synedrio anagnosti

Όλο και πιο συχνά συγγραφείς, αντί για κριτικούς, υπογράφουν παρουσιάσεις βιβλίων που μόλις κυκλοφόρησαν. Γιατί συμβαίνει αυτό και πώς επηρεάζει τη λογοτεχνία; Στην κεντρική εικόνα, στιγμιότυπο από το συνέδριο του περιοδικού «Ο Αναγνώστης» που έλαβε χώρα το Σάββατο στο Πνευματικό Κέντρο Αθήνας.

Γράφει η Εύα Στάμου

Ένα συνηθισμένο φαινόμενο τα τελευταία χρόνια είναι η παρουσία, σε πάνελ λογοτεχνικών εκδηλώσεων, συγγραφέων στη θέση κριτικών. Το ίδιο ισχύει και για πολλά ηλεκτρονικά περιοδικά, όπου όλο και συχνότερα συγγραφείς, αντί για κριτικούς ή δημοσιογράφους, υπογράφουν παρουσιάσεις βιβλίων που μόλις κυκλοφόρησαν.

Γιατί, όμως, συμβαίνει αυτό; Προτιμούν οι συγγραφείς να κρίνονται από ομότεχνούς τους ή μήπως γνωρίζουν εκ πείρας ότι οι γνωστοί κριτικοί λογοτεχνίας δεν πρόκειται να ασχοληθούν με το έργο τους;

Εννοείται ότι σε κάποιες περιπτώσεις οι συγγραφείς επιλέγουν να παρουσιαστεί το βιβλίο τους από κάποιον φίλο συγγραφέα που θεωρούν πως δεν θα γράψει με ύφος επιθετικό για το τελευταίο τους πόνημα, ειδικά στην περίπτωση που ανταποδίδει τη χάρη.

Το ερώτημα αυτό αναδύθηκε μέσα μου παρακολουθώντας το πολύ ενδιαφέρον συνέδριο «Η Ελληνική Λογοτεχνία στον 21ο αιώνα» που διοργάνωσε το λογοτεχνικό περιοδικό «Ο Αναγνώστης». Οι περισσότεροι κριτικοί που συμμετείχαν στις εργασίες του συνεδρίου με έχουν στο παρελθόν τιμήσει με κείμενα για τα έργα μου και οι σκέψεις που ακολουθούν δεν αφορούν εμένα προσωπικά αλλά το χώρο της σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας.

Εννοείται ότι σε κάποιες περιπτώσεις οι συγγραφείς επιλέγουν να παρουσιαστεί το βιβλίο τους από κάποιον φίλο συγγραφέα που θεωρούν πως δεν θα γράψει με ύφος επιθετικό για το τελευταίο τους πόνημα, ειδικά στην περίπτωση που ανταποδίδει τη χάρη. Επίσης, ο συγγραφέας που δεν έχει ειδικές γνώσεις στη θεωρία ή την κριτική της λογοτεχνίας, θα αναφερθεί στο ύφος ή τη δράση του βιβλίου, αλλά δεν θα εντοπίσει λεπτομέρειες που θα μπορούσαν να αναδείξουν πιθανές αδυναμίες του κειμένου.

Το πρόβλημα, ωστόσο, πηγάζει από το γεγονός ότι οι κριτικοί κύρους -που έχουν σοβαρή εποπτεία της ξενόγλωσσης πεζογραφίας και στέρεη γνώση της πεζογραφικής μας παράδοσης- αποφασίζουν συχνά να μην καταπιαστούν με βιβλία που δεν προέρχονται από εκδοτικούς οίκους οι οποίοι ασχολούνται συστηματικά με τον προώθηση της λογοτεχνίας και έχουν μόνιμη θέση στις λίστες βραβείων.

Στην πραγματικότητα, το μεγαλύτερο πρόβλημα που βιώνει ένας συγγραφέας είναι το άγχος για την απουσία αντίδρασης από την πλευρά των κριτικών.

Το αποτέλεσμα είναι ότι πρωτοεμφανιζόμενοι λογοτέχνες αλλά και αρκετοί με σταθερή παρουσία στα γράμματα -δημιουργοί ακόμα και με συμμετοχή σε διεθνή φεστιβάλ βιβλίου και δημοσιεύσεις σε έγκριτα ξένα λογοτεχνικά περιοδικά- αντιμετωπίζουν έναν αποκλεισμό που τους οδηγεί να στρέφονται προς τους ομότεχνούς τους, αν θέλουν να παρουσιαστεί το έργο τους.

Αν κάποιος θεωρεί ότι στις μέρες μας η μεγαλύτερη αγωνία του συγγραφέα αφορά τις αρνητικές κριτικές που μπορεί να λάβει, σημαίνει ότι δεν γνωρίζει εις βάθος τον χώρο του βιβλίου. Στην πραγματικότητα, το μεγαλύτερο πρόβλημα που βιώνει ένας συγγραφέας είναι το άγχος για την απουσία αντίδρασης από την πλευρά των κριτικών.

Σίγουρα, μια αρνητική κριτική μπορεί να προκαλέσει στον δημιουργό στενοχώρια ή θυμό, την αίσθηση ότι οι συγγραφικές προθέσεις του δεν έχουν γίνει κατανοητές ή ακόμα και πως έχουν παρεξηγηθεί – αλλά μπορεί και να τον ωθήσει στον αναστοχασμό για το έργο του, και δυνάμει στην επεξεργασία ή βελτίωση όψεων της θεματικής ή της τεχνικής του. Ωστόσο, η απουσία κριτικής αφήνει τους συγγραφείς εκτός πλαισίου, θα έλεγα στο κενό.

Πώς επηρεάζει αυτή η τακτική τη λογοτεχνία;

Κατά τη γνώμη μου, η κριτική οφείλει να στοχεύει στην αποτίμηση του εύρους της λογοτεχνικής παραγωγής και όχι να περιορίζεται στους συγγραφείς ορισμένων εκδοτικών οίκων που παραδοσιακά ανταγωνίζονται για τις θέσεις στις λίστες των βραβείων.

Τα τελευταία χρόνια ωστόσο δίνεται η εντύπωση πως οι κριτικοί που οφείλουν να έχουν την εποπτεία της ετήσιας παραγωγής, διαβάζουν και παρουσιάζουν μόνο έναν μικρό αριθμό βιβλίων που πέπρωται να προταθούν για βραβείο. Αυτός είναι ο λόγος που μπορούμε συνήθως, ρίχνοντας μια ματιά στις λίστες με τίτλους της χρονιάς, να προβλέψουμε με ακρίβεια, από τις πρώτες κιόλας ημέρες κυκλοφορίας της νέας λογοτεχνικής σοδειάς, ποια βιβλία -ή μάλλον ποιοι εκδοτικοί οίκοι- θα βρεθούν στα βραβεία.

Παρατηρείται επίσης το φαινόμενο συγγραφείς με βραβεία και περγαμηνές, όχι μόνο να μην έχουν αρκετούς αναγνώστες στη χώρα μας, αλλά επίσης να μην μεταφράζονται, αφού οι ξένοι εκδοτικοί οίκοι καθώς και οι λογοτεχνικοί ατζέντηδες δεν πείθονται ότι το έργο τους θα καταφέρει να προσελκύσει το ενδιαφέρον του διεθνούς, συστηματικού αναγνωστικού κοινού.

Οι αρνητικές συνέπειες αφορούν τόσο τους αναγνώστες που δεν ενημερώνονται πραγματικά για τις εξελίξεις στο χώρο της εγχώριας λογοτεχνίας, όσο και τους συγγραφείς που δεν βελτιώνονται [...]

Προφανώς ένας κριτικός λογοτεχνίας έχει πολλούς λόγους για να μην ασχοληθεί ποτέ με το έργο συγκεκριμένων λογοτεχνών και δεν υπονοώ ότι οι αιτίες μπορεί να είναι οι σχέσεις με εκδοτικούς οίκους, η υποτιθέμενη πίεση που ασκείται από κάποια σάιτ ή εφημερίδες ή, ακόμα περισσότερο, η αντιπάθεια για κάποιον δημιουργό, όπως συχνά εικάζεται. Πριν από λίγα χρόνια, μάλιστα, γνωστός κριτικός μου εκμυστηρεύτηκε ότι κάποιες φορές αποφεύγει να παρουσιάσει βιβλία αξιόλογων συγγραφέων όταν θεωρεί πως το νέο έργο τους δεν είναι εφάμιλλο της προηγούμενης δουλειάς τους, ακριβώς για να τους προστατεύσει, και όχι από πρόθεση να τους αγνοήσει.

Αν και θα ήταν, λοιπόν, λάθος να ισχυριστεί κανείς ότι γνωρίζει τους λόγους πίσω από την άρνηση κάποιων κριτικών να ασχοληθούν με το έργο ορισμένων συγγραφέων, μπορούμε με αρκετή βεβαιότητα να εκφράσουμε την πεποίθηση πως η διαιώνιση αυτής της κατάστασης έχει αρνητικές συνέπειες.

Οι αρνητικές συνέπειες αφορούν τόσο τους αναγνώστες που δεν ενημερώνονται πραγματικά για τις εξελίξεις στο χώρο της εγχώριας λογοτεχνίας, όσο και τους συγγραφείς που δεν βελτιώνονται, είτε γιατί επαναπαύονται στις δάφνες των ευνοϊκών παρουσιάσεων είτε επειδή δεν έχουν την ευκαιρία να μάθουν με ποιους τρόπους ερμηνεύουν και αποτιμούν το έργο τους οι κριτικοί.


 * Η ΕΥΑ ΣΤΑΜΟΥ είναι συγγραφέας. Τελευταίο της βιβλίο, η συλλογή διηγημάτων «Η επίσκεψη» (εκδ. Αρμός).

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Είναι ο νέος Σούπερμαν «υπερβολικά woke»; Μια αναδρομή στην έντυπη ιστορία του φανερώνει έναν ήρωα διαφορετικό από τα στερεότυπα

Είναι ο νέος Σούπερμαν «υπερβολικά woke»; Μια αναδρομή στην έντυπη ιστορία του φανερώνει έναν ήρωα διαφορετικό από τα στερεότυπα

Με αφορμή την κυκλοφορία της πρόσφατης ταινίας «Superman» (2025) και τον ισχυρισμό ορισμένων πως η νέα εκδοχή «παραείναι woke», διατρέχουμε την έντυπη ιστορία του ήρωα, ο οποίος ανέκαθεν πρέσβευε τις αξίες της δικαιοσύνης και της βοήθειας προς τους καταπιεσμένους. 

Γράφει ο Αντώνης Γουλιανός ...

Με αφορμή την «Αντιγόνη» του Ράσε, ένας ζωντανός διάλογος ανάμεσα στους Δημήτρη Δημητριάδη και Νίκο Ξένιο

Με αφορμή την «Αντιγόνη» του Ράσε, ένας ζωντανός διάλογος ανάμεσα στους Δημήτρη Δημητριάδη και Νίκο Ξένιο

Η κριτική του Νίκου Ξένιου για την παράσταση της «Αντιγόνης» του Ούλριχ Ράσε, άνοιξε μια ευρύτερη συζήτηση με τον Δημήτρη Δημητριάδη για την προσέγγιση των κλασικών κειμένων από σύγχρονους σκηνοθέτες. Πόσα δικαιώματα πάνω στο κείμενο έχει ο σκηνοθέτης; Ποια είναι τα όρια της καλλιτεχνικής έκφρασης; Αυτά κα...

«Πλυντήρια» και εθνικά βαπτιστήρια – Διαβάζοντας τον Γιάννη Ατζακά δίπλα στην Κλερ Κίγκαν

«Πλυντήρια» και εθνικά βαπτιστήρια – Διαβάζοντας τον Γιάννη Ατζακά δίπλα στην Κλερ Κίγκαν

Σκέψεις για τέσσερα βιβλία του Γιάννη Ατζακά με όχημα και γέφυρα τα «Μικρά πράγματα σαν κι αυτά» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου, εκδ. Μεταίχμιο), της Κλερ Κίγκαν. Κεντρική εικόνα: Ο μικρός Φίλιππος Μηλίκας, στην ταινία «Θολός βυθός» της Ελένης Αλεξανδράκη.

Γράφει ο ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Πώς έφτασε το Ιράν ως εδώ; – Διαβάσαμε το πολυσυλλεκτικό γκράφικ νόβελ «Γυναίκα, Ζωή, Ελευθερία», σε επιμέλεια Μαρζάν Σατραπί

Πώς έφτασε το Ιράν ως εδώ; – Διαβάσαμε το πολυσυλλεκτικό γκράφικ νόβελ «Γυναίκα, Ζωή, Ελευθερία», σε επιμέλεια Μαρζάν Σατραπί

Το συλλογικό graphic novel «Γυναίκα, Ζωή, Ελευθερία» (μτφρ. Στεφανία Γεωργάκη, εκδ. Επόμενος Σταθμός), υπό τη διεύθυνση της Μαρζάν Σατραπί, μια πολυσυλλεκτική καταγραφή της κατάστασης στο Ιράν σήμερα, εστιάζει στην ασφυκτική ζωή των γυναικών, ενώ αναδεικνύει και άλλες πλευρές του θεοκρατικού καθεστώτος. ...

«Δάφνες και πικροδάφνες» των Κεχαΐδη/Χαβιαρά, σε σκηνοθεσία Μάνου Καρατζογιάννη

«Δάφνες και πικροδάφνες» των Κεχαΐδη/Χαβιαρά, σε σκηνοθεσία Μάνου Καρατζογιάννη

Η θρυλική πολιτική σάτιρα «Δάφνες και πικροδάφνες» των Κεχαΐδη/Χαβιαρά, σε σκηνοθεσία Μάνου Καρατζογιάννη, από το ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ Καλαμάτας.

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

Είναι αξιοσημείωτο το γεγονός πως το ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ Καλαμάτας τιμά τ...

«Ένας Αιγύπτιος, ένας Βαβυλώνιος και ένας Βίκινγκ μπαίνουν σε ένα μπαρ» του Θεόδωρου Παπακώστα – Μιλώντας για την ιστορία και τη μυθολογία με μια φίλη στο ποτό σας

«Ένας Αιγύπτιος, ένας Βαβυλώνιος και ένας Βίκινγκ μπαίνουν σε ένα μπαρ» του Θεόδωρου Παπακώστα – Μιλώντας για την ιστορία και τη μυθολογία με μια φίλη στο ποτό σας

Για το δοκίμιο εκλαϊκευμένης ιστορίας του Θεόδωρου Παπακώστα «Ένας Αιγύπτιος, ένας Βαβυλώνιος και ένας Βίκινγκ μπαίνουν σε ένα μπαρ» (εκδ. Key Books).

Γράφει ο Σόλωνας Παπαγεωργίου

Στο δοκίμιο του ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Τα μπλουζ της οδού Γκλιμπ Πόιντ σε πρόζα και στίχο» του Βρασίδα Καραλή (προδημοσίευση-βίντεο)

«Τα μπλουζ της οδού Γκλιμπ Πόιντ σε πρόζα και στίχο» του Βρασίδα Καραλή (προδημοσίευση-βίντεο)

Προδημοσιεύση αποσπάσματος από το βιβλίο του Βρασίδα Καραλή «Τα μπλουζ της οδού Γκλιμπ Πόιντ» (μτφρ. Σοφία Τρουλλινού), το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Petites Maisons. Μαζί, ένα πολύ προσωπικό βίντεο με τον συγγραφέα στο Σίδνεϊ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός ...

«Η κοιλάδα της αταξίας» του Φρήντριχ Ντύρρενματτ (προδημοσίευση)

«Η κοιλάδα της αταξίας» του Φρήντριχ Ντύρρενματτ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Φρήντριχ Ντύρρενματτ [Friedrich Dürrenmatt] «Η κοιλάδα της αταξίας» (σε νέα μτφρ. του Βασίλη Πατέρα, με επίμετρο της Πελαγίας Τσινάρη), το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Ροές.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός ...

«Με στέβια και αγαύη» του Γιώργου Μπουρονίκου (προδημοσίευση)

«Με στέβια και αγαύη» του Γιώργου Μπουρονίκου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βραβευμένο θεατρικό του Γιώργου Μπουρονίκου «Με στέβια και αγαύη», το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΖΕΝΙΕ: Συγγνώμη που θα ρωτήσω: Παιδιά δεν έχε...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τι διαβάζουμε τώρα; Πέντε κλασικά «τούβλα» για ένα μακρύ αναγνωστικό καλοκαίρι

Τι διαβάζουμε τώρα; Πέντε κλασικά «τούβλα» για ένα μακρύ αναγνωστικό καλοκαίρι

Ουγκό, Σταντάλ, Αν Μπροντέ, Αραγκόν και Αγκάθα Κρίστι: Πέντε κλασικά «τούβλα», πολυσέλιδα και βαριά, που στηρίζουν το μακρύ ελληνικό καλοκαίρι μας.

Γράφει η Φανή Χατζή

Πέντε χορταστικά βιβλία που κυκλοφόρησαν πρόσφατα, βαρι...

Τι διαβάζουμε τώρα; 15 βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που επανεκδόθηκαν πρόσφατα

Τι διαβάζουμε τώρα; 15 βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που επανεκδόθηκαν πρόσφατα

Δεκαπέντε βιβλία ελληνικής πεζογραφίας, πρόσφατα και παλιότερα, που εκδόθηκαν το προηγούμενο διάστημα.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστός

Δεκαπέντε βιβλία ελληνικής πεζογραφίας, πρόσφατα και παλιότερα, που εκδόθηκαν το προηγούμενο διάστημα, φέρνουν ξανά στις πρ...

Άγνωστες πτυχές της Ιστορίας, απλοί άνθρωποι, λοξές αφηγήσεις: Οκτώ ελληνικά μυθιστορήματα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα και ξεχωρίζουν

Άγνωστες πτυχές της Ιστορίας, απλοί άνθρωποι, λοξές αφηγήσεις: Οκτώ ελληνικά μυθιστορήματα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα και ξεχωρίζουν

Άγνωστες πτυχές της Ιστορίας ξεδιπλώνονται, ο παραλογισμός εισβάλλει, οι «απλοί» άνθρωποι παλεύουν κόντρα στις εξελίξεις, τους Άλλους και τους ίδιους τους εαυτούς τους – αυτά και πολλά ακόμα συναντάμε σε οκτώ μυθιστορήματα από Έλληνες συγγραφείς που κυκλοφόρησαν πρόσφατα.

Γράφει ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

12 Δεκεμβρίου 2024 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2024

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα: Εκατό καλά λογοτεχνικά βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2024 από τα πολλά περισσότερα που έπεσαν στα χέρια μας, με τη μεταφρασμένη πεζογρα

ΦΑΚΕΛΟΙ