alt

Του Κυριάκου Χαλκόπουλου

Ότι η ζωή πολλών διάσημων λογοτεχνών τους επέβαλε να κρατούν λεπτές ισορροπίες ανάμεσα στα βαθύτερα, καλλιτεχνικά τους ενδιαφέροντα και στις απαιτήσεις της καθημερινότητας, είναι γνωστό. Βρίσκει κανείς πολλά παραδείγματα στα αυτοβιογραφικά τους κείμενα, ακόμα και όταν πρόκειται για προσωπικότητες που δεν είχαν αποσυρθεί από την κοσμική ζωή – ο Όσκαρ Γουάιλντ αναφέρεται στο πρόβλημα, στο De Profundis και ο Μποντλέρ στο έργο Η Καρδιά μου, Ξεγυμνωμένη (τον τίτλο του οποίου εμπνεύστηκε, καθόλου τυχαία, από μια αποστροφή του λόγου του Τόμας Ντε Κουίνσι στις Αναμνήσεις ενός Άγγλου Οπιομανούς), οπότε δε χρειάζεται να ψάξουμε για πιο εσωστρεφείς καλλιτέχνες αυτού του ιδιότυπου βαριετέ της ψυχικής ζωής με την ισορροπία σε λεπτά σκοινιά, ψηλά, πάνω από ένα κοινό ενθουσιώδες ή αχάριστο.

Αυτά τα σκυθρωπά πρόσωπα των καλλιτεχνών ελάχιστα φαίνονται στους θεατές, όμως η ανάμνηση από τις παραστάσεις τους κάτω από τον θόλο όπου τους περιτριγυρίζουν οι λέξεις και οι συλλογισμοί τους, βρίσκουν συνήθως τον τρόπο να αποτυπωθούν στη μνήμη και να οδηγήσουν –αργά ή γρήγορα, είτε ενώ ο καλλιτέχνης βρίσκεται εν ζωή είτε μετά το θάνατο του– το έργο τους στην καταξίωση. 

Δεν είναι απίθανο, μάλιστα, να υπήρξαν αξιόλογοι συγγραφείς που δεν απέκτησαν ποτέ φήμη, τα έργα τους χάθηκαν, κανένας Μαξ Μπροντ (όπως στην περίπτωση του Φρ. Κάφκα) ούτε κάποιο μπαούλο με χιλιάδες χειρόγραφα (στην περίπτωση του Φ. Πεσσόα) δε μεσολάβησε για να γίνει γνωστό στο ευρύ κοινό, ότι κάποτε έζησε και αυτός ο λογοτέχνης...

Ωστόσο, ακόμα και αν το τέλος είναι ένδοξο, ισχύει και πάλι πως το τίμημα ήταν πολύ μεγάλο. Ακόμα κυριότερα, αυτή η καταξίωση –η αναγνώριση του συγγραφέα ως σημαντικού– νομίζω ότι περισσότερο εντυπωσιάζει τους αναγνώστες· πιο πολύ χαίρονται γι' αυτήν όχι οι ίδιοι οι συγγραφείς αλλά οι πιστοί μελλοντικοί τους αναγνώστες, ιδίως εάν βρίσκονται σε μικρή ηλικία και βλέπουν τον συγγραφέα ως πρότυπο: καθώς έτσι η τιμή με την οποία τον περιβάλλουν αναπόφευκτα επιστρέφει στους ίδιους και τους βοηθά να συνεχίσουν τη δική τους προσπάθεια στη λογοτεχνία.

Δεν είναι απίθανο, μάλιστα, να υπήρξαν αξιόλογοι συγγραφείς που δεν απέκτησαν ποτέ φήμη, τα έργα τους χάθηκαν, κανένας Μαξ Μπροντ (όπως στην περίπτωση του Φρ. Κάφκα) ούτε κάποιο μπαούλο με χιλιάδες χειρόγραφα (στην περίπτωση του Φ. Πεσσόα) δε μεσολάβησε για να γίνει γνωστό στο ευρύ κοινό, ότι κάποτε έζησε και αυτός ο λογοτέχνης... Σε συζητήσεις όπου έχει τεθεί το ερώτημα ποιος ήταν ο πιο αδικημένος ως προς την αναγνώρισή του από το κοινό, καλός συγγραφέας, έχω ακούσει συχνά το ακόλουθο ευφυολόγημα: «πιθανότατα κάποιος για τον οποίο δεν έχουμε ακούσει το παραμικρό!». Νομίζω πως, υπό μία έννοια, πρόκειται για μια ανεστραμμένη μορφή της περίφημης Ρωμαϊκής «Damnatio Memoriae», της καταδίκης της μνήμης, της επιβολής της λησμοσύνης, η οποία φυσικά προϋπήρχε ως νόμος στην αρχαία Ελλάδα και ένας από τους ανθρώπους που τιμωρήθηκαν από αυτήν ήταν ο Ηρόστρατος: Επειδή προσπάθησε να κάψει τον μεγάλο ναό της Αρτέμιδος στην Έφεσο, με στόχο να μείνει το όνομά του στην ιστορία, οι αρχές της Εφέσου απαγόρευσαν κάθε αναφορά στο όνομά του – για να αποθαρρύνουν τους μιμητές. Είναι η περίπτωση αυτή κάτι αντίστροφο από εκείνη των άδοξων ποιητών, διότι στο Ηρόστρατο απαγορεύτηκε η αθανασία επειδή τη διεκδίκησε με ποταπό τρόπο, ενώ στους άσημους λογοτέχνες ο τρόπος ήταν έντιμος αλλά οι προσπάθειές τους πνίγηκαν στα νερά ενός άλλου Μαιάνδρου.

Βέβαια, για να είμαστε ακριβοδίκαιοι, πρέπει να σημειώσουμε πως η επιδίωξη της αναγνώρισης είναι ασύνδετη με την καλλιτεχνική δημιουργία – τουλάχιστον όταν πρόκειται για υψηλού επιπέδου έργα και καλλιτέχνες. Είναι λογικό να αποδεχτούμε πως η θέληση για αναγνώριση του έργου οφείλεται σε ματαιοδοξία. Η ματαιοδοξία, φυσικά, είναι ανθρώπινη – ωστόσο εάν κανείς ήθελε απλώς να προσκολληθεί στα ανθρώπινα και τα καθημερινά, δε χρειαζόταν να ασχοληθεί με την τέχνη. Πέρα από ένα σημείο –όπως σημειώνει συχνά ο Κάφκα– παύει κανείς να λειτουργεί ως άνθρωπος, εάν εστιάζει την προσοχή του στα βάθη του εσωτερικού του κόσμου. Μάλιστα σε έναν από τους μελαγχολικούς τους αφορισμούς περιγράφει την προβληματική, διπλή ορμή προς τον εξωτερικό και τον εσωτερικό κόσμο, παρομοιάζοντας την κατάσταση μ’ εκείνη ενός ανθρώπου που είναι δεμένος με δύο σχοινιά:

«Το ένα χάνεται στον ουρανό, το άλλο βυθίζεται στη γη. Το πρώτο δεν του επιτρέπει να πατήσει ποτέ κανονικά στη γη – το δεύτερο του απαγορεύει αντίστοιχα να φτάσει στο ύψος που θέλει στον ουρανό...» 

* Ο ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΧΑΛΚΟΠΟΥΛΟΣ είναι μεταφραστής και συγγραφέας.
Τελευταίο του βιβλίο, η μετάφραση του 2ου τόμου του H.P. Lovecraft «ΙΙ: Ο ξένος – Όνειρα στο σπίτι τη μάγισσας – Το κτήνος στη σπηλιά» (εκδ. Οξύ).


 Στην κεντρική εικόνα: σχέδια © Violeta Vollmer, για ένα πρότζεκτ μεταφοράς σε video animation του διηγήματος του Κάφκα «Αναφορά προς μια ακαδημία».

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Μυθιστόρημα και κινηματογράφος – πορείες αντίδρομες

Μυθιστόρημα και κινηματογράφος – πορείες αντίδρομες

Σκέψεις για τις αντίδρομες πορείες του μυθιστορήματος και του κινηματογράφου. Πώς το πολύτομο μυθιστόρημα παρήκμασε και έδωσε τη θέση του στο επίτομο και πώς, αντίθετα, οι πολύωρες τηλεοπτικές σειρές παίρνουν τη θέση των ταινιών. Στην κεντρική εικόνα, η φωτογραφία από το εξώφυλλο του βιβλίου του Γκυ Ντεμπόρ «Η κοινω...

Η αγωνία της απουσίας κριτικής – σκέψεις με αφορμή το πρόσφατο συνέδριο του «Αναγνώστη»

Η αγωνία της απουσίας κριτικής – σκέψεις με αφορμή το πρόσφατο συνέδριο του «Αναγνώστη»

Όλο και πιο συχνά συγγραφείς, αντί για κριτικούς, υπογράφουν παρουσιάσεις βιβλίων που μόλις κυκλοφόρησαν. Γιατί συμβαίνει αυτό και πώς επηρεάζει τη λογοτεχνία; Στην κεντρική εικόνα, στιγμιότυπο από το συνέδριο του περιοδικού «Ο Αναγνώστης» που έλαβε χώρα το Σάββατο στο Πνευματικό Κέντρο Αθήνας.

...
Βιβλιοκριτικοί, αναγνώστες και πάθος

Βιβλιοκριτικοί, αναγνώστες και πάθος

Σκέψεις για την επιχειρηματολογία, το ύφος και την ειλικρίνεια στη λογοτεχνική κριτική. Στην κεντρική εικόνα, ένας από τους «πάπες» της κριτικής, ο Harold Bloom.

Γράφει ο Φώτης Καραμπεσίνης

Δεν υπάρχει μία, ομοούσιος και αδ...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Ημερίδα για την «Κασέτα» της Λούλας Αναγνωστάκη, στα Χανιά

Ημερίδα για την «Κασέτα» της Λούλας Αναγνωστάκη, στα Χανιά

Ο Πανελλήνιος Όμιλος Φίλων του ποιητή Μανόλη Αναγνωστάκη διοργανώνει στις 27 Μαρτίου 2023 στο θέατρο ΚΥΔΩΝΙΑ στα Χανιά, ημερίδα με θέμα: Νοούμενα και υπονοούμενα στο θεατρικό έργο «Η Κασέτα» της Λούλας Αναγνωστάκη. Στην κεντρική εικόνα, φωτογραφία της Λούλας Αναγνωστάκη από τον Σπύρο Στάβερη.

...
«Παράδεισος» του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα (προδημοσίευση)

«Παράδεισος» του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα [Abdulrazak Gurnah] «Παράδεισος» (μτφρ. Κατερίνα Σχινά), το οποίο θα κυκλοφορήσει αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Ψυχογιός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Πρώτα το αγόρι. Το λέγανε Γ...

Συζήτηση για τον πόλεμο στην Ουκρανία – Με αφορμή το βιβλίο «Μια σύντομη ιστορία της Ρωσίας» του Rodric Braithwaite

Συζήτηση για τον πόλεμο στην Ουκρανία – Με αφορμή το βιβλίο «Μια σύντομη ιστορία της Ρωσίας» του Rodric Braithwaite

Οι εκδόσεις Ψυχογιός διοργανώνουν συζήτηση για τον πόλεμο στην Ουκρανία, με αφορμή το βιβλίο του Rodric Braithwaite «Μια Σύντομη Ιστορία της Ρωσίας», απόψε, Πέμπτη 23 Μαρτίου, στο βιβλιοπωλείο LIBER.

Επιμέλεια: Book Press

...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Παράδεισος» του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα (προδημοσίευση)

«Παράδεισος» του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Αμπντουλραζάκ Γκούρνα [Abdulrazak Gurnah] «Παράδεισος» (μτφρ. Κατερίνα Σχινά), το οποίο θα κυκλοφορήσει αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Ψυχογιός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Πρώτα το αγόρι. Το λέγανε Γ...

«Σε πρώτο ενικό» του Χαρούκι Μουρακάμι (προδημοσίευση)

«Σε πρώτο ενικό» του Χαρούκι Μουρακάμι (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση μέρους διηγήματος από τη συλλογή διηγημάτων του Χαρούκι Μουρακάμι [Haruki Murakami] «Σε πρώτο ενικό» (μτφρ. Βασίλης Κιμούλης), η οποία θα κυκλοφορήσει αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις Ψυχογιός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

With the ...

«Η νοσταλγία κι εγώ» της Μάρως Βαμβουνάκη (προδημοσίευση)

«Η νοσταλγία κι εγώ» της Μάρως Βαμβουνάκη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο της Μάρως Βαμβουνάκη «Η νοσταλγία κι εγώ», που θα κυκλοφορήσει στις 24 Μαρτίου από τις εκδόσεις Αρμός.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

— Αναρωτιέμαι τι νοσταλγείς;
— …
— Νοσταλγείς κάτι που συνέβη ή κάτι πο...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Στίβεν Κινγκ: 10 αγαπημένα του βιβλία

Στίβεν Κινγκ: 10 αγαπημένα του βιβλία

Σε ανάρτησή του στο Goodreads, με αφορμή τα δέκα χρόνια λειτουργίας της ιστοσελίδας, ο Στίβεν Κινγκ ξεχώρισε δέκα αγαπημένα του βιβλία. Τα έργα του συγγραφέα κυκλοφορούν στα ελληνικά από τις εκδόσεις Κλειδάριθμος.

Επιμέλεια: Book Press

...
Ένας χρόνος πόλεμος στην Ουκρανία: Τα βιβλία για να κατανοήσουμε την Ιστορία καθώς γράφεται

Ένας χρόνος πόλεμος στην Ουκρανία: Τα βιβλία για να κατανοήσουμε την Ιστορία καθώς γράφεται

Σήμερα, 24 Φεβρουαρίου 2023, συμπληρώνεται ένας χρόνος από την έναρξη του πολέμου που διεξάγει η Ρωσία στην Ουκρανία. Η ελληνική βιβλιογραφία αναπόφευκτα εμπλουτίστηκε από μελέτες και συλλογικούς τόμους, βιβλία στα οποία οι συγγραφείς των κειμένων επιχειρούν να δώσουν απαντήσεις και ερμηνείες σε γεγονότα και εξελίξε...

Κάρσον ΜακΚάλερς: Τα 10 αγαπημένα της βιβλία

Κάρσον ΜακΚάλερς: Τα 10 αγαπημένα της βιβλία

Η Αμερικανίδα πεζογράφος Κάρσον ΜακΚάλερς [Carson McCullers] είναι μία από τις σημαντικότερες εκπροσώπους του λογοτεχνικού «southern gothic». Τα μυθιστορήματά της εκτυλίσσονται στον αμερικανικό Νότο και παρουσιάζουν μοναχικούς, εκκεντρικούς χαρακτήρες που πασχίζουν να συνυπάρξουν με τους υπόλοιπους ανθρώπους.

...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

13 Δεκεμβρίου 2022 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2022

Έφτασε η στιγμή και φέτος για την καθιερωμένη εδώ και χρόνια επιλογή των εκατό από τα καλύτερα βιβλία λογοτεχνίας της χρονιάς που φτάνει σε λίγες μέρες στο τέλος της. Ε

ΦΑΚΕΛΟΙ