Ο διπλός εκλογικός σεισμός

Η οικονομική κρίση αποτελεί βεβαίως ένα «εξαιρετικό γεγονός» το οποίο πυροδοτεί εξελίξεις, όχι όμως μια πρωτογενή αιτία της πολιτικής κρίσης.

Η έννοια «εκλογές-σεισμός» είναι καθιερωμένος στην επιστημονική βιβλιογραφία κι αναφέρεται σε εκείνες τις σπάνιες περιπτώσεις που εκπληρώνονται σωρευτικά οι ακόλουθες προϋποθέσεις: (α) Προϋπάρχει ένα σταθερό ή φαινομενικά σταθερό κομματικό σύστημα, (β) μεσολαβεί ένα «εξαιρετικό γεγονός» το οποίο πυροδοτεί εξελίξεις, (γ) το εκλογικό αποτέλεσμα ανατρέπει ριζικά και με τη μία τη δομή του προϋπάρχοντος κομματικού συστήματος, (δ) το κομματικό τοπίο παραμένει ριζικά διαφορετικό. Είναι ασφαλές κατόπιν και των εκλογών του Μαΐου του 2014 να επιβεβαιώσουμε αναδρομικά και την τελευταία προϋπόθεση.

Αποτελεί  κοινή συνισταμένη των έξι επιμέρους μελετών που συναποτελούν τον τόμο ότι η οικονομική κρίση αποτελεί βεβαίως ένα εξαιρετικό γεγονός κατά την παραπάνω έννοια, όχι όμως μια πρωτογενή αιτία της πολιτικής κρίσης. Λειτούργησε ως επιταχυντής ή/και ως καταλύτης μιας προϋπάρχουσας πολιτικής κρίσης η οποία, μολονότι εμφάνιζε έκδηλα ορισμένες όψεις της ήδη πριν το 2009, παρ’ όλα αυτά ήταν συνολικά αργόσυρτη ή και λανθάνουσα και προσέλαβε ραγδαία κι εντελή μορφή μόνον με την οικονομική κρίση. Έτσι είχαμε προμηνύματα αυτού που θα ξεσπούσε, φερ’ ειπείν τη σταθερή πτώση των δεικτών πολιτικής εμπιστοσύνης προς τους πολιτικούς θεσμούς ή το ιστορικά χαμηλότερο ποσοστό της απερχόμενης από την κυβέρνηση ΝΔ στις εθνικές εκλογές του 2009 που δεν αξιολογήθηκε τότε ως προσεισμική δόνηση για το δικομματισμό, σε συνδυασμό μάλιστα με την αισθητή μείωσή του ιδίως στην Αττική. Εξίσου, δεν εκτιμήθηκε δεόντως μολονότι επισημάνθηκε η τάση διεύρυνσης της διαφοροποίησης της εκλογικής συμπεριφοράς μεταξύ των ηλικιακών ομάδων. Πρόκειται για χαρακτηριστικές ασυνέχειες του κομματικού συστήματος που το 2012 θα προσλάβουν πλέον τη μορφή ρήγματος.

Τι συνέβη το 2012 

Τι ακριβώς λοιπόν συνέβη στις διπλές εκλογές του 2012; Εδώ βεβαίως δεν μπορούμε να αναπαράγουμε το εύρος της ανάλυσης που απαιτείται για να ερμηνευθούν σύνθετες διεργασίες και για τις οποίες παραπέμπουμε στις μεστές και υψηλής ποιότητας εργασίες του υπό παρουσίαση τόμου (βλ. αναλυτικά περιεχόμενα στο τέλος). Πολύ επιλεκτικά συνοψίζουμε τη γενική εικόνα, εκκινώντας από μια διευκρίνιση, αλλά και υπενθύμιση (που ίσως να καθιστά απαραίτητη η υπερβολική έκθεση όλων μας σε αποτελέσματα δημοσκοπήσεων που στη σημερινή συγκυρία λειτούργησαν εν μέρει αποπροσανατολιστικά): Γίνεται λόγος για διπλές –αντί για «δίδυμες»– εκλογές διότι ενώ ασφαλώς στις εκλογές του Ιουνίου έχουμε σε μεγάλο βαθμό επανάληψη κι επιβεβαίωση των ρηγμάτων που δημιούργησαν αυτές του Μαΐου, έχουμε όμως ταυτοχρόνως κι ορισμένες σημαντικές διαφοροποιήσεις. Κυριότερες είναι η αξιοσημείωτη ενίσχυση των δύο πρώτων κομμάτων και η συνακόλουθη σημαντική μείωση ποσοστών μικρών ή και πολύ μικρών κομμάτων, καθώς και του ΚΚΕ το οποίο χάνει σχεδόν τη μισή εκλογική του δύναμη.

Ωστόσο, δεν μπορούμε να μιλάμε παρά για έναν καχεκτικό, πια, δικομματισμό που απέχει παρασάγγας από το όριο του 80% και με ένα αισθητά κατακερματισμένο συνολικά κομματικό σύστημα στο πλαίσιο του οποίου πέραν των δύο κύριων είναι πια αρκετά (κι όχι μόνον ένα ή κατά βάση ένα, όπως ίσχυε παλαιότερα) τα επιπλέον των δύο λεγόμενα «σημαντικά» κόμματα. Όμως, για να γίνει πλήρως κατανοητή η μετάβαση σε μια πρωτόγνωρη συνθήκη, πρέπει να επισημανθεί τo μέγεθος της μεταβολής: Έξι στους δέκα ψηφοφόρους το Μάιο του 2012 ψήφισαν διαφορετικά απ΄ ό,τι το 2009 και πάνω από μισό εκατομμύριο που ψήφισαν το 2009 απείχαν τρία χρόνια αργότερα. Ακόμη: (1) καταγράφεται μεγάλη απόκλιση μεταξύ νεότερων και μεγαλύτερων ηλικιών ώστε αυτό να συνιστά πλέον διαγενεακό χάσμα: οι νέοι ψηφίζουν αριστερά και Χρυσή Αυγή σε πολύ υψηλότερα ποσοστά, οι γηραιότεροι περισσότερο συντηρητικά και καθιερωμένες επιλογές (ΝΔ, ΠΑΣΟΚ). (2) Αποδυναμώνεται ο κοινωνικός συνασπισμός που συντηρούσε το κρατικιστικό-πελατειακό μοντέλο κομματικής πολιτικής. (3) Αναδεικνύεται μια νέα διαιρετική τομή φιλοευρωπαϊκών-ευρωσκεπτικιστικών δυνάμεων.

2014: Το μοτίβο του μικρού δικομματισμού συνεχίζεται

Αξιολογώντας τα αποτελέσματα των εκλογών του 2014 παρατηρούμε την επανάληψη μοτίβων του 2012, καθώς και τη σχετική ρευστότητα του συνολικού πολιτικού σκηνικού. Είναι φανερή, με βάση πρωτίστως τις ευρωεκλογές, μια τάση σταθεροποίησης ενός μικρού δικομματισμού, περαιτέρω αποδυναμωμένου από τα ποσοστά του Ιουνίου του 2012. Βεβαίως, ο ΣΥΡΙΖΑ καταγάγει μια καθαρή νίκη, σημαντική καθαυτή, οφείλει ωστόσο να προβληματιστεί από το γεγονός ότι δεν φαίνεται να αναπτύσσει μια ευρεία κοινωνική δυναμική –κι αυτό δείχνει εν πολλοίς και μια πρώτη ματιά στις αυτοδιοικητικές εκλογές–, πόσω μάλλον να διαμορφώνει προϋποθέσεις πολιτικής ηγεμονίας. Κατά προέκταση, οφείλει να διερωτηθεί ποιοι μπορεί να είναι οι δυνητικοί του σύμμαχοι με βάση την τωρινή του στρατηγική, δεδομένου ότι δεν διαφαίνεται πιθανή η προοπτική της αυτοδυναμίας στις επόμενες εθνικές εκλογές όποτε κι αν γίνουν αυτές. Αντίστοιχα, ΝΔ και ΠΑΣΟΚ/ΕΛΙΑ γνωρίζουν αισθητή πολιτική φθορά, όχι όμως της έκτασης εκείνης που θα μπορούσε κανείς να αναμένει σε εκλογές δεύτερης τάξεως και με την ύφεση και τη δυσπραγία να μαίνονται. Ωστόσο, μειώνονται τα περιθώρια κινήσεων που έχει η συγκυβέρνηση και στο εξής μπορεί αυτή η φθορά να επιταχυνθεί ραγδαία.

Είναι επιτακτικό να αναθεωρήσουν την τακτική τους όλα τα δημοκρατικά κόμματα που ενίοτε φέρονται με μέγιστη επιπολαιότητα.

Η σταθεροποίηση της Χρυσής Αυγής σε υψηλά ποσοστά σχεδόν παντού είναι βεβαίως μια ακόμη σημαντική παράμετρος του νέου κομματικού συστήματος, μολονότι θα πρέπει να είμαστε προσεκτικοί και να μην την υπερτιμούμε, για λόγους που εξηγεί η Βασιλική Γεωργιάδου στη σχετική ανάλυση. Είναι ωστόσο επιτακτικό να αναθεωρήσουν την τακτική τους όλα τα δημοκρατικά κόμματα που ενίοτε φέρονται με μέγιστη επιπολαιότητα. Είναι επιπλέον φανερά στοιχεία ρευστότητας όσο και μεταβατικότητας σε επιμέρους πτυχές του κομματικού συστήματος: Έχουμε βεβαίως την εμφάνιση ενός νέου κόμματος, του Ποταμιού, που ανακατεύει τα κομματικά νερά στο χώρο ιδίως της κεντροαριστεράς σε συνάρτηση και με την κατάρρευση της ΔΗΜΑΡ και του διλήμματος που δεν είναι σαφές αν και πώς θα απαντήσει το ΠΑΣΟΚ, δηλαδή εάν θα κινηθεί αριστερότερα, επενδύοντας στα διακυβεύματα που θέτει η διάκριση Αριστερά-Δεξιά ή θα προτιμήσει να συμπορευτεί με τον νυν κύριο κυβερνητικό εταίρο προβάλλοντας πρωτίστως έναν (προβληματικό) φιλοευρωπαϊσμό. Εξίσου, η ΝΔ καλείται να ξεκαθαρίσει αποφασιστικότερα πώς θα αντιμετωπίσει τις διεργασίες στα δεξιά της, ΧΑ, ΛΑΟΣ και τους ΑΝΕΛ που αν και δεν είναι ακριβώς κόμμα-κομήτης, πάντως δείχνει να πιέζονται ισχυρά και αμφίπλευρα επί του άξονα Δεξιάς-Αριστεράς, ενώ και στο επίπεδο της αντιμνημονιακής ρητορικής δείχνουν να μην μπορούν να ανταγωνιστούν τον ΣΥΡΙΖΑ.

Σε αυτές τις εκλογές, μολονότι προσφέρονταν για την ενίσχυσή τους δεν πήγαν καλά τα φιλελεύθερα μορφώματα που το Μάιο του 2012 είχαν πάει εξαιρετικά καλά, ούτε βέβαια οι διασπασμένες δυνάμεις της Οικολογίας, κάτι που αναπόφευκτα θα θέσει ερωτήματα στρατηγικής τοποθέτησης και στους μεν και στους δε. Το ΚΚΕ δείχνει να ανακάμπτει μερικώς από το απογοητευτικό αποτέλεσμα του Ιουνίου του 2012, ωστόσο αυτό ίσως το «παγιδέψει» περαιτέρω στον αδιάλλακτο δογματισμό του που δεν φαίνεται να πείθει επαρκώς όσο θα αναμενόταν με βάση το μέγεθος της οικονομικής κρίσης ούτε το λαϊκό κι εργατικό ακροατήριο στο οποίο προνομιακά απευθύνεται. Ένα θετικό μήνυμα είναι η ανταπόκριση που βρήκαν άξιες δυνάμεις και πρόσωπα στο χώρο της αυτοδιοίκησης κι ένα αρνητικό το φαινόμενο που είδαμε σε δύο πόλεις να συναρθρώνονται πρακτικές του υπόκοσμου με επιχειρηματικά συμφέροντα και να ορίζουν πολιτικά αποτελέσματα, βρίσκοντας απήχηση στις τοπικές κοινωνίες, τμήματα των οποίων συντάσσονται κυνικά με τους «ισχυρούς».

ΣΩΤΗΡΗΣ ΒΑΝΔΩΡΟΣ

  2012 Ο διπλός εκλογικός σεισμός
  Επιμ. Γιάννης Βούλγαρης – Ηλίας Νικολακόπουλος
  Εκδόσεις Θεμέλιο 2014
  Σελ. 219, τιμή €14,91

Περιεχόμενα