metanastes-360x240

Του Σωτήρη Βανδώρου

Όταν ο homo sapiens διαμορφώθηκε ως ξεχωριστό είδος, σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις, υπήρχε ήδη «μετανάστευση». Οι μακρινοί μας πρόγονοι, οι πρώτοι άνθρωποι, μετεγκαθίσταντο αρχικά εντός της Αφρικής και περίπου πριν από 60.000 χρόνια πέρασαν στην Αραβική Χερσόνησο κι από εκεί σταδιακά εποίκισαν όλον τον κόσμο. Σε πρώτη φάση οι βιοτικές ανάγκες, αργότερα συνδυασμένες με πολιτισμικούς παράγοντες –«οι πανίσχυρες δυνάμεις της θρησκείας, του πολέμου και του εμπορίου» όπως χαρακτηριστικά συνοψίζουν οι συγγραφείς του Αυτοί δεν είναι σαν εμάς– αναγκάζουν πολλούς ανθρώπους να μεταναστεύουν. Ας μην το λησμονούμε: αφενός έχουμε όλοι μας κοινή καταγωγή κι αφετέρου κάθε κοινωνία και κουλτούρα είναι ουσιωδώς διαπερατή, ακριβώς επειδή μαζί με τους ανθρώπους διακινούνται ιδέες, πρακτικές, αγαθά κ.ο.κ.

Οι συγγραφείς διαπραγματεύονται συστηματικά το μεταναστευτικό φαινόμενο από τις καταβολές του μέχρι τη σημερινή κατάσταση και τις διαφαινόμενες μελλοντικές τάσεις

Οι Ίαν Γκόλντιν, Τζέφρυ Κάμερον και Μίρα Μπαλαρατζάν, διευθυντής ο πρώτος και ερευνητές οι άλλοι δύο της Σχολής Μάρτιν του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, διαπραγματεύονται συστηματικά το μεταναστευτικό φαινόμενο από τις καταβολές του μέχρι τη σημερινή κατάσταση και τις διαφαινόμενες μελλοντικές τάσεις. Κι έχει τη σημασία του να αντιληφθεί κανείς τις συνέχειες και τις ασυνέχειες του, τα μοτίβα και τις παραλλαγές τους, τις αντιλήψεις, τις συμπεριφορές και τα στερεότυπα με τα οποία συνάπτεται. Βεβαίως, μια περισσότερη αυστηρή εννοιολόγηση θα εξειδίκευε τη μετανάστευση ως μια ιδιαίτερη μορφή μετακίνησης πληθυσμών, κάτι που στο βιβλίο παραμένει κάπως ασαφές, καθώς είναι μεθοδολογικά αμφίβολο αν τυχοδιώκτες, ιεραπόστολοι, απαχθείσες γυναίκες του ηττημένου αντιπάλου, τα μέλη ενός διεθνούς εμπορικού δικτύου κ.ο.κ. συνιστούν εξίσου πρωταγωνιστές της ίδιας ιστορίας. Πρόκειται πάντως για συναρπαστική ιστορία.

Η δημιουργία μιας παγκόσμιας αγοράς

Σημείο καμπής της αποτελεί η φάση που ο κόσμος ενοποιείται, την περίοδο των μεγάλων θαλασσοπόρων κι εξερευνητών. Αν τουλάχιστον δεχτούμε την ανάλυση του Μαρξ, το 16o αιώνα ξεκινά η εποχή του Κεφαλαίου, όταν μπορούμε πλέον να κάνουμε λόγο για παγκόσμια αγορά και παγκόσμιο εμπόριο. Είναι ωστόσο από το 1700 και για τα επόμενα διακόσια χρόνια περίπου που θα σημειωθεί πρωτοφανής σε μέγεθος μετακίνηση πληθυσμών μέσω ηπείρων και ωκεανών και κατά την οποία σταδιακά περνάμε από τη δουλεία και την καταναγκαστική εργασία στο μοντέλο της ελεύθερης εργασίας και, πρόσκαιρα, της ελεύθερης μετανάστευσης. Η κινητοποιός δύναμη αυτής της εξέλιξης είναι η έλλειψη εργατικού δυναμικού στις παλιές αυτοκρατορίες και τις νέες αποικίες σε συνδυασμό με την καπιταλιστική ανάπτυξη.

metanastes-660 27Το αποκορύφωμα εκδηλώνεται την περίοδο από το 1840 μέχρι και το ξέσπασμα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου που χαρακτηρίζεται κι ως «εποχή της μαζικής μετανάστευσης». Η ζήτηση για εργατικό δυναμικό ιδίως στη Βόρεια Αμερική σε συνδυασμό με την απότομη αύξηση του πληθυσμού, τη φτώχια ή τις πολιτικές αναταραχές και διώξεις σε πολλά μέρη της Ευρώπης, καθώς και την κατακόρυφη πτώση του κόστους των υπερατλαντικών ταξιδιών οδήγησαν σε μεγάλες μεταναστευτικές ροές οι οποίες αυξήθηκαν περαιτέρω εφόσον συγκροτήθηκαν και τα ανάλογα μεταναστευτικά δίκτυα που έκαναν πιο εύκολη, ασφαλή κι επιθυμητή τη μετακίνηση. Είναι ταυτόχρονα μια εποχή που, μολονότι εκδηλώνονται κι αντίρροπες δυνάμεις, η μετανάστευση συνάπτεται με το δικαίωμα στην ελεύθερη μετακίνηση. Χαρακτηριστικά, το 1889 στη Διεθνή Συνδιάσκεψη για τη Μετανάστευση διακηρύσσεται ότι «υποστηρίζουμε το δικαίωμα του ατόμου στη θεμελιώδη ελευθερία, που του παραχωρεί κάθε πολιτισμένο έθνος, να έρχεται, να φεύγει, να διαθέτει τον εαυτό του και να διαμορφώνει το πεπρωμένο του κατά βούληση».

Όφελος για όλους

Εντυπωσιάζεσαι κανείς από το όφελος που προέκυψε για τους ίδιους τους μετανάστες, για τις χώρες υποδοχής αλλά και για τις χώρες προέλευσής τους. 

Και με μια απλή ανάγνωση των μεγεθών εντυπωσιάζεσαι από το όφελος που προέκυψε εξίσου για τους ίδιους τους μετανάστες –ανθρώπους που διαβιούσαν προηγουμένους σε άθλιες ή κι επικίνδυνες συνθήκες–, για τις χώρες υποδοχής αλλά τελικά και για τις χώρες προέλευσής τους οι οποίες δέχονταν με τη μορφή εμβασμάτων (κι όχι μόνο) ένα τμήμα του παραγόμενου πλούτου. Είναι δε ακόμη πιο ενδιαφέρον ότι αυτός ο μηχανισμός λειτουργεί πέραν ή παρά την επίσημη κρατική πολιτική. Ενδεικτικά, η Αργεντινή ζητούσε «μαθημένους στη σκληρή δουλειά, οικονόμους και μεθοδικούς ευρωπαίους αγρότες». Το αποτέλεσμα ήταν ότι το 80% των εμπορικών επιχειρήσεων και το 60% των βιοτεχνιών και της ελαφριάς βιομηχανίας ελέγχονταν από μετανάστες, ενώ το 1920 συγκαταλεγόταν στις έξι πλουσιότερες χώρες του κόσμου. Γενικότερα, δεν είναι υπερβολή αν πει κανείς ότι ο αστικός και βιομηχανικός κόσμος των αρχών του 20ου αιώνα διαμορφώθηκε εν πολλοίς χάρις στους μετανάστες.

Ωστόσο αυτό που μπορεί να θεωρηθεί ως φιλελεύθερο ιντερλούδιο διακόπτεται απότομα με το ξέσπασμα του Α’ Παγκόσμιου Πολέμου ο οποίος σηματοδοτεί την αναζωπύρωση του εθνικισμού. Όχι τυχαία, τα διαβατήρια που είχαν περιέλθει σε αχρησία στη Δυτική Ευρώπη, εφόσον θεωρούνταν αντίθετα στο πνεύμα των ανοιχτών συνόρων και κατάλοιπο της φεουδαρχίας (πράγματι, η οικονομικά καθυστερημένη Ρωσία τα διατηρούσε για το εσωτερικό της), επανεμφανίζονται μαζί με την προσήλωση στην ταυτοποίηση των πολιτών στη βάση της ιθαγένειας, την ξενοφοβία και την οικονομική ανασφάλεια. Σε αυτά ήρθαν να προστεθούν και ψευδοεπιστημονικές φυλετικές θεωρίες – που γνώρισαν απήχηση και σε δημοκρατικά κράτη και οι οποίες επέτειναν περαιτέρω την καχυποψία απέναντι στους «κατώτερους» ξένους.

Αναζωπύρωση της μετανάστευσης

illegal-immigrant-sign3Η μετανάστευση αναζωπυρώθηκε μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, αλλά πια οι εθνικές μεταναστευτικές πολιτικές τείνουν να είναι πιο επιλεκτικές και πιο αυστηρές. Και πάλι ωστόσο το φαινόμενο αναπτύσσει τη δική του δυναμική. Για παράδειγμα, η Γερμανία αναζητούσε προσωρινούς, «φιλοξενούμενους» εργαζόμενους (Gastarbeiters) οι οποίοι ωστόσο ρίζωσαν κι έγιναν μόνιμοι. Την τελευταία εικοσιπενταετία η τάση είναι τα κράτη που δεν μπορούν να καλύψουν τις σχετικές ανάγκες από το εγχώριο εργατικό δυναμικό να αναζητούν μετανάστες υψηλής ειδίκευσης. Ορισμένα δέχονται ξένους φοιτητές κι άλλες εποχικούς εργάτες για ολιγόμηνα διαστήματα κάθε φορά. Ταυτόχρονα, τα σύνορα επιτηρούνται ολοένα και πιο εντατικά προκειμένου να αποτρέψουν την είσοδο ανεπιθύμητων μεταναστών. Ωστόσο, όσο οι αιτίες που προκαλούν τη μετανάστευση υφίστανται και άνθρωποι είναι διατεθειμένοι να ρισκάρουν προκειμένου να ξεφύγουν από τη μιζέρια, την εξαθλίωση ή και τη φυσική εξόντωση τα σύνορα θα παραβιάζονται. Στις ΗΠΑ, παρά τους τεράστιους πόρους και μέσα που διατίθενται για τον έλεγχο ιδίως των συνόρων με το Μεξικό, υπολογίζεται ότι ζουν τουλάχιστον 12 εκατομμύρια παράνομα εισελθόντες μετανάστες.

Σύμφωνα με τις μελέτες διεθνών οργανισμών, το οικονομικό κέρδος από μια σχετικά μικρή αύξηση του εργατικού δυναμικού στις αναπτυγμένες χώρες θα επέφερε σημαντική αύξηση του παγκόσμιου πλούτου

Το ενδιαφέρον είναι πως σύμφωνα με όλες τις σχετικές μελέτες διεθνών οργανισμών κι άλλων φορέων, το οικονομικό κέρδος από μια σχετικά μικρή αύξηση του εργατικού δυναμικού στις αναπτυγμένες χώρες θα επέφερε μια σημαντική αύξηση του παγκόσμιου πλούτου. Το εργατικό δυναμικό λείπει από τις αναπτυγμένες χώρες –λόγω γήρανσης του πληθυσμού και μείωσης του ρυθμού των γεννήσεων– και πλεονάζει στις αναπτυσσόμενες. Είναι επομένως απολύτως ορθολογικό κι αμοιβαία επωφελές να καλυφθεί αυτή η έλλειψη με την αύξηση της μετανάστευσης και μάλιστα σύμφωνα με τις σχετικές προβολές των τωρινών δεδομένων στις επόμενες δεκαετίες αυτές οι τάσεις θα επιταθούν. Υπάρχει λοιπόν μια δυσαρμονία που, κατά τους συγγραφείς του βιβλίου, θα πρέπει να αρθεί με αλλαγή στη μεταναστευτική πολιτική παγκοσμίως, ειδάλλως οι συγκρούσεις και τα προβλήματα που προκύπτουν από αυτήν θα γίνονται ολοένα κι εντονότερα. Αποτελεί δε κι ένα παράδοξο της εποχής: πώς από τη μία επιτείνονται οι παγκοσμιοποιητικές διαδικασίες στην οικονομία, την τεχνολογία, την επικοινωνία κ.ο.κ., αλλά στη μετακίνηση των ανθρώπων (εξαιρουμένων των προνομιούχων και των εύπορων) τίθενται ολοένα και μεγαλύτερα εμπόδια.

Βεβαίως, μια μεταναστευτική πολιτική θα πρέπει να είναι εκλεπτυσμένη έτσι ώστε να μπορεί να αντιμετωπίζει τη βραχυπρόθεσμη κυρίως επιβάρυνση που προκύπτει από τη μετανάστευση σε συγκεκριμένες κατηγορίες πληθυσμού ή περιοχές. Όμως αυτό είναι τελικά το θέμα: ότι κοινωνικά προβλήματα που τυχόν προκύπτουν από τη συμβίωση με τους «ξένους» κακώς ανάγονται στους ίδιους τους νεοφερμένους και την κουλτούρα τους, και την ανόητη οικονομικά αντίληψη που συμπυκνώνεται στο «μας τρώνε τις δουλειές», ενώ οφείλονται πρωτίστως στην ασυναρτησία της ίδιας της μεταναστευτικής πολιτικής η οποία βεβαίως τροφοδοτείται συχνά από ξενοφοβικά και ρατσιστικά στερεότυπα.

ΣΩΤΗΡΗΣ ΒΑΝΔΩΡΟΣ

exof-metanastes  Αυτοί δεν είναι σαν εμάς
 Το παρελθόν και το μέλλον της μετανάστευσης
 Ίαν Γκόλντιν, Τζέφρυ Κάμερον, Μίρα Μπαλαρατζάν
 Μτφρ. Ελένη Αστερίου
 Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης 2013
 Σελ. 669, τιμή €15,00

politeia-link

  

Ακολουθήστε την bookpress.gr στο Google News και διαβάστε πρώτοι τα θέματα που σας ενδιαφέρουν.


ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Ο εθνικισμός και η άνοδος της ακροδεξιάς

Ο εθνικισμός και η άνοδος της ακροδεξιάς

Του Σωτήρη Βανδώρου

Η μετατροπή της Χρυσής Αυγής από ασήμαντο γκρουπούσκουλο της εξτρεμιστικής δεξιάς σε κοινοβουλευτικό κόμμα με αυξανόμενη επιρροή πυροδότησε μια μικρή εκδοτική έκρηξη. Δ...

Τίνος είναι το παγκάκι;

Τίνος είναι το παγκάκι;

Με αφορμή τις δηλώσεις της Κικής Δημουλά

Του Σωτήρη Βανδώρου

Από το σάλο που ξέσπασε με τη δημοσίευση των γνωστών, πλέον, δηλώσεων της Κικής Δημουλά δεν μπορεί κανείς να προσπεράσει εύκολα τα μνησίκακα σχόλια που αυτές προκάλεσαν και τις επιθέσεις που δέχ...

Πόση ανισότητα αντέχει η δημοκρατία;

Πόση ανισότητα αντέχει η δημοκρατία;

Πλήθος είναι τα βιβλία που εκδόθηκαν κι εκδίδονται διαρκώς κατά τη διάρκεια της κρίσης που διέρχεται η χώρα, την οποία επιχειρούν να περιγράψουν και να ερμηνεύσουν συνδέοντάς την είτε με την Ευρωζώνη είτε με την παγκόσμια οικονομία.

Του Σωτήρη Βανδώρου

...

ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΑΡΘΡΑ

Το ζοφερό «Σπίτι» του Δημήτρη Καραντζά, στη Στέγη (κριτική)

Το ζοφερό «Σπίτι» του Δημήτρη Καραντζά, στη Στέγη (κριτική)

Την ώρα που το ευρύ τηλεοπτικό κοινό παρακολουθεί με ενδιαφέρον κάποιες εξαιρετικές σειρές του Netflix και της HBO, όμως δεν ενοχλείται καθόλου από τα νέα ελληνικά σήριαλ, που σταθερά θέματά τους έχουν «τη βεντέτα, την τιμή της αδερφής και την κατσίκα του γείτονα» -όπως εύγλωττα είπε σε συνέντευξή του-, ο Δημήτρης Κ...

«Ο Πολωνός» του Τζ.Μ. Κουτσί (προδημοσίευση)

«Ο Πολωνός» του Τζ.Μ. Κουτσί (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το μυθιστόρημα του Τζ.Μ. Κουτσί [J.M. Coetzee] «Ο Πολωνός» (μτφρ. Χριστίνα Σωτηροπούλου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 4 Οκτωβρίου από τις εκδόσεις Διόπτρα.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

...

Βίος και Πολιτεία #11: Η Σώτη Τριανταφύλλου, ζωντανά από το «υπόγειο» της Πολιτείας

Βίος και Πολιτεία #11: Η Σώτη Τριανταφύλλου, ζωντανά από το «υπόγειο» της Πολιτείας

Στο 11ο επεισόδιο της σειράς συζητήσεων με ανθρώπους από το χώρο του βιβλίου, με τον Κώστα Κατσουλάρη θα συνομιλήσει η συγγραφέας και ιστορικός Σώτη Τριανταφύλλου, σε μια κουβέντα εφ' όλης της ύλης, από τα παιδικά της χρόνια στην Κυψέλη μέχρι τα νεανικά της χρόνια στη Νέα Υόρκη, τη ζωή της στο Παρίσι, τα ταξίδια της...

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ

«Ο μάγος» του Κολμ Τόιμπιν (προδημοσίευση)

«Ο μάγος» του Κολμ Τόιμπιν (προδημοσίευση)

Προδημοσίευσητο από το μυθιστόρημα του Κολμ Τόιμπιν [Colm Tóibín] «Ο μάγος» (μτφρ. Αθηνά Δημητριάδου), το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 9 Οκτωβρίου από τις εκδόσεις Ίκαρος.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Λίμπεκ, 1892

Η ορχήστρα έπαιζε το Πρ...

«Όσα σκέφτεται ο βιβλιοπώλης σου για σένα» του Σον Μπίθελ (προδημοσίευση)

«Όσα σκέφτεται ο βιβλιοπώλης σου για σένα» του Σον Μπίθελ (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το βιβλίο του Σον Μπίθελ [Shaun Bythell] «Όσα σκέφτεται ο βιβλιοπώλης σου για σένα» (μτφρ. Μαριάννα Καλέμη) το οποίο θα κυκλοφορήσει στις 18 Οκτωβρίου από τις εκδόσεις Key Books.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Τύπος τρία

ΕΙΔΟΣ: PARENTE...

«Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα» του Βαγγέλη Μαργιωρή (προδημοσίευση)

«Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα» του Βαγγέλη Μαργιωρή (προδημοσίευση)

Προδημοσίευση αποσπάσματος από το αστυνομικό μυθιστόρημα του Βαγγέλη Μαργιωρή «Το σπίτι με την κόκκινη πόρτα», το οποίο κυκλοφορεί στις 25 Σεπτεμβρίου από τις εκδόσεις Μίνωας.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

«Ήρωες, μίξερ, μανταλάκια, σερβιέτες…» Μέσα στο ...

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Μεσογειακό νουάρ, δικαστικό θρίλερ, whodunnit κι ένα ασήμαντο περιστατικό: 4 δυνατά ευρωπαϊκά αστυνομικά μυθιστορήματα

Μεσογειακό νουάρ, δικαστικό θρίλερ, whodunnit κι ένα ασήμαντο περιστατικό: 4 δυνατά ευρωπαϊκά αστυνομικά μυθιστορήματα

Τέσσερα πρόσφατα αστυνομικά μυθιστορήματα ανανεώνουν τις γνωστές υποκατηγορίες της αστυνομικής λογοτεχνίας. «Η σκοτεινή μούσα» του Άρμιν Έρι, «Ο κώδικας του θησαυρού» της Τζάνις Χάλετ, «Θάνατος ενός ταξιδιώτη» του Ντιντιέ Φασέν και «Η στρατηγική του πεκινουά» του Αλέξις Ραβέλο.

Γράφει η Χίλ...

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Επιλογές από τις προσεχείς εκδόσεις ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας, ποίησης, βιογραφιών, θεάτρου, δοκιμίων, μελετών και γκράφικ νόβελ.

Επιμέλεια: Κώστας Αγοραστός

Επιλέξαμε και φέτος όχι την εξαντλητική παρουσίαση των νέων εκδόσεων αλλά την στ...

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

22 σημαντικοί συγγραφείς που έγραψαν μόνο ένα μυθιστόρημα

Τι κοινό θα μπορούσε να έχει η Έμιλι Μπροντέ [Emily Brontë] με τον Χουάν Ρούλφο [Juan Rulfo] και τον εικονιζόμενο Άρη Αλεξάνδρου; Και οι τρεις τους, όπως και πολλοί ακόμα σημαντικοί συγγραφείς, έγραψαν και εξέδωσαν ένα μόνο μυθιστόρημα στη διάρκεια της ζωής τους, που ωστόσο αρκούσε για να τους καθιερώσει στο λογοτεχ...

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

ΠΡΟΘΗΚΕΣ

Newsletter

Θέλω να λαμβάνω το newsletter σας
ΕΓΓΡΑΦΗ

ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ

22 Σεπτεμβρίου 2023 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Τα βιβλία του φθινοπώρου 2023: Τι θα διαβάσουμε τις μέρες που έρχονται

Επιλογές από τις προσεχείς εκδόσεις ελληνικής και μεταφρασμένης πεζογραφίας, ποίησης, βιογραφιών, θεάτρου, δοκιμίων, μελετών και γκράφικ νόβελ. Επιμέλεια: Κώστας Αγορα

ΤΑ ΠΙΟ ΔΗΜΟΦΙΛΗ ΤΗΣ ΧΡΟΝΙΑΣ

ΦΑΚΕΛΟΙ