alt

Στις 29 Απριλίου 2020, έφυγε από τη ζωή η Maj Sjöwall, η Σουηδή συγγραφέας που μαζί με τον σύντροφό της, Per Wahlöö, υπήρξαν οι δημιουργοί το σκανδιναβικού αστυνομικού είδους.

Της Χίλντας Παπαδημητρίου

Και λέγοντας «δημιουργοί», εν προκειμένω, δεν υπερβάλουμε. Όπως στην Ελλάδα υπήρχαν απόπειρες συγγραφής αστυνομικών ιστοριών πριν από τον Μαρή, όπως στη Γαλλία γράφονταν βιβλία μυστηρίου πριν από τον Σιμενόν, έτσι και στη Σκανδιναβία είχαν κυκλοφορήσει κάποια αστυνομικά που μιμούνταν την αγγλική κλασική σχολή (για παράδειγμα, το Iron Chariot του Stein Riverton, 1909).

Στη θέση των σκλητράχηλων και κυνικών αστυνομικών/ιδιωτικών ντετέκτιβ, το ζευγάρι των Sjöwall & Wahlöö πρότεινε έναν ήρωα μελαγχολικό κι εσωστρεφή, ρεαλιστικά ανθρώπινο κι ευάλωτο. 

Ωστόσο, οι Sjöwall & Wahlöö (Σγιεβάλ & Βαλέε) ήταν οι συγγραφείς που μορφοποίησαν ένα καινούργιο ύφος, αυτό που σήμερα ονομάζουμε σκανδιναβικό ή Nordic, αν θέλουμε να είμαστε πιο ακριβείς. Οι Sjöwall & Wahlöö, επηρεασμένοι από την κοινωνική κριτική του Dashiell Hammett και το συλλογικό χαρακτήρα της αστυνομικής έρευνας που περιγράφει ο Ed McBain στις ιστορίες του από το 87ο Αστυνομικό Τμήμα, έγραψαν από κοινού δέκα βιβλία με ήρωα τον επιθεωρητή Μάρτιν Μπεκ. Η πρότασή τους για ένα άλλο είδος αστυνομικής μυθοπλασίας ήταν ιδιαίτερα ρηξικέλευθη στην εποχή της, στα μέσα της δεκαετίας του ’60, μια περίοδο που το αστυνομικό είδος παρέπαιε διεθνώς, αναζητώντας μια ανανέωση (την οποία βρήκε λίγο αργότερα στο neopolar). Στη θέση των σκλητράχηλων και κυνικών αστυνομικών/ιδιωτικών ντετέκτιβ, το ζευγάρι των Sjöwall & Wahlöö πρότεινε έναν ήρωα μελαγχολικό κι εσωστρεφή, ρεαλιστικά ανθρώπινο κι ευάλωτο. 

altΗ Maj Sjöwall και ο Per Wahlöö γνωρίστηκαν το 1962 στη Στοκχόλμη, όπου εργάζονταν σαν δημοσιογράφοι και μεταφραστές. Εκείνος ασχολείτο με το αστυνομικό ρεπορτάζ, είχε απελαθεί από την Ισπανία του Φράνκο, και είχε εκδώσει ήδη μερικά πολιτικά δοκίμια, χωρίς εμπορική επιτυχία. Εκτός όλων των άλλων, τους ένωσε η πίστη τους στον μαρξισμό και η αγάπη τους για τις αστυνομικές ιστορίες. Πιστεύοντας ότι «ο κόσμος διαβάζει περισσότερο αστυνομικά βιβλία παρά πολιτικά φυλλάδια», ξεκίνησαν την αστυνομική σειρά με ήρωα τον Μάρτιν Μπεκ, «για να δείξουμε στον αναγνώστη ότι κάτω από την επίσημη εικόνα της ευημερούσας Σουηδίας, υπήρχε ένα άλλο υπόστρωμα φτώχειας, εγκληματικότητας και κτηνωδίας». Από την αρχή έβαλαν ως στόχο να γράψουν δέκα βιβλία από κοινού, στα οποία θα συμμετείχαν εξίσου. Σύμφωνα με το πλάνο δουλειάς τους, ο καθένας έγραφε από ένα κεφάλαιο, 30 συνολικά σε κάθε βιβλίο. Δούλευαν μετά το βραδινό φαγητό, συχνά ως τα ξημερώματα, και αντάλλασσαν τα κεφάλαια που είχαν γράψει. Στη συνέχεια, ο ένας έκανε την επιμέλεια στη δουλειά του άλλου. Πριν ξεκινήσουν το γράψιμο του κάθε βιβλίου, έκαναν σχολαστική έρευνα για τους χαρακτήρες, τον τόπο του εγκλήματος, την πορεία που θα ακολουθούσε η ομάδα του Μάρτιν Μπεκ. 

Παρά την επιτυχία που γνώρισε η σειρά του Μάρτιν Μπεκ, κυρίως στο εξωτερικό (υπολογίζεται ότι οι πωλήσεις έχουν περάσει τα δέκα εκατομμύρια αντίτυπα), και τη μεταφορά των βιβλίων στην τηλεόραση, οι Sjöwall & Wahlöö δεν κέρδισαν ποτέ κάτι παραπάνω από ένα μέτριο εισόδημα.

Την εποχή που το δέκατο βιβλίο της σειράς (“The Terrorists”) πήγαινε στο τυπογραφείο, ο Per Wahlöö πέθανε σε ηλικία 49 ετών. Η Sjöwall δεν θέλησε να συνεχίσει τη σειρά, αν και δεν σταμάτησε να ασχολείται με την αστυνομική λογοτεχνία συνεργαζόμενη με διάφορους συγγραφείς ή μεταφράζοντας τα βιβλία του Αμερικανού Robert B. Parker. Παρά την επιτυχία που γνώρισε η σειρά του Μάρτιν Μπεκ, κυρίως στο εξωτερικό (υπολογίζεται ότι οι πωλήσεις έχουν περάσει τα δέκα εκατομμύρια αντίτυπα), και τη μεταφορά των βιβλίων στην τηλεόραση, οι Sjöwall & Wahlöö δεν κέρδισαν ποτέ κάτι παραπάνω από ένα μέτριο εισόδημα. Καμία σχέση με τις ιλιγγιώδεις αμοιβές των επιγόνων τους. Μέχρι το τέλος της ζωής της, η Maj Sjöwall ζούσε μια μποέμικη ζωή, κάνοντας τακτικά εμφανίσεις σε φεστιβάλ αστυνομικής λογοτεχνίας και σε διάφορα επεισόδια της τηλεοπτικής σειράς Beck. Όπως είχε πει σε μια συνέντευξή της στην εφημερίδα Observer, το 2009: «Καλύτερα ελεύθερη, παρά πλούσια». 

Ο κριτικός λογοτεχνίας του Guardian, Matthew Coady, έγραφε το 1970: «Για τον Μπεκ, όπως για τον Μαιγκρέ, κάθε έρευνα είναι λιγότερο ένας γρίφος που πρέπει να επιλυθεί, και περισσότερο μια ανθρώπινη κατάσταση που πρέπει να εννοηθεί». Επιπλέον, η σειρά ολοκληρωμένη αποτελεί μια μαρξιστική κριτική όλων των σκοτεινών πλευρών της θεωρούμενης σουηδικής ουτοπίας (μισογυνισμός, παιδοφιλία, σεξουαλική εκμετάλλευση, αυθαιρεσίες της εξουσίας, ρατσισμός, αυτοκτονίες). 

alt
Το 1973 ο σκηνοθέτης Stuart Rosenberg ανέλαβε να μεταφέρει
στη μεγάλη οθόνη το βιβλίο των Sjöwall & Wahlöö The laughing
policeman. Στους πρωταγωνιστικούς ρόλους ήταν ο Walter
Matthau και ο Bruce Dern, ενώ η δράση είχε μεταφερθεί
στο
Σαν Φρανσίσκο.



Τρία από τα βιβλία της σειράς μεταφράστηκαν στα ελληνικά και κυκλοφόρησαν από τις εκδόσεις Γράμματα, το 1996: το Τέρας και ο Άνθρωπος που καθόταν στο μπαλκόνι (μτφρ. Α. Τατάνη), και Ροζάννα (μτφρ. Έφη Φρυδά). Και τα τρία είναι εξαντλημένα επισήμως, αν και εμφανίζονται τακτικά σε παζάρια βιβλίων. Σχετικά πρόσφατα, το 2016, κυκλοφόρησε από τις ίδιες εκδόσεις το Πρόσχαροι οι πολιτσμάνοι, (μτφρ. Ε. Αρμακόλλας), όπως αποδόθηκε στα ελληνικά το The Laughing Policeman. Το συγκεκριμένο βιβλίο έγινε ταινία το 1973 από τον Stuart Rosenberg, με τον Walter Matthau στον ρόλο του Μάρτιν Μπεκ.

Ο επιθεωρητής Μάρτιν Μπεκ αποτέλεσε το πρότυπο όλων σχεδόν των σύγχρονων Σκανδιναβών μυθιστορηματικών αστυνομικών και ιδιωτικών ντετέκτιβ. Μελαγχολικός και μονόχνοτος, κουβαλάει έναν αποτυχημένο γάμο και την κακή σχέση με τα παιδιά του. Πάσχει από διάφορες μικρές ασθένειες και κρυολογεί με το παραμικρό, αλλά είναι εξαιρετικός στη δημιουργία μιας αποτελεσματικής ομάδας συνεργατών στο τμήμα Ανθρωποκτονιών της Στοκχόλμης. Τη λύση στα βιβλία των Sjöwall & Wahlöö δεν δίνει ένας ιδιοφυής αστυνομικός αλλά η ομαδική δουλειά πολλών ανθρώπων που αλληλοσυμπληρώνονται παρά τις διαφορές και τις κόντρες τους. Αυτό το Nordic procedural επηρέασε όλους τους μεταγενέστερους Σκανδιναβούς συγγραφείς στο στήσιμο των ηρώων τους.

alt

Ο Κουρτ Βαλάντερ του Henning Mankell [εικ.6], ο Ισλανδός Έτλεντουρ του Arnaldur Indridason [εικ.3], ο Βαν Βέτερεν του Håkan Nesser [εικ.2], ο σκοτεινός Βαργκ Βέουμ του Gunnar Staalessen [εικ.5], η Ομάδα Άλφα του Arne Dahl [εικ.4], αλλά και ο Τζον Ρέμπους του Ian Rankin [εικ.1], οφείλουν πολλά από τα χαρακτηριστικά και τις ιδιαιτερότητές τους στον Μάρτιν Μπεκ των Sjöwall & Wahlöö [κεντρική εικόνα]. Τον Μάρτιν Μπεκ, ο οποίος μονολογεί στη Ροζάννα:

«Μην ξεχνάς ότι διαθέτεις τις τρεις σημαντικότερες αρετές που διακρίνουν έναν αστυνομικό, είπε στον εαυτό του. Είσαι πεισματάρης, λογικός και πολύ ψύχραιμος. Δεν επιτρέπεις στον εαυτό σου να χάνει την ψυχραιμία του, και όποια και να είναι η υπόθεση, εσύ θα φερθείς επαγγελματικά. Λέξεις όπως αποκρουστικός, φρικιαστικός, κτηνώδης, ανήκουν στις εφημερίδες, όχι στον δικό σου τρόπο σκέψης. Ο δολοφόνος είναι ένας άνθρωπος σαν τους άλλους, μόνο πιο άτυχος και απροσάρμοστος». 

* Η ΧΙΛΝΤΑ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ είναι μεταφράστρια και συγγραφέας. Τελευταίο βιβλίο της, το αστυνομικό μυθιστόρημα «Η συχνότητα του θανάτου» (εκδ. Μεταίχμιο).

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Λογοτεχνικά περιοδικά»: Ποια είναι, ποιο το στίγμα τους, ποιοι τα βγάζουν – Μια απόπειρα καταγραφής των λογοτεχνικών περιοδικών που κυκλοφορούν σήμερα σε έντυπη μορφή

«Λογοτεχνικά περιοδικά»: Ποια είναι, ποιο το στίγμα τους, ποιοι τα βγάζουν – Μια απόπειρα καταγραφής των λογοτεχνικών περιοδικών που κυκλοφορούν σήμερα σε έντυπη μορφή

Σαράντα πέντε λογοτεχνικά περιοδικά: Τα μακροβιότερα, τα καινούργια, τα σπάνια. Μια απόπειρα καταγραφής των λογοτεχνικών και βιβλιολογικών περιοδικών που κυκλοφορούν σήμερα σε έντυπη μορφή, παρουσιάζοντας το πρώτο και το τελευταίο τεύχος από το καθένα. Μια αναδρομή, επίσης, σε ορισμένα από τα σημαντικότερα, που...

«Πρόδωσε» η Νάθενα τον Παπαδιαμάντη; – Μια αναδρομή στις κινηματογραφικές μεταφορές της Φόνισσας και ορισμένες χρήσιμες παραδοχές

«Πρόδωσε» η Νάθενα τον Παπαδιαμάντη; – Μια αναδρομή στις κινηματογραφικές μεταφορές της Φόνισσας και ορισμένες χρήσιμες παραδοχές

Μερικές παρατηρήσεις από τη σκοπιά των Σπουδών Κινηματογραφικής Μεταφοράς. Φωτογραφίες © Γιώργος Τατάκης, από τα γυρίσματα της ταινίας «Φόνισσα».

Γράφει ο Γιάννης Βαγγελοκώστας

Στο αφιερωματικό τεύχος του περιοδικού «Αντί» για τον κορυφαίο Σκ...

Για το «Φονικό καρναβάλι» του Μετίν Αρντιτί – Από τη βενετσιάνικη Αναγέννηση στη σημερινή εποχή

Για το «Φονικό καρναβάλι» του Μετίν Αρντιτί – Από τη βενετσιάνικη Αναγέννηση στη σημερινή εποχή

Για το μυθιστόρημα του Μετίν Αρντιτί [Metin Arditi] «Φονικό καρναβάλι» (μτφρ. Ρίτα Κολαΐτη, εκδ. Πατάκη).

Γράφει η Ρίτα Κολαΐτη

Το Φονικό καρναβάλι είναι το πέμπτο βιβλίο του Μετίν Αρντιτί που μεταφράζω στα ελληνικά. Είναι μεγάλη ευτυχία για έ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Όσο μακρινή κι αν φαντάζει η Ιαπωνία, δεν παύει να μας ελκύει, μεταξύ άλλων και για την ιδιαίτερη και τολμηρή λογοτεχνία της. Από τον κλασικό Καουαμπάτα έως τον ευφάνταστο Μουρακάμι, επιλέγουμε δέκα βιβλία που κυκλοφόρησαν σχετικά πρόσφατα και μπορούν να μας ανοίξουν νέα παράθυρα στον κόσμο του Ανατέλλοντος Ήλιου. K...

Τα βραβεία του «Χάρτη» 2023: Ο βραχύς κατάλογος

Τα βραβεία του «Χάρτη» 2023: Ο βραχύς κατάλογος

Το διαδικτυακό περιοδικό Λόγου και Τέχνης Χάρτης (www.hartismag.gr), συνεχίζει για τρίτη χρονιά την απονομή ετήσιων βραβείων, με σκοπό την ανάδειξη των σημαντικότερων βιβλίων που κυκλοφόρησαν το περασμένο έτος. Σήμερα ανακοινώθηκε ο Βραχύς Κατάλογος σε όλες τις κατηγορίες. Δείτε βιβλία και συγγραφείς. 

...

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Βαγγέλη Γιαννίση «Μακγκάφιν», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 21 Μαρτίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΟΥΡΙΣΤΑΣ
37.947408, 23.641584

 «Αφού σου ...


ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

«Μακγκάφιν» του Βαγγέλη Γιαννίση (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Βαγγέλη Γιαννίση «Μακγκάφιν», το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 21 Μαρτίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΤΟΥΡΙΣΤΑΣ
37.947408, 23.641584

 «Αφού σου ...


«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

«Το μποστάνι του Μποστ» του Κωνσταντίνου Κυριακού (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Κωνσταντίνου Κυριακού «Το μποστάνι του Μποστ – Μια σύνθεση / συμπλήρωση / διασκευή κειμένων του Μποστ», το οποίο κυκλοφορεί σε λίγες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

«Όλα μαύρα» της Δήμητρας Παπαδήμα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Δήμητρας Παπαδήμα «Όλα μαύρα», το οποίο θα κυκλοφορήσει την επόμενη εβδομάδα από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Τι είμαστε εμείς μπροστά σε αυτά τα κτήνη, ρε; Τι είμαστε; Άγιοι. Και φόνο να...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Ιστορίες από τη Χώρα των Χρυσανθέμων: 10 λογοτεχνικά έργα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα ανοίγουν παράθυρα στον κόσμο της Ιαπωνίας

Όσο μακρινή κι αν φαντάζει η Ιαπωνία, δεν παύει να μας ελκύει, μεταξύ άλλων και για την ιδιαίτερη και τολμηρή λογοτεχνία της. Από τον κλασικό Καουαμπάτα έως τον ευφάνταστο Μουρακάμι, επιλέγουμε δέκα βιβλία που κυκλοφόρησαν σχετικά πρόσφατα και μπορούν να μας ανοίξουν νέα παράθυρα στον κόσμο του Ανατέλλοντος Ήλιου. K...

«Μικρή Στίξις»: Νέα σειρά βιβλίων και εκδήλωση για τα 7 χρόνια παρουσίας στον εκδοτικό χώρο

«Μικρή Στίξις»: Νέα σειρά βιβλίων και εκδήλωση για τα 7 χρόνια παρουσίας στον εκδοτικό χώρο

Με τη συμπλήρωση επτά συναπτών ετών στο εκδοτικό στερέωμα, οι εκδόσεις Στίξις κάνουν το επόμενο βήμα με μια νέα σειρά τεσσάρων βιβλίων, υπό τον τίτλο «Μικρή Στίξις», των Γιώργου Δουατζή, Χρυσοξένης Προκοπάκη, Στέφανου Τζουβάρα και Μιχάλη Σηφάκη.  

Γράφει ο Διονύσης Μαρίνος  ...

7 γυναίκες γράφουν και ακούγονται – Όψεις της νεότερης ελληνικής λογοτεχνίας

7 γυναίκες γράφουν και ακούγονται – Όψεις της νεότερης ελληνικής λογοτεχνίας

Σίσσυ Δουτσίου, Στεύη Τσούτση, Λίνα Βαρότση, Αστερόπη Λαζαρίδου, Ελισάβετ Παπαδοπούλου, Αντιγόνη Ζόγκα, Λίνα Βαλετοπούλου. Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας επιλέγουμε πολύ πρόσφατα βιβλία νέων Ελληνίδων συγγραφέων που θέτουν, άλλοτε με τρόπο διεκδικητικό κι άλλοτε πιο έμμεσο, το ζήτημα της γυναικείας χειρα...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

02 Απριλίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα μεγαλύτερα μυθιστορήματα όλων των εποχών: 20 έργα-ποταμοί από την παγκόσμια λογοτεχνία

Πολύτομα λογοτεχνικά έργα, μυθιστορήματα-ποταμοί, βιβλία που η ανάγνωσή τους μοιάζει με άθλο. Έργα-ορόσημα της παγκόσμιας πεζογραφίας, επικές αφηγήσεις από την Άπω Ανατ

ΦΑΚΕΛΟΙ