Οδοιπορικό στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα με αφορμή την Διεθνή Έκθεση Βιβλίου της Σάρτζα

Τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα περιλαμβάνουν επτά εμιράτα. Abu Dhabi, Dubai, Ajman, Fujairah, Ras al-Khaimah, Sharjah και Umm al-Quain. Από όλα τα εμιράτα, το Άμπου Ντάμπι και το Ντουμπάι είναι τα πιο γνωστά και τα πιο δημοφιλή. Η Σάρτζα, το τρίτο σε μέγεθος εμιράτο είναι το πολιτιστικό κέντρο της περιοχής, με μουσεία, εκθέσεις και σημαντικές πολιτισμικές αναφορές.

Η άφιξή μας πραγματοποιήθηκε στις 28.10.2023 στο αεροδρόμιο της πρωτεύουσας, Άμπου Ντάμπι. Λένε ότι το πρώτο παράθυρο μιας χώρας προς τον έξω κόσμο είναι το αεροδρόμιο της. Το πρώτο παράθυρο των εμιράτων προς τον έξω κόσμο είναι η εναέρια θέα που βλέπουμε καθώς το αεροπλάνο κατεβαίνει για προσγείωση.

Η νυχτερινή θέα του Άμπου Ντάμπι από ψηλά, είναι μια εντυπωσιακή εικόνα πολυ-φωτισμού. Το ποικιλόμορφο φωταγωγημένο χαλί που φαίνεται κάτω την ώρα της προσγείωσης μέσα στον απόκοσμο σκοτεινό ουρανό είναι φαντασμαγορικό.

Βραδινή κινητικότητα

Πλησιάζοντας τον διάδρομο προσγείωσης, βρισκόμαστε μπροστά σε έναν καταιγισμό δραστηριοτήτων, μια βραδινή κινητικότητα στο αχανές σύγχρονο αεροδρόμιο και πέριξ, αποτυπώματα και εν-τυπώσεις φωτεινών μικρών οικισμών και περιχώρων που μοιάζουν να μην κοιμούνται ποτέ.

Βγαίνοντας από το αεροπλάνο, καθώς πατάμε στο έδαφος των Εμιράτων, ο οπτικός σουρεαλισμός συνεχίζεται, σε συνδυασμό με την σύγχρονη αρχιτεκτονική κατασκευή του νέου αεροδρομίου.

Καθώς παίρνουμε ταξί για το κέντρο της πρωτεύουσας, ο καυτός αραβικός αέρας μας χτυπά κατά κύματα μεταφέροντας μια γλυκιά ευωδιά από φύλλα δάφνης και μαύρο πιπέρι μέσα στην βαριά ανατολίτικη υγρασία – μια αίσθηση τελείως διαφορετική από την συνηθισμένη υγρασία της Θεσσαλονίκης.

Η νυχτερινή οδήγηση προς το ξενοδοχείο μας, στο κέντρο της πόλης, παρουσιάζει άλλη μια εντυπωσιακή εικόνα του Άμπου Ντάμπι – (της πόλης δηλαδή με τις γαζέλες). Η εναλλαγή των φώτων που διαποτίζει τις δεκάδες συστοιχίες σπιτιών και ουρανοξυστών ως φωτεινό πείσμα της μητέρας φύσης και η ζούγκλα της εντυπωσιακής μοντέρνας αρχιτεκτονικής με πανύψηλα κτίρια μας δίνουν την πρώτη αληθινή εικόνα των Εμιράτων.

Χαράζει, και η θερμοκρασία ανεβαίνει σταδιακά στους 33-35 βαθμούς κελσίου. Η ημέρα στο Άμπου Ντάμπι είναι τόσο εντυπωσιακή όσο και η νύχτα. Σε πρώτη φάση αισθάνεσαι ότι είσαι στο Μανχάταν της Ανατολής.

Μια μητρόπολη με μόλις ενάμιση εκατομμύριο κατοίκους που όμως εκτείνεται σε μεγάλο πλάτος και μήκος, μια πόλη γεμάτη αντιφάσεις, πυκνά κυψελωτά κτίρια και ουρανοξύστες στο κέντρο, αραιοκατοικημένη όσο προχωράς προς τα προάστια, έρημος στο βάθος.

Οπτικές και ακουστικές απολαύσεις

Καθώς βγαίνουμε από το ξενοδοχείο, μας υποδέχονται οπτικές και ακουστικές απολαύσεις που ενισχύονται ακόμη περισσότερο από το φως του ήλιου με φόντο έναν πεντακάθαρο γαλάζιο ουρανό.

Η ζέστη και η μόνιμα υψηλή υγρασία έρχεται σαν καυτός αέρας στα ρουθούνια, αλλά είναι ασήμαντη μπροστά στο πνεύμα της περιπέτειας που υπόσχεται η ημέρα.

Τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα οφείλουν τη σημερινή τους κατάσταση και την πρώτη παγκόσμια θέση τους οικονομικά, στην οραματική ηγεσία του πρώτου προέδρου τους, του Σεΐχη Ζαγιέντ μπιν Σουλτάν Αλ Ναχιάν. Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι μνημεία έχουν πάρει το όνομά του τόσο στο Άμπου Ντάμπι όσο και στο Ντουμπάι.

Ένα από αυτά τα μνημεία στο Ντουμπάι είναι η περίφημη οδός Sheik Zayed, η οποία ξεκινά από το Άμπου Ντάμπι, διασχίζει το Ντουμπάι και καταλήγει στο Ρας αλ Χάιμα. Η οδός Sheik Zayed είναι ο μεγαλύτερος δρόμος στα Εμιράτα και διασχίζει το Ντουμπάι σαν τη αστραφτερή ζώνη ενός μαχητή με έπαθλο που μαρτυρεί τις πυγμαχικές του κατακτήσεις.

Αναμφισβήτητα, με μοτίβο δανεισμένο από το διάσημο Las Vegas Strip, η Sheik Zayed Road και στις δύο πλευρές είναι μερικά από τα πιο εντυπωσιακά πολυώροφα κτίρια του Ντουμπάι που μας θυμίζουν τα πανύψηλα κτίρια που υψώνονται στον ορίζοντα της Νέας Υόρκης σαν αρχιτεκτονικά ολογράμματα που σκίζουν τον ουρανό.

Αρχιτεκτινικό θαύμα

Στο Άμπου Ντάμπι, ο Sheik Zayed απαθανατίζεται στο πολυτελές και εντυπωσιακό αρχιτεκτονικό θαύμα που είναι το Μεγάλο Τζαμί Sheik Zayed. Τα υλικά για την κατασκευή του τζαμιού, προέρχονται και από τις πέντε ηπείρους.

Το χαλί στην κύρια αίθουσα προσευχής χρειάστηκε δυο χρόνια για να υφανθεί στο χέρι από χίλιους διακόσιους τεχνίτες από το Ιράν και φημολογείται ότι είναι το μεγαλύτερο χαλί στον κόσμο. Υπάρχει ένας πελώριος σταλακτίτης από επτά γιγάντιους πολυελαίους επικαλυμμένους με εκατομμύρια κρυστάλλους Swarovski που κρέμονται από την οροφή στην κύρια αίθουσα προσευχής.

Μια επίσκεψη στο Τζαμί Sheik Grande προκαλεί ταυτόχρονα μια πνευματική εμπειρία και θαυμασμό για την αρχιτεκτονική του μεγαλοπρέπεια. Το Άμπου Ντάμπι και το Ντουμπάι φιλοξενούν μερικά από τις πιο εμβληματικά μοντέρνα αρχιτεκτονήματα στον κόσμο σήμερα.

Καθώς οδηγούμαστε προς τον πολυτελή πεζόδρομο που είναι το Corniche (παραλία) στο Άμπου Ντάμπι και πλησιάζουμε τη διασταύρωση για το εμπορικό κέντρο Marina, υπάρχει μια γιγαντιαία διαφημιστική πινακίδα με το πρόσωπο του Sheik Zayed και γράμματα πάνω που διακηρύσσουν την ανάταση ψυχής: «Πάτερ μας, Sheik Zayed».

Αν ο Sheik Zayed είναι ο πρόγονος της ανόδου των Η.Α.Ε. στην πρώτη παγκόσμια θέση, ο αδιαμφισβήτητος αρχιτέκτονας της ανόδου του πιο δημοφιλούς εμιράτου του, καθώς ο εμβληματικός ορισμός της κοινωνικοπολιτικής και οικονομικής ιστορικής επιτυχίας μετά το πετρέλαιο του 21ου αιώνα είναι χωρίς αμφιβολία, ο Κυβερνήτης του Ντουμπάι και Αντιπρόεδρος των Η.Α.Ε., HRH Mohammed bin Rashid Al Maktoum. Πολύ σεβαστός από τους εμίρηδες, απολαμβάνοντας το ίδιο εμβληματικό καθεστώς με τον αείμνηστο Σεΐχη Ζαγιέντ, ο Κυβερνήτης του Ντουμπάι είναι ο ίδιος ο ορισμός του σύγχρονου βασιλιά φιλόσοφου-στοχαστή.

Το Άμπου Ντάμπι, το Ντουμπάι, η Σάρτζα, η περιδιάβαση σε αυτές τις πόλεις προσφέρει νέες εμπειρίες για έναν «δυτικό» ταξιδιώτη, όμως η δική μας προσωπική εμπειρία αυτή την εβδομάδα παραμονής μας στα Εμιράτα, είναι γεμάτη από αντιφάσεις: Σύγχρονες πόλεις-αντίγραφα Ευρωπαϊκών, κυρίως Αμερικανικών μητροπόλεων, χωρίς βιωμένη ιστορία, θεοκρατία και απαγόρευση, κατήχηση, επιτήρηση, ανελευθερία, μουσουλμανικό εργατικό δυναμικό από γειτονικές χώρες, (Αφγανιστάν, Πακιστάν, Ινδία κ.α.) και την ίδια στιγμή, πλούτος και νεοπλουτίστικη αισθητική για τους ντόπιους, ζωή στα εμπορικά κέντρα και πολυκαταστήματα.

Η Σάρτζα

Η Σάρτζα είναι γνωστή για την πλούσια ιστορία και τον πολιτισμό της, καθώς και για τη δέσμευσή της στη διατήρηση της κληρονομιάς της και την προώθηση των τεχνών. Έχει ονομαστεί «Πολιτιστική Πρωτεύουσα του Αραβικού Κόσμου» από την UNESCO, σε αναγνώριση των προσπαθειών της να προωθήσει τον αραβικό πολιτισμό και την κληρονομιά. Η Σάρτζα είναι ένας δημοφιλής προορισμός για τους τουρίστες και τους περιηγητές καθώς προσφέρει έναν συνδυασμό ιστορικών, πολιτιστικών και φυσικών αξιοθέατων.

Βρεθήκαμε εκεί τέλη Οκτωβρίου 2023 με αφορμή την μεγάλη Διεθνή Έκθεση Βιβλίου που διοργανώνεται για σαράντα χρόνια και πλέον χρόνια. Το μεγαλύτερο μέρος της διαμονής μας στα Εμιράτα είναι στη Σάρτζα, λόγω της Έκθεσης.

Όπως είπαμε, υπάρχουν επτά Εμιράτα, αλλά μάλλον είναι δύσκολο να ονομάσουμε περισσότερα από τρία από μνήμης.

Η έλλειψη γνώσης των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων είναι ακόμη πιο έντονη όταν πρόκειται για τη λογοτεχνία τους, την οποία ο Ευρωπαίος αναγνώστης σίγουρα αγνοεί σχεδόν τα πάντα. Υπάρχουν διάφοροι λόγοι για αυτό.

Από τη μια πλευρά, το πιο προφανές είναι το πολιτιστικό-πολιτισμικό και γλωσσικό εμπόδιο.

Δεύτερον, επιμένει μια ισχυρή προφορική παράδοση, με την οποία τα γραπτά κείμενα, άρα και τα μεταφρασμένα έργα, εξακολουθούν να αγωνίζονται για να υπάρξουν.

Χρυσό ταμπού

Τέλος, όπως και αλλού στη Μέση Ανατολή, υφίσταται το χρυσό ταμπού, οι «Μεγάλοι Τρεις» (θρησκεία, πολιτική, σεξ), εκείνα τα άρρητα όρια που οι συγγραφείς διασχίζουν μόνο με δυσκολία.

Κι όμως, εδώ και αρκετά χρόνια, η κυβέρνηση των Εμιράτων ακολουθεί μια ισχυρή πολιτική υπέρ της ανάγνωσης και της γραφής (βραβεία, χορηγίες, φεστιβάλ κ.λπ.). Μια πρωτοβουλία που απέδωσε καρπούς, καθώς η Σάρτζα ανακηρύχθηκε Πρωτεύουσα Βιβλίου 2019 από την UNESCO.

Θα έπρεπε να κοιτάξουμε μακριά από τους γυάλινους πύργους που σκαρφαλώνουν στον ουρανό και να βγούμε στη θάλασσα για να ανακαλύψουμε ότι η εύθραυστη οικονομία των μαργαριταριών της περιοχής ήταν η πηγή ζωής, πολύ πριν ανοίξει η πρώτη πετρελαιοπηγή στη δεκαετία του '60 και μετά να ακούσουμε τον άνεμο της ερήμου για να καταλάβουμε ότι η ποίηση είναι το απόλυτο λογοτεχνικό είδος, που μεταφέρεται από στόμα σε στόμα για αιώνες στην ευρύτερη περιοχή.

Αυτή η προφορική παράδοση είναι δύο φορές ιερή, πρώτον επειδή είναι στενά συνδεδεμένη με το Ισλάμ, στο οποίο οι άνθρωποι προσηλυτίστηκαν τον 7ο αιώνα, και δεύτερον επειδή είναι η ευγενέστερη των τεχνών. Στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, παίρνει διάφορες μορφές και ερμηνείες.

Η παλαιότερη είναι σίγουρα η Nabati, («η ποίηση των Βεδουίνων», ή «η ποίηση των ανθρώπων») η οποία χρονολογείται τουλάχιστον από τον 14ο αιώνα, όπως επιβεβαιώνεται από την πρώτη αναφορά της από τον λόγιο Άραβα ιστοριογράφο Ibn Khaloun στο σπουδαίο έργο του al-Muqaddima (1377), αν και ορισμένοι βλέπουν την προέλευσή της ως ακόμη παλαιότερη, μιας και το μετρικό της ύφος θυμίζει πολύ προϊσλαμικούς ποιητές. Αυτή είναι η ποίηση των Βεδουίνων, που χρησιμοποιούν διάλεκτο, παρά τυπικά αραβικά.

Με την απλή, άμεση γλώσσα τους και με την εκπληκτική τους μνήμη, εκθειάζουν την αγάπη της φυλής και το σεβασμό για τον κώδικα τιμής, αναπολούν ιπποτικά κατορθώματα και διαδίδουν την πανάρχαια σοφία τους.

Παρακμή

Η Nabati είναι κοινή σε ολόκληρη την Αραβική Χερσόνησο και έχει την τάση να παρακμάζει με την πάροδο του χρόνου, αλλά στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα γνώρισε μια απίστευτη αναγέννηση στις αρχές του 20ου αιώνα χάρη στη δημοτικότητα ποιητών όπως ο Mubarak Al Oqaili (1880-1954), του οποίου το σπίτι βρίσκεται στην περιοχή Al Ras του Ντουμπάι, ένα τρίο ποιητών που κατάγονται από το χωριό Al-Heera στη Σάρτζα, όπου ένας λογοτεχνικός κύκλος συνεχίζει το έργο του μέχρι σήμερα, ή τον Usha bint Khalifa, ο οποίος γεννήθηκε το 1920 στην όαση του Al-Ain, στα ανατολικά σύνορα του Άμπου Ντάμπι.

Η Nabati όχι μόνο συνεχίζει να ανθίζει μέχρι και σήμερα, αλλά και τραγουδιέται, καθώς αποτελεί μέρος του σώματος της παραδοσιακής παράστασης «Al Wana», στην οποία ο ερμηνευτής συχνά συνοδεύεται από το rabâb, ένα έγχορδο όργανο των Βεδουίνων. Το τραγούδι εμφανίζεται επίσης στο «Al Shila», όπου τα ποιήματα είναι κατά σειρά περιγραφικά, εγκωμιαστικά ή εμποτισμένα με σοφία.

Τέλος, δύο άλλα είδη παραδοσιακής ποιητικής έκφρασης έχουν εγγραφεί στον κατάλογο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO για την διασφάλιση τους, αν και εξακολουθούν να τιμώνται σε ειδικές εκδηλώσεις σε όλον τον Αραβικό κόσμο: το «Al Azi» και το «Al Taghrooda».

Η πρώτη είναι μια γιορτή για τις νίκες που κατακτήθηκαν στο πεδίο της μάχης, που διοργανώνεται με σκόπιμα τελετουργικό-πολεμικό τρόπο, με τον ποιητή να κρατά ένα αντίγραφο σπαθιού στο χέρι του και να ανταλλάσσει αντιπροσώπους με μια χορωδία. Το δεύτερο, από την άλλη, είναι αφιερωμένο στην αγάπη και την αρμονία μέσα στη φυλή. Η κύρια αποστολή του είναι η διατήρηση των κοινωνικών δεσμών και της αρμονίας σε σχέση με τον ψυχισμό και την φύση, και μερικές φορές χρησιμοποιείται για την επίλυση διαφορών.

Μια πολύ ενδιαφέρουσα δράση που ανακαλύπτουμε κατά την διαμονή μας στα Εμιράτα, είναι η «Kalima», που ξεκίνησε το 2007 για να υποστηρίξει τη μετάφραση διεθνών έργων στα αραβικά.

Αρκετές εκατοντάδες τίτλοι είναι πλέον διαθέσιμοι, από τον κλασικό Τολστόι μέχρι τον Νομπελίστα Πέτερ Χάντκε.

Αυτό το άνοιγμα προς τον έξω κόσμο έχει δύο στόχους: την εξάπλωση και διάδοση της φιλαναγνωσίας, και το αντιστάθμισμα της σχετικά μικρής παραγωγής-έκδοσης βιβλίων στην περιοχή.

Θα μπορούσαμε επίσης να αναφέρουμε τον Mohammad Al Murr που διαπρέπει στην τέχνη του διηγήματος και τον Hamdan Al Maktoum που εκδίδει ποίηση.

Στην αγγλικές, γαλλικές, ισπανικές μεταφράσεις η επιλογή είναι ακόμη πιο περιορισμένη, αλλά ο επίμονος αναγνώστης μπορεί να στραφεί στο «Tout le monde n'a pas la chance de connaître une fin heureuse» του Mohamed Khamis που κυκλοφόρησε το 2017 από τις εκδόσεις Erick Bonnier.

Αυτός ο μυθιστοριογράφος, γεννημένος στα Εμιράτα, εγκαταστάθηκε στο Ντουμπάι μετά από λίγα χρόνια παραμονή του στις Ηνωμένες Πολιτείες. Με ύφος παραμυθιού και προσιτή γλώσσα, αφηγείται την καθημερινότητα μιας μεγάλης οικογένειας από το Βασίλειο της Εδέμ που θέλει να απομακρυνθεί από τις φτωχογειτονιές. Σιγά σιγά, οι ζωές τους πέφτουν σε ασύλληπτη βία.

Το «Les meilleures intentions du monde» (éditions Intervalles, 2011), γραμμένο από έναν συγγραφέα που δεν είναι ντόπιος της περιοχής, αλλά που την γνώρισε από κοντά ζώντας εκεί, προσφέρει επίσης μια ενδιαφέρουσα προσέγγιση, καθώς αποτυπώνει μέσα από τη μυθοπλασία ένα εντυπωσιακό πορτρέτο μιας χώρας που άλλαξε ριζικά το πρόσωπό της μέσα σε πενήντα χρόνια.

Ανανεωμένο πάθος 

Αυτό το ανανεωμένο πάθος για τον γραπτό λόγο και τα βιβλία που όσο πάει δυναμώνει, ενσωματώνεται υπέροχα στο σχεδιαστικό House of Wisdom, το οποίο χτίστηκε στη Σάρτζα από το πρωτοποριακό αρχιτεκτονικό γραφείο Foster+Partners. Αυτό το μέρος, που προσφέρεται για ηρεμία, στοχασμό και μελέτη, με κλασικό στυλ, μα εναρμονισμένο στις νέες τεχνολογίες, άνοιξε τις πόρτες του τον Μάρτιο του 2021.

Η συμμετοχή μας στο «Publisher’s Conference» (Συνέδριο Εκδοτών) της Έκθεσης Βιβλίου της Σάρτζα ως μέλη της ελληνικής αποστολής, μας έδωσε την ευκαιρία να γνωρίσουμε, να συνομιλήσουμε και να ανταλλάξουμε ιδέες και απόψεις για την αραβική και μεσογειακή λογοτεχνία σήμερα, αλλά και να κλείσουμε συμφωνίες για έκδοση βιβλίων πεζογραφίας και ποίησης αραβόφωνων συγγραφέων στα ελληνικά.

Μέσα στο 2024 αναμένεται να κυκλοφορήσουν από τις εκδόσεις Σαιξπηρικόν κάποιες αξιόλογες ποιητικές συλλογές και ανθολογίες Αιγυπτίων, Σύριων, Ιρανών, Εμιρατινών συγγραφέων.