακρύ ελληνικό καλοκαίρι μας.

Γράφει η Φανή Χατζή

Πέντε χορταστικά βιβλία που κυκλοφόρησαν πρόσφατα, βαρι...

Τι διαβάζουμε τώρα; 15 βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που επανεκδόθηκαν πρόσφατα

Τι διαβάζουμε τώρα; 15 βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που επανεκδόθηκαν πρόσφατα

Δεκαπέντε βιβλία ελληνικής πεζογραφίας, πρόσφατα και παλιότερα, που εκδόθηκαν το προηγούμενο διάστημα.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστός

Δεκαπέντε βιβλία ελληνικής πεζογραφίας, πρόσφατα και παλιότερα, που εκδόθηκαν το προηγούμενο διάστημα, φέρνουν ξανά στις πρ...

Άγνωστες πτυχές της Ιστορίας, απλοί άνθρωποι, λοξές αφηγήσεις: Οκτώ ελληνικά μυθιστορήματα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα και ξεχωρίζουν

Άγνωστες πτυχές της Ιστορίας, απλοί άνθρωποι, λοξές αφηγήσεις: Οκτώ ελληνικά μυθιστορήματα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα και ξεχωρίζουν

Άγνωστες πτυχές της Ιστορίας ξεδιπλώνονται, ο παραλογισμός εισβάλλει, οι «απλοί» άνθρωποι παλεύουν κόντρα στις εξελίξεις, τους Άλλους και τους ίδιους τους εαυτούς τους – αυτά και πολλά ακόμα συναντάμε σε οκτώ μυθιστορήματα από Έλληνες συγγραφείς που κυκλοφόρησαν πρόσφατα.

Γράφει ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

12 Δεκεμβρίου 2024 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2024

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα: Εκατό καλά λογοτεχνικά βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2024 από τα πολλά περισσότερα που έπεσαν στα χέρια μας, με τη μεταφρασμένη πεζογρα

ΦΑΚΕΛΟΙ