einai oi syggrafeis eksairetikoi anthropoi 02

«Τα εξαιρετικά βιβλία, αυτά που διαβάζουμε και θαυμάζουμε, γράφονται από εξαιρετικούς ανθρώπους, που ως πνευματικοί άνθρωποι, πεφωτισμένοι και ηθικοί, δια-φωτίζουν και τους αναγνώστες». Ή μήπως όχι;

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

Η περίπτωση του συγγραφέα παιδικής και εφηβικής λογοτεχνίας Βασίλη Παπαθεοδώρου, που πρόσφατα κατηγορήθηκε (προσοχή, δεν έχει καταδικαστεί έως τώρα) για κατοχή παιδικής πορνογραφίας ξεσήκωσε θύελλα αντιδράσεων, όχι μόνο για την ηθική πλευρά του ζητήματος αλλά και για τη λογοτεχνική.

Οι βασικότερες από αυτές σχετίζονται με τη σχέση του προσώπου, του πραγματικού δηλαδή ανθρώπου, και των βιβλίων του. Ο εκδοτικός οίκος πήρε αποστάσεις και πολλοί αναγνώστες ζήτησαν να αποσυρθούν τα βιβλία τού εν λόγω πεζογράφου από τις βιβλιοθήκες. Πολλά βιβλιοπωλεία όντως τα απέσυραν, λόγω και της μειωμένης ζήτησής τους, και πολλές βιβλιοθήκες δημόσιων και ιδιωτικών σχολείων έκαναν κάτι ανάλογο, μολονότι η Εθνική Βιβλιοθήκη δεν είναι διατεθειμένη να «εξαφανίσει» τα βιβλία του (Ρηγόπουλος 2022). Αυτές οι αντιδράσεις στηρίζονται σε μια ρητή ή υπόρρητη ταύτιση του ανθρώπου-συγγραφέα με τα λογοτεχνικά κείμενά του, είτε επειδή μέσα σ’ αυτά, όπως λένε, αντανακλώνται πιθανόν τα νοσηρά στοιχεία της προσωπικότητάς του ή επειδή ο άνθρωπος λειτουργεί ως πρότυπο, που δεν μπορεί να προβάλλεται στα παιδιά.

Σε όλα αυτά υποφώσκει η αντίληψη ότι τα εξαιρετικά βιβλία, αυτά που διαβάζουμε και θαυμάζουμε, γράφονται από εξαιρετικούς ανθρώπους, που ως πνευματικοί άνθρωποι, πεφωτισμένοι και ηθικοί, δια-φωτίζουν και τους αναγνώστες. Πρόκειται, όμως, για μια ιδεαλιστική τοποθέτηση, που υπερίσχυσε στα χρόνια του ρομαντισμού, κατά την οποία ο δημιουργός είναι ένας μικρός σταρ, η ζωή του ενδιάφερει τον κόσμο και θεωρείται ότι συνδέεται στενά με τα κείμενά του, καθορίζοντας το ένα και μόνο νόημά τους. Η προσωπικότητα του καλλιτέχνη, σύμφωνα με αυτή την άποψη, είναι ο άξονας πάνω στον οποίο διακλαδίζεται το έργο του και γι’ αυτό γύρω της δημιουργούνται βιογραφικές μυθολογίες.

Πλέον το λογοτεχνικό κείμενο δεν εκφράζει (ευθέως) την προσωπικότητα του δημιουργού του, αλλά αποκτά μια –σχετική ή απόλυτη– αυτονομία και αποκόπτεται η αιτιώδης σχέση μεταξύ του έργου και του συγγραφέα, όπως υποστήριξε ο Γ. Τυνιάνοφ.

Από τον Φορμαλισμό, όμως, και τη Νέα Κριτική ξεκινά η περίοδος όπου ο συγγραφέας χάνει την αξία του, αποσυνδέεται από τα βιβλία του και το βάρος πέφτει πλέον στο ίδιο το κείμενο ή, αργότερα, στον αποδέκτη του μηνύματος, τον αναγνώστη. Πλέον το λογοτεχνικό κείμενο δεν εκφράζει (ευθέως) την προσωπικότητα του δημιουργού του, αλλά αποκτά μια –σχετική ή απόλυτη– αυτονομία και αποκόπτεται η αιτιώδης σχέση μεταξύ του έργου και του συγγραφέα, όπως υποστήριξε ο Γ. Τυνιάνοφ. Το κείμενο δημιουργείται από την γλώσσα και δεν εκφράζει τη συνειδητή πλευρά του ποιητή ή του πεζογράφου, αλλά μια υποσυνείδητη, που διαφοροποιεί όσα γράφονται μέσα του από όσα συνέβησαν στη ζωή του δημιουργού.

Στη θεωρία της λογοτεχνίας και την κριτική τα πράγματα είναι σχετικά ξεκάθαρα: ο συγγραφέας δεν συνδέεται αυτοκόλλητα με το έργο και το έργο δεν εκπροσωπεί τη συγγραφική ζωή. Ως εκ τούτου, δεν μας ενδιαφέρει ο βίος και η πολιτεία κάθε καλλιτέχνη, αλλά το ίδιο το βιβλίο. Μεγάλα έργα και σπουδαία κλασικά κείμενα, που αξίζει να διαβαστούν τώρα και πιθανόν αύριο, γράφτηκαν από ανθρώπους που υπηρέτησαν ακραίες ιδεολογίες και έζησαν αντικοινωνικά.

Διαβάζουμε λογοτεχνία ή παρακολουθούμε κινηματογραφικές ταινίες, όχι επειδή οι συγγραφείς και οι σκηνοθέτες είναι εξαιρετικοί άνθρωποι, αλλά επειδή τα ίδια τα έργα ανυψώνονται πάνω από το εγώ του δημιουργού και διαμορφώνουν αισθητικές και πολιτισμικές αξίες. 

Ο Φίλιπο Τομάζο Μαρινέτι ήταν φασίστας στην Ιταλία του Μουσολίνι, ο Λουίτζι Πιραντέλλο συνεργάστηκε (ακούσια;) με το καθεστώς, ο Αμερικανός Έζρα Πάουντ εξυμνούσε τον Ιταλό φασίστα, ο Λουί Φερντινάν Σελίν είχε φιλοναζιστικές και ρατσιστικές απόψεις, ο Κνουτ Χάμσουν υπήρξε θιασώτης της εθνικοσοσιαλιστικής ιδεολογίας, ο Γκύντερ Γκρας είχε υπηρετήσει νέος στα SS κ.λπ. κ.λπ. Το ίδιο και εκτός λογοτεχνίας, όπου ο Χέρμπερτ φον Κάραγιαν συνεργάστηκε και προωθήθηκε από το ναζιστικό καθεστώς της Γερμανίας, ο Σαλβαδόρ Νταλί ήταν ένθερμος υποστηρικτής του Φράνκο στην Ισπανία, ο φιλόσοφος Χάιντεγκερ προσέκειτο στο ναζιστικό καθεστώς, ενώ πρόσφατα ο Λαρς Φον Τρίερ έδειξε ακροδεξιές αντιλήψεις. Παιδοφιλικές τάσεις είχαν δείξει ο Γάλλος συγγραφέας Gabriel Matzneff, ενώ Γάλλοι διανοητές, όπως ο Ζαν-Πολ Σαρτρ, ο Μισέλ Φουκώ, ο Ρολάν Μπαρτ, η Σιμόν ντε Μπουβουάρ, ο Αλαίν-Ρομπ Γκριγιέ, ο Ζαν Ντεριντά κ.ά. είχαν ζητήσει το 1977 την αποποινικοποίηση των σεξουαλικών σχέσεων μεταξύ ενηλίκων και παιδιών κάτω των 15 ετών.

Αν, λοιπόν, υιοθετούσαμε τη λογική ότι το έργο αντανακλά και ίσως εμπεριέχει τη ζωή και τις απόψεις του πραγματικού ανθρώπου που το έγραψε, θα έπρεπε να εξαφανίσουμε από προσώπου γης όλα τα έργα των παραπάνω και –με μια διασταλτική ερμηνεία– και πολλών άλλων. Διαβάζουμε, όμως, λογοτεχνία ή παρακολουθούμε κινηματογραφικές ταινίες, όχι επειδή οι συγγραφείς και οι σκηνοθέτες είναι εξαιρετικοί άνθρωποι, αλλά επειδή τα ίδια τα έργα ανυψώνονται πάνω από το εγώ του δημιουργού και διαμορφώνουν αισθητικές και πολιτισμικές αξίες.


 Ο ΓΙΩΡΓΟΣ Ν. ΠΕΡΑΝΤΩΝΑΚΗΣ είναι διδάκτορας Νεοελληνικής Φιλολογίας, κριτικός βιβλίου και συγγραφέας. Τελευταίο του βιβλίο, το μυθιστόρημα «Πυθαγόρας» (εκδ. Καστανιώτη). 

Μικρή βιβλιογραφία

Λουκά, Δήμητρα – Δεσποτίδης, Αντώνης (2007): «Συγγραφέας», στο Μερακλής, Μ. – Μητσάκης, Κ. – Πούχνερ, Β. (1988-1991), Ζήρας, Αλ. (1992-1996) και Κουζέλη, Λ. (1997-2007) (επιμ.), Λεξικό νεοελληνικής λογοτεχνίας. Πρόσωπα – έργα – ρεύματα – όροι, εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα, σελ. 2095-2097.
Πετρόπουλος, Κώστας (2021): «Όταν ο Σαρτρ, ο Φουκώ και άλλοι ήταν υπέρ της παιδοφιλίας», περ. Andro, 4.3.2021
Ρηγόπουλος, Δημήτρης (2022): «Η επόμενη ημέρα των βιβλίων του Παπαθεοδώρου», εφ. «Η Καθημερινή», 17.11.2022
Τζιόβας, Δημήτρης (1987): «Από τον συγγραφέα στον αναγνώστη. Η κρίση του υποκειμένου στη θεωρία της λογοτεχνίας», στο Μετά την Αισθητική, εκδ. «γνώση», Αθήνα, σελ. 197-221.
Λαζάρ, Ηλέκτρα (2012): «Καλλιτέχνες στα δίχτυα του Φασισμού», Literature Lands, 25.12.2012.

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Για έναν νέο ανθρωπισμό – Η επανεφεύρεση του μυθιστορήματος μετά τον μεταμοντερνισμό

Για έναν νέο ανθρωπισμό – Η επανεφεύρεση του μυθιστορήματος μετά τον μεταμοντερνισμό

Σκέψεις για την εξέλιξη του μυθιστορηματικού είδους και της λογοτεχνίας ανά τους αιώνες, καθώς και τη σημερινή θέση της, στην εποχή «μετά» τον μεταμοντερνισμό. Στην κεντρική εικόνα, ο Φρέντρικ Τζέιμσον (Fredric Jameson), θεωρητικός που μελέτησε αναλυτικά τον μεταμοντερνισμό. 

...
Τι είναι το διήγημα της μεταμυθοπλασίας;

Τι είναι το διήγημα της μεταμυθοπλασίας;

Τι είναι το διήγημα της μεταμυθοπλασίας; Μια προσπάθεια ορισμού, κατηγορίες μεταμυθοπλασίας και ενδεικτικά παραδείγματα.

Του Π. Ένιγουεϊ

Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή και ας μιλήσουμε για τον όρο «μεταμυθοπλασία», που...

«Καρτεσιανή σονάτα και άλλες νουβέλες» – Οι φιλοσοφημένες αφηγήσεις του Γουίλιαμ Γκας

«Καρτεσιανή σονάτα και άλλες νουβέλες» – Οι φιλοσοφημένες αφηγήσεις του Γουίλιαμ Γκας

Για τo «Καρτεσιανή σονάτα και άλλες νουβέλες» του Γουίλιαμ Γκας [William H. Gass],...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Βίος και Πολιτεία»: Η ηθοποιός, ακτιβίστρια και συγγραφέας Ερωφίλη Κόκκαλη έρχεται στο Υπόγειο

«Βίος και Πολιτεία»: Η ηθοποιός, ακτιβίστρια και συγγραφέας Ερωφίλη Κόκκαλη έρχεται στο Υπόγειο

Στο 75ο επεισόδιο της σειράς συζητήσεων στο Βιβλιοπωλείο της Πολιτείας με ανθρώπους από το χώρο του βιβλίου και των ιδεών, o Κώστας Κατσουλάρης συζητά με την ηθοποιό, ακτιβίστρια και συγγραφέα Ερωφίλη Κόκκαλη. Αφορμή, μεταξύ άλλων, το σπονδυλωτό μυθιστόρημα «Λόλα Καραμπόλα» (εκδ. Έρμα, 2022). Η συζήτηση θα μεταδοθεί...

Το Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου γιορτάζει φέτος τα 70 χρόνια του με πλούσιο πρόγραμμα δράσεων και παραστάσεων

Το Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου γιορτάζει φέτος τα 70 χρόνια του με πλούσιο πρόγραμμα δράσεων και παραστάσεων

Το Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου μάς υποδέχεται φέτος με πλούσιο πρόγραμμα, γιορτάζοντας τα εβδομήντα χρόνια διεξαγωγής του. Ακολουθεί το Δελτίο Τύπου.

Επιμέλεια: Book Press

Το Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου μάς υποδέχεται φέτος, γι...

«My Fierce Ignorant Step» του Χρήστου Παπαδόπουλου στη Στέγη – Ένα τραγούδι μέσα στο οποίο πάλλονται τα σώματα των χορευτών

«My Fierce Ignorant Step» του Χρήστου Παπαδόπουλου στη Στέγη – Ένα τραγούδι μέσα στο οποίο πάλλονται τα σώματα των χορευτών

Έρχεται στην Κεντρική Σκηνή της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση η παράσταση του Χρήστου Παπαδόπουλου «My Fierce Ignorant Step», από τις 8 έως τις 18 Μαΐου 2025. Δέκα χορευτές και χορεύτριες κινούνται σαν ένα. Κάθε βήμα, η αρχή και το τώρα μας. © για την εικόνα: Πάνος Κέφαλος

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Η χλωμή κυρία» του Αλέξανδρου Δουμά (προδημοσίευση)

«Η χλωμή κυρία» του Αλέξανδρου Δουμά (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από την νουβέλα του Αλέξανδρου Δουμά [Alexandre Dumas], «Η χλωμή κυρία» (εισαγωγή – μτφρ. – επίμετρο: Γιώργος Θάνος), η οποία θα κυκλοφορήσει στις 28 Απριλίου στη σειρά «microMEGA/Λογοτεχνία», των εκδόσεων Ροές.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...
«Αυτό έκανες πάντα» του Νίκου Ιατρού (προδημοσίευση)

«Αυτό έκανες πάντα» του Νίκου Ιατρού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη νουβέλα του Νίκου Ιατρού «Αυτό έκανες πάντα», η οποία θα κυκλοφορήσει στις 28 Απριλίου από τις εκδόσεις Ίκαρος.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Περπατώ κάτω από τον δυνατό ήλιο. Το δέρμα μου αντιστέκεται, τα πνευμόνια...

«Η λάθος πλευρά» του Νταβίντε Κόπο (προδημοσίευση)

«Η λάθος πλευρά» του Νταβίντε Κόπο (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Νταβίντε Κόπο [Davide Coppo] «Η λάθος πλευρά» (μτφρ. Μαρία Οικονομίδου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 24 Απριλίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Στην αρχή του ντοκιμαντ...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

«Τι θέλει να μας πει;» – Δύο οδηγοί συνύπαρξης μας μαθαίνουν τη γλώσσα του σώματος του σκύλου και της γάτας

«Τι θέλει να μας πει;» – Δύο οδηγοί συνύπαρξης μας μαθαίνουν τη γλώσσα του σώματος του σκύλου και της γάτας

Δύο οδηγοί συνύπαρξης με τα αγαπημένα μας κατοικίδια, τη γάτα και τον σκύλο, απαντούν στο ερώτημα «Τι θέλει να μας πει;» το ζωάκι μας. «Γάτα - Τι θέλει να μας πει;» και «Σκύλος - Τι θέλει να μας πει;» της Lili Chin σε μετάφραση Κωνσταντίνας Τσιάγκα από τις εκδόσεις Πεδίο.

Επιμέλεια: Book Press ...

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 καλά ιστορικά βιβλία που κυκλοφόρησαν πρόσφατα

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 καλά ιστορικά βιβλία που κυκλοφόρησαν πρόσφατα

Οι Ρωμαίοι αυτοκράτορες, η πτώση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η βασιλεία στην Ελλάδα, η ιστορία της αμερικανικής πολιτικής αλλά και η πρόσφατη περίοδος της άγριας ελληνικής οικονομικής κρίσης είναι μερικά από τα θέματα που εξετάζονται. Δέκα πρόσφατα ιστορικά βιβλία που μας βοηθούν να πλοηγηθούμε στα σκοτεινά νερά τ...

7 αστυνομικά από τις εκδόσεις Βακχικόν

7 αστυνομικά από τις εκδόσεις Βακχικόν

Επτά αστυνομικά για τους φίλους του είδους κυκλοφόρησαν τον τελευταίο χρόνο από τις εκδόσεις Βακχικόν. Στην κεντρική εικόνα, στοιχείο από το εξώφυλλο του «Αριμάν», του Παναγιώτη Κωνσταντόπουλου.

Επιμέλεια: Book Press

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

12 Δεκεμβρίου 2024 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2024

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα: Εκατό καλά λογοτεχνικά βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2024 από τα πολλά περισσότερα που έπεσαν στα χέρια μας, με τη μεταφρασμένη πεζογρα

ΦΑΚΕΛΟΙ