alt

Του Γιάννη Λειβαδά

Την ίδια στιγμή που η ποίηση αποδεσμεύεται από τις προσκολλήσεις που η παρουσία του εαυτού αντιπροσωπεύει, και σχηματίζει εκείνη την απίθανη διαχρονική προσδιορισιμότητα περιεχομένου∙ αποκαλύπτει την απομάκρυνσή της από κάποια σταθερή ως τότε πίστη, από εκείνη τη χαρακτηριστική, νοηματοδοτική φυλάκιση στο κατεργασμένο προφανές απ’ το οποίο η πίστη αντλούσε τη νεωτερικότητα των αντιστάσεών της. Η απομάκρυνση αυτή όμως, δεν φέρει τις ιδιότητες μιας ποιητικής στιγμής –άπαξ και μιλάμε για ποίηση–, μα μία δέσμευση επ’ αόριστον επαγρύπνησης προς εκείνο που την υπερβαίνει.

Η ποίηση δεν ορίζεται από κάποια κυρίαρχη άποψη, συνεπώς δεν βάλλεται ούτε εγκαλείται, λόγω μιας τέτοιας άποψης, από εναντιωτικές θέσεις ή ενστάσεις.

Το πώς, τουλάχιστον δύο, πιθανές, θεμελιακού τύπου, ενστάσεις, τίθενται εναντιωτικά προς την όποια κυρίαρχη, τρόπον τινά, άποψη περί ποίησης, καθιστά όλες, και τις τρεις, σαθρές ανάγκες για ενδιαμεσότητα. Η ποίηση δεν ορίζεται από κάποια κυρίαρχη άποψη, συνεπώς δεν βάλλεται ούτε εγκαλείται, λόγω μιας τέτοιας άποψης, από εναντιωτικές θέσεις ή ενστάσεις. Αυτές οι δύο πλευρές διαθέτουν, είναι ξεκάθαρο, μια ιδιαίτερα ισχυρή ενδιαμεσότητα η οποία εάν δεν είναι παιδαριώδης είναι αβάσιμη: η ποίηση όσο πολύπτυχη κι αν είναι, δεν παύει να είναι ένα πράγμα. Και όπως όλα τα μοναδικά πράγματα, μπορούν να είναι ή να μην είναι, να υπάρχουν ή να μην υπάρχουν. 

Η ποίηση δημιουργεί τη στιγμή της, επειδή αποσπάται, αποκολλάται ως θραύσμα από το μέλλον, όχι από κάποιο υλοποιημένο ή προς υλοποίηση υπάρχον, δεν αντιστέκεται ή ανεξαρτητοποιείται σε σχέση με κάποιο ορισμένο επείγον που φινιρίζεται μέσω της αντανάκλασής του εκεί που κάθε σημασμένη επιθυμία για απόκρυψη ή περιποίηση της υπόστασης φανερώνεται.

Η παθητικότητα λοιπόν, ακόμη και η πιο δραστήρια, πυρετώδης, δεν αποτελεί ποίηση, διότι μορφοποιώντας την αρχή της προδικάζει το τέλος της. Κάθε ποιητική παθητικότητα θέτει απαραιτήτως την αφετηρία της, ένεκα που οδηγείται –όπως το έχω θίξει παλαιότερα–, από επιθυμία αναδεικτικού αυτοπροσδιορισμού∙ συνεπώς προδιαγράφει το τέλος της, σε αντίθεση με την ποίηση η οποία ούτε ξεκινά ούτε τελειώνει, μα, δημιουργείται μέσω ενός κυλιόμενου ντεμπούτου από εκείνους που στασιάζουν στον χρόνο, τους ποιητές. Οι ποιητές διέπονται από την απουσία αρχής και τέλους της ποίησης, καθίστανται ποιητές διότι η δική τους αρχή και το δικό τους τέλος, η δική τους γέννηση και ο δικός τους θάνατος δηλαδή, είναι τα εργαλεία δημιουργίας της ποίησης, όχι οι εκάστοτε θεμελιώδεις προδιαγραφές της ποιητικής που ορίζονται από κάθε λογής εφήμερες διάνοιες. 

Η ύπαρξη και η διάνοια παραμένουν ανεπηρέαστες, η υπέρβασή τους δεν είναι επιθυμητή, διότι μετά την υπέρβαση θα αρχίσει να εμφανίζεται η ποίηση – το πρόβλημα που ουδείς από τους λάτρεις της ενδιαμεσότητας επιθυμεί να επιδιώξει, διότι σε μια τέτοια επιδίωξη καταστρέφεται τόσο ο ίδιος όσο και η προετοιμασία που έχει αναπτύξει μέσω κάποιας ποιητικής.

Η αίσθηση αυτονομίας που προσφέρει μια κατανόηση, επί αντανακλώμενου ή επί αντανάκλασης, μοιάζει σαρωτική όταν σπεύδει κανείς να γράψει, αδιαφορώντας για το τι και υπό ποιες συνθήκες έχει κατανοήσει. Όταν κανείς δημιουργεί, δηλαδή είναι ποιητής, δηλαδή δεν γράφει αλλά γράφοντας δημιουργεί, δεν αναλογεί σε κάποια αντανακλαστικότητα ούτε στην ερμηνεία της. Το ποίημα δεν αντιπροσωπεύει μια τελειωμένη ή υπό όρους αναλυόμενη ταυτότητα, καθώς και οτιδήποτε μέσω αυτών αναπαρίσταται ή καθ’ οιονδήποτε τρόπο εκδηλώνεται. Τα στάδια διεκδίκησης ή άρνησης, περιορισμού ή ενίσχυσης της ταυτότητας, –στην πραγματικότητα του κοσμοειδώλου που ενσαρκώνει εκείνος που ενεργεί στις εκτάσεις αυτών των σταδίων–, είναι στάδια στα οποία επιφέρουν όλες οι επιρροές εκτός από μία, εκείνη της ποίησης. Εκεί, δηλαδή σε αυτά τα στάδια, οι μορφές και τα υλικά σταθεροποιούνται από τις προτεραιότητες που θέτει η ενδιαμεσότητα, και ποια ενδιαμεσότητα μάλιστα, εκείνη της οποίας η ολοκλήρωση επιβεβαιώνεται απαρέγκλιτα από τον εγκωμιασμό της επιστροφής στο πρώτο βήμα, στη μικρή ελευθερία μιας διαμεσολάβησης: η ύπαρξη και η διάνοια παραμένουν ανεπηρέαστες, η υπέρβασή τους δεν είναι επιθυμητή, διότι μετά την υπέρβαση θα αρχίσει να εμφανίζεται η ποίηση – το πρόβλημα που ουδείς από τους λάτρεις της ενδιαμεσότητας επιθυμεί να επιδιώξει, διότι σε μια τέτοια επιδίωξη καταστρέφεται τόσο ο ίδιος όσο και η προετοιμασία που έχει αναπτύξει μέσω κάποιας ποιητικής. Παύουν να υφίστανται δύο σημεία αναφοράς, δύο πλευρές ή δύο κατηγορίες. Όπως όταν κάποιος αλλάζει πράγματι, δεν μοιάζει σε κανέναν άλλον, όταν είναι, δεν είναι σαν άλλον, όταν δεν είναι, είναι κενό.

Ένας αντανακλαστικός δυναμισμός δεν μπορεί εξάλλου να δεσμευτεί να υποστεί, να αναλάβει είτε να επινοήσει, με μη δημοσιεύσιμο τρόπο. Ο άνθρωπος, σ’ αυτή την περίπτωση είναι υποχείριο της δημοσίευσης. Αυτός ο δυναμισμός δεν γνωρίζει τι πάει να πει ποίηση διότι είναι προσηλωμένος στην πληρότητα της στάσης, της σχέσης, που προδικάζει, που προετοιμάζει η αντανάκλαση του διπλασιασμού της αναπαράστασης, της ακίνδυνης και ανώδυνης απόφασης να αποτελέσει κοινωνική εμφάνιση, επικοινωνιακό προβληματισμό υπό τον όρο να μη θίγεται το εκπληρωμένο ως ανεκπλήρωτο, το γινωμένο ως αγίνωτο, το εσωτερικό ως εξωτερικό. Το κείμενο, που ονομάζεται ατυχώς ποίημα, προσκολλημένο σθεναρά στις συνθήκες που συντηρούν ή προϋποθέτουν την παθητικότητα μιας πανίσχυρης σύμπτωσης, η οποία είναι ψυχολογική σε ένα πρώτο επίπεδο και κατόπιν σημασιολογική, ειδικά ως σύμπτωση/σύγκλιση, περιορίζεται στον εαυτό του καθώς έξω ή μακριά απ’ αυτό ο αντανακλώμενος αυτός δυναμισμός δεν έχει λόγο και νόημα ύπαρξης, ποίησης, καθότι οι δυνάμεις που τον εξυψώνουν είναι τα δεσμά που δεν επιτρέπουν τον διαχωρισμό του, την πρόκληση διαφοράς, από το κοσμοείδωλο του συντάκτη του. Στην ποίηση, στο ποίημα, για να το θέσω όσο πιο απλά γίνεται, το αντανακλώμενο διαφέρει άρδην απ’ το αντανακλών∙ εκτός από την περίπτωση όπου το ποίημα είναι εξαίρετο, τότε έχουν απορριφθεί και τα δυο.

* Ο ΓΙΑΝΝΗΣ ΛΕΙΒΑΔΑΣ είναι ποιητής. 
Τελευταίο του βιβλίο, η μελέτη «'Round About Jazz – Η Tζαζ από την εποχή του Μπίμποπ έως τις μέρες μας» (εκδ. Futura).


→ Στην κεντρική εικόνα, πίνακας της © Fabienne Verdier.

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Είναι ο νέος Σούπερμαν «υπερβολικά woke»; Μια αναδρομή στην έντυπη ιστορία του φανερώνει έναν ήρωα διαφορετικό από τα στερεότυπα

Είναι ο νέος Σούπερμαν «υπερβολικά woke»; Μια αναδρομή στην έντυπη ιστορία του φανερώνει έναν ήρωα διαφορετικό από τα στερεότυπα

Με αφορμή την κυκλοφορία της πρόσφατης ταινίας «Superman» (2025) και τον ισχυρισμό ορισμένων πως η νέα εκδοχή «παραείναι woke», διατρέχουμε την έντυπη ιστορία του ήρωα, ο οποίος ανέκαθεν πρέσβευε τις αξίες της δικαιοσύνης και της βοήθειας προς τους καταπιεσμένους. 

Γράφει ο Αντώνης Γουλιανός ...

Με αφορμή την «Αντιγόνη» του Ράσε, ένας ζωντανός διάλογος ανάμεσα στους Δημήτρη Δημητριάδη και Νίκο Ξένιο

Με αφορμή την «Αντιγόνη» του Ράσε, ένας ζωντανός διάλογος ανάμεσα στους Δημήτρη Δημητριάδη και Νίκο Ξένιο

Η κριτική του Νίκου Ξένιου για την παράσταση της «Αντιγόνης» του Ούλριχ Ράσε, άνοιξε μια ευρύτερη συζήτηση με τον Δημήτρη Δημητριάδη για την προσέγγιση των κλασικών κειμένων από σύγχρονους σκηνοθέτες. Πόσα δικαιώματα πάνω στο κείμενο έχει ο σκηνοθέτης; Ποια είναι τα όρια της καλλιτεχνικής έκφρασης; Αυτά κα...

«Πλυντήρια» και εθνικά βαπτιστήρια – Διαβάζοντας τον Γιάννη Ατζακά δίπλα στην Κλερ Κίγκαν

«Πλυντήρια» και εθνικά βαπτιστήρια – Διαβάζοντας τον Γιάννη Ατζακά δίπλα στην Κλερ Κίγκαν

Σκέψεις για τέσσερα βιβλία του Γιάννη Ατζακά με όχημα και γέφυρα τα «Μικρά πράγματα σαν κι αυτά» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου, εκδ. Μεταίχμιο), της Κλερ Κίγκαν. Κεντρική εικόνα: Ο μικρός Φίλιππος Μηλίκας, στην ταινία «Θολός βυθός» της Ελένης Αλεξανδράκη.

Γράφει ο ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Πώς έφτασε το Ιράν ως εδώ; – Διαβάσαμε το πολυσυλλεκτικό γκράφικ νόβελ «Γυναίκα, Ζωή, Ελευθερία», σε επιμέλεια Μαρζάν Σατραπί

Πώς έφτασε το Ιράν ως εδώ; – Διαβάσαμε το πολυσυλλεκτικό γκράφικ νόβελ «Γυναίκα, Ζωή, Ελευθερία», σε επιμέλεια Μαρζάν Σατραπί

Το συλλογικό graphic novel «Γυναίκα, Ζωή, Ελευθερία» (μτφρ. Στεφανία Γεωργάκη, εκδ. Επόμενος Σταθμός), υπό τη διεύθυνση της Μαρζάν Σατραπί, μια πολυσυλλεκτική καταγραφή της κατάστασης στο Ιράν σήμερα, εστιάζει στην ασφυκτική ζωή των γυναικών, ενώ αναδεικνύει και άλλες πλευρές του θεοκρατικού καθεστώτος. ...

«Δάφνες και πικροδάφνες» των Κεχαΐδη/Χαβιαρά, σε σκηνοθεσία Μάνου Καρατζογιάννη

«Δάφνες και πικροδάφνες» των Κεχαΐδη/Χαβιαρά, σε σκηνοθεσία Μάνου Καρατζογιάννη

Η θρυλική πολιτική σάτιρα «Δάφνες και πικροδάφνες» των Κεχαΐδη/Χαβιαρά, σε σκηνοθεσία Μάνου Καρατζογιάννη, από το ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ Καλαμάτας.

Γράφει ο Νίκος Ξένιος

Είναι αξιοσημείωτο το γεγονός πως το ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ Καλαμάτας τιμά τ...

«Ένας Αιγύπτιος, ένας Βαβυλώνιος και ένας Βίκινγκ μπαίνουν σε ένα μπαρ» του Θεόδωρου Παπακώστα – Μιλώντας για την ιστορία και τη μυθολογία με μια φίλη στο ποτό σας

«Ένας Αιγύπτιος, ένας Βαβυλώνιος και ένας Βίκινγκ μπαίνουν σε ένα μπαρ» του Θεόδωρου Παπακώστα – Μιλώντας για την ιστορία και τη μυθολογία με μια φίλη στο ποτό σας

Για το δοκίμιο εκλαϊκευμένης ιστορίας του Θεόδωρου Παπακώστα «Ένας Αιγύπτιος, ένας Βαβυλώνιος και ένας Βίκινγκ μπαίνουν σε ένα μπαρ» (εκδ. Key Books).

Γράφει ο Σόλωνας Παπαγεωργίου

Στο δοκίμιο του ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Τα μπλουζ της οδού Γκλιμπ Πόιντ σε πρόζα και στίχο» του Βρασίδα Καραλή (προδημοσίευση-βίντεο)

«Τα μπλουζ της οδού Γκλιμπ Πόιντ σε πρόζα και στίχο» του Βρασίδα Καραλή (προδημοσίευση-βίντεο)

Προδημοσιεύση αποσπάσματος από το βιβλίο του Βρασίδα Καραλή «Τα μπλουζ της οδού Γκλιμπ Πόιντ» (μτφρ. Σοφία Τρουλλινού), το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Petites Maisons. Μαζί, ένα πολύ προσωπικό βίντεο με τον συγγραφέα στο Σίδνεϊ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός ...

«Η κοιλάδα της αταξίας» του Φρήντριχ Ντύρρενματτ (προδημοσίευση)

«Η κοιλάδα της αταξίας» του Φρήντριχ Ντύρρενματτ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Φρήντριχ Ντύρρενματτ [Friedrich Dürrenmatt] «Η κοιλάδα της αταξίας» (σε νέα μτφρ. του Βασίλη Πατέρα, με επίμετρο της Πελαγίας Τσινάρη), το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Ροές.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός ...

«Με στέβια και αγαύη» του Γιώργου Μπουρονίκου (προδημοσίευση)

«Με στέβια και αγαύη» του Γιώργου Μπουρονίκου (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βραβευμένο θεατρικό του Γιώργου Μπουρονίκου «Με στέβια και αγαύη», το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΖΕΝΙΕ: Συγγνώμη που θα ρωτήσω: Παιδιά δεν έχε...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τι διαβάζουμε τώρα; Πέντε κλασικά «τούβλα» για ένα μακρύ αναγνωστικό καλοκαίρι

Τι διαβάζουμε τώρα; Πέντε κλασικά «τούβλα» για ένα μακρύ αναγνωστικό καλοκαίρι

Ουγκό, Σταντάλ, Αν Μπροντέ, Αραγκόν και Αγκάθα Κρίστι: Πέντε κλασικά «τούβλα», πολυσέλιδα και βαριά, που στηρίζουν το μακρύ ελληνικό καλοκαίρι μας.

Γράφει η Φανή Χατζή

Πέντε χορταστικά βιβλία που κυκλοφόρησαν πρόσφατα, βαρι...

Τι διαβάζουμε τώρα; 15 βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που επανεκδόθηκαν πρόσφατα

Τι διαβάζουμε τώρα; 15 βιβλία ελληνικής πεζογραφίας που επανεκδόθηκαν πρόσφατα

Δεκαπέντε βιβλία ελληνικής πεζογραφίας, πρόσφατα και παλιότερα, που εκδόθηκαν το προηγούμενο διάστημα.

Γράφει ο Κώστας Αγοραστός

Δεκαπέντε βιβλία ελληνικής πεζογραφίας, πρόσφατα και παλιότερα, που εκδόθηκαν το προηγούμενο διάστημα, φέρνουν ξανά στις πρ...

Άγνωστες πτυχές της Ιστορίας, απλοί άνθρωποι, λοξές αφηγήσεις: Οκτώ ελληνικά μυθιστορήματα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα και ξεχωρίζουν

Άγνωστες πτυχές της Ιστορίας, απλοί άνθρωποι, λοξές αφηγήσεις: Οκτώ ελληνικά μυθιστορήματα που κυκλοφόρησαν πρόσφατα και ξεχωρίζουν

Άγνωστες πτυχές της Ιστορίας ξεδιπλώνονται, ο παραλογισμός εισβάλλει, οι «απλοί» άνθρωποι παλεύουν κόντρα στις εξελίξεις, τους Άλλους και τους ίδιους τους εαυτούς τους – αυτά και πολλά ακόμα συναντάμε σε οκτώ μυθιστορήματα από Έλληνες συγγραφείς που κυκλοφόρησαν πρόσφατα.

Γράφει ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

12 Δεκεμβρίου 2024 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2024

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα: Εκατό καλά λογοτεχνικά βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2024 από τα πολλά περισσότερα που έπεσαν στα χέρια μας, με τη μεταφρασμένη πεζογρα

ΦΑΚΕΛΟΙ