ryoji-ikeda-transfinite250

Του Νίκου Σκιαδόπουλου *

Τις τελευταίες δεκαετίες ιστορικοί και φιλόσοφοι των επιστημών κατάφεραν να κλονίσουν μια διαδεδομένη πεποίθηση: ότι οι επιστήμες αναπτύσσονται ανεξάρτητα από πολιτικές και κοινωνικές συνισταμένες.

Η ανάδειξη των αξιακών στοιχείων που επιδρούν στην ανάπτυξη των επιστημών (από τον αυθαίρετο χαρακτήρα των θεωρητικών επιλογών μέχρι τη χρηματοδότηση επιστημονικών προγραμμάτων), άνοιξε έτσι το δρόμο για τη μελέτη της σχέσης ανάμεσα σε επιστήμη, τεχνολογία και κοινωνία. Σήμερα, είμαστε πλέον διατεθειμένοι να παραδεχτούμε πως οι τομείς αυτοί δεν διαχωρίζονται με ορατά ή αόρατα πέπλα, αλλά μετασχηματίζονται μέσα από μια σχέση αμοιβαίας διαμόρφωσης που συχνά γίνεται αντικείμενο δημόσιου διαλόγου. Και ενώ ζητήματα που αφορούν τη σχέση των θετικών επιστημών με την κοινωνία έχουν απασχολήσει ευρέως τη δημόσια σφαίρα, για την κοινωνική επιστήμη των οικονομικών τηρείται σιγή ιχθύος. Εν μέσω παγκόσμιας οικονομικής κρίσης η πλειοψηφία των πολιτών ανά την υφήλιο αγνοεί τα θεμελιώδη διακυβεύματα μιας επιστήμης από την οποία θα περιμέναμε να είχε προβλέψει το κραχ του 2008 – αν βέβαια η πρόβλεψη εξακολουθεί να αποτελεί κριτήριο επιστημονικότητας…

Τι γνωρίζουμε για τα οικονομικά; Το εν λόγω ερώτημα δεν θα μπορούσε να αξιώνει τη γνώση των μη-ειδημόνων πάνω σε τεχνικά ζητήματα. Εντούτοις, δεν χρειάζεται να είναι κανείς ειδικός για να γνωρίζει τις θέσεις μιας επιστήμης εν πολλοίς υπεύθυνης για καίριες αποφάσεις και πρακτικές «κοινωνικής μηχανικής» (social engineering). Είναι άραγε οι «βεβαιότητες» των οικονομικών τόσο αναντίρρητες που δεν χρειάζεται τις συζητάμε;[i] Και πόσο γόνιμος είναι ένας διαχωρισμός ανάμεσα σε ειδήμονες-τεχνοκράτες και σε αδαείς πολίτες; Δεν θα έπρεπε ένας «ενεργός πολίτης», ανεξαρτήτου πολιτικής απόχρωσης, να γνωρίζει επί τη βάσει ποιάς γνώσης κυβερνάται και κατά πόσον αυτή είναι επιδεκτική αντιρρήσεων ή ακόμη και διαψεύσεων;

Η φιλοσοφία αλλά και η ίδια η επαγγελματική ηθική της επιστήμης διδάσκουν πως και οι «θετικότερες» των επιστημών είναι επιδεκτικές διάψευσης – ειδάλλως θα είχαμε να κάνουμε με δόγματα. Εντούτοις, τα οικονομικά είναι ίσως η μοναδική κοινωνική επιστήμη που διατελεί σε ένα καθεστώς θεωρητικού μονοπωλίου, το οποίο την καθιστά σχεδόν de facto αδιάψευστη. Διότι, ενώ οι υπόλοιπες κοινωνικές επιστήμες διδάσκονται σε ένα ακαδημαϊκό πλαίσιο που σέβεται στοιχειωδώς τον πλουραλισμό των διαφορετικών προσεγγίσεων, στα οικονομικά στα πανεπιστήμια κυριαρχεί σχεδόν απόλυτα μια και μοναδική σχολή σκέψης: εκείνη των λεγόμενων «νεοκλασικών» οικονομικών. Κάθε άλλη σχολή  (μαρξιστές, αυστριακοί, ιστορική σχολή, θεσμικά οικονομικά, μετά-κεϋνσιανοί, εξελικτικοί οικονομολόγοι, νευροοικονομικά, οικονομικά της πολυπλοκότητας) έχει εξοβελιστεί (με ελάχιστες εξαιρέσεις) ως αντιεπιστημονική, μη «ακριβής» ή μη επαρκώς «τυποποιημένη». Παρατηρείται, λοιπόν, ένα σοβαρό έλλειμμα αντιπροσώπευσης των προσεγγίσεων μιας επιστήμης που βρίσκεται στην καρδιά πολιτικών αποφάσεων. Πως δικαιολογείται;

Η θεσμική κυριαρχία των νεοκλασικών οικονομικών οφείλει πολλά τόσο στις θεωρητικές της αξιώσεις όσο και στα μεθοδολογικά της εργαλεία. Όσον αφορά τις πρώτες, η εν λόγω σχολή αποσχίστηκε από τις σύγχρονές της ως μια «θετική» κοινωνική επιστήμη που αναλύει απτά οικονομικά γεγονότα, διαχωρίζοντάς τα από τις ηθικές-πολιτικές αξίες και τους θεσμούς που τα περιβάλλουν. Το 1932, σε ένα από τα ιδρυτικά της κείμενα, ο Lionel Robbins δηλώνει πως τα θεμελιώδη αξιώματα της οικονομικής επιστήμης ουδόλως έχουν να κάνουν με τις αξίες που ενίοτε καθοδηγούν την οικονομική πράξη. Αντιθέτως, αναφέρονται σε απτά οικονομικά γεγονότα που υπερβαίνουν πολιτικά χρωματισμένες έννοιες όπως η «κοινωνική τάξη» και το «συμφέρον».  Η θετικιστική αυτή προσέγγιση είναι χαρακτηριστική του τρόπου με τον οποίον τα νεοκλασικά οικονομικά διαχωρίζουν ολόκληρα πεδία γνώσης (όπως οι αγορές) από τις ιστορικές και κοινωνικές τους καταβολές, αναλύοντάς τα επί τη βάσει «ενδογενών» και πλήρως αφαιρετικών παραγόντων (π.χ. εταιρίες και καταναλωτές που λειτουργούν εξ ορισμού κατά πανομοιότυπο τρόπο).

ryoji-ikeda-transfiniteΟ θεωρητικός αυτός διαχωρισμός αξιών και «απτών» γεγονότων αντανακλάται στη χρήση τεχνικών εργαλείων. Η εισαγωγή των μαθηματικών στις κοινωνικές επιστήμες έγινε (εσφαλμένα) συνώνυμο των νεοκλασικών οικονομικών, ως εάν να ήταν αδύνατον μαθηματικές σχέσεις να περιγράψουν την πολυπλοκότητα που χαρακτηρίζει ιστορικές και κοινωνικές διαδικασίες (θέση την οποία αμφισβητούν τα σύγχρονα «οικονομικά της πολυπλοκότητας»). Ως εκ τούτου, ο μαθηματικός φορμαλισμός συνδέθηκε με μοντέλα στατικά και μονάδες ανάλυσης που πόρρω απέχουν από την πραγματικότητα. Συχνά τα μαθηματικά αξιώματα των οικονομικών[ii] έγιναν αντικείμενο υπεράσπισης ως «εργαλειακές υποθέσεις», που αντλούν την ισχύ τους περισσότερο από την προβλεπτική τους ικανότητα παρά από τη σχέση τους με πραγματικές συμπεριφορές καταναλωτών, εταιριών, τιμών και αγορών. Το εν λόγω επιχείρημα (που βρήκε την πανηγυρική του διατύπωση από τον Milton Friedman το 1953) απετέλεσε για δεκαετίες σοβαρό ανάχωμα για μια αποφασιστική διάψευση των νεοκλασικών οικονομικών. Τουλάχιστον μέχρι προσφάτως…

Μετά την χρηματοοικονομική κρίση του 2008 κοινωνικοί επιστήμονες αλλά και «ετερόδοξοι» οικονομολόγοι αμφισβήτησαν την πρωτοκαθεδρία των νεοκλασικών οικονομικών. Το γεγονός ότι η κρίση δεν προβλέφθηκε και ότι τα ίδια τα νεοκλασικά οικονομικά δεν εμπεριέχουν μια θεωρία ενδοσυστημικής κρίσης, απετέλεσαν αφορμές για ένα ευρύ κύμα κριτικής. Στο στόχαστρο βρέθηκαν μεθοδολογικά χαρακτηριστικά (π.χ. η ακραία αξιωματική μέθοδος), γενικές θεωρητικές υποθέσεις (π.χ. η ορθολογικότητα καταναλωτών και εταιριών), μεθοδολογικά εργαλεία (η διαδεδομένη χρήση της συγκριτικής στατιστικής) αλλά και εξωγενείς παράγοντες (χρηματοδότηση, δημοσιότητα). Κάποιοι «μη-ορθόδοξοι» οικονομολόγοι (όπως ο Αυστραλός κεϋνσιανός Steve Keen και μέσω αυτού ο μέντοράς του Hyman Minsky, μαθητής του Schumpeter) διεκδίκησαν την πρόβλεψη της οικονομικής κρίσης, ενώ δημοφιλείς οικονομολόγοι όπως ο Paul Krugman δήλωσαν ευθέως την ανάγκη επιστροφής στον Keynes. Εντούτοις, παρά τον εξωθεσμικό θόρυβο, ο κλάδος των ακαδημαϊκών οικονομικών ούτε θορυβήθηκε, ούτε έσπευσε να αναθεωρήσει τις θέσεις του. Ποια σημασία θα είχε μια παρόμοια παραδοχή;

Σε αντίθεση με την εδραιωμένη πεποίθηση των νεοκλασικών πως οι αξίες δεν υπεισέρχονται στην επιστημονική ανάλυση, μέρος της όψιμης κριτικής στέκεται ακριβώς στη σχέση αξιών και οικονομικής επιστήμης. Έτσι, η αποτυχία πρόβλεψης της οικονομικής κρίσης αποδίδεται σε ένα σύστημα γνώσης που εν τέλει επιλέγει να αγνοήσει τη συστημική δυνατότητα παρόμοιων χρηματοπιστωτικών συμβάντων (τα οποία αποδίδονται συνήθως και ως εκ δια μαγείας σε «εξωγενή» σοκ). Αλλά και σε επίπεδο οικονομικών πολιτικών εξακολουθούμε να επενδύουμε τις ελπίδες μας σε θεσμούς όπως το ΔΝΤ που εν πολλοίς επιλέγουν να βασίσουν τις παρεμβάσεις τους σε νεοκλασικές θεωρίες ανάπτυξης. Τι αξία έχει, λοιπόν, μια πολιτική απόφαση όταν το περιεχόμενό της θεμελιώνεται σε υποθέσεις τις οποίες δεν μπορούμε επαρκώς να ελέγξουμε; Πόσο εξαρτημένοι είμαστε από την ρητορική πολιτικών και ΜΜΕ πάνω σε ζητήματα που απαιτούν όχι απλά το άνοιγμα των ειδημόνων προς την κοινωνία, αλλά και την δίκαια εκπροσώπησή τους σε επίπεδο θέσεων και σχολών σκέψης (περιπτώσεις οικονομολόγων-αναλυτών όπως ο Γιάννης Βαρουφάκης και ο Δημήτρης Καζάκης αποτελούν φωτεινές εξαιρέσεις, τόσο σε επίπεδο ακαδημαϊκού λόγου όσο και σε επίπεδο προβολής); Εν τέλει πόσο δημοκρατικός είναι ένας καίριος ακαδημαϊκός θεσμός (τα πανεπιστήμια, όσον αφορά τα Οικονομικά) όταν λειτουργεί επί τη βάσει θεωρητικών μονοπωλίων;

Η λειτουργία της δημοκρατίας δεν περιορίζεται απλά και μόνον σε ένα σύστημα πολιτικής αντιπροσώπευσης. Στον βαθμό που επιστήμες και τεχνικές διαμορφώνουν το περιεχόμενο αποφάσεων που καλούμαστε να εγκρίνουμε δια της ψήφου μας, οφείλουμε τουλάχιστον να γνωρίζουμε τις βασικές τους αρχές. Η ακαδημαϊκή κοινότητα πρέπει να λάβει στα σοβαρά το διαμεσολαβητικό ρόλο και την ιδιάζουσα θέση της: ανάμεσα στις μορφές εξουσίας που επενδύει και στο κοινωνικό σώμα όπου οι μορφές αυτές ασκούνται, τις περισσότερες φορές δίχως ουσιώδη συναίνεση. Σε μια δημοκρατική κοινωνία όπου η οικονομία εξακολουθεί να είναι πολιτική, η γνώση επί των αρχών της οφείλει να διανέμεται ως δημόσιο αγαθό.

* Ο Ν. Σκιαδόπουλος σπούδασε φιλολογία και φιλοσοφία των επιστημών στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και φιλοσοφία και μεθοδολογία των οικονομικών στο Πανεπιστήμιο Erasmus του Rotterdam.



[i] Για να αναφερθώ σε ένα γνωστό μας παράδειγμα, μια πολιτική «περικοπών» με στόχο την «ανάπτυξη» προβάλλει το επιχείρημα πως η μείωση μισθών αποτελεί μέθοδο ανάκαμψης μιας οικονομίας σε ύφεση. Το εν λόγω επιχείρημα να βασίζεται στη (νεοκλασική) «βεβαιότητα» πως η απασχόληση ούτως ή άλλως μειώνεται όταν οι μισθοί υπερβαίνουν την τιμή εκκαθάρισης της αγοράς. Η βεβαιότητα αυτή, ωστόσο, αφήνει εκτός πολλούς παράγοντες οι οποίοι θα μπορούσαν να ανασχέσουν την πολυπόθητη «ανάπτυξη» -ένας εκ των οποίων είναι, σύμφωνα με τον Keynes, η αδυναμία των οικονομικών φορέων να προσαρμοστούν επιτυχώς στις νέες αυτές, κατά τα άλλα «ευνοϊκές», συνθήκες. Έτσι, μια κάθετη πτώση των μισθών θα μπορούσε να οδηγήσει σε ένα «αρνητικό» ισοζύγιο υποαπασχόλησης.

[ii] Π.χ. τα αξιώματα της θεωρίας του καταναλωτή, που περιγράφουν έναν καταναλωτή υπέρ-λογικό ο οποίος κατορθώνει να κάνει πάντα την καλύτερη επιλογή που του επιτρέπει το πορτοφόλι του.

 

 

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Αυτός ήταν ο Κώστας...» – Λίγα λόγια για τον Κώστα Παπαϊωάννου από τον Άγγελο Στάγκο

«Αυτός ήταν ο Κώστας...» – Λίγα λόγια για τον Κώστα Παπαϊωάννου από τον Άγγελο Στάγκο

Το βράδυ της Δευτέρας 11 Μαρτίου, δύο χρόνια από τον θάνατο του δημοσιογράφου και εκδότη της εφημερίδας «Το Ποντίκι» (1979-2005), Κώστα Παπαϊωάννου (1938-2022), διοργανώθηκε στην Ένωση Συντακτών τιμητική εκδήλωση στη μνήμη του. Βασικοί ομιλητές ήταν οι (από αριστερά στη φωτογραφία) Μιχάλης Ιγνατίου, Αλέξης Παπαχελάς...

Η θεραπευτική και σωτηριακή διάσταση της Αισθητικής

Η θεραπευτική και σωτηριακή διάσταση της Αισθητικής

Η ικανότητα της Αισθητικής είναι να αποδιώχνει το κακό και μέσω της εμπειρίας του ωραίου να οδηγεί τους ανθρώπους σε αυτοαποκαλύψεις, σε γνωστικές περιπέτειες, αλλά και σε ιατρικές θεραπείες. Κεντρική εικόνα: O Δαβίδ του Μιχαήλ Άγγελου ©Wikipedia. 

Γράφει ο Δημο...

«Λογοτεχνικά περιοδικά»: Ποια είναι, ποιο το στίγμα τους, ποιοι τα βγάζουν – Μια απόπειρα καταγραφής των λογοτεχνικών περιοδικών που κυκλοφορούν σήμερα σε έντυπη μορφή

«Λογοτεχνικά περιοδικά»: Ποια είναι, ποιο το στίγμα τους, ποιοι τα βγάζουν – Μια απόπειρα καταγραφής των λογοτεχνικών περιοδικών που κυκλοφορούν σήμερα σε έντυπη μορφή

Σαράντα πέντε λογοτεχνικά περιοδικά: Τα μακροβιότερα, τα καινούργια, τα σπάνια. Μια απόπειρα καταγραφής των λογοτεχνικών και βιβλιολογικών περιοδικών που κυκλοφορούν σήμερα σε έντυπη μορφή, παρουσιάζοντας το πρώτο και το τελευταίο τεύχος από το καθένα. Μια αναδρομή, επίσης, σε ορισμένα από τα σημαντικότερα, που...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

Η νικήτρια του βραβείου Women's Prize για non-fiction βιβλία θα ανακοινωθεί στις 13 Ιουνίου. Κεντρική εικόνα, μια από τις υποψήφιες για το βραβείο: η συγγραφέας και αρθρογράφος Ναόμι Κλάιν © The University of British Columbia.

Επιμέλεια: Book Press

...
Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Ο «Νευρομάντης» του Ουίλιαμ Γκίμπσον μεταφέρεται στην οθόνη: μεγάλο συνδρομητικό κανάλι ανακοίνωσε ότι αγόρασε τα δικαιώματα

Ο «Νευρομάντης» του Ουίλιαμ Γκίμπσον μεταφέρεται στην οθόνη: μεγάλο συνδρομητικό κανάλι ανακοίνωσε ότι αγόρασε τα δικαιώματα

Το πασίγνωστο μυθιστόρημα του «πατέρα» του Cyberpunk Ουίλιαμ Γκίμπσον [William Gibson] «Νευρομάντης» αναμένεται να γίνει σειρά 10 επεισοδίων από το συνδρομητικό κανάλι Apple TV. Κεντρική εικόνα: ο συγγραφέας Ουίλιαμ Γκίμπσον © Wikipedia. 

Επιμέλεια: Book Press

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Βαγγέλη Γιαννίση «Μακγκάφιν», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 21 Μαρτίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΟΥΡΙΣΤΑΣ
37.947408, 23.641584

 «Αφού σου ...


«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Κωνσταντίνου Κυριακού «Το μποστάνι του Μποστ – Μια σύνθεση / συμπλήρωση / διασκευή κειμένων του Μποστ», το οποίο κυκλοφορεί σε λίγες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Δήμητρας Παπαδήμα «Όλα μαύρα», το οποίο θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Τι είμαστε εμείς μπροστά σε αυτά τα κτήνη, ρε; Τι είμαστε; Άγιοι. Και φόνο να...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Ενόψει της 25ης Μαρτίου, επιλέγουμε έντεκα βιβλία που μας βοηθούν να κατανοήσουμε τα περίπλοκλη όσο και μοναδική διαδοχή γεγονότων που ήταν η Ελληνική Επανάσταση. Kεντρική εικόνα: έργο του Λουντοβίκο Λιπαρίνι «Ο όρκος του λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι» (περίπου 1850), μουσείο Μπενάκη.

...
Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Όσο μακρινή κι αν φαντάζει η Ιαπωνία, δεν παύει να μας ελκύει, μεταξύ άλλων και για την ιδιαίτερη και τολμηρή λογοτεχνία της. Από τον κλασικό Καουαμπάτα έως τον ευφάνταστο Μουρακάμι, επιλέγουμε δέκα βιβλία που κυκλοφόρησαν σχετικά πρόσφατα και μπορούν να μας ανοίξουν νέα παράθυρα στον κόσμο του Ανατέλλοντος Ήλιου. K...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

02 Απριλίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα μεγαλύτερα μυθιστορήματα όλων των εποχών: 20 έργα-ποταμοί από την παγκόσμια λογοτεχνία

Πολύτομα λογοτεχνικά έργα, μυθιστορήματα-ποταμοί, βιβλία που η ανάγνωσή τους μοιάζει με άθλο. Έργα-ορόσημα της παγκόσμιας πεζογραφίας, επικές αφηγήσεις από την Άπω Ανατ

ΦΑΚΕΛΟΙ