dora adora kostas koutsourelis

Από τότε που ξεκίνησαν οι προσφορές των εφημερίδων, εδώ και τριάντα χρόνια πάνω κάτω, από τα περίπτερα της χώρας μοιράστηκε το πενταπόσταγμα της ανθρώπινης παιδείας και κουλτούρας. Τι μας έμεινε τελικά από όλο αυτό;

Του Κώστα Κουτσουρέλη

Από τότε που ξεκίνησαν οι προσφορές των εφημερίδων, εδώ και τριάντα χρόνια πάνω κάτω, από τα περίπτερα της χώρας μοιράστηκε το πενταπόσταγμα της ανθρώπινης παιδείας και κουλτούρας. Οι κορυφαίοι της παγκόσμιας γραμματείας απ' τον Κομφούκιο ώς τον Δάντη κι από τον Σαίξπηρ ώς τον Κάφκα, Έλληνες και Νεοέλληνες κλασσικοί από τον Όμηρο ώς τους Τραγικούς κι από τον Σολωμό ώς τον Σεφέρη, έργα αναφοράς, ιστορικοί και φιλόσοφοι, πεζογράφοι και ποιητές, μουσουργοί από τον Μπαχ ώς τον Μάλερ, τραγουδοποιοί από το ρεμπέτικο ώς το ροκ κι απ' το δημοτικό ώς το έντεχνο, από τον Αϊζενστάιν ώς τον Μπέργκμαν κι απ' τον Σαρλώ ώς τον Κουροσάβα, το απάνθισμα του παγκόσμιου κινηματογράφου, λευκώματα μέγιστων ζωγράφων και γλυπτών, βιογραφίες, λεξικά, σπάνια και δυσεύρετα ιστορικά ντοκουμέντα, σειρές απάντων, ραδιοφωνικές παραστάσεις, θρυλικές ηχογραφήσεις, περίφημες ανθολογίες, οι καλύτερες εγκυκλοπαίδειες, ιστορικά λογοτεχνικά περιοδικά – και τόσα άλλα.

Οι προσφορές αυτές του Τύπου, που ίσως δεν έχουν το όμοιό τους διεθνώς, έσπρωξαν πολλούς εκδοτικούς οίκους και βιβλιοπωλεία, πολλούς κινηματογράφους και θέατρα, όλες τις δισκογραφικές εταιρείες, αναρίθμητους καλλιτέχνες, μουσικούς, συγγραφείς, ένα βήμα κοντύτερα προς την επαγγελματική έξοδο.

Και όλα τους σε τιμές συμβολικές, περίπου αστείες συγκρινόμενες με όποια άλλη εποχή. Ή για να το πούμε αλλιώτικα, ειλικρινά, σε τιμές όλως διόλου αθέμιτες. Σε συνδυασμό με την πειρατεία στο διαδίκτυο, που ειδικά στην Ελλάδα ουδέποτε εμποδίστηκε αποτελεσματικά, οι προσφορές αυτές του Τύπου, που ίσως δεν έχουν το όμοιό τους διεθνώς, έσπρωξαν πολλούς εκδοτικούς οίκους και βιβλιοπωλεία, πολλούς κινηματογράφους και θέατρα, όλες τις δισκογραφικές εταιρείες, αναρίθμητους καλλιτέχνες, μουσικούς, συγγραφείς, ένα βήμα κοντύτερα προς την επαγγελματική έξοδο. Κάποτε και πέρα απ' αυτήν.

Όμως δεν είναι αυτό το θέμα μου εδώ, το αφήνω λοιπόν κατά μέρος. «Ε και;» όπως θα 'λεγε ο Γέητς. Τι απέγιναν όλα αυτά, πώς έδεσαν, πώς συμβάδισαν με τη ζωή μας; Τι κόμισαν στην καλλιέργεια της ελληνικής οικογένειας τούτοι οι θησαυροί; Αν όλος αυτός ο πλούτος ήταν παρόμοια προσβάσιμος σε μια άλλη περίοδο, τον Μεσοπόλεμο, ή τη δεκαετία του 1960, λ.χ., δικαίως θα προσδοκούσε κανείς μια παιδευτική, μια πολιτιστική έκρηξη. Τόση ήταν τότε η δίψα του κόσμου, ευρύτατων στρωμάτων κοινωνικών, για γνώση και μάθηση. Ξέρουμε πόσο ανάρπαστα γίνονταν τα βιβλία επί Κατοχής, παρά την έλλειψη τόσων και τόσων βασικών αγαθών, ανάμεσα στα οποία και το χαρτί. Ξέρουμε πόσο δύσκολο και δαπανηρό ήταν, ακόμη και τη δεκαετία του 1980, για ένα παιδί φανατικό για γράμματα, στην επαρχία ιδίως, να φτιάξει μια προσωπική βιβλιοθήκη ή να βρει και ν' ακούσει καν ηχογραφήσεις της όπερας και της τζαζ. Κάποιοι από εμάς θυμούνται πώς ακόμη και το Τρίτο ήταν στο μεγαλύτερο μέρος της χώρας ανήκουστο...

dora adora

Τώρα που αίφνης όλα αυτά δρασκέλισαν λες από μόνα τους το κατώφλι μας και που, μαζί με το διαδίκτυο και τις εκπληκτικές του δυνατότητες, προσέφεραν σε κάθε σπίτι ξεχωριστά, σε καθέναν από μας προσωπικά το μαγικό κλειδί που οδηγεί ανά πάσα στιγμή και στη Βαβελική Βιβλιοθήκη του Μπόρχες και στο Φανταστικό Μουσείο του Μαρλώ και στα Αρχεία της Εδέμ του Στάινερ ταυτοχρόνως, άραγε τι τα κάναμε;

Μπορεί κανείς να εντοπίσει τα σημάδια τους πάνω μας ή πάνω στη συλλογική μας συμπεριφορά; Έθρεψαν έργα δικά μας, γύμνασαν την ευαισθησία μας, όξυναν τη διάνοιά μας; Ή μήπως, μαζί μ' όλα τα θνησιμαία αποκτήματα της Ιεράς Καταναλώσεως κι εκείνα, πέρασαν και δεν άγγιξαν, ταΐζοντας απλώς με άλλοθι καινούργια και φανταχτερά τις βιτρίνες της σκόνης και της άγνοιας;

Κι ένας εικαστικά αναλφάβητος μπορεί να κρεμάσει στο σαλόνι του έναν Ματίς αν έχει τα λεφτά να τον πληρώσει ή αν έτυχε να τον κληρονομήσει από τον πάππο του. 

Όπως όλα τα προϊόντα, έτσι κι αυτά του πολιτισμού, είναι στην ουσία δύο πράγματα στη συσκευασία του ενός – ένα υλικό κι ένα πνευματικό αγαθό. Το πρώτο, το υλικό αγαθό, είναι πράγμα απτό, ανταλλάξιμο, διατιμάται, παζαρεύεται, αλλάζει χέρια πανεύκολα, ακολουθώντας τους νόμους της αγοράς. Κι ένας εικαστικά αναλφάβητος μπορεί να κρεμάσει στο σαλόνι του έναν Ματίς αν έχει τα λεφτά να τον πληρώσει ή αν έτυχε να τον κληρονομήσει από τον πάππο του. Οι συλλέκτες των σπάνιων έργων, αυτοί που κυνηγούν τα αρχέτυπα και των παλαίτυπα, τα ανέκδοτα χειρόγραφα, τα αυγά Φαμπερζέ και τα μικροτεχνήματα της τάδε ή της δείνα σινικής δυναστείας, τις γκραβούρες του Ρέμπραντ ή τις παρτιτούρες του Μπραμς, θύουν στην πραγματικότητα όχι στον βωμό της τέχνης, αλλά σ' εκείνον του φετίχ. Γι' αυτό και μπορεί να δώσουν 100.000 δολάρια για μια τουαλέτα της Μαρίας Κάλλας (ή ένα εσώρουχό της...), χωρίς να έχουν πραγματική επαφή με τον εκφραστικό της κόσμο, έτσι για να ικανοποιήσουν μια παραξενιά. Όπως το ίδιο καλά θα έδιναν, και κάποιοι όντως το κάνουν, τόσα και περισσότερα για μια μπάλα του μπάσκετ υπογεγραμμένη από τον Μάικλ Τζόρνταν ή την πίπα που κάποτε κάπνισε ο Ουίνστον Τσώρτσιλ. Ακόμη κι όταν φημίζονται για τη "μύτη" τους, όπως λέμε, στην πραγματικότητα το πού φυσάει ο άνεμος της εποχής τους ψυχανεμίζονται, με τον ντόρο που φουσκώνει μεθούν, όχι με το μύχιο άρωμα των έργων.

Αυτό το τελευταίο δεν ταυτίζεται με την ύλη που το ντύνει. Ως αγαθό πνευματικό μεταφέρεται αλλά δεν μεταβιβάζεται, κτάται αλλά δεν παραδίδεται σ' εκείνον που το απέκτησε, όσο μεγάλο κι αν είναι το τσεκ που για χάρη του υπέγραψε. Θέλει δουλειά και κόπο προσωπικό για να σου ανοιχτεί, για να σε καταδεχτεί. Θέλει ταπεινότητα και μελέτη. Θέλει με δυο λόγια καλλιέργεια, επένδυση όχι σε χρήμα ή σε assets, αλλά σε παιδεία και στοχασμό και συγκίνηση.

Αυτά τα δυο μπερδέψαμε μεταξύ τους, φοβάμαι, και όλοι εμείς που σπεύσαμε να αποθησαυρίσουμε (και ποιος έμεινε έξω απ' τον χορό, τα πρώτα χρόνια τουλάχιστον;...), συλλέκτες τσέπης κι εμείς, τα έως τότε απρόσιτα. Μπερδέψαμε τις τέχνες και τα γράμματα και την παιδεία και την καλλιέργεια, με το φετίχ που τα απομιμείται. Κι όταν κι αυτό ξεθύμανε (όλα τα φετίχ ξεθυμαίνουν...), μείναμε με το πτώμα του. Μ' ένα σωρό άχρηστα πράγματα δηλαδή, που βαραίνουν τα ράφια μας και ασφυκτιούν στις αποθήκες μας, αν δεν έχουν πάρει κιόλας την άγουσα για τον σκουπιδοτενεκέ. Μ' ένα σωρό δώρα άδωρα δηλαδή, που επειδή ακριβώς μας χαρίστηκαν δεν είχαμε ποτέ την ευκαιρία να νιώσουμε πόσο ανεκτίμητα είναι.

 * Ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΟΥΤΣΟΥΡΕΛΗΣ είναι ποιητής και μεταφραστής.
Τελευταίο του βιβλίο, η ποιητική συλλογή «Νύχτα» (εκδ. Κίχλη).

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Πλυντήρια» και εθνικά βαπτιστήρια – Διαβάζοντας τον Γιάννη Ατζακά δίπλα στην Κλερ Κίγκαν

«Πλυντήρια» και εθνικά βαπτιστήρια – Διαβάζοντας τον Γιάννη Ατζακά δίπλα στην Κλερ Κίγκαν

Με όχημα και γέφυρα το βιβλίο της Κλερ Κίγκαν «Μικρά πράγματα σαν κι αυτά» (μτφρ. Μαρτίνα Ασκητοπούλου, εκδ. Μεταίχμιο), κάποιες σκέψεις για τέσσερα από τα βιβλία του συγγραφέα Γιάννη Ατζακά. Κεντρική εικόνα: Ο μικρός Φίλιππος Μηλίκας, στην ταινία «Θολός βυθός» της Ελένης Αλεξανδράκη.

...
Για έναν νέο ανθρωπισμό – Η επανεφεύρεση του μυθιστορήματος μετά τον μεταμοντερνισμό

Για έναν νέο ανθρωπισμό – Η επανεφεύρεση του μυθιστορήματος μετά τον μεταμοντερνισμό

Σκέψεις για την εξέλιξη του μυθιστορηματικού είδους και της λογοτεχνίας ανά τους αιώνες, καθώς και τη σημερινή θέση της, στην εποχή «μετά» τον μεταμοντερνισμό. Στην κεντρική εικόνα, ο Φρέντρικ Τζέιμσον (Fredric Jameson), θεωρητικός που μελέτησε αναλυτικά τον μεταμοντερνισμό. 

...
Τι είναι το διήγημα της μεταμυθοπλασίας;

Τι είναι το διήγημα της μεταμυθοπλασίας;

Τι είναι το διήγημα της μεταμυθοπλασίας; Μια προσπάθεια ορισμού, κατηγορίες μεταμυθοπλασίας και ενδεικτικά παραδείγματα.

Του Π. Ένιγουεϊ

Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή και ας μιλήσουμε για τον όρο «μεταμυθοπλασία», που...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 πρόσφατα κουίρ βιβλία για τον «μήνα υπερηφάνειας»

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 πρόσφατα κουίρ βιβλία για τον «μήνα υπερηφάνειας»

Ιούνιος, μήνας υπερηφάνειας και διεκδικήσεων για τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα. Επιλέξαμε 10 βιβλία του 2025 με κουίρ χαρακτήρες που απομακρύνονται από τη στερεοτυπική αναπαράσταση και αποκτούν ρεαλιστικές διαστάσεις. Στην κεντρική εικόνα, έργη της κουίρ καλλιτέχνιδας των αρχών του 20ου αιώνα Gluck. 

Γράφει η ...

Stay Awake: H Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση στο Athens Pride 2025

Stay Awake: H Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση στο Athens Pride 2025

Με την καμπάνια ορατότητας «Stay Awake», η Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση επιστρέφει στο Athens Pride 2025, γιορτάζοντας τα 20 χρόνια του. 

Επιμέλεια: Book Press

Στην ομοφοβία, στην τρανσφοβία, στη μισαλλοδοξία, μην κλ...

«Δεν είμαι ρομπότ», ανθολογία (κριτική) – Τα όρια της λογοτεχνικής δημιουργίας

«Δεν είμαι ρομπότ», ανθολογία (κριτική) – Τα όρια της λογοτεχνικής δημιουργίας

Για την ανθολογία διηγημάτων «Δεν είμαι ρομπότ» (επίμετρο Γεράσιμος Κουζέλης, εκδ. Θεμέλιο). Στην εικόνα, στιγμιότυπο από την κορεάτικη σειρά «I'm not a robot». 

Γράφει ο Γιώργος Ν. Περαντωνάκης

Μπορεί η Τεχνητή Νοημοσύνη να γράψει λογοτεχνία; Μπορεί να γράψει λογοτ...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Η απόδραση της τελείας» του Γιάννη Ζευγώλη (προδημοσίευση)

«Η απόδραση της τελείας» του Γιάννη Ζευγώλη (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από τη νουβέλα του Γιάννη Ζευγώλη «Η απόδραση της τελείας», η οποία θα κυκλοφορήσει τις επόμενες ημέρες από τις εκδόσεις Νίκας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Σας μάζεψα, αγαπημένα μου σημεία, όλα εδώ για να σας ανακοινώσω την ...

«Μου πέθανες» του Ζοζέ Λουίς Πεϊσότο (προδημοσίευση)

«Μου πέθανες» του Ζοζέ Λουίς Πεϊσότο (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αφήγημα του Πορτογάλου συγγραφέα Ζοζέ Λουίς Πεϊσότο [José Luís Peixoto], «Μου πέθανες» (μτφρ. Ζωή Καραμπέκιου), το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Βακχικόν.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Μπήκα σ...

«Ένα δικό του δωμάτιο» του Παναγιώτη Γούτα (προδημοσίευση)

«Ένα δικό του δωμάτιο» του Παναγιώτη Γούτα (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση ενός διηγήματος από τη συλλογή διηγημάτων του Παναγιώτη Γούτα «Ένα δικό του δωμάτιο», η οποία θα κυκλοφορήσει στις 30 Μαΐου από τις εκδόσεις Ρώμη.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

ΔΑΚΡΥΑ

Γέρασε πια, θα πλησιάζει τα ενε...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 πρόσφατα κουίρ βιβλία για τον «μήνα υπερηφάνειας»

Τι διαβάζουμε τώρα; 10 πρόσφατα κουίρ βιβλία για τον «μήνα υπερηφάνειας»

Ιούνιος, μήνας υπερηφάνειας και διεκδικήσεων για τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα. Επιλέξαμε 10 βιβλία του 2025 με κουίρ χαρακτήρες που απομακρύνονται από τη στερεοτυπική αναπαράσταση και αποκτούν ρεαλιστικές διαστάσεις. Στην κεντρική εικόνα, έργη της κουίρ καλλιτέχνιδας των αρχών του 20ου αιώνα Gluck. 

Γράφει η ...

Τραύμα σε ψυχή και σώμα: Πέντε πρόσφατα δοκίμια ψυχανάλυσης που ξεχωρίζουν

Τραύμα σε ψυχή και σώμα: Πέντε πρόσφατα δοκίμια ψυχανάλυσης που ξεχωρίζουν

Πέντε μελέτες που κυκλοφόρησαν προσφάτα πραγματεύονται τη σχέση του νου με το σώμα, την έννοια του «τραύματος», αλλά και τη θέση της ψυχανάλυσης στον σύγχρονο κόσμο. Κεντρική εικόνα: Ο Σίγκμουντ Φρόιντ.

Γράφει ο Σόλωνας Παπαγεωργίου

...
Καρδιά, εγκέφαλος, τραύμα, αυτισμός: Τέσσερα βιβλία για την κατανόηση του ανθρώπινου οργανισμού από τις εκδόσεις Gutenberg

Καρδιά, εγκέφαλος, τραύμα, αυτισμός: Τέσσερα βιβλία για την κατανόηση του ανθρώπινου οργανισμού από τις εκδόσεις Gutenberg

Ποιος είναι ο ακριβής ρόλος της καρδιάς και ποιος του εγκεφάλου; Ποιοι μύθοι σχετικά με αυτά τα δύο όργανα καλλιεργούνται από τη σύγχρονη κουλτούρα; Τι αποτελεί «τραυματική εμπειρία» και πώς μπορούμε να αλληλεπιδράσουμε αποτελεσματικά με τα νεαρά αυτιστικά άτομα; Τέσσερα νέα βιβλία από τις εκδόσεις Gutenberg καταπιά...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

12 Δεκεμβρίου 2024 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα 100 καλύτερα λογοτεχνικά βιβλία του 2024

Mυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα: Εκατό καλά λογοτεχνικά βιβλία που κυκλοφόρησαν το 2024 από τα πολλά περισσότερα που έπεσαν στα χέρια μας, με τη μεταφρασμένη πεζογρα

ΦΑΚΕΛΟΙ