Jean Auguste Dominique Ingres 1842

Στην κεντρική εικόνα, μέρος από το έργο «Ο Luigi Cherubini και η Μούσα της Λυρικής Ποίησης», του Jean Auguste Dominique Ingres (1842).

Του Κώστα Κουτσουρέλη

Σε όλους τους τόπους και σε όλους τους καιρούς, ο μεγάλος λυρικός ποιητής τείνει προς την υψηγορία, την πλατυρρημοσύνη, τη μεγαλοστομία. Όχι όμως επειδή περιφρονεί τους ελάσσονες τόνους του διαλογισμού, τη χαμηλόφωνη γλώσσα του ελέγου – καμιά απόχρωση της ανθρώπινης φωνής δεν του είναι ξένη. Αλλά ακριβώς επειδή αντλεί αδιάκριτα από όλες τις πηγές της αισθαντικότητάς του – συνειδητές ή ασύνειδες, ψυχόρμητες ή βουλητικές, συγκρατημένες ή συνεγερτικές. Και γνωρίζει κάθε φορά να τονίζει τη φωνή του ανάλογα, αίροντάς την κάθε φορά στο κατάλληλο ύψος ή προσδίδοντάς της το απαραίτητο πλάτος προκειμένου αυτή να ακουστεί καθαρά.

Σε αντίθεση με αυτούς που αρνούνται στην ποίηση την όποια ευρύτερη σημασία, ο λυρικός ξέρει ότι «η ομορφιά δεν είναι παρά του τρόμου η αρχή» (Ρίλκε), ότι οι λέξεις κρύβουν μέσα τους εκρηκτική δύναμη, ότι η πίεση των ιδεών μεταμορφώνει και παραμορφώνει τα πράγματα. Και είναι σ' αυτήν ακριβώς την επίγνωση όπου έχει τις ρίζες του ο «βαθύτερος ρεαλισμός» του (Γιάννης Ρίτσος).

Από την εποχή του Αρχίλοχου ώς εκείνη των τροβαδούρων, και από αυτούς ώς τους ρομαντικούς της Ιένας, η ανάδυση του λυρικού εγώ δεν υπήρξε ποτέ ένα συμβάν αποκλειστικά λογοτεχνικό, ένα ακόμη προϊόν του ακαδημαϊκού εργαστηρίου.

Αλλά και ο απαραγνώριστα πολιτικός χαρακτήρας του έργου του. Από την εποχή του Αρχίλοχου ώς εκείνη των τροβαδούρων, και από αυτούς ώς τους ρομαντικούς της Ιένας, η ανάδυση του λυρικού εγώ δεν υπήρξε ποτέ ένα συμβάν αποκλειστικά λογοτεχνικό, ένα ακόμη προϊόν του ακαδημαϊκού εργαστηρίου. Αλλά συμβάδιζε πάντοτε με την εμφάνιση στο ιστορικό προσκήνιο ενός νέου τύπου ανθρώπου, χειραφετημένου από προαιώνιες δουλείες και δημιουργού μιας καινούργιας, αυτεξούσιας ατομικότητας. Το ότι προπομπός αλλά και ιδεώδης εκφραστής αυτής της νέας ατομικότητας υπήρξε ανέκαθεν ο σκληρός πυρήνας κάθε λυρισμού, η ερωτική ποίηση, λέει ασφαλώς πολλά..

Εμπρός στον ακμαίο λυρισμό, το εγώ που πασχίζει να αχνοφανεί κάτω απ' τα μουρμουρητά της "αντιλυρικής" ποίησης των τελευταίων δεκαετιών είναι ένα εγώ λογοκριμένο. Πάει να πει: ένα εγώ συναισθηματικά ανάπηρο, άδειο από ένστικτα και επιθυμίες ή τόσο τρομοκρατημένο από αυτά ώστε μόνο να τα ειρωνεύεται μπορεί. Ο "αντιλυρικός" ξέρει μόνο να ενίσταται. Ανακλαστικά του έχει εκείνα του περιδεούς. Τα πάντα στα μάτια του φαντάζουν ναρκοθετημένα από κινδύνους. Ανίκανος να πιστέψει, να παραδεχθεί ή να αρνηθεί οτιδήποτε, το μόνο που του απομένει είναι να παρατηρεί φιλύποπτα τους πάντες και τα πάντα. Στα λυρικά επιφωνήματα αντιδρά με την γκριμάτσα του ανθρώπου του εθισμένου στα τσιγκούνικα λόγια, στο άκουσμα της μεγάλης φωνής μεμψιμοιρεί επικαλούμενος την κοινή ησυχία. Στους πόθους και τα όνειρα των άλλων δεν έχει να αντιτάξει παρά αλυσίδα ατελεύτητη από επιφυλάξεις και μικρόλογους ενδοιασμούς.

Το δυστύχημα του "αντιλυρικού" είναι ότι αδυνατεί να πείσει καν τον ίδιο του τον εαυτό για την ορθότητα των επιφυλάξεων και των ενδοιασμών του.

Το δυστύχημα του "αντιλυρικού" είναι ότι αδυνατεί να πείσει καν τον ίδιο του τον εαυτό για την ορθότητα των επιφυλάξεων και των ενδοιασμών του. Δέσμιος ενός κομφορμισμού που τον πτοεί, εκλαμβάνει παραπλανητικά κάθε του δισταγμό ως δείγμα ωριμότητας και σοφίας, τα αχρηστευμένα του ένστικτα ως εμβριθή στοχασμό («απόφασις μετά σκέψιν – ένστικτον βραδυπορούν», σάρκαζε κάποτε ο Μιχαήλ Μητσάκης), την ίδια την Ιστορία ως αναδρομική άσκηση επί χάρτου, πρόσφορη μοναχά για σχόλια στο περιθώριο των κιτρινισμένων σελίδων. Αυτό που αποφεύγει όπως ο διάβολος το λιβάνι είναι οι δεσμεύσεις και η έντονη γλώσσα. Το βασίλειό του είναι η επικράτεια του διφορούμενου και των υπαινιγμών, η ειρωνεία του, που την έχει σε τόση υπόληψη, είναι άσφαιρη, αμυντικός μηχανισμός που του κρύβει τον κόσμο, οι ιδέες του, ιδέες-ερζάτς, αντιγραμμένες από τους τυφλοσούρτες της ορθοέπειας.

Ο αντιλυρικός ποιητής είναι σχετικιστής. Όμως όχι για να εξασφαλίσει χώρο ζωτικό για τους έρωτές του – τέτοιους δεν έχει. Δικό του σύνθημα δεν είναι το «όττω τις έραται» της Σαπφώς, αλλά το «anything goes», ο ψευδοπλουραλισμός του συρμού, που καθώς κερματίζει εμπρός του την πραγματικότητα σε ασυνάρτητες ψηφίδες, τον αποτρέπει απ' το να αφοσιωθεί σοβαρά σε οτιδήποτε. Και μολονότι συχνά βαυκαλίζεται ότι τα βάζει με τους μύθους, στο τέλος, καταλήγει να αποδέχεται άκριτα, εσωτερικεύοντάς τα, όλα τα μυθεύματα του καιρού του.

Μια τέτοια ακμαία ποίηση λυρική, σε καιρούς ανημπόριας δεν έχει θέση. Πώς θα μπορούσε να ήταν αλλιώς;

* Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΟΥΤΣΟΥΡΕΛΗΣ είναι ποιητής και μεταφραστής. Τελευταίο βιβλίο του η ανθολογία ποίησης «1821-2021: Η Ελλάς των Ελλήνων. Δύο αιώνες εθνικά δεινά στον καθρέφτη της ποίησης» (εκδ. Gutenberg).

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Αυτός ήταν ο Κώστας...» – Λίγα λόγια για τον Κώστα Παπαϊωάννου από τον Άγγελο Στάγκο

«Αυτός ήταν ο Κώστας...» – Λίγα λόγια για τον Κώστα Παπαϊωάννου από τον Άγγελο Στάγκο

Το βράδυ της Δευτέρας 11 Μαρτίου, δύο χρόνια από τον θάνατο του δημοσιογράφου και εκδότη της εφημερίδας «Το Ποντίκι» (1979-2005), Κώστα Παπαϊωάννου (1938-2022), διοργανώθηκε στην Ένωση Συντακτών τιμητική εκδήλωση στη μνήμη του. Βασικοί ομιλητές ήταν οι (από αριστερά στη φωτογραφία) Μιχάλης Ιγνατίου, Αλέξης Παπαχελάς...

Η θεραπευτική και σωτηριακή διάσταση της Αισθητικής

Η θεραπευτική και σωτηριακή διάσταση της Αισθητικής

Η ικανότητα της Αισθητικής είναι να αποδιώχνει το κακό και μέσω της εμπειρίας του ωραίου να οδηγεί τους ανθρώπους σε αυτοαποκαλύψεις, σε γνωστικές περιπέτειες, αλλά και σε ιατρικές θεραπείες. Κεντρική εικόνα: O Δαβίδ του Μιχαήλ Άγγελου ©Wikipedia. 

Γράφει ο Δημο...

«Λογοτεχνικά περιοδικά»: Ποια είναι, ποιο το στίγμα τους, ποιοι τα βγάζουν – Μια απόπειρα καταγραφής των λογοτεχνικών περιοδικών που κυκλοφορούν σήμερα σε έντυπη μορφή

«Λογοτεχνικά περιοδικά»: Ποια είναι, ποιο το στίγμα τους, ποιοι τα βγάζουν – Μια απόπειρα καταγραφής των λογοτεχνικών περιοδικών που κυκλοφορούν σήμερα σε έντυπη μορφή

Σαράντα πέντε λογοτεχνικά περιοδικά: Τα μακροβιότερα, τα καινούργια, τα σπάνια. Μια απόπειρα καταγραφής των λογοτεχνικών και βιβλιολογικών περιοδικών που κυκλοφορούν σήμερα σε έντυπη μορφή, παρουσιάζοντας το πρώτο και το τελευταίο τεύχος από το καθένα. Μια αναδρομή, επίσης, σε ορισμένα από τα σημαντικότερα, που...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

«Ανορθογραφίες επιμελητών» – Μια επιστολή του Διονύση Χαριτόπουλου

«Ανορθογραφίες επιμελητών» – Μια επιστολή του Διονύση Χαριτόπουλου

Λάβαμε από τον Διονύση Χαριτόπουλο την παρακάτω επιστολή, σχετικά με την επιλογή κριτικών κειμένων του Κωστή Παπαγιώργη που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Καστανιώτη με τον τίτλο «Κωστής Παπαγιώργης: Τα βιβλία των άλλων 1, Έλληνες συγγραφείς», το 2020. 

Επιμέλεια: Book Press

...
«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

«Γυναικεία Βραβεία non fiction 2024»: Ανακοινώθηκε η βραχεία λίστα

Η νικήτρια του βραβείου Women's Prize για non-fiction βιβλία θα ανακοινωθεί στις 13 Ιουνίου. Κεντρική εικόνα, μια από τις υποψήφιες για το βραβείο: η συγγραφέας και αρθρογράφος Ναόμι Κλάιν © The University of British Columbia.

Επιμέλεια: Book Press

...
Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Βαγγέλη Γιαννίση «Μακγκάφιν», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 21 Μαρτίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΟΥΡΙΣΤΑΣ
37.947408, 23.641584

 «Αφού σου ...


«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Κωνσταντίνου Κυριακού «Το μποστάνι του Μποστ – Μια σύνθεση / συμπλήρωση / διασκευή κειμένων του Μποστ», το οποίο κυκλοφορεί σε λίγες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Δήμητρας Παπαδήμα «Όλα μαύρα», το οποίο θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Τι είμαστε εμείς μπροστά σε αυτά τα κτήνη, ρε; Τι είμαστε; Άγιοι. Και φόνο να...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Τρία μυθιστορήματα με άρωμα εποχής και μυστηρίου από τα Ελληνικά Γράμματα

Για τα μυθιστορήματα «Strangers in the Night» (μτφρ. Μυρσίνη Γκανά) της Χέδερ Γουέμπ [Heather Webb], «Τα Μυστήρια της Μις Μόρτον Μόρτον» (μτφρ. Χρήστος Μπαρουξής) της Κάθριν Λόιντ [Catherine Lloyd] και «Κωδικός Coco» (μτφρ. Γιάννης Σπανδωνής) της Τζιόια Ντιλιμπέρτο [Gioia Diliberto]. Τρία μυθιστορήματα που μας μεταφ...

Τι διαβάζουμε τώρα; 21 καλά βιβλία λογοτεχνίας που βγήκαν πρόσφατα

Τι διαβάζουμε τώρα; 21 καλά βιβλία λογοτεχνίας που βγήκαν πρόσφατα

Επιλέξαμε 21 βιβλία ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας που κυκλοφόρησαν πρόσφατα.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστός

Οι πρώτοι μήνες του 2024 έχουν φέρει πολλά και καλά βιβλία πεζογραφίας. Κι αν ο μέσος αναγνώστης βρίσκεται στην καλύτερη περίπτωση σε σύγχυση, στη χειρότερη σε άγχ...

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Επανάσταση 1821: 11 βιβλία για τον Αγώνα των Ελλήνων

Ενόψει της 25ης Μαρτίου, επιλέγουμε έντεκα βιβλία που μας βοηθούν να κατανοήσουμε τα περίπλοκλη όσο και μοναδική διαδοχή γεγονότων που ήταν η Ελληνική Επανάσταση. Kεντρική εικόνα: έργο του Λουντοβίκο Λιπαρίνι «Ο όρκος του λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι» (περίπου 1850), μουσείο Μπενάκη.

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

02 Απριλίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα μεγαλύτερα μυθιστορήματα όλων των εποχών: 20 έργα-ποταμοί από την παγκόσμια λογοτεχνία

Πολύτομα λογοτεχνικά έργα, μυθιστορήματα-ποταμοί, βιβλία που η ανάγνωσή τους μοιάζει με άθλο. Έργα-ορόσημα της παγκόσμιας πεζογραφίας, επικές αφηγήσεις από την Άπω Ανατ

ΦΑΚΕΛΟΙ