Tου Σωτήρη Βανδώρου
Αν το τέλος της δεκαετίας του '80 σηματοδοτεί το κύκνειο άσμα των πολιτικών παθών, η δεκαετία του '90 αποτελεί την εισαγωγή σε μια εποχή πολιτικά άνυδρη και ιδεολογικά αποξηραμένη, κατά την οποία ολοένα και περισσότεροι πολίτες αδιαφορούν για τα κοινά. Κι όμως, παραδόξως, από τότε είναι που οι δημοσκοπήσεις αρχίζουν να πραγματοποιούνται με ολοένα και μεγαλύτερη συχνότητα.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ
Kόμματα και πολιτική
στην Eλλάδα
ΕΠΙΜ. Γ. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΗΣ Κ.Α.
ΚΡΙΤΙΚΗ
H κοινή γνώμη στην Eλλάδα
συλλογικό
ΣΑΒΒΑΛΑΣ
Mοντέλα δημοκρατίας
DAVID HELD
ΠΟΛΥΤΡΟΠΟΝ
H πολιτική μετράει
ΤΖΕΡΙ ΣΤΟΚΕΡ
ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ
Πρέπει, βέβαια, να αναλογιστούμε ότι η συστηματική χρήση τους ξεκίνησε ως εργαλείο για τον σχεδιασμό κομμάτων και πολιτευτών, ακριβώς όταν οι «διαχωριστικές γραμμές» υποχώρησαν, οι ιδεολογικοπολιτικές σταθερές ανατράπηκαν και οι κομματικές ταυτίσεις αμβλύνθηκαν. Οι πολιτικές ελίτ βρέθηκαν στην ανάγκη να αποκτήσουν αναλυτική γνώση για τις στάσεις ενός κοινού που γίνεται προοδευτικά πιο σύνθετο, ευμετάβλητο, δύσπιστο κι ως εκ τούτου σταθερά απρόβλεπτο.
Όμως, στο όνομα της πληροφόρησης και της διαφάνειας, η ανάγνωση των ερευνών κοινής γνώμης δεν περιορίζεται πλέον στις κομματικές αίθουσες, αλλά ενσωματώνεται στους μηχανισμούς της μαζικής επικοινωνίας. Οι συνθήκες μοιάζουν ιδανικές. Η ελληνική κοινωνία όχι μόνο εξακολουθεί να μπορεί να εκφράζεται, και μάλιστα πια από τον καναπέ, αλλά μπορεί να δει την «ακτινογραφία» της κρεμασμένη στα περίπτερα. Ακόμη καλύτερα: μπορεί να απολαύσει τη μετατροπή της σε θέαμα.
Αν η πολιτική δεν πείθει, δεν συγκινεί, έχει κουράσει, τότε μπορεί να ανακτήσει μέρος από τη χαμένη της αίγλη, ακριβώς αν γίνει πιο «θεαματική». Τα μέσα επικοινωνίας αναλαμβάνουν πρόθυμα τον ρόλο του image maker, όχι όμως χωρίς τίμημα. Η υπερβολική σημασία που αποδίδεται στα αποτελέσματα των γκάλοπ συμβάλλει έτσι στην επικυριαρχία και παγίωση μιας τηλεοπτικής εκδοχής της πολιτικής. Η συγκυρία αναγορεύεται σε ρυθμιστή των εξελίξεων, οι οποίες εκλαμβάνονται εξ ορισμού ως ασύνδετες κι αποσπασματικές, μη υπαγόμενες σε κάποια στοχοθέτηση μακράς πνοής. Στην εποχή που ως γεγονός θεωρείται μόνο κάτι που μπορεί να μεταδοθεί live σε τριάντα δευτερόλεπτα, μια τετραετία, δηλαδή μια κυβερνητική θητεία, δεν μπορεί παρά να θεωρείται ένας πολιτικός αιώνας.
Όταν οι πολιτικοί σχηματισμοί μεταλλάσσονται σταθερά σε παραγγελιοδότες και σχολιαστές δημοσκοπήσεων, τότε θα καταρτίζουν ανάλογα την πολιτική τους ατζέντα. Όταν θεμελιώδες, αν όχι αποκλειστικό, κριτήριο αξιολόγησης των πολιτικών θέσεων και πράξεων καθίσταται η πρόσκαιρη απήχησή τους, τότε οι πολιτικοί εξωθούνται να μετατραπούν σε ανεμοδείκτες της συγκυριακής κοινής γνώμης, οι διαφημιστές στρώνονται στη δουλειά κι όσοι επιμένουν ν’ ανταλλάσουν ιδέες κι επιχειρήματα αντί συνθημάτων πρέπει να προετοιμάζονται για αποστράτευση. Όταν η προσωποπαγής αντίληψη της πολιτικής καθίσταται ηγεμονική και η εξασφάλιση της ανόδου στην κομματική ιεραρχία γίνεται κατά βάση μέσα από τα ποσοστά δημοτικότητας, τότε η τηλεοπτική αργκό δίνει το μέτρο.
Το κυριότερο είναι ότι, όσο οι πολιτικές δράσεις στροβιλίζονται στον ρυθμό των σφυγμομετρήσεων και των επικοινωνιακών παραγώγων τους, η πολιτική συλλήβδην μετατρέπεται σταδιακά σε εμπορευματοποιημένο κομμάτι του life style, χωρίς ιστορική καταγωγή, σαφείς κοινωνικές αναφορές και προγραμματικές δεσμεύσεις. Τότε, όμως, η διαβούλευση και η κριτική επιχειρηματολογία, δηλαδή η πεμπτουσία της δημοκρατίας, εμφανίζονται περίπου αχρείαστες. Tα γκάλοπ φαντάζουν ως λαμπερό υποκατάστατο. Λειτουργώντας σαν τα «μηχανάκια» της AGB, αποκαλύπτουν τις προτιμήσεις των πολιτών-πελατών σχετικά με την πραμάτεια των τηλεγενών πολιτικών-σταρ. Αν η πολιτική απορροφηθεί πλήρως από την κοινωνία του θεάματος, τα ερωτήματα θα γίνουν περιττά. Οι συμμετέχοντες σε γκάλοπ θα βλέπουν φωτογραφίες γελαστών προσώπων και θα βγάζουν επιφωνήματα θαυμασμού ή αποδοκιμασίας.
* Ο ΣΩΤΗΡΗΣ ΒΑΝΔΩΡΟΣ είναι λέκτορας Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου.